V c. Əbdürrəhman ibn Nasir əs-Saadi, Quran Təfsi....

ƏS-SƏƏDI, ƏBDÜRRƏHMAN IBN NASIR. MÜQƏDDƏS QURAN TƏFSIRI.

(“SƏXAVƏTLI VƏ MƏRHƏMƏTLI ALLAH­DAN GƏLƏN ASANLAŞDIRMA”).

V cild

Bakı, «NURLAR» Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi, 2010, 532 səh.

Şeyx Əbdürrəhman ibn Nasir əs-Səədinin (Allah ona rəhmət etsin) “Səxavətli və Mər­həmətli Allahdan gələn asanlaşdırma” adlı əsəri Müqəddəs Quranın geniş ya­­­yıl­mış və İslam milləti tərəfindən çox yaxşı qəbul edilmiş dərin elmi təf­sir­lə­rin­dən bi­ri­dir. Bu əsər çox sadə dildə yazılmışdır və ona görə geniş oxucu kütləsi üçün asan ba­şa düşüləndir.

Bu, Şərəfli Quran ayələrinin bəhs etdiyi bütün mövzular üzrə en­sik­lo­pe­dik təf­sir kimi qəbul edilə bilər. Müəllif ayələri şərh edərkən, ilk növbədə, Şərəfli Qu­ra­na, sonra Muhəmməd Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı ol­sun!) səhih hə­dislərinə, daha sonra isə onun səhabələrinin (Allah onlardan razı ol­sun) yekdilliklə ra­zılaşıb qəbul etdikləri müddəalarına istinad etmişdir.

Tərcüməçi, IV cilddən başlayaraq, səhifəaltı izahlarında Türkiyənin Quran Təd­qi­qat­ları Mərkəzinin hazırladığı “Quran heç tükənməyən möcüzə” (İstanbul, 2005) ad­lı elmi-tədqiqat əsərindən (tədqiqatçı müəlliflərin icazəsi ilə) istifadə edir.

ISBN: 978 – 9952 – 450 – 38 – 5

© «F.S.Qurbanov», 2010

© «NURLAR», 2010

CİLDİN MÜNDƏRİCATI

Müəllifin ön sözü

Müəlifin trcümeyi-halı

Əsərdə keçən bəzi sözlərin izahı

Əsərin ərəb əslinə İslamın görkəmli alimlərinin yazdıqları təqdimat və müqəddimələr

Şeyx Muhəmməd b. Saleh əl-Useyminin TƏQDİMATI

Abdullah b. Əbdüləziz b. Aqil əl-Aqilin MÜQƏDDİMƏSİ

Şeyx Bəkir b. Abdullah Əbu Zeydin MÜQƏDDİMƏSİ

TƏRCÜMƏÇİNİN BEŞİNCİ CİLDƏ YAZDIĞI ÖN SÖZÜ

TƏRCÜMƏÇİNİN BİRİNCİ CİLDƏ YAZDIĞI ÖN SÖZÜ

TƏRCÜMƏÇİNİN İKİNCİ CİLDƏ YAZDIĞI ÖN SÖZÜ

TƏRCÜMƏÇİNİN ÜÇÜNCÜ CİLDƏ YAZDIĞI ÖN SÖZÜ

TƏRCÜMƏÇİNİN DÖRDÜNCÜ CİLDƏ YAZDIĞI ÖN SÖZÜ

24. ən-Nur surəsinin ayələri (qısa məzmunla):

24.1. Fərz qılınmış şərəfli surə

24.2. Zinakara yüz şallaq

24.3. Zinakarın zinakarla evlənməsi

24.4. Dörd şahid

24.5. Tövbə edənlərdən başqa

24.6. Özündən başqa şahidi olmayan

24.7. Beşinci dəfə isə

24.8. Cəza o zaman götürülür ki

24.9. Özüm Allahın qəzəbinə gəlim

24.10. Tövbələriqəbuledən

24.11. Böhtan atan şəxslər

24.12. Bu açıq-aydın böhtandır

24.13. Şahid gətirməyiblərsə, Allah qarşısında yalançıdırlar

24.14. Uzun-uzadı danışıqlarınıza görə

24.15. Dilinizlə yalan yayırsınız

24.16. Bizə belə danışmaq yaraşmaz

24.17. Allah nəsihət edir

24.18. Ayələri sizə izah edir

24.19. İyrənc sözlər yaymaq

24.20. Allahın sizə mərhəməti olmasaydı

24.21. Şeytanın izi ilə

24.22. Qohumlara, kasıblara kömək barədə

24.23. Namuslu qadınlara böhtan atanlar lənətlənəcək

24.24. Əlləri, ayaqları əleyhlərinə şahid olacaq

24.25. Allah hesablarını tam verəcəkdir

24.26. Xəbis qadınlar xəbis kişilər üçün

24.27. Özgə evə icazəsiz girməyin

24.28. İcazə verilənədək daxil olmayın

24.29. İstifadə edə biləcəyiniz evlər

24.30. Baxışlarını aşağı salsınlar

24.31. Tənasül üzvlərini qorusunlar

24.32. Subayları evləndirin

24.33. Evlənməyə imkan tapmayanlar

24.34. Ötüb keçənlər haqqında dəlillər

24.35. Göylərin və yerin Nuru

24.36. Adı xatırlanır

24.37. Alış-verişin yayındırmadığı kişilər

24.38. Allah istədiyinə saysız ruzi verir

24.39. Kafirlərin əməli ilğıma bənzər

24.40. Dənizin qaranlığına bənzər

24.41. Səf-səf uçan quşlar da tərifləyir

24.42. Hökmranlıq Allahındır

24.43. Allah buludları qovur

24.44. Gecə-gündüzü əvəz edir

24.45. Canlılar sudan yaradılmışdır

24.46. İstədiyini doğru yola yönəldir

24.47. Bir hissəsi üz döndərir

24.48. Dəvət edildikdə

24.49. Onların xeyrinə olsaydı

24.50. Onlar özləri zalımcasına davranırlar

24.51. Eşitdik və itaət etdik

24.52. Təqvalılar – nail olmuşlar

24.53. Münafiqlərə əmr etdikdə

24.54. Əgər üz döndərsəniz

24.55. Allah vəd etmişdir

24.56. Namaz qılın, zəkat verin, itaət edin

24.57. Kafirlər xilas ola bilməzlər

24.58. Əlinizin altındakılar icazə istəsin

24.59. Uşaqlarınız həddi-buluğa çatdıqda

24. 60. Nikahlanmağa ümid

24.61. Kora günah gəlməz

24.62. Təkcə iman gətirənlər – mömindirlər

24.63. Allah əkilib aradan çıxanlardan xəbərdardır

24.64. Hər şey Allaha məxsusdur

25. Furqan surəsinin ayələri:

25.1. Furqanı nazil edən

25.2. Göylərin və yerin hakimiyyəti

25.3. Xəlq edilmiş “ilahlar”

25.4. Onun uydurduğu yalan

25.5. Qədim xalqların əfsanəsi

25.6. Sirləribilən nazil etmişdir

25.7. Bu nə elçidir?

25.8. Niyə ona xəzinə verilməyib?

25.9. Onlar sənə zərbi-məsəllər çəkirlər

25.10. Cənnət bağlarını Bağışlayan

25.11. Onlar Saatı yalan sayırlar

25.12. Onlar alovun qaynamasının müdhiş pıqqıltısını eşidəndə

25.13. Onlar zəncirlənmiş halda

25.14. Siz bu gün özünüzə çoxlu ölüm çağırın

25.15. Təqvalılara vəd edilən

25.16. Orada hər şeyi əldə edəcəklər

25.17. Həmin gün O buyuracaq

25.18. “Sən Pak və Müqəddəssən”

25.19. Dediklərinizi təkzib etdilər

25.20. Sənin Rəbbin Görəndir

25.21. Bizə qovuşacaqlarına ümid etməyənlər

25.22. Onların mələkləri görəcəkləri gün

25.23. Onları toza çevirərik

25.24. Həmin gün Cənnət sakinləri

25.25. Həmin gün göy yarılacaq

25.26. Hökmranlıq Rəhmanın haqqıdır

25.27. Zalım əllərini çeynəyəcək

25.28. “Kül başıma” deyəcək

25.29. Zikr mənə çatdıqdan sonra

25.30. Xalqım Quranı tərk etmişdir

25.31. Hər peyğəmbərə düşmən yaratdıq

25.32. Quran niyə birdəfəliyə nazil edilməyib

25.33. Onlar sənə elə bir məsəl çəkməzlər ki

25.34. Cəhənnəmdə üzüqoylu toplananlara

25.35. Musaya Kitab verdik

25.36. Onları büsbütün məhv etdik

25.37. Nuhun xalqını suya qərq etdik

25.38. Adlara, səmudlulara və rasslara şiddətli əzab verdik

25.39. Biz məsəl çəkdik

25.40. Onlar ümid etmirdilər ki, dirildiləcəklər

25.41. Sənə ancaq rişxənd edirlər

25.42. Biz səbirli olmasaydıq

25.43. Sən onun vəkilimisən

25.44. Onlar, sadəcə, heyvan kimidirlər

25.45. Görmürsən ki, Rəbbin kölgəni necə uzadır

25.46. Tədricən cəzb edirik

25.47. Gecə sizə örtüdür

25.48. Küləkləri müjdə Göndərən

25.49. Mal-qaraya və insanlara su içirdirik

25.50. İnsanlar küfrdən başqa, hər şeydən boyun qaçırırlar

25.51. İstəsəydik, hər diyara nəsihətçi göndərərdik

25.52. Onlarla Quran vasitəsilə cihad et

25.53. İki dənizi Qovuşduran

25.54. İnsanı sudan Xəlqedən

25.55. Kafir –Rəbbin düşməninin arxasıdır

25.56. Xeyirxah müjdəçi

25.57. Sizdən bir haqq istəmirəm

25.58. Ölməz və daima Diri Olana təvəkkül

25.59. Göyləri və yeri altı əyyamda yaratmışdır

25.60. Rəhmanın qarşısında səcdə edin

25.61. Nurlu Ay Yaradan – Fövqəlxeyirxahdır

25.62. Gecə ilə gündüzü Əvəzedəndir

25.63. Rəhmanın qulları o kəslərdir ki

25.64. Gecələri səcdədə və ayaq üstə keçirirlər

25.65. Cəhənnəm bizdən əzabını uzaqlaşdır

25.66. Ora necə də pis məskəndir

25.67. Nə israfçılıq edir, nə də xəsislik

25.68. Allahdan başqa “ilahlara” dua etmirlər

25.69. Məşəqqəti Qiyamət günü artırılacaq

25.70. Bu, tövbə edənlərə aid deyil

25.71. Kim mömincəsinə dolanarsa

25.72. Onlar yalan şəhadət verməyənlərdir

25.73. Özlərini kor və kar kimi aparmazlar

25.74. Zövcə və övladlarımızla gözaydınlığı ver

25.75. Səbirliliyə görə, ali məqam

25.76. Orada əbədi qalacaqlar

25.77. Dua etmədiyiniz halda, Rəbbiniz sizə necə diqqət yetirsin

26. Şüəra surəsinin ayələri:

26.1. Ta. Sin. Mim.

26.2. Aydın Kitabın ayələri

26.3. Onların iman gətirməməsi üzündən

26.4. Biz istəsək möcüzə nazil edərik

26.5. Rəhmanın Zikrindən gələn ayə

26.6. Bunu yalan saydılar

26.7. Yer üzündə bitkilər çeşidi

26.8. Lakin əksəriyyəti iman gətirmədi

26.9. Rəbbin Fövqəlqüdrətlidir, Rəhmlidir

26.10. Rəbbin Musaya müraciəti

26.11. Fironun xalqı qorxmur

26.12. Mən qorxuram ki, məni yalançı sayarlar

26.13. Dilim açılmaz. Harunu da göndər

26.14. Bir günaha görə

26.15. Möcüzələrimizlə gedin.

26.16. İkilikdə gedin

26.17. İsrail oğullarını bizimlə birgə burax

26.18. Biz səni körpəliyindən tərbiyə etməmişikmi?

26.19. Sən törətdiyini törətməmisənmı?

26.20. Mən cahillərin içində olduğum zaman bu etmişəm

26.21. Qorxduğum üçün sizdən qaçdım

26.22. İsrail oğullarını əsarət altına almısan

26.23. Dedi: “Aləmlərin Rəbbi nədir?”

26.24. Əgər etiqadınız varsa

26.25. Məgər eşitmirsiniz

26.26. Sizin də, atalarınızın da Rəbbidir

26.27. Elçi – bir cinlidir

26.28. O, şərqin və qərbin Rəbbidir

26.29. Məndən başqa ilaha ibadət etsən

26.30. Sənə bir dəlil göstərsəm necə olar

26.31. Həqiqəti deyənlərdənsənsə

26.32. O, ilana çevrildi

26.33. Baxanlar əlinin ağappaq olduğunu gördülər

26.34. O, alim bir sehrbazdır

26.35. Siz nə təklif edirsiniz

26.36. Şəhərlərə carçılar göndər

26.37. Mahir sehrbazları gətirsinlər

26.38. Gün təyin olundu

26.39. İnsanlara dedilər: “Siz hazırlaşmısınızmı?”

26.40. Ola bilsin ki

26.41. Bizə mükafat veriləcəkmi

26.42. Siz yaxılarımın arasında olacaqsınız

26.43. Musa (ə): “Nə atacaqsınızsa, atın

26.44. Fironun qüdrəti ilə

26.45. Sonra Musa (ə) əsasını atdı və onların uydurduqlarını uddu

26.46. Beləcə səcdəyə qapandılar

26.47. İman gətirdik aləmlərin Rəbbinə

26.48. Musanın Rəbbinə

26.49. Niyə icazəm olmadan inandınız

26.50. Onsuz da biz Rəbbimizə dönəcəyik

26.51. Rəbbimiz günahlarımızı bağışlasın

26.52. Qullarımı gecə ikən yola çıxart

26.53. Firon carçı göndərmişdir

26.54. Azsaylı bir yığındır

26.55. Onlar bizi qəzəbləndiriblər

26.56. Biz sayıq olmalıyıq

26.57. Biz onları məcbur etdik ki, çıxsınlar

26.58. bərəkətli yerlərindən

26.59. İsrail oğullarını varis etdik

26.60. Təqib başlandıqda gün doğurdu

26.61. Bizi mütləq haqlayacaqlar

26.62. O dedi: “Qətiyyən yox!”

26.63. Əsanı dənizə vur

26.64. O birilərini onlara yaxınlaşdırdıq

26.65. Musanı (ə) və onunla olanları xilas etdik

26.66. Qalanlarını suya qərq etdik

26.67. Bunda dəlil vardır

26.68. Rəbbin Fövqəlqüdrətlidir

26.69. Onlara İbrahimin əhvalatını oxu

26.70. Siz nəyə ibadət edirsiniz?

26.71. Bütlərə ibadət edirik və inanırıq

26.72. Onlara dua edəndə eşidirlərmi?

26.73. Sizə zərər vurularmı?

26.74. Görmüşük ki, atalarımız belə edərdilər

26.75. Siz nəyə ibadət edirsiniz

26.76. Öz keçmiş atalarınızla birlikdə

26.77. Hamı mənim düşmənlərimdir

26.78. Məni yaratmış və doğru yolla aparır

26.79. Məni yedirir

26.80. Mənə şəfa verir

26.81. Məni öldürəcək və sonra dirildəcək

26.82. Din günü günahlarımı bağışlayacaq

26.83. Hikmət bəxş et

26.84. Gerçək xəbər çatdır

26.85. Nəim Cənnətinin varisləri

26.86. Atamı bağışla

26.87. Məhşər günü rüsvay etmə

26.88. Həmin gün heç nə fayda verməyəcək

26.89. Qüsursuz qəlblə gələnlər

26.90. Cənnət təqvalılara yaxınlaşacaq

26.91. Cəhənnəm azmışlara göstəriləcək

26.92. Haradadır ibadət etdikləriniz

26.93. Kömək edə biləcəklərmi

26.94. Oraya atılacaqlar

26.95. İblisin döyüşçüləri də

26.96. Mübahisə edəcəklər

26.97. Biz zəlalətdə idik

26.98. Rəbb ilə bərabər tutanda

26.99. Bizi azdırdılar

26.100. Nə havadarımız var

26.101. Nə də dostumuz

26.102. Qayıtmaq imkanımız olsaydı

26.103. Əksəriyyəti iman gətirmədi

26.104. Rəbbin – Fövqəlqüdrətlidir

26.105. Nuhun xalqı elçiləri yalançı saydı

26.106. Nuh dedi: Doğrudanmı qorxmursunuz

26.107. Mən sizin elçinizəm

26.108. Allahdan qorxun

26.109. Sizdən mükafat istəmirəm

26.110. Mənə tabe olun

26.111. Biz sənə heç inanarıqmı

26.112. O dedi

26.113. Kaş ki, bunu anlayaydılar

26.114. Möminləri qovmaram

26.115. Xəbərdarlıq edənəm

26.116. Ey Nuh, daş-qalaq edilərsən

26. 117. Xalqım məni yalançı saydı

26.118. Mənimlə olan möminləri xilas et

26.119. Gəmidə xilas etdik

26.120. Qalanlarını suya qərq etdik

26.121. Əksəriyyəti iman gətirmədi

26.122. Rəbbin Rəhmlidir.

26.123. Ad xalqı da elçiləri yalançı saydı

26.124. Məgər qorxmursunuz

26.125. Etibara layiq elçiyəm

26.126. Allahdan qorxun

26.127. Sizdən mükafat istəmirəm

26.128. Hər yüksəklikdə bir əlamət qoyursunuz

26.129. Əbədimi yaşayacaqsınız

26.130. Qəddar zalım kimi

26.131. Mənə itaət edin

26.132. Sizə Köməkedəndən qorxun

26.133. Mal-qara və oğullarla

26.134. Bağ-bağat və bulaqlarla

26.135. Əzəmətli günün əzabı

26.136. Bizim üçün fərqi yoxdur

26.137. Öncəkilərin bir adətidir

26.138. Biz cəzalandırılmayacağıq

26.139. Onu da yalançı saydılar

26.140. Rəbbin Fövqəlqüdrətlidir

26.141. Səmudlular da

26.142. Saleh onlara dedi

26.143. Mən sizin elçinizəm

26.144. Allahdan qorxun

26.145. Sizdən mükafat istəmirəm

26.146. Əmin-amanlıq içində

26.147. Bağların və çeşmələrin

26.148. əkinlərin və xurma ağacları

26.149. Evlər yonacaqsınız

26.150. Allahdan qorxun və mənə tabe olun

26.151. İfrata varanları dinləməyin

26.152. Onlar fəsad yayırlar

26.153. Sən – sehrlənmişlərdənsən

26.154. Bizə möcüzə göstər

26.155. Su içmək haqqı

26.156. Ona pislik etməyin

26.157. Onun vətərlərini kəsdilər

26.158. Cəza onları yaxaladı

26.159. Rəbbin – Fövqəlqüdrətlidir

26.160. Lutun xalqı da

26.161. Lut onlara dedi

26.162. Etibar edilməli elçinizəm

26.163. Allahdan qorxun, mənə itaət edin

26.164. Sizdən mükafat istəmirəm

26.165. Təkcə kişilərəmi yanaşacaqsınız

26.166. Həddi aşan bir xalqsınız

26.167. Qovulanlardan biri olarsan

26.168. Əməllərinizə nifrət edənlərdən biriyəm

26.169. Məni və ailəmi xilas et

26.170. Onu və ailəsini xilas etdik

26.171. Qarısından başqa

26.172. Qalanlarını həlak etdik

26.173. Məhvedici yağış yağdırdıq

26.174. Bunda bir dəlil varı, lakin iman gətirmədilər

26.175. Rəbbin – Fövqəlqüdrətlidir

26.176. Əykəlilər də yalançı saydılar

26.177. Şueyb onlara dedi

26.178. Sizin elçinizəm

26.179. Allahdan qorxun

26.180. Sizdən mükafat istəmirəm

26.181. Haqqı kəsənlərdən olmayın

26.182. Düz tərəzi ilə çəkin

26.183. Əskiltməyin və şərəfsizlik yaymayın

26.184. Xəlqedəndən qorxun

26.185. Sən sehrlənmişlərdən birisən

26.186. Güman edirik ki, yalançılardansan

26.187. Sadiqlərdənsənsə

26.188. Rəbbim nə etdiklərinizi yaxşı bilir

26.189. Kölgəli günün əzabı

26.190. Əksəriyyəti iman gətirmədi

26.191. Rəbbin – Mərhəmətlidir

26.192. Bu – aləmlərin Rəbbindəndir

26.193. O, Ruhla nazil edilmişdir

26.194. Xəbərdarlıq edənlərdən olasan

26.195. O, ərəb dilindədir

26.196. Əvvəlki Kitablarda da xatırlanır

26.197. İsrail oğulları onu tanıyır

26.198. Kiməsə nazil etsəydik

26.199. Ona iman gətirməzdilər

26.200. Günahkarların qəlbinə yeridirik

26.201. Əzab görmədikcə inanmazlar

26.202. Heç hiss etməyəcəklər

26.203. Bizə möhlət veriləcəkmi

26.204. Bizdən əziyyət görməyəmi tələsirlər

26.205. İllər boyu zövq almaq

26.206. Vəd edilən gəldikdə

26.207. Onlara fayda verməyəcək

26.108. Nəsihətçilər olmadan həlak etməmişik

26.109. Bu bir xatırlatmadır. Biz zalım deyilik

26.210. Şeytanlarla nazil

26.211. Onlar layiq deyillər

26.212. Dinləməkdən uzaqlaşdırılmışlar

26.213. Allahdan başqa ilahlara yalvarma

26.214. Qohumlarını xəbərdar et

26.215. Möminlərə cınağını yaxınlaşdır

26.216. Sənə hörmətsizlik göstərsələr

26.217. Mərhəmətliyə təvəkkül et

26.218. Qiyamda da görür

26.219. Səcdəyə gedəndə də

26.220. O – Eşidəndir, Görəndir

26.221. Şeytanlar kimə nazil olur

26.222. Yalançılara və günahkarlara nazil olur

26.223. Onların əksəriyyəti yalançıdır

26.224. Şairlərin ardınca azğınlar gedər

26.225. Onlar bütün vadilərdə dolaşırlar

26.226. Etmədikləri şeylərdən danışırlar

26.227. Zalımlıq edənlər biləcəklər

27. Nəml surəsinin ayələri:

27.1. Ta. Sin.

27.2. Möminlərə doğru yol göstərən

27.3. Onlar namaz qılar

27.4. Çaşqınlıq içində veyllənirlər

27.5. Axirətdə ən çox ziyana uğrayacaqlar

27.6. Hər şeyi Biləndən alırsan

27.7. Musa (ə) ailəsinə dedi

27.8. Bir Səs eşitdi

27.9. Ey Musa!

27.10. Əsanı yerə at

27.11. Mən – Bağışlayanam, Rəhmliyəm

27.12. Doqquz möcüzə

27.13. Bu, sehrdir

27.14. Şərəfsizlik yayanların sonu

27.15. Süleymana (ə) da elm əta etdik

27.16. Süleyman (ə) Davudun (ə) varisi oldu

27.17. Cinlər, insanlar və quşlardan ibarət qoşunlar

27.18. Onlar qarışqa vadisinə gəldikdə

27.19. O gülümsədi

27.20. Şanapipiyi görmürəm

27.21. O aydın bir dəlil gətirməsə

27.22. Səbadan xəbərlə gəlmişəm

27.23. Orada hökmdar bir qadın aşkar etdim

27.24. Günəşə səcdə edirlər

27.25. Gizli şeyləri Zahirəçıxaran

27.26. Əzəmətli Ərşin Rəbbi

27.27. Baxaq görək

27.28. Bu naməmlə get

27.29. Mənə kəramətli bir namə atılmışdır

27.30. Süleymandandır

27.31. Müsəlman kimi yanıma gəlin

27.32. Müstəqil qərar qəbul etməmişəm

27.33. Qərar qəbul etmək sənə aiddir

27.34. Məmləkətə zorla soxulanda

27.35. Hədiyyələr göndərərəm

27.36. Onlar Süleymanın (ə) yanına gəldikdə

27.37. Onları oradan çıxardarıq

27.38. Kim onun taxtını gətirər

27.39. Cinlərdən bir İfrit

27.40. Bir nəfər Kitabdan elmi olan

27.41. Taxtı elə bir hala salın ki

27.42. Bu səninmi taxtındır

27.43. O, kafir xalqa məxsus idi

27.44. Saraya daxil ol

27.45. Salehi göndərdik

27.46. Ola bilsin ki, əfv ediləsiniz

27.47. Uğursuzluq nişanəsi

27.48. Doqquz nəfər var idi

27.49. Birlikdə Allaha and içək

27.50. Onlara sezdirmədən hiyləmizi qurduq

27.51. Onların hiyləgərliyinin aqibəti

27.52. Xarabalığa çevrilmiş evləri

27.53. İman gətirənləri xilas etdik

27.54. Göz görə-görə fahişəlikmi edəcəksiniz

27.55. Siz nə etdiyini anlamayan kütləsiniz

27.56. Lutun ailəsini qovun

27.57. Onu xilas etdik

27.58. Onların üstünə yağış yağdırdıq

27.59. Salam olsun Onun seçilmiş qullarına

27.60. Məgər Allahla yanaşı bir ilahmı var

27.61. Kim dənizlər arasında maneələr qoymuşdur

27.62. Ehtiyacı olan Ona dua etdikdə

27.63. Kim dənizin zülmətində sizi doğru yolla aparır

27.64. Əzəldən varlığı Yaradan

27.65. Allahdan başqa qeybi bilən yoxdur

27.66. Axirət haqqında biliklər

27.67. Doğrudanmı torpaq olduqdan sonra dirildiləcəyik

27.68. Bu, qədim xalqların əfsanəsidir

27.69. Yer üzündə səyahətə çıxın

27.70. Qoy hiylələri səni sıxmasın

27.71. Bu vədiniz nə zaman olacaq

27.72. Tələsdirdiklərinizin bəziləri arxanızdadır

27.73. Rəbbin insanlara lütfkardır, əksəriyyəti isə naşükür

27.74. Rəbbin onların ürəklərindəkiləri bilir

27.75. Elə bir gizli şey yoxdur ki, Kitabda olmasın

27.76. Quran İsrail oğullarının ixtilafa düşdüklərinin əksəriyyətini rəvayət edir

27.77. Möminlər üçün rəhbərlik və nemətdir

27.78. O, Fövqəlqüdrətlidir, Biləndir

27.79. Allaha təvəkkül et

27.80. Sən ölüləri eşitməyə məcbur edə bilməzsən

27.81. Korları azğınlıqdan çıxara bilməzsən

27.82. O Söz gerçəkləşəndə, yerdən bir heyvan çıxaracağıq

27.83. Biz ayələrimizi yalan sayanların bir kütləsini toplayacağıq

27.84. Doğrudanmı ayələrimi yalan saydınız

27.85. Söz onları haqlayacaq

27.86. Gecəni – rahatlanmaları üçün yaratmışıq

27.87. Həmin Gün Sura üfürüləcək, hamı dəhşətə gələcək

27.88. Tərpənməz saydığın dağlar

27.89. Həmin Günün dəhşəti

27.90. Üzüqoylu Od içinə atılmaq olacaq

27.91. Hər şey Ona məxsusdur

27.92. Kim doğru yolla gedirsə

27.93. Həmd Allaha məxsusdur

28. Qəsəs surəsinin ayələri:

28.1. Ta. Sin. Mim.

28.2. Bunlar – Kitabın ayələridir

28.3. Musa (ə) və Fironun (L) hekayəti

28.4. İnsanları siniflərə ayırmışdı

28.5. Alçaldılanları – rəhbərlər və varislər edək

28.6. Hakimiyyət bağışlayaq

28.7. Musanın (ə) anasına təlqin etdik

28.8. Firon (L), Haman və döyüşçüləri fasiq idilər

28.9. Bu, gözlərimizin işığıdır

28.10. Biz onun ürəyini möhkəmlətməsəydik

28.11. Bacısı uzaqdan onları izləyirdi

28.12. Sizə onun qayğısına qalan bir ailə göstərimmi

28.13. Biz onu (ə) anasına qaytardıq

28.14. Yetkinlik yaşına çatdıqda Allah ona (ə) hikmət və elm verdi

28.15. Musa (ə) dalaşan iki kişiyə rast gəldi

28. 16. Mən özümə qarşı zalımlıq etdim

28.17. Günahkarlara əsla yardım göstərməyəcəyəm

28.18. Səhərisi şəhərə çıxdı

28.19. Sən məni də öldürmək istəyirsən

28.20. Bir nəfər dedi: “Ey Musa, Səni öldürmək istəyirlər”

28.21. Musa (ə) qorxu içində oradan çıxdı

28.22. O (ə), Mədyən tərəfə yollandı

28.23. Mədyən sulağına çatdı

28.24. Ey Rəbbim! Hər cür nemətinə möhtacam

28.25. Atam səni çağırır

28.26. İki qızdan biri dedi

28.27. Mən istəyirəm ki, sən səkkiz il yanımda işləyəsən

28.28. Bu ikimizin arasında razılaşmadır

28.29. Musa (ə) müddətini bitirib ailəsi ilə yola düşdü

28.30. Oraya yaxınlaşdıqda, bir Səs eşitdi

28.31. Əsanı yerə at

28.32. Əlini qoltuğuna qoy

28.33. Mən onlardan bir nəfəri öldürmüşəm

28.34. Harunu da mənə köməkçi et

28.35. Siz qalib gələcəksiniz

28.36. Bu, sadəcə, uydurulmuş bir sehrdir

28.37. Zalımlar uğur qazanmayacaqlar

28.38. Ey Haman! Palçığı bişirib, mənə bir qüllə tik

28.39. O və döyüşçüləri Bizə qayıtmayacaqlarını düşünürdülər

28.40. Onu və döyüşçülərini dəniz atdıq

28.41. Onları Od içinə çağıran dəstəbaşıları etdik

28.42. Bu dünyada lənət onların ardınca gedir

28.43. Musaya (ə) Kitab əta etdik

28.44. Sən qərb yamacında deyildin

28.45. Lakin Biz nəsillər yaratdıq

28.46. Biz çağıranda sən dağın yamacında deyildin

28.47. Ey Rəbbimiz! Niyə sən bizə elçi göndərmədin

28.48. Haqq Bizdən onlara gəldikdə

28.49. Onda Allahdan bir Kitab gətirin

28.50. Allah zalım insanları doğru yola yönəltmir

28.51. Biz Sözü onlara çatdırdıq ki

28.52. Kitab əta etdiklərimiz iman gətirirlər

28.53. Biz əvvəllər də müsəlman idik

28.54. Onlar səbirli olduqlarına görə

28.55. Sizə salam olsun! Cahillərə can atmırıq

28.56. Sevdiyin insanları doğru yola gətirə bilməzsən

28.57. Lakin onların çoxu bilmir

28.58. Neçə-neçə lovğalananların ölkəsini məhv etdik

28.59. Mühüm yaşayış yerlərinə elçi göndərmədikcə

28.60. Allahın nəzdində gözəl və əbədi olanlardır

28.61. Gözəl vəd verdiyimiz şəxs

28.62. Hanı Mənim varlığını güman etdikləriniz şəriklərim

28.63. Barələrində Sözün təsdiq olunduğu şəxslər

28.64. Şəriklərinizi çağırın

28.65. Siz elçilərə nə cavab verdiniz

28.66. Xəbərlər onlardan gizlədiləcək

28.67. Tövbə edib iman gətirən və saleh işlər görənlər, ümid var ki, xilas edilsinlər

28.68. Rəbbin nəyi istəyirsə xəlq edir

28.69. Rəbbin onların qəlblərindəkini də bilir

28.70. O – Allahdır! Yoxdur Ondan başqa ilah!

28.71. Allah gecənizi Qiyamət gününədək uzatsaydı

28.72. Allah gündüzü Qiyamət gününədək uzatsaydı

28.73. Gecə və gündüzü sizin üçün yaratmışdır

28.74. Hanı bəs varlığını güman etdiyiniz şəriklərim

28.75. Hər ümmətdən bir şahid seçəcəyik

28.76. Qarun Musanın qəbilədaşı idi

28.77. Axirətə can at

28.78. Allah daha varlı və güclü nəsilləri məhv etmişdir

28.79. Xalqının qarşısına zinətlərini taxıb çıxdı

28.80. Elm verilənlər dedilər: Vay halımıza

28.81. Qarunu evi ilə yerə batırdıq

28.82. Allah bizə rəhm etməsəydi

28.83. Gözəl Axirət təkəbbür göstərmək və fəsad yaymaq istəməyənlər üçündür

28.84. Pislik edənlər onun əvəzini alacaqlar

28.85. Rəbbim kimin doğru rəhbərlik gətirdiyini yaxşı bilir

28.86. Sən özünə Kitab nazil ediləcəyini gözləmirdin

28.87. Səni onlardan döndərməsinlər

28.88. Allahla bərabər digər ilahlara dua etmə

29.1. Əlif. .Ləm. Mim.

29.2. İnsanlar sınaqdan keçmədən xilas olmaq istəyirlər

29.3. Onlara qədər olanları da Biz sınamışıq

29.4. Bizi qabaqlayacaqlarınımı zənn edirlər

29.5. Kim Allaha qovuşmağa ümid edirsə

29.6. Allah aləmlərə möhtac deyildir

29.7. İman gətirib, xeyirxah işlər görənlərin cinayətlərini bağışlayacağıq

29.8. Valideynlərinə yaxşılıq etməyə dair insanlarla əhd bağlamışıq

29.9. Saleh əməllər işləyənləri

29.10. Allah kökslərdə nəyin gizlədildiyini bilmirmi

29.11. Allah Ona iman gətirənləri tanıyır

29.12. Tabe olun, günahlarınızı üstümüzə götürək

29.13. Qiyamət günü onlardan uydurduqları barədə soruşulacaq

29.14. Nuhu (ə) onun xalqına göndərdik

29.15. Onu gəmidəkilərlə xilas etdik

29.16. İbrahim (ə) xalqına dedi: Allaha ibadət edin və Ondan qorxun

29.17. Allahın əvəzinə ibadət etdikləriniz ruzi verməyə qadir deyil

29.18. Elçinin vəzifəsi – təbliğatdır

29.19. Məgər onlar görmürlər

29.20. Allah onları Axirət üçün dirildəcək

29.21. O, istədiyinə əzab verir

29.22. Siz heç yana qaça bilməzsiniz

29.23. Mənim mərhəmətimə ümidini itirənlər

29.24. Onu öldürün və ya yandırın

29.25. Qiyamət günü bir qisminiz digərlərini inkar edib, lənətləyəcək

29.26. Sonra Lut ona (ə) iman gətirdi

29.27. Axirətdə o (ə), salehlərdən olacaq

29.28. Siz elə bir fahişəlik edirsiniz ki, əvvəllər bunu heç kim etməmişdir

29.29. Yığnaqlarınızda çirkin hərəkətlər edirsiniz

29.30. Ey Rəbbin! Şərəfsizlik yayanlara qalib gəlməyimə kömək et

29.31. Elçilərimiz müjdə ilə gəldikdə

29.32. Biz onu, ailəsini (arvadından başqa) xilas edəcəyik

29.33. Elçilərimiz Lutun (ə) yanına gəldikdə, o (ə) məyus oldu

29.34. Bu məskənin əhalisinin üstünə cəza yağdıracağıq

29.35. Biz ondan (ə) düşünənlər üçün bir əlamət saxladıq

29.36. Mədyənlilərə qardaşı Şüeybi göndərdik

29.37. Onlar da onu (ə) yalançı saydılar

29.38. Adları da, səmudluları da həmçinin

29.39. Onlar qabaqlaya bilmədilər

29.40. Onların hər birini Biz günahlarına görə yaxaladıq

29.41. Özlərinə Allahdan başqa dost seçənlər

29.42. Allah onların ibadət etdikləri şeylərdən agahdır

29.43. Bu məsəlləri Biz insanlar üçün çəkirik

29.44. Allah göyləri və yeri hikmət ilə yaratmışdır

29.45. Kitabdan sənə vəhy ediləni oxu və namaz qıl

29.46. Kitab əhli ilə ən yaxşı davranmadan mübahisə etməyin

29.47. Biz sənə Kitab nazil etdik

29.48. Sən əvvəlcə bir kitab belə oxumamışdın

29.49. Bu – elm əta edilmişlərin köksündə aydın ayələrdir

29.50. Niyə ona Rəbbindən möcüzələr göndərilməmişdir

29.51. Onlara oxuduğun Kitab onlara kifayət etmir

29.52. Allahın aramızda Şahid olması yetər

29.53. Təyin edilmiş müddət olmasaydı

29.54. Sözsüz ki, Cəhənnəm kafirləri saracaqdır

29.55. Əməllərinizdən zövq alın! – deyiləcək

29.56. Mənim yer üzüm genişdir

29.57. Bütün nəfslər ölümü dadacaq

29.58. Xeyirli iş görənlər Cənnətdə əbədi sakin olacaqlar

29.59. Onlar səbirliydilər və Rəbbinə təvəkkül edirdilər

29.60. O – Eşidəndir, Biləndir

29.61. Kim göyləri və yeri yaratmışdır

29.62. Allah istədiyinə qismətini artırar

29.63. Kim göydən su nazil edir

29.64. Dünya həyatı oyun-əyləncədir

29.65. Onlar gəmidən quruya çıxan kimi, o saat Ona şərik qoşurlar

29.66. Əta etdiklərimiz bir müddət faydalanmanız üçündür

29.67. Onların yurdunu təhlükəsiz və toxunulmaz etmişik

29.68. Allaha böhtan atandan kim daha zalım ola bilər

29.69. O kəslər ki, Bizə görə cəhd göstərirlər

30. Rum surəsinin ayələri:

30.1. Əlif. Ləm. Mim.

30.2. Romalılar məğlub edilmişlər

30.3. Ən çökək yer

30.4. Üç-doqquz il ərzində

30.5. O (Pak və Müqəddəs Olan), istədiyinə kömək edir

30.6. Allah Öz vədini pozmur

30.7. Onlar Axirətdən qafildirlər

30.8. Onlar özləri barədə düşünmürlər?

30.9. Onlara qədər olanların aqibətini görmürdülər?

30.10. Allahın ayələrini yalan sayanların aqibəti pis oldu

30.11. Allah məxluqatı əzəldən yaradır

30.12. Həmin Saatın gələcəyi gün

30.13. Heç kim onlara havadar çıxmayacaq

30.14. O Gün onlar fərqləndiriləcəklər

30.15. İman gətirib, xeyir işlər görənlər gül-çiçək içində sevinəcəklər

30.16. Lakin Axirəti yalan sayanlar əzab içində olacaqlar

30.17. Səhər-axşam Allahı şərəfləndir

30.18. Günorta girərkən və günün sonunda həmd Ona məxsusdur

30.19. Ölüdən diri çıxardır, diridən ölü

30.20. Sizi torpaqdan yaratması də Onun dəlillərindəndir

30.21. Özünüzdən zövcələrinizi xəlq etməsi təskinliyiniz üçündür

30.22. Dillərinizin və rənglərinizin fərqli olması da Onun dəlillərindəndir

30.23. Sizin yuxularınız Onun möcüzələrindəndir

30.24. Sizə qorxu və ümid vermək üçün ildırımı göstərir

30.25. Göyün və yerin sabit dayanması

30.26. Göydəkilər də, yerdəkilər də Ona məxsusdur

30.27. O, məxluqları əzəlcə xəlq edir, sonra təkrar yaradır

30.28. O, sizə özünüzdən bir məsəl çəkmişdir

30.29. Amma zalımlar heç bir biliyə malik deyillər

30.30. Üzünü hənif kimi dinə çevir

30.31. Ona yönəlin, Ona təqva ilə yanaşın, namaz qılın

30.32. Təriqətə bölünənlərdən olmayın

30.33. İnsanlara bir zərər toxunduqda, Rəbbə dua edirlər

30.34. Əta etdiklərimizə naşükürlük

30.35. Onlara şərik qoşmaları haqqında dəlilmi nazil etmişik

30.36. Mərhəmətimizi dadmağı əta etdikdə

30.37. Allah istədiyinin qismətini artırır və ya

30.38. Qohumuna haqqını ver; yoxsullara və yolçulara da

30.39. İnsanların malının artması üçün verdiyiniz faiz

30.40. Allah – sizi Xəlqedən, sizə Ruziverən, sonra Öldürən və

30.41. Fitnə-fəsad insanların əməlləri üzündən baş verir

30.42. Yer üzünə səyahətə çıxın

30.43. Allahın Qarşısıalınmaz günü gəlməmişdən

30.44. İman gətirməyənin küfrü öz əleyhinə olacaq

30.45. Onun tükənməz səxavətindən

30.46. Onun möcüzələrindən – küləklər, gəmilərin dənizdə üzməsi

30.47. Sənə qədər də elçilər göndərmişdik

30.48. Allah – buludları qaldıran küləkləri Göndərəndir

30.49. Onlar ümidsizliyə qapılmışdılar

30.50. Allahın mərhəmətinin izləri

30.51. Biz külək göndərsək

30.52. Sən ölüləri eşitməyə məcbur edə bilməzsən

30.53. Sən korları azğınlıqdan çıxara bilməzsən

30.54. Allah – sizi cılız bir şey kimi Yaradandır

30.55. Saatın başlayacağı Gün

30.56. Elm və iman verilənlər

30.57. Həmin gün zalımlara fayda verməyəcək

30.58. Biz Quranda istənilən məsəlləri çəkmişik

30.59. Allah bilməyənlərin ürəklərini möhürləyir

30.60. Allahın vədi – haqdır

MÜQƏDDƏS QURAN TƏFSİRİ

müəllifinin ön sözü

Həmd olsun Allaha ki, halalı haramdan, xoşbəxt insanları bəd­­­bəxtlərdən və həqiqəti yalandan fərqləndirən Furqanı Öz qu­lu­­na nazil etmişdir!

Allah Öz mərhəməti ilə onu bütün insanlar və xüsusilə də təq­­valı möminlər üçün kamil Təlimat etmişdir ki, onlar küfr, ita­ət­­sizlik və cahillik azğınlığından iman, dindarlıq və bilik işığına çı­xa bilsinlər.

Allah Quranı qəlblərin şəfası etmişdir ki, onun sayəsində in­san­lar şübhə­lərdən və ehtiraslardan xilas olur və yüksək amal­lar uğ­runda əqidə və bilik əldə edirlər. Bununla yanaşı Furqan müx­tə­lif fiziki xəstəliklərdən, mərəzlərdən və ağrı­lardan da şəfa ve­ri­ci­dir.

Ona şübhə etmək olmaz, çünki onun hekayətləri, hökmləri və qadağaları - ən böyük həqiqətdir. Bu, Mübarək Kitabdır; onda çox­saylı nemətlər, dərin biliklər və ecazkar sirlər vardır. Bu dün­ya­da və Axirətdə təkcə onun hökmlərinə və nəsi­hətlərinə ria­yət et­məklə əmin-amanlığa və xoşbəxtliyə nail olmaq mümkündür.

Allah bildirmişdir ki, Quran əvvəlki Səma Kitablarını təs­diq edir və qoru­yur. Onun doğruluğunu təsdiq etdiyi müqəddəs mətn­lər gerçəkdir. Əgər Quran onları təkzib edirsə, onda o mətn­lər qəbulolunmazdır, çünki Quran özündən əv­vəlki Kitab­ların hər birinin əsas mahiyyətini əks etdirir və onları tamamlayır.

Fövqəluca Allah buyurur: “Allah onun vasitəsilə lütfünə na­il olmağa can atanları əmin-amanlıq yoluna yönəldir” (Ma­i­də, 5/16). Quran Səadət Yurduna aparır, ona aparan yola nur saçır və ona can atmağa çağırır. O, həmçinin əzab-əziyyətlər Yurduna apa­ran yolu izah edir, ondan çəkindirir.

Fövqəluca buyurur: “Bu, Müdrik və Hərşeyibilən tərəfin­dən ayələri aydın ifadə edilmiş və sonra müfəssəl izah olunmuş bir Kitabdır” (Hud, 11/1). Allah onun ayələrini tamamilə mü­kəm­­məl şəkildə izah etmiş və onlara qüsursuz gör­kəm vermişdir. O, onları elə izah etmişdir ki, həqiqəti yalandan, doğru yolu isə az­ğınlıqdan ayırd etmək mümkün olsun. Bu aydınlaş­dırma is­tə­ni­lən şübhəni ara­dan qaldırır, çünki o, Müdrik və hər şeydən Xə­bər­darolan Rəbb tərəfindən yerinə yetirilmişdir. O, isə ancaq doğ­ru danışır, ancaq yaxşı işlər görməyi və ədalətliliyi əmr edir, dinə və məxluqların maddi həyatına zərər vuran şeyləri qadağan edir.

Fövqəluca Allah Qurana and içir və onu şan-şöhrətli adlan­dı­­rır. Bu vəsf onun keyfiyyətlərinin əzəmətinə və üstünlüyünə də­lalət edir. Bunun səbəbi Quran ayələrinin dərinliyində və mə­na­larının böyüklüyündədir. Allah onu Xatırlatma adlandırır, çün­ki o, ilahi biliklərinin, gözəl əxlaqlılığın və mömin əməllərin yad­da saxlanmasına yardım edir və həmçinin ondan qorxanlar üçün nə­sihət rolunu ifa edir.

Fövqəluca buyurur: “Həqiqətən, Biz Quranı ərəb dilində gön­dərdik ki, siz onu başa düşə biləsiniz” (Yusuf, 12/2). O, ərəb di­lində nazil edilmişdir ki, biz onu anlayaq və dərk edək. Allah bi­zə əmr etmişdir ki, onun üstündə düşünək və onun dərinlik­lə­rin­də gizlənən biliklərə nail olaq. Quran üzərində düşünmək – hər hansı bir nemətə açar, bilik və sirlərə nail olmağın vasitəsidir. Öz Kitabını möminlər üçün nəsihət və şəfa, mərhəmət və nur, izah və xatırlatma, ibrət və nemət, habelə doğru təlimat və müjdə et­diyi üçün Allaha eşq və həmd olsun!

Əgər insan bunu başa düşsə, ona aydın olacaq ki, öz əməl­lə­ri üçün məsuliy­yət daşıyan hər bir kəs Quranın mənalarının dərk edilməsində və onun yolu ilə getməkdə kəskin ehtiyaca ma­lik­­dir. Bax elə buna görə, Allahın qulları səy göstər­məli və əl­lə­rin­dən gələni etməlidirlər ki, Quran ayələrini öyrənsinlər və başa düş­­sün­lər. Onlar bu məqsədə ən qısa yolla nail olmağa can at­ma­lı­­dırlar.

Görkəmli ilahiyyatçılar Quranın çoxlu təfsirlərini yaz­mış­lar. Onların bir qismi uzun-uzadı izahlara dalır və əksər hallarda mü­­­za­kirə edilən məsələlərin çərçivəsindən tamamilə kənara çı­xır­dı­lar. Digərləri o dərəcədə qısa yazırdılar ki, ancaq ayələrin lüğəti mə­­nalarını araşdırmaqla qənaətlənir və onların mənalarına diq­qət yetirmirdilər.

Bizim nəzərimizə görə, təfsir müəllifinin əsas vəzifəsi ayə­lə­­­rin mənalarını izah etmək, sözlərin lüğəvi mənaları isə bu məq­sə­­də nail olmağın ancaq vasitəsi olmalıdır. Şərhçi mətni və ayənin mə­­nasını nəzərdən keçirməli və onu başqa oxşar ayələrlə mü­qa­yi­sə etməlidir. O anlamalıdır ki, bu ayələr bütün insanları, alim və ya nadan, şəhərli və ya köçəri olmasından asılı olmayaraq, doğ­ru yo­la gətirmək üçün nazil edilmişdir.

Ayələrin mətnləri üzərində düşüncələr və Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun) həyat tərzini, bu ayələr na­zil edildiyi anda onun öz səhabələri və düşmənləri ilə qarşılıqlı mü­­­nasibətlərini bilmək bu ayələrin mənalarını başa düşməyə im­kan verən mühüm amillərdən biri idi. Bu amil, əgər ərəb dili ilə bağ­lı olan müxtəlif elmlərə bələd olmağı da ona əlavə etsək, daha qa­­barıq şəkildə özünü biruzə verir.

Əgər insan onlara malikdirsə, onda o, ancaq Quran ayələ­ri­nin mətni və əhəmiyyəti, onlardan hansı nəticələrin əldə ediləcəyi və onların hansı mənaları kəsb edəcəyi, məna və məzmuna görə nə­­­yə dəlalət etmələri üzərində dərin düşün­cələrə dalmalıdır. Əgər insan səy göstərərsə, əmin olacaqdır ki, Rəbb Öz qulla­rın­dan olduqca daha Səxavətlidir, axı O, onların qarşısında, insanın özü­­nün müstəqil dərk etməyə qabil olmadığı Quran biliklərinə və sir­lərinə qapıları mütləq laybalay açacaqdır.

Xaliq mənə və mənim qardaşlarıma lütfkarlığını əta etmiş, bi­­zə icazə ver­mişdir ki, öz imkanlarımız daxilində Onun Böyük Ki­tabını öyrənək. Mən isə, əldə etməyə nail olduğum və Allahın mənə əta etdiyi biliklərə istinad edərək Quranın şərhini yazmağı qərara aldım ki, onları əldə etmək istəyənlər üçün onlar xatır­lat­ma olsun, onları başa düşməyə cəhd göstərənlərə nemət olsun və doğ­ru yolla getmək istəyənlərə kömək olsun. Bundan başqa, bu kitabın yazılmasına mənə təkan verən bu biliklərdən bə­zi­lə­ri­nin iti­rilməsinin mümkün ola biləcəyidir.

Bu zaman mənim yeganə məqsədim vəhylərin mənalarının açıq­lanmasıydı. Mən sözlərin və ifadələrin təhlili ilə, yuxarıda qeyd etdiyim səbəblərə görə, məşğul olmamışam. Bundan başqa, Qu­ran təfsirçiləri bu məsələni o qədər məha­rətlə işləmişlər ki, on­la­rın ardıcıllarına əlavə etməyə bir şey qalmamışdır və qoy Allah bü­tün müsəlmanların adından onlara xeyir nəsib etsin!

Mən Allaha təvəkkül edirəm və ümid bəsləyirəm ki, O, mə­nim üçün bu vəzifəni asanlaşdırsın və mənə arzu etdiyimə nail ol­­­mağa razılığını versin, çünki insanlar Onun yardımı olmadan ar­­­zuladıqlarına nail ola bilməzlər. Mən Ondan xahiş edirəm ki, bu əsəri Öz Mübarək Üzü qarşısında səmimi və bütün insanlar üçün faydalı etsin, axı O - Səxavətli və Alicənabdır! Ey Allahım, sa­­­­lavatını Muhəmməddən əsirgəmə!

Qeyd

Bu təfsiri tərtib edərkən mən hər bir ayənin mənə aydın olan mənalarını, hətta mən onların haqqında artıq xatırlamış ol­sam da, bir daha göstərmişəm. Bununla qane olmayaraq, mən on­la­rı hər dəfə oxşar ayələrin şərhində təkrar­lamışam, çünki Allah Öz Kitabını tez-tez təkrarlanan ayələr adlandırmışdır. Əsərdə he­ka­­yətlər, tarixlər, hökmlər və digər faydalı məlumatlar təkrarlanır və bunda böyük bir hikmət vardır. Allah bütöv Quran üzərində dü­­şünmək hökmü vermişdir ki, bu da bilikləri artırmağa, ruhani və fiziki əmin-amanlığın əldə edil­məsinə və bütün işləri səliqə-sah­­mana salmağa imkan verir.

ƏBDÜRRƏHMAN İBN NASİR

ƏS-SƏƏDİ

MÜƏLLİFİN TƏRCÜMEYİ-HALI

(Bir tələbənin qələmindən)

Müəllifin adı əş-Şeyx Əbu Abdullah Əbdür­rəh­man b. Nasir b. Abdullah b. Nasir Ali Səədidir, Təmim qəbiləsin­dəndir. Əl-Qa­sım bölgə­sinin şəhərlə­rindən biri olan Uneyzə şəhərində 12 Mu­hər­rəm 1307-ci hicri tarixində (1890) dünyaya gəlmiş­dir. Onun cə­mi­si dörd yaşı olanda anası vəfat etmiş, üç ildən sonra isə atası dün­­ya­sını dəyişmişdir. Uşaq yetim bö­yümüş, lakin mükəmməl tər­biyə almışdı. Onun kəskin ağlı və biliklər əldə et­məyə olan bö­yük arzusu ətrafdakıların diqqətini cəlb etmişdi. Atasının ölü­­mün­­­dən sonra, o, Quranı öyrən­mə­yə və onu əzbərləməyə başladı. On bir yaşında olarkən, o artıq Quranı bü­tövlüklə gözəl tərzdə əz­bər bilirdi. O, doğma şəhərinin alimlərindən şəriət elmlərini öy­rə­nir və Uneyzəyə gələn şəxslərin mühazirə­lərinə gedirdi. Öz səy­ləri sayəsində hər bir şəriət elmini yaxşıca mənimsəməyi ba­car­dı və onun iyirmi üç yaşı tamam olanda o, şəriət elm­lərini baş­qa­larına tədris etməyə başladı. Buna baxmaya­raq, o, biliklərini də­rinləşdir­mək­dən əl çəkmir və vaxtını boş keçirmirdi. Hicri 1350-ci ilədək o, artıq öz şəhərinin görkəmli alimlə­rin­dən biri ol­ma­ğa nail olmuşdu, gənc tələbələr isə ancaq onun şagirdləri sı­ra­sı­na düşməyə can atırdılar.

Müəllifin müəllimlərindən bəziləri

İlk dəfə ona Mübarək Quranı öyrədən müəllimi şeyx İb­ra­him b. Həməd b. Casir olmuş­dur. Əbu Abdul­lah müəlliminin Mu­həmməd Peyğəmbərin (s.ə.s.) hə­dislərini gözəl bilməsindən hə­mişə vəcdə gəlir və onun təqvalılığın­dan və habelə yoxsullara gös­tərdiyi məhəb­bətindən və rəhmdilliyindən tez-tez danışardı. O, xatır­layırdı ki, bir dəfə soyuq qış günlərinin birində şeyxin ya­nına bir kasıb gəlmişdi. Həmin gün müəllimin əy­nində iki köy­nə­yi vardı və onlardan birini çıxarıb, hə­min şəxsə hədiyyə etdi, bax­ma­yaraq ki, özü varlı adam deyildi, o köynəyə özünün də eh­ti­ya­cı var idi. Allah ona rəhmət etsin!

Əbu Abdullahın digər müəllimi, ona İslam fiqhi­ni, ərəb di­li­ni və digər elmləri öyrətmiş şeyx Muhəmməd b. Əbdülkərim əş-Şi­bal idi. Uneyzə şəhə­rinin sabiq hakimi şeyx Salih b. Osman ona töv­hiddən, Quran təfsirindən, fiq­hin əsasları və qanunlarından və həm­çinin ərəb dilindən dərs demişdi. Öz biliklərinin ən çoxunu məhz ondan əldə etmişdi və o ölənə qədər, onu getdiyi bütün yer­lərdə müşayiət edərdi.

Bunlarla yanaşı o, şeyxlər Abdullah b. Ayi­din, Səəbə əl-Ku­vey­­cirinin, Əli əs-Sənaninin və Əli ən-Nasir Əbu Vadayın ya­nın­da da təh­silini artır­mışdır. Sonuncu ona hədis elmini, altı əsas hə­dis toplusunu və bir çox digər hədislıri öyrətmiş və onu müvafiq şə­ha­dətnamələrlə təltif etmişdi.

Onun müəllimləri arasında məşhur alim Muhəmməd b. Əb­düləziz əl-Muhəmməd əl-Məəni də olmuşdur ki, o, ona Uney­zə­də dərs demişdir. Şeyx Muhəmməd əş-Şənqıti onun doğma şə­hə­rinə gəldikdə isə, o, onun Quranın şərhinə, hədis və ter­mi­no­lo­gi­yası haq­qında elmə və həmçinin ərəb dilinin qrammati­kasına və morfologiyasına həsr olunmuş mühazirə­lərində iştirak et­miş­dir.

Onun xoşxasiyyətliliyi haqqında

Əbu Abdullah çoxsaylı gözəl keyfiyyətlərə ma­likdi və ol­duq­ca təvazökar adamdı. O, uşaqlar və qoca­larla, varlı­lar və ka­sıb­larla rəftarında özünü çox sadə aparardı. O, vax­tı­nın bir his­sə­si­ni onunla söhbət etmək istəyənlərə sərf edərdi və bu söhbətlər isə həmişə dini səciyyə daşıyardı. O, dini və ictimai məsələləri mü­­za­kirə etməyi sevərdi və qonaqları onun söhbətlərindən və xüt­bələrindən özləri üçün faydalı nəticələr çıxarardılar. Hətta onun adicə söhbətləri belə çox vaxt dini məclislərə çevrilərdi. O, müx­təlif insanlarla ümumi dil tapmağı bacarardı və həmişə söh­bət­ləri üçün elə mövzular seçərdi ki, onlar müsahiblərinə həm bu hə­yatda və həm də Axirət həyatı üçün fayda gətirə bilərdi. Adam­lar ona bir mü­bahisəni həll etmək üçün müraciət etdikdə, o, elə bir ədalətli qərar çıxarardı ki, hər iki tərəfi razı salardı.

Şeyxin kasıblara, ehtiyacı olanlara və imkansız mü­sa­fir­lərə rəh­­mi gələrdi və öz imkanları daxilində onlara kömək əlini uza­dar­­dı. Münasib şərait yarandıq­da, o, xeyirxahlıq etmək istəyən in­san­­ları ehtiyacı olanlara yardım göstərməyə çağırardı. O, hə­qi­qə­tən namuslu, saf qəlbli, təmiz və başladığı hər hansı bir işi vic­dan­la ye­rinə yetirən bir insandı. Onu haqlı olaraq ən savadlı və ən ağıllı in­san­lar­dan biri sayırdılar. O, öz əlaçı tələbələrinin tə­fək­kü­rünü iti­ləş­­dirməkdən ötrü onların arasında tez-tez müzakirələr apa­­rardı və hətta dini mətnləri yaxşı əzbərləyənlər üçün müka­fat tə­yin edər­di.

O, tələbələrinin sonrakı dövr üçün təlimini davam et­dir­mək­dən ötrü zəruri olan faydalı kitabları seçərkən onların özləri ilə tez-tez məsləhət­ləşərdi. Həm də bu zaman, o, şagirdlərinin ək­sə­riy­yə­ti­nin rəyinə üstünlük verər, rəylər bərabər olduqda isə, özü qərar qə­bul edərdi. Heç vaxt onun məşğələləri, hətta onlar uzun müddət da­vam etsə də belə, tələbələrini usandırmazdı, çün­ki dərsində iştirak edən­lərin hər biri keçilən mövzular­dan məm­nun qalardılar. Allah, bi­zə və bütün iman sahiblərinə öz vaxtımızı ən yaxşı istifadə et­mək­də və puç olmayan xeyirxah əməllər eh­ti­yatı qazan­maqda yar ol­sun!

Onun dərin bilikləri haqqında

Şeyx İslam hüququnun əsasları və hökmlərinə hərtə­rəfli bə­ləd idi. Öz müəllimlə­rinin getdiyi yolu davam etdirə­rək, o, gənc­­liyində Hənbəli fiqhi təliminin tərəfdarı idi və bu dini mək­tə­bin bir-neçə aliminin əsərlərini əzbərləmişdi. Elə o vaxt İslam fiq­hi­­nə həsr etdiyi bir əsər və rəcəz ölçüsündə, təxminən 400 beyt­dən ibarət şer yazmışdı. O, həmin əsərinə qısa şərh tərtib etmiş, am­­ma sonralar onu nəşr etdirməmişdi, çünki o əsər onun əvvəlki ba­­xışlarını əks etdirirdi.

O, üzün müddət İbn Teymiyyənin və onun şagirdi İbn əl-Qey­yimin və həmçinin çoxsaylı digər müəlliflərin əsərlərini öy­rən­­mişdi. Tövhid sahəsində, Quran təfsirində, şəriət hüququnda və digər faydalı elm sahələ­rində dərin bi­lik­lər əldə edərək, o, an­caq Hənbəli təlimi baxışlarına istinad etməyi tərk etdi və yalnız naslara əsaslanan rəyləri üstün tutdu. Buna bax­ma­ya­raq, o, bir sıra ifrata mübtəla olan şəxslərdən fərqli olaraq, ənə­nə­vi fiqh məktəb­lə­rinin tərəfdarlarına heç vaxt həqarətlə yanaş­maz­dı. Allah bizə də həmişə doğru yol tutmaqda kömək olsun!

O, Quranın təfsir edilməsi sahəsində böyük yüksək­liklərə nail oldu və bir sıra müxtəlif təfsirləri öyrəndi, bu ecazkar elmi mə­nimsəyərək, Quranın bir-neçə cilddən ibarət gözəl şərhini yaz­dı. Bu əsər xüsusi hazır­lıq görülmədən yazılmışdır, çünki müəl­li­fin nəinki daha geniş və təfərrü­atlı şərh yazmaq üçün və hətta baş­qa əsərlər yaratmaq üçün də kifayət qədər vaxtı yox idi. O, çox vaxt ayələri birbaşa dərsdə hazırlıqsız təfsir edir və şagirdlərinə Qu­ran ayələrinin mənasını və faydasını açıqlayırdı. O, ayələrin əsil mənala­rı­nı dərk etməyə, onların əsasında çoxlu faydalı nəti­cə­­lər çıxar­mağa nail olmuşdu və məhz buna görə onun dinləyi­ci­ləri heç vaxt müəllimlərinin susmasını istəmirdilər, çünki onun nit­qi valehedici, dəlilləri və nəql etmə üsulu isə inandırıcıydı. Onun mühazirələrində iştirak edən və ya onunla birlikdə şəriət məsələlərini müzakirə edənlər onun hərtərəfli dərin biliklərinin şa­hidi olurdular. Eyni fikri onun əsərləri və fitvaları ilə tanış olan hər bir şəxs haqqında demək olar.

Müəllifin əsərləri

1. “Mərhəmətli və Rəhmli olandan asanlaş­dırma” Mübarək Quranın təfsiri. Bu kitab üzə­rində iş 1344 h. il­in­də bi­ti­ril­miş­dir.

2. “Hənbəli məktəbinin istifadə etdiyi bütün kitab­larını ta­mam­layan şəriət hüququ­nun təfsiri”. Bu əsər nəşr olunmamışdır.

3. “Ən qısa və yüngül yolla şəriət hüququnu öyrənən ağıllı və sağlam düşüncəli insanlar üçün təlimat”. Suallar və cavablar formasında tərtib edilmiş bu kitab “Mətbəət ət-tərəqqi” nəşriyyatı tərəfindən 1365-ci hicri ilində Dəməşqdə mü­əl­lifin vəsaiti he­sa­bı­na nəşr edilmişdir və pulsuz paylan­mışdır.

4. “İslamın üstünlüklərinin qısa izahlı incisi”. Bu kitab “Mət­­bəət Ənsar əs-Sünnə” nəşriyyatında 1366-ci hicri ilində çap edil­mişdir.

5. “Dövrə uyğun gələn faydalı xütbələr”. Şeyx öz şəhərində xüt­­bə demək haqqına malik olduqdan sonra, o, hər cümə və bay­ram günlərində öz zamanına uyğun olan və in­san­ların başa düş­mə­sinə ehtiyac duyduqları mühüm məsələlərə aid xütbələrlə çıxış et­məyə çalışırdı. Sonralar o, bu xütbələri toplayaraq öz vəsaiti he­sa­bına əvvəlki kitabla birlikdə “Mətbəət Ənsar əs-Sünnə” nəş­riy­ya­tında çap etdirmiş və pulsuz paylamışdır.

6. “Quran təfsirinin gözəl prinsipləri”. Bu kitab da “Mət­bə­ət Ənsar əs-Sünnə” nəşriyyatında 1366-cı hicri ilində nəşr olun­muş və pulsuz paylan­mışdır.

7. “Dinin, onun daşıyıcılarının və ardıcılla­rının əl-Ku­sey­mi­nin iftiralarından qorun­ma­sı”. Bu kitab “Dar əl-Kutub əl-Ərə­biy­yə” nəşriy­yatında Hicazda məşhur olan şeyx Mu­həmməd Əfəndi Hu­­seyfanın ianəsi hesabına 1366-cı hicri ilində nəşr edilmişdir.

8. “Açıq və aydın həqiqət və ya peyğəmbər­lərin və elçilərin töv­hidinin təfsiri”.

9. “İnandırıcı və qənaətbəxş izah”. Bu kitab şeyx İbn əl-Qey­yimin “ən-Nuniyyə” adlı qəsidəsinə yazılmış şərhdir.

10. “Müsəlmanlar arasında qarşılıqlı kömə­yin zəru­riyyəti və dini mübarizə məsə­ləsi”. Son üç kitab Qahirədə “əl-Mətbəə əs-Sə­­ləfiyyə” nəşriyya­tında müəllifin vəsaiti hesa­bına nəşr olunmuş və pulsuz paylanmışdır.

11. “Tövhidin məqsədləri haqqında sağlam söz”. Bu kitab Mi­­­sir­də “Mətbəət əl-İmam” nəş­riyyatında şeyx Əbdülmöhsün Əbu Battının ianəsi hesabına 1367-ci hicri ilində nəşr olunmuş­dur.

12. “İslam hüququ prinsiplərinin qısa izahı”. Nəşr olun­ma­mış­dır.

13. “Quran təfsirinin mahiyyəti haqqında Bəsirətli­dən yün­gülləşdirmə”. Bu kitab “Mətbəət əl-İmam” nəşriyyatında mü­əl­lifin və bir qrup xeyriyyəçinin ia­nələri hesabına nəşr olunmuş və pulsuz paylanmışdır.

14. “Çiçəklənən bağlar”. Bu kitab ilk dəfə olaraq “Mətbəət əl-İmam” nəş­riyyatında çap olunmuşdur.

Şeyxin çoxsaylı yazılı qeydləri və onun Uneyzə və digər vi­la­yət­lə­rin sakin­lərinin su­al­larına verdiyi cavabları qorunub sax­la­nıl­mış­dır. Bun­dan başqa, onun əlinə düşmüş müx­təlif kitabların kə­narlarında qeydlər var­dır. Onun üçün yazmaq heç bir çətinlik tö­rətmirdi və buna görə də onun çoxlu fitvaları və əsərləri böyük top­ludan ibarətdir. O, məşhur İbn Əbdülqavinin poetik əsərinin üzü­nü köçürmüş və ona şərh yazmaq niyyətində idi, sonra bu­nun çətin olacağı qərarına gəldi və onu “əl-İnsaf” kitabı ilə bir­ləş­dir­di və onları öz əli ilə köçürmüşdü ki, insanlar asanlıqla oxuya bil­sinlər. Bu əsəri xatırlatdığımız şerlərə şərh kimi ad­landırmaq olar­dı, lakin biz bunu onun əsərlərinə aid saymadıq.

Əsərlərini yazarkən şeyxin ən ali məqsədi bilikləri yaymaq və haqqa dəvət etmək idi və buna görə də o, hər cür imkandan is­ti­fa­də edərək, əsərlərini nəşr et­dirməyə çalışırdı. O, bunların va­si­tə­si­lə keçici dünyəvi nemətlər əldə etməyə və varlanmağa can at­mır­dı. O, kitablarını pulsuz paylayır ki, bütün biliklər arzu edən­lə­rə fay­dalı olsun. Qoy Allah İslam və bütün müsəlmanların adın­dan ona sa­vab versin, bizi isə ancaq xeyirxah əməllər işlətməyə yö­nəlt­sin!

Şeyxin vəfatı

Öz həyatını bütünlüklə elmə həsr edərək, Əbu Abdullah Əb­dürrəhman b. Nasir əs-Səədi 69 yaşında vəfat etdi. Bu, onun doğ­­ma şəhərində 1376-cı h. (yeni təq­vimlə 1957-ci) ildə baş verdi. Al­­lah ona rəhmət etsin!