57. ƏL-HƏDİD SURƏSİNİN ŞƏRHİ

\¸

ƏL-HƏDİD

SURƏSİNİN

ŞƏRHİ

 ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ

              Mərhəmətli və Rəhimli Allahın adı ilə!

ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ

(57. 1) “Göylərdə və yerdə nə varsa Allahı tərifləməklə şə­rəf­­­lən­dirir. O Fövqəlqüdrətlidir, Müdrikdir».

Fövqəluca bu ayədə Özünün əzəməti və fövqəlqüdrəti haq­qın­da və həmçinin Özünün göylərdə və yerdə hüdudsuz haki­miy­yə­tindən xəbər verir. Danışmaq qabiliyyəti olan bütün məxluqlar, bü­tün dilsiz və cansız yaradılmışlar Onun şəninə tərif deyirlər və On­un kamilliyini və nöq­san­sızlığını tərifləyirlər. Onların hamısı Rəb­bə tabedir, Onun əzəməti qarşısında mütidir və Onun ilahi müd­rikliyinin dəlillərinə malikdirlər. Fövqəlqüdrətli və Müdrik – Onun gözəl adları arasında­dır. Göylərdə və yerdə sakinləşən bü­tün məxluqlar Onun köməyinə möh­tacdırlar. Onun əzəməti və gü­cü qarşısında bütün varlıqlar səcdə edirlər. O (Pak və Müqəddəs), yaradır və hökm çıxarır, lakin bununla bərabər O (Pak və Müqəddəs), yalnız Onun ilahi müdrikliyinə yaraşan əməlləri hə­ya­ta keçirir. Sonra Fövqəluca Allah Özünün səltənəti­nin ucsuz-bu­caq­­sızlığını xəbər verərək, belə buyurur:

ﯦ ﯧ ﯨ ﯩﯪ ﯫ ﯬﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ

(57. 2) “Göylərin və yerin üzərində hakimiyyət Ona məx­sus­­dur. O dirildir və öldürür və O hər şeyə qadirdir».

Həqiqətən, Fövqəluca Vahid Xaliq, Hami və Hökmdardır.

ﯴﯵﯶﯷﯸﯹﯺﯻﯼﯽﯾ

(57. 3) “O – Əvvəldir və Axırdır, Zahirdir və Batindir. O – hər şe­yi Biləndir».

Allah - əvvəldir ki, Ona qədər heç bir şey mövcud deyildi və so­nun­cudur ki, Ondan sonra heç nə olmayacaqdır[1]... . O (Pak və Müqəddəs), aşkara və qeybə, gizli və aydın, keçmişə və gə­lə­cə­yə aid olan hər şey­dən xə­bərdardır.

ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ

(57. 4) “O – göyləri və yeri altı əyyamda Xəlqedən və son­ra Ər­­şi­nə İstivaedəndir. O, yerə girəni də, ondan çıxanı da, göy­­dən na­zil olanı da, ona ucalanı da Biləndir. O, harada ol­ma­­ğınızdan ası­lı olma­yaraq, sizinlədir. Allah bütün əməl­lə­ri­nizi görür”.

Rəbb yaradılışa istirahət günü başladı və onu cümə günü bi­tir­di, sonra isə Ərşinə istiva etdi[2]. O (Pak və Müqəddəs), Öz ila­hi əzə­mətinə yaraşan tərzdə bütün məxluqlarının fövqünə istiva et­di.

O (Pak və Müqəddəs), bitkilərin, heyvanların toxum­la­rın­dan, ya­­­ğış sularından və yerə girən bir çox digər şeylərdən xə­bər­dar­dır. O (Pak və Müqəddəs), həmçinin otlardan, kollardan, ağac­lar­dan, hey­van­­lar­dan və torpaqdan çıxan hər şeydən xə­bər­dar­dır. O (Pak və Müqəddəs), mələklər, azuqə və qədər haqqında – göydən na­zil olan­lar haqqında hər şeyi bilir. Ona həm də mə­lək­lər, insan ruh­ları, dua­lar, əməllər və oraya qalxan bir çox başqa şey­lərdən xə­bər­dardır.

O (Pak və Müqəddəs), həmişə məxluqları ilə birlikdə olur. Bu söz­lər Fövqəlucanın aşağıdakı ayəsinə bənzəyir: “Məgər sən bil­­mirsən ki, göylərdə və yerdə olanlar Allaha məlumdur? Üç nə­­fərin arasında elə bir gizli söhbət olmaz ki, O dördüncü ol­ma­sın; ya da beş nəfərin, O isə altıncı olmasın. Onlar çox və ya az ol­­masından asılı olmayaraq, O həmişə, onlar harada olsalar da, on­­lar­ladır...” (Mücadilə, 58/7).

Bu o demək deyildir ki, Allah hər yerdə Öz ilahi mahiyyəti ilə iş­ti­rak edir. O (Pak və Müqəddəs), bütün Kainatı Öz elmi və mü­­şahidəsi ilə əhatə edir və buna görə O (Pak və Müqəddəs), qul­la­­rını hökmən gələcək Əvəz haqqında xəbərdar edir və onlara xa­tır­­ladır ki, O (Pak və Müqəddəs), onların etdikləri bütün əməl­lə­rini gö­­rür. Fövqəluca Öz qul­la­­rının xeyirxah və bədxah əməllərini və on­­ların nəticələrini müşahidə edir və onları mütləq qoruyub saxlayır ki, hər bir insana onun etdiklərinin əvə­zini layiqincə versin.

ﭹ ﭺ ﭻ ﭼﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ

(57. 5) “Göylərin və yerin üzərində hakimiyyət Ona məx­sus­­dur və işlər Allaha qaytarılır”.

Allah – Xaliq və Hökmdardır, bütün məxluqlar isə Onun qul­­­la­rı­dır. O (Pak və Müqəddəs), onları istədiyi kimi idarə edir, on­­ların tale­yini həll edir, onlara öz hökümlərini nazil edir və bütün bun­ları Özünün ilahi müdrikliyinə uyğun olaraq həyata keçirir. Bü­­tün qullar öz əməl­ləri ilə birlikdə Onun hüzurunda daya­na­caq­lar və O (Pak və Müqəddəs), haqqı nahaqdan ayıracaq, sonra da mö­­­minləri xeyirxah­lıq­larına görə mükafat­lan­dıracaq, gü­nah­kar­la­rı isə günahla­rına görə cəzalandı­ra­caqdır.

Ö

ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ

(57. 6) “O, gündüzü gecənin hesabına uzadır və gecəni də gün­­­düzün hesabına. O, kökslərdə olanı bilir».

O (Pak və Müqəddəs), gündüzü, dünyanı öz qaranlığı ilə çul­­ğa­la­­­­­yan gecəylə dəyişdirir və insanlara rahatlanmaq və is­ti­ra­hət etmək im­­­­­kanı verir. Sonra O (Pak və Müqəddəs), gecəni, qa­ran­­lığı qovan gün­­­­­­­düzlə dəyişdirir və dünyaya Öz işığını saçır, in­san­­lar da bu za­man əmək fəaliyyətinə başlayır və yaşamaq üçün və­­sait əldə et­mək­dən öt­rü çalışırlar. Gündüz və gecə bir-birini fa­si­­ləsiz əvəz edir, bəzi dövr­­­lər­də uzanır və ya qısalırlar, ilin za­man­la­rını təşkil edirlər və bun­­la­­rın sa­yə­­sində insanlara çox böyük fay­da­lar verirlər. Aləmlərin Rəb­­bi Al­lah ne­­cə də xeyirxahdır! Ali­cə­nab və Səxavətli Xaliq müqəd­də­s­dir, qul­­­la­rı­na görünən və gö­rün­­mə­yən nemətlərini əta etməsinə ara ver­mir! O (Pak və Müqəddəs), ürək­lərdə gizlədilənləri də bilir. O (Pak və Müqəddəs), Onun kö­mə­yinə layiq olanların ehtiyacını bilir və xoş­­bəxtliyə yol tap­maq­da onlara yardım göstərir. Buna layiq ol­ma­yan­­ları isə O (Pak və Müqəddəs), taleyin hökmü ilə başlı-başına bu­ra­xır.

ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ

(57. 7) “Allaha və Onun Elçisinə iman gətirin və Onun si­zin sərən­camınıza verdiyindən xərcləyin. İman gətirib, xərc­lə­yən­lərə bö­yük mü­ka­fat hazırlanmışdır”.

Fövqəluca Öz qullarına Ona və Onun Elçisinə (ona Allahın sa­­lavatı və salamı olsun!) və onun (s.ə.s.) bəşəriyyətə gətirdiyi hər şe­­yə iman gətirmək və həmçinin Onun onlara əta etdiyi var-döv­lət­­dən xeyirli məq­sədlər üçün sərf etmək hökmü vermişdir ki, on­la­­rın Onun hə­diyyələrinə necə sərəncam cəkəcəklərinə baxsın.

Qulların Onun hökümlərini qüsursuz yerinə yetirmələri üçün, Allah onlara möminləri gözləyən gözəl mükafat haqqında xə­bər verir. Özlərində iki gözəl məziyyəti – imanı və səxavəti bir­ləş­­dirən və mal­la­rını Allah yolunda sərf edən möminlər böyük mü­­kafat alacaqlar, ən başlıcası isə, onlar Allahın razılığını və mö­min­­ləri, din uğrunda mü­ba­rizləri ecazkar əbədi nemətlərin göz­lə­di­­yi Cənnət məskənində yer qa­za­nacaqlar.

Sonra Allah insanların sadəcə iman gətirməli olduqları sə­bə­bi gös­tərir:

 ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ

(57. 8) “Sizə nə olub? Niyə Elçi sizi Rəbbinizə iman gə­tir­mə­­­yə ça­ğır­dığı halda siz Allaha iman gətirmirsiniz? Əgər siz doğ­­rudan da mö­minsinizsə, O, artıq sizinlə əhd bağlamışdır”.

Əgər sizi islama elçilərin (onlara Allahın salamı olsun!) ən lə­ya­qətlisi və təbliğatçıların ən alicənabı – Muhəmməd Peyğəmbər (Al­lahın ona salavatı və salamı olsun!) dəvət edirsə, sizə onu qə­bul etməyə və Rəbbin yoluna qədəm basmağa nə mane olur? Tək­cə bu sizi onun (s.ə.s) xütbələrinə əhəmiyyət verməyi, onun (s.ə.s.) də­vətinə cavab ver­məyi və onun (s.ə.s.) gətirdiyi haqqa iman gə­tir­məyi vacib edir, axı Allah sizinlə əhd etmişdir ki, imandan üz dön­dərməyəsiniz.

Lakin bu da hələ hamısı deyil. Allah Özünün sizə bəslədiyi xe­­yir­xahlığından və lütüfkarlığından şanlı müəllimin və böyük El­çinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) xütbələri ilə yetin­mə­yərək, onun (s.ə.s.) haqlı olmasını çoxsaylı möcüzələri və dəlil­lə­ri ilə təsdiq etmiş­dir. Buna görə, sonra Quranda buyurulur:

ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ

(57. 9) “O – quluna aydın ayələr nazil edir ki, sizi zülmət­lər­­dən nura çıxartsın. Həqiqətən, Allah sizə Şəfqətlidir və Rəhimli­dir».

Allah Elçisinə (s.ə.s.) möcüzələr nazil etmişdir ki, ağıllı və sağ­­lam düşüncəli insanlar Muhəmmədin (ona Allahın salavatı və sa­la­mı ol­sun!) təbliğ etdiklərinin etibarlılığına əmin olsunlar. O (s.ə.s.) si­zə Kitab və Hikmətlə gəlmişdir ki, sizi nadanlığın və ka­fir­liyin zü­l­mə­­tin­dən elm və iman işığına çıxartsın.

Həqiqətən, Səfqətli və Rəhimli adları – Allahın gözəl adları ara­­sın­­dadır. O (Pak və Müqəddəs), sizə, ananın öz övladına bəs­lə­di­yi mər­hə­mətin­dən daha çox mərhəmət göstərir.

ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱﯲ ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻﯼ ﯽ ﯾ ﯿ ﰀ ﰁ ﰂ ﰃ ﰄ ﰅﰆ ﰇ ﰈ ﰉ ﰊﰋ ﰌ ﰍ ﰎ ﰏ ﰐ

(57. 10) “Sizə nə olub? Niyə siz Allah yolunda xərc çəkmir­si­­­niz? Halbuki göylərin və yerin mirası Allaha məxsusdur. Siz­lər­­dən qələbə­yədək sərf edib, döyüşənlərlə kimsə müqayisə edi­­­lə bilməz. On­ların dərəcəsi, bundan sonra sərf edib, dö­yü­şən­­­lərinkindən yük­səkdir. Lakin Allah hər kəsə ən yaxşı olanı vəd etmişdir və Allah sizin nə etdiklərinizi bilir».

Sizə malınızı Allah yolunda sərf etməyə və onu xeyirxah məq­­­­səd­­­lərə xərcləməyə nə maneçilik törədir? Sizi xəsisliyə vadar edən nə­­­­dir? Axı siz bilirsiniz ki, bütün var-dövlət, nəhayət, tək Al­­la­ha qa­la­­­­caqdır. Siz hamınız malik olduğunuz hər şeydən məh­­­­rum ola­­caq­sı­­­nız və hamınız bir nəfər kimi bu dünyanı tərk edə­­­­cək­siniz, var-döv­­­lət isə özünün əsil sahibinin – Föv­qəl­xe­yir­xah və Föv­qəluca Al­­la­hın əlinə ke­çə­cək. Buna görə xəsislik et­mə­yin və yax­şı işlər gö­rün, Al­­lahın var-dövləti hələ əlinizdəykən, bu im­kan­dan istifadə edin.

Sonra Fövqəluca xatırladır ki, xeyirxah işlərin bəziləri, şə­rait­dən asılı olaraq, digərlərindən üstün olur; ilahi hikməti isə on­la­rın üs­tünlük dərəcəsini müəyyən edir. Müşriklər üzərində qələ­bə­yədək Allah yo­lun­da ianə verən və döyüşən müsəlmanlar, bu qə­ləbədən sonra ianə verib, döyüşən müsəlmanlardan, daha yax­şı­dırlar.

Ayədə bəhs edilən qələbə, Allahın Elçisinin (ona Allahın sa­la­­vatı və salamı olsun!) Məkkə müşrikləri ilə bağladığı Hu­dey­biy­yə sül­hü­dür. Bu sülh müqaviləsi islam tarixində ən böyük qələbə idi. O, mü­səlmanlara imkan verdi ki, kafirlərlə açıq şəkildə əlaqə sax­­lasınlar və maneəsiz olaraq dini yaysınlar. Bu hadisədən sonra in­­sanlar dəstə-dəs­tə Allahın dinini qəbul etməyə başladılar və is­lam əzəmət və qüdrət qazandı.

Bu qələbəyə qədər müsəlmanlar islamı yalnız Mədinədə və ət­raf məntəqələrdə təbliğ etmək imkanına malik idilər, möminlər isə Mək­kə­də və digər şəhərlərdə qorxu içində yaşayır və təqiblərə mə­­ruz qa­lır­dılar. Buna görə, Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və sa­la­mı olsun!) Hüdeybiyyə sülhünə qədər islamı qəbul edərək, Al­lah yo­­lun­da döyüşən səhabələri, sülh müqaviləsi bağlandıqdan son­ra iman gətirib, Allah yo­lunda öz həyatını və var-dövlətini əsir­gə­mə­yən­lərdən, daha gözəl mü­kafat alacaq və Cənnətdə daha şə­rəfli yer tu­­tacaqlar. Həqiqətən də, Muhəmməd Peyğəmbərin (ona Allahın sa­­la­vatı və salamı olsun!) ən şə­rəfli səhabə­lə­ri­nin ək­sə­riy­yəti Hü­dey­­bi­yə sülhünədək iman gətirmişdi.

Adətən bəzilərinin üstünlüyü digərlərinin alçaldılmasını nə­zərdə tutduğu üçün, Fövqəluca Allah iman gətirən və Onun yo­­lun­da döyü­şən hər kəsi Cənnət bağlarına daxil edəcəyini vəd et­­miş­dir. Bu, Elçinin (s.ə.s.) səhabələrinin üstünlüyünün ən par­laq şə­hadətidir. Allah onların hamı­sından razı olsun! O (Pak və Müqəddəs), onların ixlaslı imanını təsdiq etmiş və onlara Cən­nə­ti vəd et­mişdir. O (Pak və Müqəddəs), in­sanların əməllərindən agah­dır və hər bir insana yalnız onun etdiklərinə görə əvəz ve­rə­cək­dir.

Sonra Allah qullarını müqəddəs mübarizəyə vəsait ianə et­mə­­yə ruhlandırır, çünki dinin düşmənləri ilə mübarizə, əsasən, mü­­səlman­ların ianələrindən və onun hazırlanmasına xərclənən və­saitlərdən asılı olur. Fövqəluca buyurur:

ﰑ ﰒ ﰓ ﰔ ﰕ ﰖ ﰗ ﰘ ﰙ ﰚ ﰛ ﰜ ﰝ

(57. 11) “Kim Allaha gözəl bir ödənc versə, Allah onu onun üçün artırar və ona bir bol mükafat da vardır”.

Kim ki, haqq yolla əldə etdiyi maldan səmimiyyətlə Allah yo­­­­lunda sədəqə verərsə, Allah onu daha artığı ilə mü­ka­fat­lan­dı­rar. Hə­qi­qətən, O (Pak və Müqəddəs), – Comərd Bəxşişverəndir. Özü­­­­­­nün alicə­nablığından O (Pak və Müqəddəs), qullarının sə­də­qə­­­­sini borc adlan­dırır, halbuki bütün var-dövlət Ona məxsusdur və bütün insanlar Onun qullarıdır.

O (Pak və Müqəddəs), möminlərə vəd etdiyi bol mükafatı, hər bir adamın özünün gücsüzlüyünü və köməksizliyini tam mə­na­­da hiss edəcəyi və hətta ən kiçik bir mərhəmətə razı olacağı Qi­ya­­mət gü­nü bəxş edəcək­dir. Məhz bunu Fövqəluca aşağıdakı dörd ayədə xü­su­silə qeyd edir:

ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ

(57. 12) “O gün mömin kişilərin və mömin qadınların sa­ğın­­­­­dan, önündən nurlandıqlarını görəcəksən. Bu gün altından çay­­­­lar axan və orada əbədi qalacağınız Cənnət bağlarına se­vi­nin! Bu, elə həmin əzə­mətli nailiyyətdir”.

Allah haqq dinin üstünlüyünü xüsusilə vurğulayır və bil­di­rir ki, Qiyamət günü möminlər necə də xoşbəxt olacaqlar! Həmin gün gü­nəş bükülüb qatlanacaq, ay isə sönəcək və insanlar qatı qa­ran­lığa da­lacaq və Cəhənnəmin üstündən salınmış körpünün qar­şı­sında da­­yanacaqlar. Belə bir qatı qaranlıqda, ağır anda sən, mö­min ki­şi­lə­rin və mömin qa­dınların qarşısında onların imanının işı­ğı­nın neçə sa­çacağını görə­cək­sən. Qulun imanı nə qədər güclü olar­­sa, onun ima­nının işığı da bir o qədər güclü parıldayacaqdır. On­­l­ara de­yi­lə­cək: “Bu gün altından çay­lar axan və orada əbədi qa­­lacağınız Cən­nət bağlarına sevinin! Bu, elə həmin əzə­mətli nai­­liyyətdir». Ey Rəb­bim, möminlər ən çox arzuladıq­larına və ən üs­­tününə nail ol­duq­­larını və hər cür məşum və dəhşətli hallardan xi­­las olduqlarını ba­şa düşdükdə, bu müjdə onlara gör necə bir məm­­­nunluq verəcək!

 ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ

(57. 13) “Həmin gün münafiq kişilər və münafiq qadınlar mö­min­­lərə deyəcəklər: “Dayanın, sizdən bir az işıq götürək». On­­­lara deyiləcək: “Geriyə qayıdıb, işıq axtarın». Onların ara­sın­da qapılı sədd çəki­lə­cək – içərisində mərhəmət, zahirində isə əzab-əziyyət ola­caqdır”.

Möminlər öz imanlarının işığında öz xilasına doğru ge­də­cək­­lər və bu zaman münafiqlərin yolunu işıqlandıran nur sö­nə­cək­­­dir və on­lar yerlərindəcə donub qalacaqlar. Belə olduqda onlar mö­­­minlərə mü­ra­ciət edəcək və deyəcəklər: “Bizi gözləyin ki, nu­ru­­nuzla bir az işıq alaq ki, əzab-əziyyətli cəzadan qurtulaq”. Lakin on­lara belə ca­vab veriləcək: “Gəldiyiniz yerə qayıdın. Başqa yerdə işıq axtarın, əgər bu mümkün­dürsə. Lakin Qiyamət günü bu müm­­kün ol­ma­ya­caq­dır. Möminlər və münafiqlər arasında qapısı olan sədd çə­ki­lə­cək­dir ki, içində mərhəmət, çölündə isə cəza ola­caq­­dır. Bu səddin bir tə­rə­fində möminlər, digər tə­rəfində isə mü­na­­f­iqlər[3] olacaqdır.

ﮅ ﮆ ﮇ ﮈﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ

(57. 14) “Onlara: “Məgər biz sizinlə deyildikmi?” Onlar de­­­­­­yə­cək­lər: “Bəli, lakin siz özünüz özünüzü azdırırdınız, göz­lə­yir­­­­­di­niz, şübhə edirdiniz və Allahın hökmü gələnədək boş ümid­lə­­­rinizə al­dan­­dınız. O lovğa sizi Allah barədə bərk al­dat­dı”.

Münafiqlər möminləri çağıracaq, onlara kömək və rəhm et­mə­ləri­ üçün yalvaracaqlar və deyəcəklər: “Məgər biz vaxtımızı si­zin­lə ke­çir­­mir­­dik? Məgər biz Allahdan başqa ilahın olmadığına şə­­hadət gə­tir­­mirdik? Məgər biz namaz qılmırdıq, oruc tut­mur­duq, dö­yüş­mür­dük və sizin etdiyiniz hər işi biz də görmürdük?” Mö­­minlər deyə­cək­lər: “Bəli. Dünya həyatında siz bizimlə idiniz və ilk nəzərdən bizim et­dik­lərimizi edirdiniz, lakin sizin bütün dav­­ranışlarınız səmimi de­yil­di. Si­zin ürəklə­rinizdə nə iman, nə də xe­­yirxah niyyətlər yox idi. Siz Allahın sözlərinə şübhə edir­diniz, O (Pak və Müqəddəs), isə belə şüb­hələri ba­ğışlamır. Siz möminlərə vəd edilmiş hər şeyə nail ola­ca­ğı­nı­za qəti əmin olmadığınız halda, ölüm sizi haqlayana qədər özü­nüzü boş ümidlərlə əyləndirirdiniz. Şe­y­­tan sizi azdırdı və gözləriniz önün­də kafirliyi və şübhəni bə­zə­yir­di, siz isə onun sözlərinə və vədlərinə eti­bar edirdiniz».

 ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣﮤ ﮥ ﮦﮧ ﮨ ﮩﮪ ﮫ ﮬ ﮭ

(57. 15) “Bu gün nə sizdən, nə də kafirlərdən fidyə alınma­ya­­caq. Sizin məskəniniz Od olacaqdır ki, o sizə daha çox yaraşır. O qalınacaq məskən necə mənfurdur!”

Əgər siz münafiqlərin və kafirlərin yer üzündə yerləşdirilə bi­­ləcək qədər və ya ondan iki dəfə çox qızılı olsaydı, siz fidyə ver­mək­lə onsuz da Cə­hənnəm cəzasından xilas ola bilməzsiniz. Bu gün Cəhən­nəm sizi öz bətnində bir yerə toplayacaq və siz orada əbə­di olaraq qalacaqsınız. Qalacağınız yer necə də mənfurdur!

Fövqəluca həmçinin buyurur: “Kimin Tərəzisinin gözü yün­gül gəlsə, sığınacağı uçurum olacaqdır. Sən haradan biləsən ki, bu nədir? Bu – yüksək Hərarətli Oddur!” (Qariyə, 101/8-11).

Möminlərin və münafiqlərin Axirətdə taleyi haqqında doğ­ru xəbər insanların ürəyində Rəbb qarşısında qorxu hissi oyadır və onları Onun əzəməti önündə səcdə qılmağa çağırır. Amma iman sahibləri ara­sında da elələri var ki, Allahın hökümlərini la­yi­qin­cə yerinə yetir­mirlər və buna görə Fövqəluca onları belə qü­sur­la­ra görə qınayır və buyurur:

ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ

(57. 16) “Məgər Allah və haqdan nazil edilən xatırlanarkən mö­­­­min­lərin qəlbinin itaət etməsi vaxtı çatmamışdırmı ki, onlar əv­vəl Kitab verilənlərə bənzəməsinlər, çünki sonuncuların ürək­ləri uzun zaman keçdikdən sonra sərtləşmiş və çoxları fasiq ol­muşlar”.

Məgər elə bir vaxt gəlib çatmamışdırmı ki, möminlərin qəlbi da­­ha da yumşalsın və xeyirxah olsun ki, Quran oxunan zaman və Mu­­­həm­məd Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) moi­­zə et­­dikləri xatır­lanarkən, onların ürəkləri qorxu və itaətlə dol­muş ol­s­un? Hə­qiqətən, Quran – Allah haqqında əm möhtəşəm xa­tır­lat­ma­dır və mü­­­səlmanlar onun hökm və haramlarına qü­sur­suz riayət et­mə­lidirlər.

Bu – səliqə və səylə ibadətə, Fövqəluca qarşısında itaətə, Şə­rəf­­li Quranın və Hikmətli Sünnənin tələblərinə, ilahi xütbələr və şə­­riət qanun­ları üzərində düşünməyə dəvətdir. Müsəlmanlar hə­mi­şə bunlara riayət və istinad etməli və Allah onu tələb et­mə­miş­dən öncə, onlar özləri özlərindən bu barədə hesabat istəməlidirlər.

Müsəlmanlara Kitab əhlinə oxşamaq yaraşmır. Onlara vəhy na­­zil edilmişdi və bu onlara Allah qarşısında itaətəti va­cib­ləş­dir­miş və bü­tün məsələlərdə Ona itaət etmək buyurulmuşdu, lakin on­lar səbatlılıq göstərmədilər və zaman keçdikcə cahilliyə dön­dü­lər və haqqı unut­dular. Onların dini dağıldı, etiqadları yox oldu, ürək­­ləri isə sərtləşdi.. İnsanların ürəkləri hər an üçün Allahın vəh­yi­­ni və hikmə­tini xatırla­mağa möhtacdır. İnsanlar onları ya­dır­ğa­ma­­ğa başlayanda, onların ürəkləri daşlaşır və baxışları ölgünləşir.

 ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ

(57. 17) “Bilin ki, Allah yeri ölümündən sonra dirildir. Biz ayə­lə­ri sizə artıq açıqlamışıq, - bəlkə də anladınız”.

Bu ayələr ağıllı insanlara ilahi niyyətinin bəzi məqsədlərini mü­­­əyyən etməyə imkan verir. Torpağı qupquru olduqdan sonra can­­lan­dırmağı Bacaran, ölüləri də əziyyət çəkmədən diriltməyə və on­­ları mə­suliyyətə cəlb etməyə qadirdir. Yağış suyu ilə qupquru ol­­muş yeri di­rildən, Elçisinə (ona Allahın salavatı və salamı ol­sun!) nazil etdiyi Vəh­yi ilə ölü insan ürəklərini də canlandıra bilər.

Bu ayə ona dəlalət edir ki, Allahın ayələrinə əhəmiyyət ver­mə­­­yən və Onun qanunlarına riayət etməyən sadəcə ağıldan və mü­­hakimə yürütmək qabiliyyətindən məhrum olan insanlardır.

ﯽ ﯾ ﯿ ﰀ ﰁ ﰂ ﰃ ﰄ ﰅ ﰆ ﰇ ﰈﰉ

(57. 18) “Həqiqətən, sədəqə verən kişilər və qadınlar Al­la­ha gö­zəl borc verənlərdir və o artırılacaqdır. Onlara bol mükafat ha­­­zır­lanmışdır».

O möminlər ki, səmimi qəlb ilə çoxlu sədəqə vermişlər və öz xe­yirxah əməlləri ilə bol mükafata layiq olmuşlar, Allah onların bu mü­ka­fatını on dəfədən yeddi yüz dəfəyədək və hətta daha çox ar­tıracaq­dır. Onlar özləri heç təsəvvür etmədikləri müxtəlif Cən­nət nemətləri alacaqlar.

ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞﭟ ﭠ ﭡﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦﭧ

(57. 19) “Allaha və Onun elçilərinə iman gətirənlər ən sə­da­­qət­li insanlardır. Şəhidlər isə Rəbbinin yanındadırlar və on­la­ra mü­ka­fat­ları və nur hazırlanmışdır. O kəslər ki, iman gə­tir­mə­­yə­rək, ayə­ləri­mizi yalan sayiblar, onlar Cəhənnəm sa­kin­ləridir».

Muhəmməd Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı ol­­sun!) bü­tün əməlisaleh ardıcılları əmindirlər ki, iman – islam di­ni­nin bü­tün şə­riətini əhatə edən dini fikirlərdən, etiqadlardan, söz və əməl­lərdən tə­şəkkül tapır. Bu gözəl məziyyətlərə sahib olanlar sa­diq salehlərdir ki, onlar sadə möminlərdən üstün, lakin pe­y­ğəm­bərlərdən aşağı pillədə­dir­lər. Şəhidlər də eynilədir. Səhih bir hə­disdə rəvayət edilir ki, Allahın Elçisi (ona Allahın salavatı və sa­la­mı olsun!) demişdir: “Cənnətdə yüz pil­lə vardır və onların hər bi­ri­nin arasındakı məsafə göylə yer ara­sın­dakı məsafəyə bə­ra­bər­dir. Allah bütün bunları Onun yolu uğ­run­da dö­yüşənlər üçün ha­zır­lamışdır”. Bu onu göstərir ki, şəhidlər və din uğ­run­da mü­ba­riz­­lər Cənnətin yüksək təbəqələrində, Fövqəluca Allahın ya­­xın­lı­ğı­nda olacaqlar. Onun ayələrini inkar edən kafirlər isə Cəhən­nəm sa­­kinləri olacaqlar.

Bu ayələrdə Fövqəluca insanların bir neçə tipini: sədəqə ve­rən mö­­minləri, sədaqətli möminləri, şəhidləri və Cəhənnəm sa­kin­lə­rini sə­ciyyələndirir.

Sədəqə verənlər – ətraflarındakılara çoxlu yaxşılıq edən mö­min­­lər­dir, onlar insanlara gücləri çatan yardımı göstərməyə can atır­lar və bun­dan ötrü Allah yolunda öz mallarından sərf edir­lər.

Sadiq (səda­qət­li) möminlər – möhkəm iman, saleh əməllər, fay­­dalı bi­liklər, xalis əqidə (etiqad) sayəsində kamilliyin yüksək sə­viyyəsinə na­il olan­lardır.

Şəhidlər – öz həyatını və malını qurban verərək, Allah xa­ti­ri­nə döyüşənlər və döyüşdə şəhid olanlardır.

Nəhayət, Cəhənnəm sa­kin­ləri – bunlar Onun ayələrini inkar edən kafirlərdir.

Daha bir insan tipi qalmışdır ki, onun haqqında da Föv­qəl­uca “Fatir” surəsində qeyd etmişdir. Bunlar – fərz hökümləri ye­rinə ye­tirən və gü­nah işlətməkdən çəkinən, bəzi hallarda Allah qar­şı­sın­da və Onun məxluqları qarşısında öz vəzifələrinə layi­qincə səy və qayğı ilə yanaş­ma­­yan mö­minlərdir. Onlar da xoşbəxt Cənnət sa­kinlərinin arasında ola­­caqlar, amma onların bir hissəsi tö­rət­dik­lə­ri bir sıra günahlara görə cəza çəkəcəklər.

ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ

(57. 20) “Bilin ki, dünya həyatı, sadəcə bir oyun və əy­lən­cə­dir, aranızda – təriflənmə və bərbəzəkdir və həmçinin daha çox var-döv­lətə və oğul-uşaqa nail olmaq yarışıdır. O, yağışa bən­zər ki, ondan sonra bitki­lər əkinçini vəcdə gətirər, lakin son­ra onlar quruyur və sən on­la­rı saralmış görürsən və sonra da on­lar toz-torpağa qarışır. Axirət hə­ya­tında isə şiddətli əzablar, Al­lah­dan bağışlanma və razılıq vardır. Dünya həyatı aldan­maq­dan başqa bir şey deyildir”.

Fövqəluca dünya və insan həyatının əsil mahiyyətindən xə­bər ve­­rərək, Adəmin nəsillərinin bu həyatdan nə istədiklərini izah edir.

Yer ne­­mətləri insan qəlbi və vücudu üçün oyun və əylən­cə­dir. Əgər öz­lə­ri­ni dünyəvi zövq və ləzzətlərin ardınca qaçmağa həsr edən insanları mü­şa­hidə etsək, buna asanlıqla əmin ola bi­lə­rik. Onlar öz hə­yatını söz­bazlıqla və boş əyləncələrlə keçirir, Allah haq­qında və on­lar­dan tələb olunacaq hesabatın onları gözlədiyi haq­qında düşünmürlər. Onlardan bəziləri hətta dini oyun və əy­lən­cə hesab edirlər.

Onlar, Axirət həyatı üçün çalışan, ürəkləri Allahı xa­tırla­maq­la ya­­şayan, ürəkləri Onu daha yaxşı dərk etmək arzusu ilə çır­pı­nan və Ona mə­həb­bətlə dolu olan möminlərə qətiyyən ox­şa­mır­lar. Möminlər özlərini Allaha yaxınlaşdıran, özlərinə və ətra­fın­da­kı­lara nemət vəd edən işlərə həsr edirlər.

Fövqəluca dünyəvi həyatı bəzək adlandırır, çünki insanlar zən­­gin libaslar, əla yeməklər, məstedici içkilər, dəbdəbəli nəq­liy­yat vasi­tə­ləri, nəhəng imarətlər və saraylar, cəmiyyətdə yüksək mö­v­qe və bir çox başqa şeylər arzusu ilə yaşayırlar.

Rəbb onu həmçinin insanlar arasında təriflənmə kimi ad­lan­dı­rır, çünki hər bir insan öz nailiyyətləri ilə ətrafındakıların qar­şı­sın­da fəxr etməyə meyillidir və hər bir insan istəyir ki, uğur onun bü­tün dünyəvi işlərində onunla bərabər olsun və həmişə şan-şöh­rət onu əhatə etsin.

O (Pak və Müqəddəs), həm də onu, daha çox mal və övlada nail olmaq məqsədi ilə yarış adlandırır, çünki insanlar özlərinin baş­qala­rın­dan daha çox malı və övladı olmasından zövq alır və bun­dan məm­nun olurlar. Bu, dünya həyatına vurulmuş və özü­nün ən böyük ümidlərini onunla bağlamış insanlar üçün uğurun m­e­yarıdır.

Belələri, dünya həyatının əsil mahiyyətini dərk etmiş və yer alə­­mi­­nin daimi sığınacaq deyil, sadəcə, müvəqqəti bir məkan oldu­ğunu ba­şa düşmüş insanlara qətiyyən oxşamırlar. Sonuncular var qüvvələri ilə çalışırlar ki, Allaha yaxınlaşsınlar və əllərindən gə­lən hər şeyi edir­lər ki, Cənnətə düşsünlər. Görəndə ki, başqaları on­ları var-dövləti və uşaqlarının sayı ilə ötüb keçməyə cəhd gö­s­tə­rir­lər, onlar öz növbə­sin­də, həmin kəsləri öz xeyirxah işləri ilə ötüb keçməyə çalışırlar.

Sonra Fövqəluca hikmətli bir məsəl çəkir və dünya həyatını ley­­san yağışla müqayisə edir ki, ondan sonra yer üzündə müxtəlif bit­kilər çiçəklənir və onlar insanlar üçün qida və heyvanlar üçün yem­dir. Bol məhsul, dünya nemətlərindən başqa heç nəyin qay­ğı­sı­nı çəkməyən ka­fir­ləri sevindirir, lakin Fövqəluca Allah hamıya fə­lakət nazil edir və o, məhsulu qurudub məhv edir və yer üzü özü­nün əvvəlki görünüşünü alır, sanki o, heç vaxt özünün va­leh­edi­ci gözəlliyi ilə parlamamış və onun üzərində heç vaxt otlar çi­çək­lənməmişmiş.

Eyni şeyi dünya həyatı haqqında da demək olar. İnsan yer­dən, onu özünün gözəl maddi nemətləri ilə əhatə edəndə zövq alır. O, bir şey istəyən kimi, onu əldə edir. O, bir işə başlamaq istə­dik­də, bütün qa­pılar onun üzünə açılır. Lakin günlərin bir günü Al­la­hın qədəri ger­çək­ləşir və insan hər şeyini itirir, əvvəlki qüd­rə­tin­dən məhrum olur, ya da ümu­miyyətlə bu dünya ilə vidalaşır. Bax elə bu zaman o başa düşür ki, uzaq bir səfərə boş əllə çıx­mış­dır və o, özü ilə kəfəndən başqa heç nə götürməmişdir. Kül o kəs­lə­rin başına olmasın![4] Axı on­lar özlərinin bü­tün ümid­lərini yalnız bu dünyaya bağlamışlar və tək­cə bu fani ne­mət­lər xatirinə zəhmət çəkirlər!

İnsan əsil mənfəəti yalnız Axirət həyatı naminə gördüyü iş­lər­­dən əldə edə bilər. Belə əməllərin gözəl bəhrələri qorunacaq və Al­lahın qul­ları üçün həmişəlik saxlanacaqdır. Bax buna görə Föv­qəl­­uca Allah bu­yu­rur ki, Axirət həyatında kafirlərə şiddətli cəza, mö­min­­­lə­rə isə - bağışlanma və mərhəmət ha­zır­lan­mışdır. Hə­qi­qə­ tən, insanları ölüm­dən sonra ya cəza, ya da bağışlanma gözləyir, üçün­cü gözləniləcək bir şey yoxdur.

Kim gücünü təkcə dünya cah-cəlalını qazanmağa sərf edib­sə, Allaha itaətsizlik göstəribsə, Onun ayələrini inkar edibsə və Onun say­sız-hesabsız nemətlərinə naşükürlük edibsə, o, şiddətli əzab verən cə­za­­ya məruz qoyu­lacaq, Cəhənnəm qandallarının və zəncirinin nə ol­duğunu, Cəhənnəm dəhşətinin necə ol­du­ğunu biləcəkdir.

Kim də dünya həyatının əsil mahiyyətini dərk etmişsə və öz Axi­­rət həyatını sahmana salmağa səy göstərmişsə, ona bağış­lan­ma və Cə­hənnəm­dən – qəddar və rəhimsizcəsinə əzab-əziyyətdən xi­las olma nə­sib ediləcək. Allah ondan razı qalacaq və onu Öz hi­ma­­yəsi altına ala­caqdır.

Bütün bunlar onu göstərir ki, insan maddi nemətlərin qa­za­nıl­­ma­­­sına can atmaqda mötədil olmalı və Axirət həyatında səa­də­tə çat­maq arzusu ilə yaşamalıdır, çünki bu dünyadakı həyat – ca­zi­bəli və az­dırıcı nemət­lərdən yalnız müvəqqəti istifadədir. İnsan bu nemətlərdən istifadə edir, onlardan özü və ətrafındakılar üçün fay­da əldə edir, onla­rın vasitəsi ilə öz tələbatını ödəyir, lakin o, şey­tanın aldadıb azdırdığı düşüncəsiz cahil insanlar kimi, onlara al­danmamalı və onlara ümid bağ­lamamalıdır.

ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ

(57. 21) “Rəbbinizin bağışlamasına, genişliyi yerin və gö­­yün genişliyinə bənzər Cənnətə can atın! O, Allaha və Onun el­çilərinə iman gətirənlər üçün hazırlanmışdır. Budur Allahın lü­­tüf­karlığı. O, onu istədiyinə əta edir. Allah Böyük Lü­tüf­kar­dır».

Allah möminlərə, Rəbbin bağışlamasına və lütüfkarlığına və vəd etdiyi Cənnətə nail olmaq üçün, bir-biriləri ilə yarışmasını bu­yu­­­rur.

Allahın qulu bundan ötrü öz günahlarını səmimiyyətlə töv­bə et­məli, Allaha bağışlanması üçün dua etməli, günahlardan və in­sanı Ona itaət etməməyə təkan verən hər şeydən uzaq­laş­ma­lı, dai­ma Onun lü­tüf­kar­lığını qazanmağa can atmalı, Ona ixlasla iba­dət etməli, Onun məx­­luq­larına xeyirxahlıq etməli və onlara hər növ yardım göstərmə­lidir.

Fövqəluca insanlarda yaxşılıq etmək arzusu oyatmaq üçün on­­la­ra Cənnəti xatırladır. Onun genişliyi yerin və göyün ge­niş­li­yi­nə bəra­bərdir. O, yalnız Allaha və Onun elçilərinə (onlara Allahın sa­­lamı ol­sun!) iman gətirmiş kəslər üçün hazırlanmışdır. Əlbəttə ki, Allaha və Onun elçi­lə­rinə (onlara Allahın salamı olsun!) iman, hə­­qiqi islam əqi­də­­sinə sədaqəti və şə­riət hökümlərinin yerinə ye­ti­ril­­məsini nəzərdə tu­tur.

Ey insanlar! Biz sizə haqqı açıqladıq, Cənnətə aparan yolu si­­zə göstərdik, Cəhənnəm Oduna aparan yollardan sizi xəbərdar et­­dik, sizə bol və gözəl mükafatlandırılmadan xəbər verdik. Bütün bun­lar – qul­la­rına Allahın ən böyük lütüfkarlığıdır. Həqiqətən, Al­­lah böyük lütüf­kar­lığa malikdir. Heç kim Ona layiqincə təşək­kür etməyə qabil deyil. Yal­nız O Özü Özünü Onun layiq olduğu ki­mi tərifləyə bilər.

Sonra Fövqəluca Özünün hər şeyi əhatə edən qədərindən xə­bər verərək, belə buyurur:

 ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ

(57. 22) “Yer üzündə və nəfslərinizdə uğradığınız elə bir mü­­si­bət yoxdur ki, Biz onu yaratmazadan əvvəl Kitabda ol­ma­sın. Həqiqə­tən, bu Allah üçün asandır”.

Bu təkcə müsibətlərə və bəlalara deyil, yer üzündə baş verən hər şeyə[5] aiddir. Xeyir və şər, kiçik və böyük olan hər şey Mü­­ha­fizə­olunan Kitabda yazılmışdır. Bu ən əzəmətli həqiqətin sir­­ri insan zəka­sı üçün dərkolunmazdır. O, ən böyük ağıl sa­hi­b­lə­ri­­ni məğlub edir və heyrətə sa­lır, lakin Allah üçün belə bir şey çə­tin­­lik yaratmır.

ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ

(57. 23) “Belə etdik ki, əlinizdən çıxartdığınıza və Onun si­zə əta etdiyinə sevinə bilmədiyinizə kədərlənməyəsiniz. Allah  öyü­­nə­rək fəxr edən kəsi sev­mir”,  

Fövqəluca qullarına qədərin sirrini açıqlayır ki, onlar ta­le­lə­ri­nə in­ansınlar, xeyir və şərə ilahi qədərinin gerçəkləşməsi kimi ya­­­naş­sın­lar. Əgər iman sahibi olan insan arzuladığı bir şeydən məh­­rum olur­sa, o, ümidsiz­ləşmir və kədərlənmir, çünki qəti olaraq bi­lir ki, məhz bu, Mü­ha­­fizəolunan Kitabda yazılıbmış. Bu, mütləq baş verməliymiş və heç bir şey hadisə­lə­rin belə bir istiqamətdə get­məsinin qarşısını ala bil­məz­­di[6]. Əgər Allah ona yaxşı bir şey əta edirsə, o şadyanalıq etmir və Rəb­bin xeyirxahlığına na­şü­kür­lük və təkəbbür göstərmir. O, bilir ki, na­il olduğu nemətə öz əmə­yi və bacarığı ilə layiq olmamış və onu Mər­həmətli Allahdan hə­diy­­yə almışdır və buna görə o, öz Hamisinə, Onun ona nemət ver­diyi, bəla və müsi­bətlərdən qoruduğu üçün min­­nətdar­lı­ğını bil­dirir.

Allah özlərindən məmnun olan və Onun onlara bəxş etdiyi ne­­mət­lərdən qürrələnən kobud və təkəbbürlü cahilləri sevmir. On­lar bu ne­­mətlərə nail olmalarını öz bacarıqlarına aid edir, onları öz lə­ya­qət­li­likəri ilə əlaqələndirərək, yol verilən həddi aşır­lar və öz Rəb­bindən dö­­nürlər. Fövqəluca belə buyurur: “Əgər Biz ona baş ver­­miş bir mü­si­bət­dən sonra Özümüzdən nemət dad­dı­ra­rıqsa, on­da o, mütləq deyə­cəkdir: “Bax bu mənim haq­qım­dır və mən Sa­atın gələcəyini dü­­şün­mürəm. Əgər mən Rəb­bi­­mə qaytarılsam, Onun yanında mə­nim üçün hökmən ən yaxşı şey­­lər hazır ola­caq­dır». Biz mütləq ka­­firlərə onların nə etdik­lə­ri­­ni xəbər ve­rə­cə­yik və onlara amansız əzabı dad­dı­ra­ca­ğıq” (Fussilət, 41/50).

ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ ﯼﯽ ﯾ ﯿ ﰀ ﰁ ﰂ ﰃ ﰄ ﰅ

(57. 24) “xəsislik göstərib, xəsisliyi əmr edənləri. Əgər kim­sə üz döndərsə, onsuz da Allah – Zəngindir, Həm­dəla­yiq­dir».

Bu təkəbbürlü və lovğaların iki pis xüsusiyyəti vardır: on­ların hər bi­ri ayrılıqda insanı rüsvay etmək üçün kifayətdir. Onlar öz­ləri xə­sis­dir­lər, yəni, Allah və insanlar qarşısında öz vəzifələrini ye­­rinə yetir­mirlər və başqalarını da xəsisliyə çağırırlar. Onlar öz­lə­ri təkcə bu yara­maz xasiyyətə malik olmaqla razı qalmayaraq, öz söz­­ləri və əməlləri ilə başqalarını da bu yaramaz əxlaqa dəvət edir­­lər. Bütün bunlar onların Rəbbə itaətdən boyun qaçırmasının və haqdan dönməsinin nəticəsidir.

Qoy Allaha itaətdən imtina edən hər kəs bilsin ki, O (Pak və Müqəddəs), heç nəyə möhtac deyil və həmdə layiqdir. Göylər və yer Ona məxsusdur və qullarına rifahı və bolluğu O (Pak və Müqəddəs), bəxş edir. Özünün gözəl adları, kamil sifətləri və ilahi əməl­ləri sayə­sində O (Pak və Müqəddəs), hər növ tərifə və şərəf­lən­dirilməyə layiqdir.

 ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ

(57. 25) “And olsun ki, Biz artıq Öz elçilərimizi aydın də­lil­­­lərlə gön­dərmişik və onlarla Kitab və Tərəzi nazil etmişik ki, in­­­sanlar əda­­lətlə davransınlar. Biz həmçinin böyük gücə malik və in­sanlar üçün faydalı olan dəmiri[7] nazil etmişik ki, Allah, Onu öz gözləri ilə görmədən, Ona və Onun elçi­lə­ri­nə kömək edən­­ləri mü­şa­hidə etsin. Hə­qiqətən, Allah Fövqəl­güclü, Föv­qəl­qüd­­rət­lidir».

Allah elçilərini dəlillər və sübutlarla göndərmişdir ki, onlar təb­­liğ etdikləri hər şeyin gerçəkliyini təsdiq etsinlər. O (Pak və Müqəddəs), həmçinin onlarla Kitab və Tərəzi nazil etmişdir. Bu ayə­də Kitab adı al­tında bütün əvvəlki Kəramətli Kitablar nəzərdə tu­tulur ki, Allah onları insanlara dində və dünya həyatında fayda ve­rən hər şeyi öyrətmək üçün nazil et­mişdir. Tərəzi isə bütün söz və əməllərdə qərəzsiz və əda­lətli olmaq hökmüdür.

Bütün elçilərin (onlara Allahın salamı olsun!) dini ədalətə is­ti­­nad edirdi. Onlar möminlərə Allahın hökümlərinə və qa­da­ğa­la­rı­n­a qü­sursuz riayət etməyi və hökm çıxaran zaman, cinayətkar­ları cə­za­landırarkən, qi­sas alarkən, mirası bölərkən və ümumiy­yətlə di­gər insanlarla hər han­sı qarşılıqlı münasibətlərdə ədalətli ol­ma­ğı öyrədirdilər. Məhz əda­lətlilik və qərəzsizlik bütün zaman­larda Al­lahın qullarına dinin tə­ləb­lərinə riayət etməkdə və saysız-he­sab­sız nemətlər qazanmaqda kömək edirdi.

Bu ayə təsdiq edir ki, bütün elçilərin şəriəti vahid əsasa ma­lik ol­muş və dövrdən, fərqli şəraitlərdən asılı olaraq müxtəlif hökümlərdə əks etdirilmiş ədalət prinsiplərinə istinad etmişdir.

Allah həmçinin dəmiri nazil etmişdir. Bu metal şər tö­rə­dən­dir, çün­­ki ondan silah, zirehli geyim, sipər və sair şeylər ha­zır­la­nır­dı. Lakin eyni zamanda dəmir insanlara böyük fayda verir. O, bir çox istehsal sa­hələrində və peşələrdə istifadə olunur, ondan əkin­­çilik alətləri və qab-qacaq düzəldilir. Dəmir o qədər geniş tət­biq edilir ki, onunla bu və ya digər tərzdə bağlı olmayan bir şey tap­­maq çətindir.

Rəbb Kitab və dəmir nazil etmişdir ki, insanlardan kimin Onun di­ninə və Onun elçilərinə (onlara salam olsun!) kömək edə­cə­yini və qey­bə iman gətirəcəyini müşahidə etsin. Həqiqətən də, in­san qeybə in­andıqda, imanı fay­da verər. O, Rəbbin vədinə öz göz­ləri ilə görüb əmin olduqda isə, iman fayda verməz, çünki o, bu halda, sadəcə, gördüyünü etiraf edir[8].

Fövqəlgüclü və Fövqəlqüdrətli adları Allahın gözəl adları ara­sın­dadır. Elə bir şey mövcüd deyildir ki, Onun üçün mümkün ol­masın. Heç kim Onun qisasından qaça bilməz. O (Pak və Mü­qəddəs), Öz föv­qəl­qüdrəti sayəsində həmişə düşmənləri üzə­rində qə­ləbə çalır. Lakin O (Pak və Müqəddəs), düşmənlərin zalımlıq et­mə­lərinə imkan verir ki, möminləri imtahan edib, onlardan kimin qey­bə iman gətirərək, Ona kö­mək etməyə hazır olduğunu sı­naqdan keçirsin.

Fövqəluca Kitabla yanaşı dəmiri xatırladır, çünki məhz bu iki şeyin vasitəsi ilə Rəbb yer üzündə Öz dinini bərqərar edir və Öz adını şərəf­ləndirir. Kitab dinin haqq olmasının təkzibolunmaz də­lilidir, silah isə Fövqəlucanın iradəsi ilə möminlərə kafirlərin mü­­qavimətini qır­maqda kömək edir. Allah Kitabı və dəmiri əda­lət naminə nazil etmiş­dir və bu Onun müdrikliyi və kamilliyinin və həmçinin Onun pey­ğəm­bərlərinin dili ilə bəyan etdikləri qa­nun­larının qüsursuzluğunun şəha­dətidir.

ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹﭺ ﭻﭼﭽﭾﭿﮀ

(57. 26) “And olsun ki, Biz artıq Nuhu və İbrahimi göndər­mi­­şik, peyğəmbərliyi və Kitabı onların nəsillərinə də ver­mi­şik. On­ların ara­sında doğru yolla gedənlər də var, lakin onların ək­­səriyyəti fasiqdirlər».

Fövqəluca peyğəmbərlər haqqında ümumi şəkildə xəbər ver­­­dik­­­­dən sonra, iki alicənab elçisini (onlara Allahın salamı ol­sun!) xü­su­­­silə qeyd edir və onların nəsillərinə peyğəmbərlik və Ki­tab ver­di­yi­ni vur­ğu­­la­yır. Bütün peyğəmbərlər Nuhun (ə) və İb­ra­himin (ə) nə­­sillə­rindən idilər və bütün Səmavi Kitablar yalnız on­ların nə­sil­lə­ri­nə nazil edil­mişdi.

Elçilərin göndərildiyi insanlar arasında elələri var idi ki, pey­­ğəm­­bərlərə itaət edirdilər və onların təlimatlarını əsas tu­tur­du­lar, lakin onların çoxu fasiq idi, Allaha və Onun elçilərinə ta­be olmaq­dan im­tina edirdilər. Buna görə Fövqəluca belə buyurur: “İn­sanların əksə­riyyəti, sən nə qədər bərk arzulasan da, iman gə­tirməzlər” (Yu­suf, 12/103).

ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ

(57. 27) “Sonra Biz onların izi ilə elçilərimizi göndərdik, son­­ra Məryəm oğlu İsanı göndərdik və ona İncili əta etdik. Biz on­­ların ar­dınca gedənlərin ürəklərinə şəfqət və mərhəmət hissi aşı­ladıq, ra­hibliyi isə onlar özləri uydurdular. Biz onlara bunu fərz qılma­mış­dıq, lakin onlar belə etdilər ki, Allahın razılığını qa­­zansınlar. Amma buna da lazımınca riayət etmədilər. On­lar­dan iman gətirən­lərə Biz mükafatlarını verdik, lakin onların ək­sə­­riyyəti fasiqlər idi”.

Fövqəluca İsa peyğəmbəri (ə) və ona (ə) nazil edilən Kitabı xü­su­silə qeyd edir, çünki söhbətdə xristianlıqdan[9] bəhs edilir. Föv­qəl­­­uca bu­yurur: “Sən hökmən yəhudiləri və müşrikləri mömin­lə­­rin ən qatı düş­­­mənləri kimi görəcəksən. Sən həm də mütləq gö­rəcəksən ki, mö­minlərə məhəb­bət bəsləyənlərə ən yaxın olan­lar: “Biz xris­tianlarıq” – deyənlərdir. Bu ona görə belədir ki, on­la­rın ara­sın­da tə­kəbbürlük gös­tərməyən keşişləri və rahibləri var­dır” (Maidə, 5/82). Bütün bunlar ona dəlalət edir ki, keç­mişdə İsa peyğəmbərin (ə) həqiqi ardıcılları[10] xe­yirxah və həlim insanlar ol­muşlar.

Rahiblik – ibadət mərasimidir. Xristianlar onu uydurub, öz­lə­­ri­nə bir vəzifə kimi götürmüşlər. Fövqəluca onların özləri üçün uy­­dur­duq­ları “qanunları” yerinə yetirməyi onlara əmr et­mə­miş­dir, lakin xris­ti­anlar bu addımı Allahın lütfünü qazanmaq məq­­sədi ilə atmışlar. Lakin onlar rahiblik həyatının ağır qay­da­la­rı­­n­a lazımınca riayət etməyi bacarmadılar və bununla da daha bir qü­­sura yol verdilər. Onlar nəinki Allahın onlardan tələb et­mə­di­yi­ni icad etdilər, həm də özlərinə vəzifə götürdükləri ayinə belə ria­yət etmədilər. Təəssüflər olsun ki, onlar belə günahlara çox tez-tez yol verirdilər.

Onların arasında, Allahın əvəzlərini layiqincə verdiyi mö­min­lər də var idi. Onlar Muhəmməd Peyğəmbərə (ona Allahın sa­la­vatı və sa­lamı olsun!) iman gətirmişdilər və İsa peyğəmbərə (ə) olan imanı da təs­diq etmişdilər. Allah onların hər birinə imanına və möminliyinə mü­vafiq gələn mükafat bəxş etmişdi. Lakin on­la­rın çoxu[11] fasiq idi və Mühəmmədi (ona Allahın salavatı və salamı ol­­sun!) inkar etdilər və Allaha itaət et­mək­dən və haqq yolla get­mək­dən boyun qaçırtdılar.

ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ

(57. 28) “Ey iman gətirənlər! Allahdan qorxun və Onun El­çi­­­­si­nə iman gətirin və belə olduqda O sizə Öz mərhəməti ilə iki­qat hə­diyyə verər, sizə nur bəxş edər və onunla gedərsiniz və si­zi bağış­la­yar. Allah – Bağışlayandır, Mərhəmətlidir».

Belə bir rəy mövcuddur ki, Fövqəluca bu ayədə Musa və İsa pey­­ğəmbərlərə (onlara Allahın salamı olsun!) səmimiyyətlə iman gə­tirən Kitab əhlinə müraciət etmiş və onlara Allahdan qorxmağı, öz dininə axıradək sadiq qalmağı, Rəbbin hökümlərinə itaətsizlik et­mə­məyi və Muhəmməd Peyğəmdərə (ona Allahın salavatı və sa­lamı olsun!) iman gətirməyi əmr etmişdir. Onlardan Rəbbin ira­də­sinə itaət edənlərə Fövqəluca ikiqat mü­kafat: öz pey­ğəm­bər­lə­ri­nə sadiq olduqlarına görə mükafat və Muhəmməd Peyğəmbərə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) sadiq olduqlarına görə mü­ka­fat vəd etmişdir.

Başqa bir rəy də mövcuddur. O rəyə görə, Fövqəluca təkcə iman gətirmiş Kitab əhlinə deyil, bütün qalan möminlərə də mü­ra­­ciət et­miş­dir. Ola bilsin ki, bu elə belədir də, çünki ayədə iman­dan və təqvalı­lıqdan bəhs edilir ki, onlar dinin ən mühüm tərkib his­­sələridir və onun digər hökümlərindən ayrılmazdır. Bu vacib hök­­mü yerinə yetirən mö­min­lərə Allah ikiqat mükafat vəd et­miş­dir ki, onun ölçüsünü Fövqəl­uca Allahdan başqa heç kim bilmir. Mö­­minlər mükafatları imana görə, təqvalılığa görə, Allahın hökümlərini yerinə yetirməyə görə, Onun qa­dağalarına riayət et­dik­lərinə görə alacaqlar. Ola bilsin ki, ikiqat müka­fat adı altında təl­tiflərin bir-birinin ardınca olacağı nəzərdə tutulur.

Bununla yanaşı Allah möminlərə elm, haqq təlimat və nur bəxş edir ki, onlar möminlərə cahillik zülmətindən çıxmağa kö­mək edə­cək. Elə o zaman Allah onların törətdikləri günahları ba­ğış­la­ya­caq­dır, axı O (Pak və Müqəddəs), – Bağışlayandır, Mər­hə­mət­lidir. Tə­əccüblü deyil ki, Allah qul­larına bağışlanma və mər­həmət vəd et­mişdir. Axı O (Pak və Müqəddəs), çox böyük sə­xa­vətə malikdir. Onun mərhəməti göyləri və ye­ri əhatə edir, məx­luq­lar isə bir an be­lə Onun qayğısından və diqqə­tindən kənar qal­mı­r­lar.

ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ

(57. 29) “Beləliklə, Kitab əhli bilməlidir ki, onlar Allahın mər­­­hə­mətindən heç nəyə qadir deyillər və Allahın mərhəməti Allahın Əlində­dir və O, onu istədiyinə əta edir. Allah çox böyük fə­zilət Sahibi­dir».

Fövqəluca, Allaha və Onun Elçisinə (ona Allahın salavatı və sa­­la­mı olsun!) iman gətirənlərə, Rəbbindən qorxanlara bəslədiyi xe­­yir­xah­lığı əsasında xəbər verir ki, Kitab əhli Allahın fəzilətlərinə heç bir sərəncam çəkmədiklərini bilməlidirlər və, öz qüsurlu ar­zu­la­rı və yanlış baxışlarına görə, on­ların Onun iradəsinə müqavimət gös­­tərməyə haqları yoxdur. Məhz belə baxışlarına görə onlar de­yir­lər: “Yəhudilər­dən və ya xristianlardan başqa heç kim Cən­nə­tə girməz” (Bəqərə, 2/­111). Lakin bu, sadəcə, onların xül­yaları və boş ümidləridir, çünki bö­yük mükafat, mərhəmət və bağış­lanma az­mış Kitab əhlini deyil, Muhəmməd Peyğəmbərə (ona Allahın salavatı və salamı ol­sun!) iman gətirmiş və Rəbbindən qorxan mö­min­ləri gözləyir. O (Pak və Müqəddəs), bol bəxşişləri istədiyinə əta edir. Onun mərhəməti isə o qədər ge­nişdir ki, onu tam mə­na­da dəyərləndirmək, sadəcə, mümkün deyil.

---

[1] Ayənin əsilindən irəli gəlməyən və şərhin rus dilindəki mətnində verilmiş ifadələrdən iba­rət bir cüm­ləni çıxarıb (...), burada vermək məcburiyyətindəyəm: “Он – высочайший, выше ко­то­­ро­го ни­че­го нет, и ближайший, ближе которого ничего нет”. Bu rusca ifadə Allahın Za­hir və Batin ad­ları ilə əlaqə­lən­di­rilmiş (?) və həmin adlar ayənin çevirisində «Вы­со­ча­й­ший?, yəni, Zahir» və «Ближай­ший?, yəni, Batin» kimi verilmişdi ki, bunların mənaya uy­ğun­luğu aydın deyildir. F.S.

[2] Bu məşhur islam istilahını tərcümə etməməyimin bir sıra mühüm səbəbləri olduğu üçün, onu bu şəkildə verməyi da­ha məqsədəuyğun saydım. Birincisi, ona görə ki, “istiva” (“istəva”) sö­zünün vahid və sabitləşmiş mənası dilimizdə hələ bu günədək formalaşmamışdır. Bu islam ədə­biyyatından qay­naqlanan bir haldır. Sözün möv­cud bütün tərcümə edilmiş mənaları İslami eti­qad baxımından qü­surludur, çünki Fövqəluca Allahın Özünün və Onun Peyğəmbərinin (ona Al­lahın salavatı və salamı olsun!) bildir­mə­dikləri “vəsflərə” yol açır. Məsələn, bir tərcümədə: “Ər­şə ucaldı” yazılır; digərində: “Ərşi istila etdi”; başqa birində: “Hökmü altına aldı” və s. Bun­lar Allahın ad və sifətləri arasında yox­dur. Belə ifadələrin işlədilməsi əqidə pozuntusuna və bi­dətə apa­ra bilər. Lakin bu günədək azərbaycandilli ədəbiyyatda “istiva”-nın dəqiq mahiyyəti üzə çıxarılmadığından, onu ey­nilə Allahın buyur­duğu şəkildə saxlamaq vacibdir. Ola da bilsin ki, bu – Allahın hələ Öz qul­la­rına açmadığı qeybə məxsus mö­cüzələrindəndir və onun, Mü­barək Quranın digər mö­cü­zə­lə­ri­nin, Allahın izni ilə, kəşf edildiyi və ediləcəyi kimi, aş­karlanmasını gözləyə bilərik. Həmd ol­sun Allaha! O (Pak və Müqəddəs), bəşəriyyətə zəruri olan, lakin hələ açıl­mamış sirləri, vaxtı çat­dıqda, elm və texniki inkişaf vasitələri ilə aşkar etmək qüdrətindədir. F.S.

 P.S. Yeri gəlmişkən, qısaca qeyd etməliyəm ki, Rəbbimiz Son Peyğəmbərindən (ona Allahın sala­va­­tı və salamı olsun!) sonra Öz Hikmətini insanlara çatdırmaqdan uzaqlaşmamışdır. Əksinə, ar­­tıq neçə əsirlərdir ki, elm xadimləri Quran möcüzələrinin bir qismini öz elmi tədqiqatları, araş­­dırmaları sayə­sində təsdiq etmişlər və bu iş az-çox intensiv surətdə davam etdirilir. Elmin ək­sər sahələrində Quranla bağlı həqiqətlərin mütəmadi olaraq aşkar edilməsi Allahın bə­şə­riy­yə­tə göstərdiyi növbəti lütüfkar­lıqları kimi qəbul edilməlidir. Allah Son Peyğəmbərindən (ona Al­lahın salavatı və salamı olsun!) sonra in­sanları başlı-başına buraxmamışdır. Bəşəriyyəti və ayrı-ay­rı insanları və dünyada baş verən bütün prosesləri ida­rə edir. Yalnız Allahdır hər şeyin əzəli, hər şeyə son verən! Gəlin ixlasla təkcə Tək Allaha ibadət edək və hər şeyi Ondan diləyək! Həmd olsun Fövqəluca, Fövqəlqüdrətli Allaha! F.S.

[3] Münafiq – ikiüzlü adam, özünü üzdə mömin göstərib, əslində belə olmayan şəxs. F.S.

[4] Bu ifadə çox qədimlərdən türk xalqlarının istifadə etdiyi bir ağı və yarıtəəssüf hissi ilə söy­lən­miş de­yim­dir. Türk öz yaxın adamını, dostunu itirdiyi müsibət anlarında ocaq külündən gö­tü­rüb başına səpər və bununla da özünün dərin hüzn içində olduğunu ətrafdakılara bildirərmiş. Mə­nim tərcümədə bu ifadədən istifadə etməyimin səbəbi də məhz kafirlərin Qiyamət günü ən ağır müsibətə düçar ola­caqlarını nəzərdə tutaraq, onların bir insan kimi halına acımaq, onları qı­n­a­maq və həm də onlara özlərini necə yazıq bir vəziyyətə saldıqlarını kəskin deyişlə xa­tır­lat­maq və “olmasın” sözü ilə də on­ları Allahın Kitabından nəticə çıxarmağa səy göstərmələrinə hə­lə imkan olduğuna işarə etməklə bu inkarçılıq yolundan dönməli olduqlarını yadlarına sal­maq­dır. Düzdür, bu ifadə, ilk növbədə qarğış məzmunludur. Lakin deyimdə “olmasın!” ifa­də­sinin işlədilməsi ilə və bu izahı yazmaqla, bu söylən­tinin qarğış səciyyəsi daşımadığı gös­tə­ril­mişdir. F.S.

[5] Allah Ə. əs-Səədiyə rəhmət etsin! O, bu ayənin, əsasən, “Yer üzündə...” fraqmentini şərh et­­miş və burada onun «...və nəfslərinizdə uğradığınız...” ifadəsinin təfsirinə toxunmamışdır. Bu, möhtərəm müəllifin özünəməxsus bir mövqeyidir və oxucu ondan hər sözün və ifadənin şər­hi­ni tələb etmək haqqına malik deyil. Bu, təbii haldır. Lakin “nəfslərinizdə uğradığınız” ifa­də­si baş­qa bir yöndən məni maraqlandırdı və fikirlərimi oxucularımla bölüşməyə vadar etdi. Mən bu ayənin (Hədid, 57/22) müxtəlif tərcümə­lərində bir sıra əhəmiyyətli fərqlər müşahidə et­dim. Belə ki, çox­saylı türk tərcümələrində bu ifadə ərəb əslinə uyğun olaraq “nəfslərinizdə” ki­mi ve­ril­miş və bu ifadə məhz insanın özündə gedən bütün maddi-mənəvi-bioloji və sair hə­yati pro­ses­ləri ehtiva edir və ayənin əslinə uyğun gəlir. Lakin ölkə­miz­də nəşr olunmuş bəzi tər­cü­mə­lər­də isə, bu ayənin “nəfslə­rinizdə” sözü çox fərqləndirilmiş və o: “ba­şı­­nıza gələn” ifadəsi ilə ve­ril­mişdir. Bu ifadə ayənin ma­hiy­yətini daraldaraq, onu yalnız baş verən zahiri hadisələrə bağ­la­yır və insanın özündə - daxilində, batinində, bio-somatoloji və digər sə­viy­yə­lərində gedən pro­se­sləri istisna edir. Fövqəlqüdrətli Allah insanın özündə gedən prosesləri (“nəfs” sö­zü ilə, əsa­sən, insanın özü, bio-psixo-patoloji, mənəvi, ruhani hallarını) nəzərdə tutduğu halda, belə tər­cü­­mə­lərin ayənin mahiyyətini, haqsız olaraq, məh­dudlaşdırdığını görürük. Müdrik Allah “nəf­si­­niz­də” – “özünüzdə” ifadəsi ilə açıq-aşkar insanın özündə gedən proseslərdən, yəni, sosial-bio­lo­ji varlıq kimi, onun orqanizminin molekulyar səviy­yəsindən ruhani səviyyəsinədək bütün hal­­ları nəzərdə tuta bildiyi halda, düşünülmədən edilmiş tərcümələr ayənin mənasını daraldır. Əl­­bəttə, bu hal təkcə bu ayənin tərcüməsi ilə məh­dudlaşmır... Allahdan arzu edirəm ki, Quranı tər­­c­ümə etməyə, onun tərcümə olun­muş ayələrini redaktə etməyə niyyəti olan insanları belə nöq­­sanlardan qorusun! F.S.

[6] Kürsiv və qalın şriftlə verdiyim bu çox sadə və olduqca dəyərli və insanların əksər hallarda unut­­duq­ları müəllif müddəasına bütün oxucu bacı-qardaşların, mümkün qədər, diqqətlə ya­naş­malarını tö­vsiyyə etməkdir. F.S.

[7] Qurana şəksiz iman gətirilməsini zəruri edən dəlillərdən biri də dəmirdir. www.eidos.ru say­tın­da Mendeleyev cədvəlində “Dəmir” (“Ferrum”) elementi haqqında aşağıdakılar qeyd olun­­muş­dur: Atom nömrəsi – 26-dır. Tarixi arayışda göstərilir ki, dəmirin qədim xalqların dil­lə­rin­də adı səma cismi kimi səslənir. Məsələn, qədim misir dilində - “beni-pet” “səma dəmiri” ad­­la­nır; qədim yunan dilində - “sideros” ulduz, səma cismi deməkdir; e.ə. 14 əsrdə Xett mətn­lə­­rin­də dəmiri “göydən düşən metal” adlandırıblar. Türkiyə Respublikası Quran Araşdırmaları Mər­­kə­zinin “Quran heç tükənməyən möcü­zə” adlı əsərində qeyd olunur ki, Quranın Hədid (Də­­mir) su­rəsinin 25-ci ayəsi surənin əvvəlindəki Bismillahı da nəzərə alsaq, o, 26-cı ayə ola­caq. Bun­dan başqa “Hədid”in əbcəd sayı Ha = 8; Da = 4; Ye = 10; Da = 4 toplandıqda 26 rə­qə­mi alınır ki, bu Dəmir elementinin Mendeleyev dövri sistemində atom nömrəsini göstərir. Bu, Qu­ranın mö­cüzələrindən biri və onun Allah tərəfindən nazil edilməsinin təkzibolunmaz də­lil­lə­rin­dəndir. “Hədid” surəsinin içində 26 dəfə keçən “Allah” sözünün 26-cısı bu 25-ci ayənin için­dədir. Atom nömrəsi hər bir kimyəvi elementin ən əsas özəlliyidir və bu, protonların sayı ilə sə­ciy­yə­lə­nir. Dəmir 26 protonla 26-cı atom sırasını bildirir. Quranın bu mesajının əsası isə Al­lahla əla­qə­dardır. “Dəmir” (“Hədid”) surəsinin əvvəlindən dəmirdən bəhs edən ayənin so­nu­na qədər Allahın adı 26 dəfə keçmişdir. Bu olduqca maraqlı deyilmi? Hələ bu harasıdır! Dəmir (Hədid) Quranın 57-ci surəsidir. İngilis dilində “the” ön müəyyən şəkilçisi olduğu kimi, ərəb di­lində də “əl” bu mənadadır. Bu iki hərf əbcəd – riyazi saylarını (“Ə” = 1 və “L” = 30 =31 nə­zə­rə aldıqda, bunların cəmini 26-cı atom nömrəsi ilə topladıqda - 57 alınır ki, bu Dəmirin (Fe-57) izotoplarından biridir. Hədid surəsini Quranın sonundan saysaq, 58 rəqəmi alınır ki, bu da də­mirin digər izotopudur. Həmd olsun Allaha! Hər hərfində, hər sözündə möcüzələr vardır! Bax: “Quran heç tükənməyən möcüzə”, 2005, Türkiyə, səh. 308-310. F.S.

[8] Bu isə iman gətirməklə bilavasitə bağlı deyil. F.S.

[9] Kursiv mənimdir. Ə. Səədinin türk dilinə çevrilmiş Təfsirində (Quraba nəşriyyatı, 2006, 5 c. səh. 151) həmin fraqment rus mətnindən daha səhih olduğu üçün, onu burada verirəm: «...İsa əleyhissalama mənsub olduqlarını iddia edən xristianlar...”. F.S.

[10] Yəni, İsa əleyhissalamın şəriətinə riayət edən iman sahibləri. F.S.

[11] Kursivlə verdiyim “onların çoxu” ifadəsi ilə, ümumiyyətlə xristianlar nəzərdə tutulur. Əlbəttə, ilk xristianların arasında möminlər var idi və ayədə (57.27) Allah bunu xüsusilə qeyd edir (“...On­lar­dan iman gətirən­lərə Biz mükafatlarını verdik...”). F.S.