76. ƏL-İNSAN SURƏSİNİN ŞƏRHİ

 Ë\

ƏL-İNSAN

SURƏSİNİN

ŞƏRHİ

 ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ

            Mərhəmətli və Rəhimli Allahın adı ilə!

ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ

(76. 1) “Məgər insanın məlum olmadığı bir zaman hələ keç­­mə­miş­dirmi?”

Bu surədə Allah insan həyatının ilk, ara və son mər­hə­lə­lə­ri­ni xa­tırlayır. O (Pak və Müqəddəs), yada salır ki, insan xəlq edi­lə­nə­dək elə bir dövr keçmişdi ki, o zaman onun barəsində ümu­miy­yət­lə heç bir xəbər yox idi.

ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ

(76. 2) “Biz insanı qarışıq bir damladan yaratdıq və onu sınaq­dan keçirmək üçün eşidən və görən etdik».

Allah bəşəriyyəti yaratmaq istədikdə, öncə bütün insanların ulu babası Adəmi gildən xəlq etdi və onun nəslini ardıcıl olaraq, in­­san­ların özlərinin dəyərsiz bir şey adlandırdıqları mayenin bir dam­­cı­sından ya­ratmağa başladı. Allah insanı xəlq etdi ki, onu sı­na­sın və onun öz mənşəyi üzərində düşünə biləcəyinə və ya bunu unu­da­ca­ğına, ya da şöhrətpə­rəstliyə qurşanacağına əmin olsun.

 Allah insanı boya-buxuna çatdırdı, ona müşahidə olunan və olun­mayan, məsələn, görmə və eşitmə kimi bacarıqlar, is­te­dad­lar və bədə­ninin müxtəlif hissələrini əta etdi. O (Pak və Mü­qəddəs), onlara mü­kəmməl formalar verdi və onları müəyyən məq­səd­­ləri yerinə ye­tir­mək imkanı ilə təmin etdi.

 ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ

(76. 3) “Həqiqətən, Biz ona doğru yol göstərdik. O, bu yo­lu ya şü­kür edərək, ya da nankorcasına qət edəcəkdir”.

Allah bəşəriyyətə elçilər göndərmiş, Kitablar nazil etmiş və Ona doğru aparan yolu göstərmişdir. O (Pak və Müqəddəs), bu yolu izah etmiş, insanları onunla getməyə ruhlandırmış və bu yo­lun sonunda onları nəyin gözlədiyini xəbər vermişdir. O (Pak və Müqəddəs), həm­çi­nin həlaka aparan yol haqqında da xəbərdarlıq et­­miş, ondan çəkin­dirmiş və o yolla gedən­lərin başına nələrin gə­lə­cə­yini də bildirmişdir. Allah qullarını sınaqdan belə keçirir. On­ların arasında öz vəzifələrini yerinə yetirən minnətdar qullar da, na­şükür qullar da vardır. Allah onlara mənəvi və maddi nemətlər əta et­mişdir. Lakin nankor qullar bu nemətləri qəbul etmələrinə bax­ma­yaraq, Ona iman gətirməmiş və həlaka aparan yolla get­mişlər.

ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿ ﰀ ﰁ

(76. 4) “Həqiqətən, Biz kafirlər üçün zəncirlər, buxovlar və alovsaçan Od hazırlamışıq”.

Biz, Allaha iman gətirməyənlər, elçiləri yalançı adlan­d­ı­ran­lar və Rəbbinə itaətsizlik göstərməyə cəsarət edənlər üçün od­da qıpqır­mızı qızarmış zəncirlər hazırlamışıq. Fövqəluca bu­yu­rur: “Sonra onu Cəhən­nəmə atın və onu yetmiş arşın uzun­lu­ğun­da olan zəncirə ke­çirdin!” (Haqqa, 69/31-32). Onlar üçün həm də boyunduruqlar hazır­lanmışdır ki, onların vasitəsi ilə əzab­keş­lə­rin əllərini boyunlarına bağ­layırlar və həm də od ha­zı­r­lan­mışdır ki, onların dərilərini qarsa­la­ya­caq və bədənlərini yan­dıracaqdır. Föv­qəluca buyurur: “Hər dəfə də­riləri yanıb qur­tar­dıqda, Biz onu başqa dəri ilə əvəz edəcəyik ki, on­lar əzabdan zövq al­sın­lar...” (Nisa, 4/56). Bu – sonsuz bir cəzadır və onlar onun içində əbə­di qalacaqlar.

ﰂ ﰃ ﰄ ﰅ ﰆ ﰇ ﰈ ﰉ ﰊ

(76. 5) “Möminlər isə kafur[1] qatışdırılmış qədəhlərdən nuş edə­cək­lər».

Ürəkləri Allahı dərk etməyə və Onu sevməyə səy gös­tər­mək­­­lə dolu və gözəl əxlaq sahibi olan, xeyirxah işlər görməklə məş­­­ğul olan möminlər Cənnət içkisi içəcəklər. Bu içki kafurla qa­rış­­dırılacaq və o da öz növbəsində onu sərinlədəcək və kə­s­kin­li­yi­ni azaldacaqdır.

Cənnət kafuru ecazkar və əla ləzzətə malikdir. O, içkinin şəf­­faf­lığının bulanmasına səbəb ola biləcək hər şeydən və bu dün­ya­da ka­fura xas olan xoşagəlməz dad-tamdan arınmışdır. Hə­qi­qə­tən, bu dün­­yada rast gəlinən şeylərə məxsus istənilən qüsur, Axi­rət dünya­sın­­dakı həmin adda olan şeylərdə qətiyyən olmur[2]. Föv­­qəluca be­lə buyurur: “Tikansız sidr ağa­cı­nın, cərgələrlə sal­lan­mış banan sal­­­­xım­larının altında olacaqlar...” (Vaqiə, 56/28-29); «...Onların ora­­­da pak zövcələri olacaq...” (Bəqərə, 2/25); “On­la­­ra Rəbbinin dər­­­gahında əmin-amanlıq məskəni ha­zır­lan­mış­dır...” (Ən­am, 6/127); “On­la­rın ətrafında qızıl bardaqlar və qə­dəh­lər gəzdiri­lə­cək. Ora­da ürəkləri­nin istədiyi və ləzzət ala­caq­ları hər şey ola­caqdır...” (Zuh­ruf, 43/71).

ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ

(76. 6) “Allahın qulları çeşmədən içib, onu istədikləri səm­tə bol-bol axıda biləcəklər».

Cənnət sakinləri Allahın digər sakinləri ilə birlikdə bu­laq­dan ləzzətli içki içəcəklər. Onların badələri doldurulacaq və onlar iç­­­dikləri mənbəyin quruyacağından ehtiyat etməyəcəklər. O, axıb ge­­­dir, Allah­ın qulları isə istədikləri vaxtda və istədikləri kimi onun istiqamətini dəyişə bilərlər.

Onlar öz arzuladıqları kimi, onun qollarını çiçəklənən bağ­la­­ra və yaşıl çəmənliklərə yönəldə bilər, öz imarətlərinin və fü­sun­kar qəsrlərinin ətrafindan axıda bilərlər. Onlar o çay qollarını istə­dik­­ləri yerə yönəldə biləcəklər.

Sonra Fövqəluca Allah onların bəzi xeyirxah əməllərini xa­tır­­la­dıb, belə buyurur:

ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ

(76. 7) “Onlar nəzirlərini yerinə yetirirlər və şəri geniş yayılan Gün­dən qor­xur­lar».

Onlar nəzir vermək barədə vədlərini yerinə yetirir və bağ­la­dıq­­­­ları əhdləri pozmurlar. Onların icra etdikləri nəzirləri, insan on­­ları yalnız özü yerinə yetirməyi vəd etdikdə, gerçəkləşdilməsi zə­­­ruri olan əsil vacib qərara çevrilmiş olur. Onlar bilirlər ki, Qi­ya­mət gününün şəri çox böyük olacaq və Allahın mülkündə geniş ya­­­­yılacaqdır. Buna görə onlar bu şərin onlara toxunacağından qor­xur və buna səbəb ola biləcək hər şeydən çəkinirlər.

ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ

(76. 8) “Onlar, özləri istədiklərinə baxmayaraq, təamı mis­kin­­­­lərə, yetim­lərə və əsirlərə yedizdirirlər”.

(76. 9) “Biz sizi Allahın Üzü xatirinə yedizdiririk və sizdən nə mü­kafat, nə də minnətdarlıq istəmirik!”

(76. 10) “Həqiqətən, biz Rəbbimizdən və o Kədərli, Usan­dı­­­­rıcı Gün­dən qorxuruq”.

Onlar da var-dövlət və ləzzətli yeməklər xoşlayırlar, lakin Al­laha olan məhəbbətə üstünlük verirlər. Buna görə onlar hər şey­dən əvvəl və daha çox ehtiyac içində olan kasıbları, yetimləri və əsir­­ləri qayğıkeşliklə yedizdirirlər. Onlar Allah xatirinə ianə verir və sədəqə paylayırlar. Bu zaman onlar öz rəftarı ilə göstərirlər ki, in­­sanlardan mükafat almaq və ya minnətdarlıq sözləri eşitmək ar­zu­­sunda deyil­lər. Onlar zülmət və dəhşət içində olan ağır və üsan­dırıcı Gündə öz Rəbbinin qəzəbindən qorxurlar.

 ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ

(76. 11) “Allah onları həmin Günün şərindən qoruyacaq, on­lara aydınlıq və sevinc bəxş edəcəkdir”.

Qiyamətin böyük dəhşəti onlara toxunmayacaqdır və mə­lək­­lər onları: “Budur, əvvəllər sizə vəd edilmiş Gün!” – sözləri ilə qar­­şılaya­caqlar. Onların üzləri şəfəq saçacaq, ürəkləri isə sevinclə do­­lacadır. Bu o deməkdir ki, onlar həm zahiri, həm də daxili Səa­dətə nail olacaqlar.

ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ

(76. 12) “O, onlara səbirliliklərinə görə, əvəzini Cənnət bağ­­­ları və ipək parçalarla verəcəkdir”.

Onlar Rəbbin hökümlərini səbirlə yerinə yetirirdilər və nəyi ba­­carırdılarsa, onu da edirdilər. Onlar həmçinin günahlardan çə­ki­nir, qədərin ağırlıq­larına mətanətlə dözür və talelərindən şi­ka­yət et­mir­dilər. Bununla da onlar Cənnət bağlarına layiq görül­dü­lər. Orada bütün nemətlər toplanmış və onlar narahatçılıq və mə­yus­luq tö­rədən hər şeydən xilas edilmişlər. Onlar ipək par­ça­lar­dan libaslar ge­yəcək­lər və Fövqəluca Allah bunu xüsusi ilə vur­ğu­la­yır, çünki in­sanın zahiri görünüşü və libası onun xoş güzəranını təs­diq edir.

ﮋ ﮌ ﮍ ﮎﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ

(76. 13) “Onlar orada taxtlarında dirsəklənəcək və orada nə günəş, nə də bərk soyuq görməyəcəklər».

Ərəb feili olan “ittakaa” (“söykənmək”, “dirsəklənmək”) in­sa­­nın sa­kitlik, dinclik və rahatlıq hiss etdiyi bir vəziyyətin təsvir olun­­ma­sında istifadə olunur. Möminlər nə qızmar hərarəti ilə bə­dənlərini yandıran günəşin, nə də şaxtanın olmadığı Cənnət bağ­la­­rında gözəl bəzə­dilmiş taxtlarında dirsəklənib uzanacaqlar. Cən­nət sa­kinləri sərin kölgə­likdə əbədi olaraq qalacaqlar. Onların bə­dən­ləri əbə­di rahatlıq­dan zövq alacaqdır, çünki nə qızmar hərarət, nə şiddətli soyuq onları narahat et­mə­yəcəkdir.

 ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ

(76. 14) “Kölgələr onlara yaxın olacaq və meyvələr isə ta­ma­­mi­lə onların ixtiyarına keçəcəkdir”.

Cənnət meyvələri onları yemək istəyənlərə o qədər yaxın ola­caq ki, onlar onu ayaq üstə, oturduqda və hətta uzandıqları yerdə də dərə bilə­cək­lər.

ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ

(76. 15) “Onların ətrafında gümüş qablar və büllur qə­dəh­lər dolandırılacaq” –

(76. 16) “ölçülərə uyğun gümüşü büllurlar».

Cənnət gümüşü təmiz və büllur kimi şəffaf olacaq. Qəri­bə­dir! Gör kobud metal necə də şəffaf olarmış!

Cənnət qabları susuzluğu söndürmək üçün lazım olan miq­dar­­­da şərab tutacaq, çünki əgər onun miqdarı çox olarsa, içkidən alı­­nacaq ləzzət azalacaq, əgər onun miqdarı az olarsa, ondan alı­na­­caq həzz azalacaq və o, tam məmnun qalmaq üçün kifayət et­mə­­yəcəkdir. Başqa bir rəyə görə isə bu qablar, Cənnət sa­kin­lə­rinin içkidən tam məmnun qalmaları ümidi ilə fikrən tə­səv­vür et­dik­ləri həcmə uyğun olan bir ölçüdə olacaqdır.[3]

­­­

 ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ

(76. 17) “Onlara orada zəncəfil qatılmış badə içirdiləcək –“

(76. 18) “Səlsəbil adlandırılan çeşmədən”.

Bu bulaq belə bir adı yumşaqlığına və onda şırıltı ilə axan şə­ra­bın ecazkar şirin dadına görə almışdı. O, onun dadını və ətrini yaxşı­laşdıran zəncəfillə qarışdırılacaqdır.

 ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ

(76. 19) “Onların ətrafında əbədi gənc yeniyetmələr dola­na­­caq­lar. Sən onlara baxdıqda, onları səpələnmiş mirvarilər sa­nar­­san».

Xəlq edilmiş əbədi gənc yeniyetmələr Cənnətdə möminlərin ət­ra­fın­da ləzzətli yeməklər və içkilərlə dolanacaqlar. Bu yeni­yet­mə­lə­rin nə çöh­rələri dəyişir, nə də qocalırlar. Onlar o dərəcədə gö­zəl­dir­lər ki, möminlər onları səpələnmiş mirvarilərlə müqayisə edə­cək­lər. Həqiqə­tən, onlar mü­kəmməl zövq alacaqlar. Hətta on­la­ra xid­mət göstərən yeniyetmələr də o dərəcədə gözəldirlər ki, on­lara sa­dəcə baxmaq in­sanı məmnun edir. Ye­niyetmələr sa­kin­lə­rə heç bir na­rahatçılıq yarat­madan onların mənzillərinə daxil ola­caq və on­la­rın xahiş etdikləri və ürəklərinin istədikləri hər şeyi gə­tirəcəklər.

 ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ

(76. 20) “Sən isə baxdıqda və bir də baxdıqda orada bə­rə­kət və böyük bir səltənət görərsən”.

Cənnət əhlini əhatə edən gözəllikləri seyr etdikdə, sən bol­luq və böyük bir səltənət görəcəksən. Sən təsvirəgəlməz gözəlliyə ma­lik möh­­­tə­­şəm sarayların və ağaclarından yerə lap yaxın sal­la­nan ləzzətli meyvələrin yetişdiyi, şırıltı ilə axan çayların və quş­la­rın, könülləri heyran qoyan və insan ruhunu sevindirən gül-çi­çək­li bağların sahibi olan isanları görə­cəksən. Onların zövcələri ideal gö­zəlliyə və kamil əx­laqa malik olacaqlar. Onlar həm qəlbən, həm də cismən füsunkar olacaqlar. Xoşxasiyyətli, mehriban və gözəl ola­raq, onlar qəlbə ecaz­kar məmnunluq və böyük sevinc bəxş edə­cək­lər. Həmişəgənc yeni­yetmələrin orada olması onların ürək­lə­ri­nə rahatlıq gətirəcək və on­ları Axirət həyatında qayğı çəkməkdən azad edəcəkdir[4]. Bununla ya­naşı onlar Mərhəmətli Rəbbin lü­tüf­kar­lığını əldə edəcək, Onun nit­qinə qulaq asacaq, Ona yaxın ol­maq­dan ləzzət du­yacaq, Onun lü­tüf­karlığına sevinəcək və əbədi səadətlə vəcdə gələcəklər. Bu səadət hər an artıb, çoxalacaqdır.

Haqq və Əsil Hökümdar Pakdır! Onun xəzinələri tükənmir və Onun xeyirxahlığı yox olub getmir! Onun məhəbbəti və yax­şı­lı­ğı son­suz olduğu kimi, gözəl keyfiyyətləri də sonsuzdur!

 ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱﯲ ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ

(76. 21) “Onların əynində atlazdan və zərxaradan yaşıl li­bas­­lar ola­caq­dır. Onlara gümüş qolbaqlar taxılacaq, Rəbbi isə on­­lara təmiz içki içirdəcəkdir”.

Cənnət sakinləri yüksək keyfiyyətli ipək parçadan – yaşıl at­laz­­­dan və zərxaradan libaslarla bəzənəcəklər. Atlaz – qalın ipək par­ça, zərxara – zərif parçadandır. Cənnətdə həm kişilər, həm də qa­­dınlar qolbaq taxacaqlar. Allahın vədi belədir və vəd haqdır, çün­ki aləmlərin Rəbbinin dedikləri ən doğru olan sözlərdir. O (Pak və Müqəddəs), qul­­larına qatışığı olmayan və narahatçılıq ver­mə­yən tə­miz içki içir­də­cəkdir. Bu təmiz içki möminlərin daxili or­qan­larını çö­küntülərdən və zərərli ola biləcək hər şeydən tə­miz­lə­yə­cəkdir.

ﯼ ﯽ ﯾ ﯿ ﰀ ﰁ ﰂ ﰃ ﰄ

(76. 22) “Həqiqətən, bu sizə verilən əvəz və səylərinizə görə təşək­kür olacaqdır».

Siz öz əməllərinizlə buna layiq görülmüsünüz və əmin olur­su­­nuz ki, hətta ən cüzi səylərinizə görə belə Allah saysız-hesabsız ne­­­mətlər əta edir. Cənnət nemətləri xatırlandıqdan sonra Föv­qəl­uca Allah buyurur:

ﰅ ﰆ ﰇ ﰈ ﰉ ﰊ ﰋ

(76. 23) “Həqiqətən, Biz sənə Quranı hissə-hissə nazil et­mi­­şik».

Bu – Əzəmətli Rəbbin vədi və xəbərdarlığıdır. O (Pak və Müqəddəs), qullarına bilmələri lazım gələn hər şeyi izah etmiş və on­­lara buyurmuşdur ki, verdiyi tapşırıqlarını ən layiqli tərzdə ye­ri­nə yetir­sinlər, Onun şəriətinə riayət etməyə səy göstərsinlər və bu sahədə dözümlü olsunlar.

ﰌ ﰍ ﰎ ﰏ ﰐ ﰑ ﰒ ﰓ ﰔ ﰕ

(76. 24) “Rəbbinin hökmünə səbr et, günahkarlara və on­la­rın ara­sın­dakı naşükürlərə uyma!”

Qədərinin çətinliklərinə dözümlü ol və narazılığını bil­dir­mə. Dinin hökümlərini yerinə yetir və qoy sənin qarşını heç bir ma­neə ala bilməsin. Rəbbin iradəsinə müqavimət göstərən və sənə ma­ne olmaq istəyənlərə itaət etmə. Belə insanların arasında günah iş­lədən və Allaha itaətsizlik gös­tərən günahkarlar və həm də ka­fir­lər vardır. Hə­qiqətən, kafirlərə, günah­karlara və pozğunlara uy­muş olsan, sən müt­ləq Allaha itaətsizlik göstər­ər­sən, çünki onlar yal­nız naqis ürəklərinin arzu etdiyi şeyləri yerinə ye­tir­məyi tələb edər­lər.

ﰖ ﰗ ﰘ ﰙ ﰚ ﰛ ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ

(76. 25) “Səhər də, axşam da Rəbbinin adını yada sal”,

(76. 26) “gecələr də. Ona səcdə qıl və uzun gecələri Onu şə­­rəf­lən­dir».

Fövqəluca Allah Peyğəmbərinə (ona Allahın salavatı və salamı ol­sun!) buyurur ki, Ona itaət etsin və Onu tez-tez yadına salsın, çünki məhz bu, dözümlü və səbirli olmağın mənbəyidir. Allahın yada salınmasına aid olan əməllər: fərz namaz və həm də həmin saatlarda onunla əlaqədar olan əlavə namazlar, Allahı xatırlamalar, tərif­lə­mələr və ucaltmalardır.

Ey Muhəmməd! Tez-tez Allaha səcdə qıl, ibadət et və uzun ge­cələri Onu şərəfləndir, şöhrətini ucalt. Fövqəluca buyurur: ““Ey bü­rünmüş! Gecəni, azı istisna olmaqla, ayaq üstə keçir”, ge­cə­nin yarısını və ya bir qədər azını və ya bir az çoxunu ahənglə Quran oxu” (Müzəmmil, 73/1-4).

 ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ

(76. 27) “Həqiqətən, bunlar yaxın olanı sevir və Ağır günü son­­ra­ya saxlayırlar”.

İnsanlar arasında elələri var ki, Allahın ayələri onlar üçün ay­­dın­dır. Müjdə onlara gəlib çatmışdır və onlar kafirlər üçün nə­zər­də tutulmuş cəza haqqında biliyə malikdirlər. Buna bax­ma­ya­raq, onlar səni, Muhəmməd, yalançı sayırlar. Sənin nəsihətlərin on­lara heç bir fayda verməmişdir və onlar yenə də fani dünyanı se­vir və onda ra­hatlıq axtarır və gələcək Ağır günü unudurlar. On­lar xeyirxah işlər görməkdən boyun qaçırırlar və Qiyamət gü­nü­nə etinasız yanaşırlar. O gün, onların hesablamalarına görə[5], əlli min il davam edəcəkdir. Fövqəluca buyurur: “Onlar carçıya doğ­ru yönələcəklər və kafirlər deyəcəklər: “Bu – Ağır gündür!” (Qə­mər, 54/8). Lakin onlar bu hə­yat­da həmin Günü unudurlar və elə yaşayırlar ki, sanki yalnız bu dünya üçün yaradılmışlar və əbədi olaraq onda qalacaqlar.

Sonra Fövqəluca dirilmənin həqiqiliyinin lehinə hikmətli bir dəlil gətirir və insana onun öz başlanğıcını xatırladır.

ﭢ ﭣ ﭤ ﭥﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ

 (76. 28) “Biz onları xəlq edib, oynaqlarını möhkəmlətdik. Lakin Biz istəsək, onları özləri kimilərlə əvəz edərik”.

Biz ən gözəl tərzdə onların sinir, oynaq, damar sistemlərini tər­­tib etdik və onlara görünən və gözlə görünməyən qabiliyyət və ba­ca­rıqlar əta etdik. Biz onların bədənini formalaşdırıb, onlara is­tə­dikləri hərəkəti etmək imkanı verdik.

Onları bu minvalla Yaradan, onları öldükdən sonra di­rilt­mə­­­­yə və hər birinə etdiyi əməlinə görə əvəz verməyə də qadirdir. On­­­­ları bu dün­yaya neçə-neçə inkişaf mərhələsindən keçirib Gə­ti­rə­­­­nə, onları diq­qə­tin­dən kənarda, hökümlərsiz və qadağalarsız, mü­­kafatsız və cəzasız saxlamaq yaraşmaz. Buna görə, O (Pak və Müqəddəs), buyurur ki, nə vaxt istəsə, insanları bir daha eyni xil­qət­­­də yarada bilər. Bu isə Qiyamət günü baş verəcəkdir.

ﭭ ﭮ ﭯﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ

(76. 29) “Həqiqətən, bu bir Nəsihətdir və istəyənin Rəb­bi­nin yolunu seçməsi asandır”.

Bu, möminlər üçün bir Nəsihətdir. Onlar Allahın qorxut­du­ğu və həvəsləndirdiyi şeylərdən faydalanırlar. Allah haqqı və doğ­­ru təli­matı izah etmişdir. İnsanlar doğru yolla, həqiqət onlara çat­­dırıldıqdan sonra, ondan uzaqlaşma arasında özləri seçim apa­rır­­lar. Buna görə, kimə ki, həlak olmaq nəsib edilmişdirsə, o, tam ay­­­dınlıq şəraitində hə­lak olacaq, kimə də yaşamaq nəsib edil­miş­dir­­sə, o, tam aydınlıq için­də yaşayır.

ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ

(76. 30) “Lakin Allah istəmədikcə, siz bunu istəyə bilməz­si­­niz. Həqiqətən, Allah – Biləndir, Müdrikdir».

Allahın iradəsi həmişə icra edilir, axı O (Pak və Müqəddəs), – Bi­ləndir, Müdrikdir. Öz müdrikliyi sayəsində O (Pak və Mü­qəddəs), kimiləri doğru yola yönəldir, kimiləri də azdırır.

 ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ

 (76. 31) “O, istədiyini mərhəməti altına alır, zalımlar üçün isə O, müdhiş iztirablar hazırlamışdır”.

O (Pak və Müqəddəs), Öz seçilmiş qullarına xüsusi qayğı gös­tə­rir və onlara xoşbəxtlik tapmaqda yardım edir. Özlərinə əbə­di bəd­bəxt­liyi seçmiş və doğru yoldan boyun qaçırmış fasiqlərə gəl­dikdə isə, onlar üçün əzabverici cəzalar hazırlanmışdır. Şə­rəf­siz­liyə və haq­qa düşməncəsinə münasibətə görə əvəz belə ola­caq­dır.

---

[1] Bir növ həmişəyaşıl dəfnəgilas (kafur) ağacından və ya kolundan əldə edilən ağ və yarışəffaf kris­tal, asan­­lıqla parçalanan, tez buxarlanıb uçan, ətirli maddədir, orqanik bir­ləşmədir (C10H16O), molekulası mürəkkəb dairəvi quruluşa malikdir, güclü qoxusu var və bu özəl­lik­lə­ri onun öz təbii mənbələrinə, yəni, ka­fur (Cinnamonum camphora) ağacının oduncağına və yar­paq­­larına da aiddir. Bunlardan hazırlanan müa­licə pre­paratları əsəb sisteminin fəaliyyətini sti­mul­laşdırmaq üçün tətbiq edilir, ağrıkəsicidir, antiseptik vasi­tə­dir. (rus. Камфара; alm. Cam­pher; fr. Camphre; anq. Camphor). Adi kafurdan (C10H16O) başqa, Bor­neodan olan kafur və ya borneol C10H18O və ya mentol C10H20O və digərləri istehsal olunur. Göründüyü kimi, tə­­ba­bətdə geniş istifadə olunur. “Kafur” sözünü qətiyyən “kafir” sözü ilə qarışdırmayın. On­­­la­rın a­rasında əlaqə yoxdur. F.S.

[2] Çünki Cənnətdə rast gəlinəcək şeylərin təbiəti ilə dünyadakı eyni adlı şeylərin təbiəti ara­sın­da qətiyyən eyniyyət olmayacaqdır və Allah onları Öz istədiyi məzmunda və keyfiyyətdə ilahi fi­t­rətinə uyğun tərtib edə­cək­dir. F.S.

[3] Möhtərəm müəllifin bu müddəasından belə bir nəticə çıxartmaq olar ki, Cənnət sakinləri fikrən nəzərdə tutduqları şeyləri əldə edəcəklər. Daha aydın desək, istənilən Cənnət sakini özünün hər hansı bir virtual istəyini, inşallah, gerçəkləşirə biləcəkdir. Bu, görünür ki, Cənnət əhli üçün Fövqəlqüdrətli Allahın Əbədi Səadət yurdunda nəzərdə tutduğu misilsiz həqi­qətlərdəndir. F.S.

[4] Bu onu göstərir ki, həmişəgənc yeniyetmələr Allahın istəyi ilə Cənnət sakinləri olan mö­min­lə­rin maddi-məişətlə bağlı bütün qayğılarını təmin edəcək və onlardan ötrü Allahın yol verdiyi is­tənilən xidmətləri yeri­nə yeti­rəcəklər. F.S.

[5] Burada insanların yer ilinə uyğun olaraq hesablamaları nəzərdə tutulur. F.S.