Quran Təfsiri. Ə. Saadi: 33. ƏHZAB SURƏSİNİN ŞƏRHİ

SURƏSİNİN

ŞƏRHİ

ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ

ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ

(33. 1) “Ey Peyğəmbər! Allahdan qorx, kafirlərə və münafiqlərə tabe olma! Həqiqətən, Allah Biləndir, Müdrikdir”.

Ey Muhəmməd! Allah səni Özünə peyğəmbər seçmiş, ilahi vəhyi ilə şərəfləndirmiş və bütün qalan məxluqlardan üstün tutmuşdur. Buna görə Onun mərhəməti üçün Rəbbinə həmd et və təqvalı ol! Sən Ondan hamısından daha çox qorxmalısan və hamısından daha çox bu gözəl keyfiyyətə malik olmağa layiqsən. Onun hökmlərini icra et və haramlarını pozma, Onun Vəhyini qullarına çatdır, onlara Allahın Vəhyini öyrət və xeyirli məsləhətlər ver.

Sənə bu vəzifəni yerinə yetirməkdə mane olanlara və səni düz yoldan sapdırmaq istəyənlərə güzəştə getmə! Allaha və Onun Elçisinə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) düşmənçilik bəslədiklərini açıq bəyan edən kafirlərə və öz küfrünü gizlədərək, iman gətirdiklərini qələmə vermək istəyən münafiqlərə itaət etmə! Onlar möminlərin əsil düşmənləridir və sən imanını və təqvalılığını poza biləcək məsələlərdə onlara qulaq asmamalısan. Səni haqq yoldan çıxarmamaları üçün onların pozğun istəklərinə güzəştə getmə!

ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ

(33. 2) “Rəbbindən sənə vəhy olunana itaət et. Həqiqətən, Allah nə etdiklərinizi bilir”.

Ey Muhəmməd! Bu – Fövqəluca Allahın nəsihətləri və mərhəmətidir.

Bu nəsihətlərə itaət et və Rəbbinin mərhəmətinə və mükafatına ümid bəslə! Həqiqətən də, sizin bütün yaxşı və bəd əməlləriniz Ona məlumdur və sizin hər biriniz layiq olduğu əvəz alacaqdır.

ﭮ ﭯ ﭰﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ

(33. 3) “Allaha təvəkkül et və Allahın Vəkil olması kifayətdir!”

Əgər sən, əks təqdirdə, onların sənə zərər toxunduracaqlarından və dini təbliğ etməkdə sənə mane olacaqlarından ehtiyat edərək, onların istəklərinə güzəştə getmək istəsən, bu yaramaz fikirləri rədd et və imanı sənin qəlbində və möminlərin qəlbində möhkəmləndirən silahdan istifadə et! Bu silah – Allaha təvəkkül etməkdir. Bütün işlərdə Rəbbin quluna layiq olduğu kimi, Onun köməyinə təvəkkül et! O (Pak və Müqəddəs), insanların özlərindən də yaxşı bilir ki, Onun qullarına fayda verən nədir. O (Pak və Müqəddəs), onlara özlərindən daha çox fayda verməyə qadirdir. O (Pak və Müqəddəs), qullarına, valideynlərin övladlarına göstərdiyindən daha çox qayğı göstərir. O (Pak və Müqəddəs), onlara, xüsusilə, əgər onlar Onun seçilmiş mömin qullarıdırlarsa, hamıdan daha çox məhəbbət bəsləyir və xeyirxahlıq edir. Belə qullarını O (Pak və Müqəddəs), Öz mərhəməti ilə əhatə edir və onlara aşkar və gözəgörünməz nemətlər bəxş edir. Məhz buna görə, Rəbb qullarının işlərini layiqincə sahmana salacağına vədə verərək, onlara buyurur ki, öz talelərini təkcə Ona etibar etsinlər.

Belə bir hamilik sayəsində möminlərin istənilən mürəkkəb və ağır təşəbbüsləri sadə və yüngül olur, hər hansı bir bəla isə xırdalaşır və əhəmiyyətsizləşir. Allah onları hüzndən və qəmdən xilas edir, onların ehtiyacını və tələbatlarını qane edir, onlara nemət və xoşbəxtlik bağışlayır və onları düşmənlərin ədavətindən və kafirlərin şərindən qoruyur. Bunun nəticəsində biz görürük ki, öz taleyini Fövqəlqüdrətli Rəbbinə etibar etmiş zəif və köməksiz qul təkbaşına elə işlər görür ki, bəzən bütöv bir xalq onun öhtəsindən gələ bilmir. Həqiqətən, Allah Özünün seçilmiş qullarına, hətta ən güclü insanlar üçün belə yerinə yetirilməsi mümkün olmayan bir çox şeyləri yüngülləşdirir.

ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊﮋ ﮌ ﮍ ﮎﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ

(33. 4) “Allah insana bir bədəndə iki ürək əta etməmişdir. O, özünüzə haram etdiyiniz zövcələrinizi sizin analarınız etməmişdir və sizin ögey oğullarınızı sizin oğullarınız etməmişdir. Bu – ancaq sizin ağzınızdan çıxan sözlərdir. Allah haqqı söyləyir və doğru yola yönəldir”.

Fövqəluca, həqiqətə uyğun gəlməyən və Allahın yaratmadıqları şeyləri danışan qullarını qınayır. Beləcə edilən bəyanatlar yalandır, əsassızdır və Fövqəluca Allahın şəriəti ilə pislənir. Bu dini qanunlar, əslində mövcud olmayanı var kimi göstərənlərin və ya həqiqətə uyğun olmayanı təsdiq edənlərin hamısına aiddir.

Allah insanların buna bənzər çox böyük sayda uydurma iddialarını Muhəmməd Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) dövründə, hər şeydən daha çox söylədiklərini və onların əsassızlığını bilməyə daha çox möhtac olduqlarını xüsusilə vurğulayır. Allah insanlara bir bədəndə iki ürək əta etməmişdir. İnsanlarda belə qeyri-normal hal görünməmişdir və buna görə də heç vaxt deməyin ki, sizdən kiminsə iki ürəyi vardır. Şübhəsiz ki, bunu bəyan edənlər yalan danışırlar.

Allah həmçinin sizin öz analarınıza bərabər tutduğunuz zövcələrinizi sizin analarınız etməmişdir. Söhbət zihardan – ərlərinin öz zövcələrini özlərindən uzaqlaşdırmaqla bağlı olan bütpərəstlik adətindən gedir. İslamaqədərki zamanlarda ərəblər öz zövcələrindən əl çəkərək, onları analarına bərabər tutar və onları “analarının arxası” adlandırardılar[1]. Əlbəttə ki, kişinin zövcəsi onun anası ola bilməz, çünki yalnız kişini doğan qadın onun anası olur. Ana kişi üçün ən hörmətli və ən toxunulmaz qadındır, amma zövcə isə onun üçün hər cəhətdən əlverişli və halal olan qadındır. Necə ola bilər ki, bu iki tamamilə bir-birinə bənzəməyən insanı müqayisə edəsən? Həqiqətən də bu – yolverilməzdir və buna görə Fövqəluca buyurur: “Zövcələrini özlərinə haram edənləriniz qınanılan və yalan sözlər danışırlar. Onların zövcələri – onların anaları deyil, axı onların anaları yalnız onları doğan qadınlardır...” (Mücadilə, 58/2).

Allah həmçinin ögey oğulları da doğma oğullar etməmişdir. İslamdan əvvəlki cahillik dövründə və islamın yarandığı ilk illərdə ögey övladlar onları övladlığa götürmüş və doğma valideynlər olmayan şəxslərin tamhüquqlu övladları sayılırdılar. Fövqəluca Allah övladlığa götürülmüş uşaqları doğma uşaqlar adlandırmağı qadağan etdi və belə əməllərin yalan və pozğunluğunu ifşa etdi. Bu – aşkar uydurmadır, Allahın şəriətində isə yalana yer yoxdur və buna görə Allahın qulları bu dərəcədə yaramaz əməllərdən uzaq olmalıdırlar. Fövqəluca övladlığa götürülmüş uşaqları onları övladlığa götürənlər tərəfindən övlad adlandırmağı və onlara ata adı kimi övladlığa götürən kişinin adını verməyi qadağan etdi, çünki uşağın atası onu dünyaya gətirən kişidir. Ögey övladlar yalnız doğma valideynləri tərəfindən öz uşaqları adlandırıla bilər.

Siz övladlığa götürülmüş uşaqları ögey valideynlərin oğulları və ya qızları adlandırırsınız, lakin bunlar, sadəcə, mənasız və həqiqətdən uzaq sözlərdir. Allah isə yalnız əsil həqiqəti deyir. Məhz buna görə, O (Pak və Müqəddəs) sizə haqqa itaət etməyi və Onun Kitabına və şəriətinə tabe olmağı buyurmuşdur. Onun Kitabı – əsil Haqdır və Onun şəriəti də – əsil Haqdır, uydurma sözlərin və pozğun əməllərin onlara heç bir aidiyyəti yoxdur, çünki Allah Öz qullarına yalnız mömin olmağı öyrədir və onları yalnız doğru yola yönəldir. Buna baxmayaraq, Kainatda baş verən bütün yaxşı və pis əməllər Fövqəluca Allahın iradəsinə tabedir. Sonra O (Pak və Müqəddəs), möminlərə bir daha əmr edir ki, yalan danışıqlardan və əməllərdən əl çəksinlər və belə buyurur:

ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ

(33. 5) “Onları atalarının adı ilə çağırın. Bu, Allah qarşısında daha ədalətlidir. Əgər onların atalarını tanımırsınızsa, onda onlar sizin din qardaşlarınız və yaxınlarınızdır. Lakin ürəyinizdə niyyət tutmadığınız halda yanılsanız, sizə günah olmaz. Allah – Bağışlayandır, Mərhəmətlidir”.

Övladlığa götürdüyünüz uşaqları doğma atalarının adı ilə adlandırın, çünki bu haqqa daha yaxındır. Əgər siz onların atalarının adlarını bilmirsinizsə, onda onları haqq din üzrə öz qardaşlarınız və yaxın dostlarınız sayın, amma onları öz övladlarınız adlandırmayın. Siz onları atalarının adı ilə çağırmalısınız. Əgər siz onların atalarının adlarını bilmirsinizsə, onda siz onları öz qardaşlarınız və yaxınlarınız kimi çağırmalısınız, çünki sizin bilməməyiniz ögey uşaqları öz övladlarınız çağırmağa sizə ixtiyar vermir və məsələnin mahiyyətini dəyişmir.

Əvvəllər ögey uşaqları ögey valideynlərinin adı ilə adlandırmağınıza görə sizdən soruşulmayacaq. Siz uşağı, əslində, atası olmayan birisinin adı ilə səhvən adlandırsanız da bu sizə günah yazılmayacaq. Allah sizi yanıldığınıza görə məsuliyyətə cəlb etməyəcək. Lakin siz qəsdlə günah işlətdikdə və ya yalan və qınanılan sözlər danışdıqda, Allah buna görə sizi sorğu-suala çəkəcəkdir. Yadda saxlayın ki, Allah – Bağışlayandır və Mərhəmətlidir. O (Pak və Müqəddəs) sizə güzəştə gedir və günahlarınızı bağışlayır. O (Pak və Müqəddəs) sizi, islamı qəbul edənədək, etdiyiniz günahlara görə və səhvən etdiyiniz günahlara görə cəzalandırmır. O (Pak və Müqəddəs) sizə iltifat göstərir və qayğınıza qalır, həm bu dünyada, həm də Axirətdə xoşbəxtliyə nail olmanız üçün Öz dininin qanunlarını sizə izah edir və bütün bunlara görə Ona həmd olsun!

ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜﯝ ﯞ ﯟﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱﯲ ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ

(33. 6) “Peyğəmbər möminlərə onların özlərindən yaxındır, onun zövcələri isə onların analarıdır. Allahın hökmünə müvafiq olaraq, dostlarınıza yaxşılıq etməyiniz istisna olmaqla, qan qohumları bir-birinə, möminlərdən və mühacirlərdən yaxındırlar. Bu, Kitabda sətir-sətir yazılmışdır”.

Fövqəluca, möminlərə Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) gözəl keyfiyyətləri və məziyyətləri haqqında xəbər verir ki, onlar onu (s.ə.s.) sevsinlər və ona (s.ə.s.) layiqincə yanaşsınlar. İnsan üçün ən əziz olan onun öz qəlbidir, lakin Peyğəmbər (s.ə.s.) möminlər haqqında onların özlərindən daha çox qayğı çəkir. Başqa cür ola da bilməz, axı Allahın Elçisi (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) özünü bütövlüklə bəşəriyyətin doğru yola gətirilməsinə həsr etmişdir. O (s.ə.s.), Allahın ən xeyirxah, ən mərhəmətli və ən lütfkar məxluqu idi. Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) bütün bəşəriyyət üçün etdiyini, heç bir insan öz yaxnları üçün belə etməmişdi. İnsan yalnız Muhəmməd Peyğəmrin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) və onun Təliminin sayəsində xeyir əldə edə və şərdən xilas ola bilər. Buna görə bütün insanlar Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) istəyini, başqa insanların istəyindən və hətta öz istəyindən də üstün tutmalıdırlar. Onlar onun (s.ə.s.) sözlərini digər insanların, kimliyindən asılı olmayaraq, sözlərindən yüksək saymalı və onun (s.ə.s.) xatirinə öz həyatını, var-dövlətini və övladlarını qurban verməlidirlər. Onlar həmçinin onu (s.ə.s.), Allahdan başqa, kim olursa olsun, hamıdan daha çox sevməli, Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) rəyini eşitmədən öncə öz rəyini bildirməməli və hətta ən kiçik məsələlərdə də belə ondan qabağa keçməyə cəhd göstərməməlidirlər.

Muhəmməd Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) möminlərin atası adlandırılmağa tam haqqı vardır və bir sıra səhabələr bu barədə öz fikirlərini bildirmişdilər. O (s.ə.s.) onları, ata övladlarını tərbiyə etdiyi kimi, tərbiyə edirdi. Bundan başqa, onun (s.ə.s.) zövcələri də – möminlərin anaları idilər. Müsəlmanlar Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) vəfatından sonra onun (s.ə.s.) zövcələri ilə evlənmək haqqına malik deyildilər, onlara hörmət etməli və ehtiram göstərməliydilər. Lakin bu o demək deyildir ki, səhabələr onlarla, anaları kimi, təklikdə qalmaq haqqına malik idilər. Bu ayə sanki aşağıda bəhs ediləcək Zeyd b. Xarisənin hekayəti üçün bir giriş idi. Bir çox illər ərzində Zeydi Muhəmmədin (s.ə.s.) oğlu çağırırdılar, lakin Fövqəluca Allah buyurdu: “Muhəmməd sizin kişilərinizdən kiminsə atası deyildir...” (Əhzab, 33/40). Bununla da Rəbb Peyğəmbərin (s.ə.s.) nəsil şəcərəsinə yekun vuraraq, onun (s.ə.s.) Zeydlə qohumluğunu rədd etdi.

Bu ayədə isə Fövqəluca bildirir ki, bütün möminlər Elçinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) uşaqlarıdır və bu mənada onlar bir-birilərinin qarşısında heç bir üstünlüyə sahib deyillər. Əgər Peyğəmbərin (s.ə.s.) oğulluğa götürdüyü şəxs onun (s.ə.s.) oğlu adlanmaq hüququndan məhrum olsa da, o, kədərlənməməli və ümidsizləşməməlidir, çünki onların hamısını bir-birinə bağlayan möminlərin qohumluğudur. Bu qohumluq müsəlmanları Peyğəmbərin (s.ə.s.) zövcələri ilə də özəlliklə bağlayır[2]. Onlar möminlərin analarıdır. Müsəlmanlar Allahın Elçisi (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) vəfat etdikdən sonra, onun (s.ə.s.) zövcələri ilə evlənmək haqqına malik deyildilər və bu barədə Fövqəluca belə buyurur: “Sizə nə Allahın Elçisini incitmək, nə də ondan sonra onun zövcələri ilə evlənmək yaraşmaz. Həqiqətən, bu, Allah qarşısında böyük günahdır” (Əhzab, 33/53).

Sonra Allah irsi yaxın və uzaq qohumlar arasında bölüşdürməyi buyurur və qohumlara bir-birinə yaxşılıq və yardım etməyi tapşırır. İslamaqədərki cahiliyyə zamanlarda doğma övladlar öz valideynlərinin irsindən məhrum edilərdi, çünki onu övladlığa götürülənlərə vəsiyyət edərdilər. Fövqəluca irsi bu qaydada bölməyi qadağan etdi, Öz xeyirxahlığı və müdrikliyinə əsaslanaraq mirası qohumlar arasında bölmək hökmünü verdi. Əgər bütpərəstlik dövrünün adəti bu günədək yayılsaydı, onda yer üzündə əxlaqsızlıq və yaramazlıq hökm sürərdi, yaxın qohumlar isə mirasın onlara hissəsindən məhrum olardılar.

Sonra Fövqəluca qeyd edir ki, qan qohumlarının mirasa, qalan möminlərdən (onların mühacir olmasından asılı olmayaraq) daha çox haqqı var. Bu ayə, nikah bağlanan zaman gəlin üzərində qəyyumluğa, əmlaka varisliyə və yaxın qohumlara digər hüquqların verilməsinə İslam şəriətinin əsas yaratdığına parlaq sübutdur. Sizin dostlarınız mülkünüzün varisi olmaq haqqına malik deyillər, lakin siz var-dövlətinizin bir hissəsini öz arzunuzla onlara vəsiyyət edə bilərsiniz. Bu hökmü Allah vermişdir, Onun Kitabında yazılmışdır və mütləq yerinə yetirilməlidir.

ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ

(33. 7) “Bir vaxt Biz peyğəmbərlərdən – səndən, Nuhdan, İbrahimdən, Musadan və Məryəm oğlu İsadan əhd almışdıq. Biz onlardan çox mürəkkəb bir əhd almışdıq”

(33. 8) “ki, O, doğru danışanlardan onların doğruluğunu soruşa bilsin və kafirlər üçün məşəqqətli əzab-əziyyət hazırlasın”.

Fövqəluca bildirir ki, O, bütövlükdə bütün peyğəmbərlərdən, o cümlədən, ən əzəmətli elçilərdən mühüm bir əhd almış və bununla da onlara Allahın dininin hökmlərinə riayət etməyi və Rəbbin yolunda mübarizə aparmağı bir vəzifə olaraq tapşırmışdır. Bu yolla Allahın əvvəlki peyğəmbərləri də getmişdilər və bu yolla bütün elçilərin ağası və peyğəmbərlərin sonuncusu – Muhəmməd Peyğəmbər (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) də getmişdir. Fövqəlucanın hər bir qulu onların izi ilə getməli, onlardan nümunə götürməli və yadda saxlamalıdır ki, Qiyamət günü Allah bu sərt əhd haqqında həm peyğəmbərləri və həm də onların ardıcıllarını sorğu-suala tutacaqdır. Əgər onlar bu əhdə sadiqdirlərsə, Allah onları Cənnət bağları ilə mükafatlandıracaq, yox, əgər onlar əhddən geri çəkilmişlərsə və ona iman gətirməmişlərsə, onda Allah onları sarsıdıcı əzablara düçar edəcəkdir. Fövqəluca buyurur: “Möminlər arasında elə kişilər var ki, onlar Allaha verdikləri əhdə sadiq qalmışlar...” (Əhzab, 33/23).

ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ

(33. 9) “Ey iman gətirənlər! Döyüşçülər əleyhinizə çıxan zaman Allahın sizə göstərdiyi mərhəmətini xatırlayın. Biz onların üstünə külək və sizin görmədiyiniz döyüşçülər göndərdik. Allah sizin nə etdiklərinizi görür”.

(33. 10) “Onlar yuxarıdan və aşağıdan üstünüzə gəldikləri zaman baxışlar dondu, ürəkləriniz ağzınıza gəldi və siz Allah haqqında zənnə qapıldınız”.

Fövqəluca Öz mömin qullarına onlara bəslədiyi böyük mərhəmətini xatırladır və bununla onları öz Rəbbinə şükür etməyə çağırır. Söhbət Xəndək kənarındakı döyüşdən gedir. O zaman müşriklər bir-biriləri ilə birləşərək Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) və onun ardıcıllarının kökünü kəsmək istəyirdilər. Məkkə və ona yaxın yerləşən yaşayış məntəqələri sakinlərinin qoşunları bir tərəfdədən və Nəcd qoşunları isə digər tərəfdən müsəlmanların üstünə hücum edirdilər. Onlara Mədinə yaxınlığında yerləşən yəhudi qəbilələri də qoşulmuşdu və hamısı birlikdə çox böyük bir ordu halında idilər.

Allahın Elçisi (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) Mədinənin ətrafında dərin xəndək qazdırdı və çoxsaylı müttəfiq dəstələr şəhəri mühasirə etdilər. Müsəlmanların vəziyyəti saatbasaat ağırlaşırdı. Onların gözləri narahatçılıqdan o yan-bu-yana qaçırdı, ürəkləri isə qorxudan ağızlarına gəlirdi. Fəlakət o dərəcədə böyük və şərait o dərəcədə böhranlı idi ki, müsəlmanların ağlına ən pis fikirlər gəlirdi. Şəhərin mühasirəsi uzun müddət davam etdi və səhabələr Allahın yardımına və dinin qələbəsinə ümidi itirməyə başlamışdılar.

ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ

(33. 11) “Möminlər orada sınağa və güclü sarsıntıya məruz qaldılar”.

Bu döyüşdə Allah Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) səhabələrinin imanını qorxu, narahatçılıq və müsəlmanlara düçar olan aclıqla sınağa çəkdi. Lakin bu sınaq onların imanını sarsıda bilmədi, əksinə, onların etiqadını daha da gücləndirdi. Bunun sayəsində onlar öz imanı və etiqadı ilə bütün əvvəlki gələcək nəsillərin möminlərini ötüb keçməyi bacardılar və buna görə həmd yalnız Allaha məxsusdur.

Ən böyük sınaq və hədsiz müsibət anlarında Peyğəmbərin (s.ə.s.) səhabələri Allahın və Onun Elçisinin (s.ə.s.) doğruçuluğuna öz gözləri ilə əmin oldular və onların imanı tam etiqada çevrildi. Buna görə Fövqəluca buyurur: “Möminlər müttəfiqləri gördükdə, onlar dedilər: “Bu – Allahın və Onun Elçisinin vəd etdiyidir. Allah və Onun Elçisi doğru deyiblər”. Bu, onlarda yalnız imanı və itaətkarlığı artırmışdı” (Əhzab, 33/22).

ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ

(33. 12) “Münafiqlər və qəlblərində mərəz olanlar dedilər: “Allahın və Onun Elçisinin vədi qürurlanmaqdan başqa bir şey deyildi”.

(33. 13) “Onlardan bəziləri dedilər: “Ey Yəsrib sakinləri, siz duruş gətirə bilməyəcəksiniz! Qayıdın!” Onlardan bəziləri Peyğəmbərdən icazə istəyib dedilər: “Evlərimiz müdafiəsiz qalmışdır”. Onlar müdafiəsiz deyildilər – onlar, sadəcə, qaçmaq istəyirdilər”.

Münafiqlər ürəklərində olan küfrü gizlədə bilmədilər və dedilər ki, Allahın və Onun Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) vədi yalan imiş. Münafiqlər çətin və sınaq vaxtlarında özlərini həmişə belə aparmışlar və Xəndək yaxınlığında döyüş də istisna olmamışdır. Bu fasiqlərin imanı sarsıntılara davam gətirmədi və onlar yaranmış şəraiti öz qüsurlu ağılları ilə dəyərləndirməyə girişdilər və Allahın dininə dair öz tərəddüdlərinə və şübhələrinə bəraət qazandırmağa başladılar. Fövqəluca onları yardımından məhrum etdi və onda onların ürəklərini qorxu bürüdü, səbirləri isə kəsildi. Onlar özləri layiqincə səbir edə bilmədilər və öz şər əməllərindən başqalarını da əmin-amanlığa çıxarmaq istəmədilər və buna görə Mədinə sakinlərinə müraciət edərək dedilər: “Yəsrib camaatı! Geriyə qayıdın, çünki siz düşmənə qarşı duruş gətirə bilməzsiniz”. Onlar qəsdən Mədinənin köhnə adını işlətdilər, çünki o, Muhəmməd Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun) ora hicrət etməsi ilə bağlı deyildi və bu, onların dinə və müsəlman qardaşlığına bəslədikləri hörmətsizliyə dəlalət edirdi. Onların sözlərindən aydın olur ki, onları bu addımı atmağa yönəldən onların qorxaqlığı və cəsarətsizliyi idi. Münafiqlər cəhd göstərirdilər müsəlmanları əmin etsinlər ki, onlar Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) və onun səhabələrinin öz düşərgələrini saldığı şəhərdən kənardakı xəndəyin qırağında düşmənə müqavimət göstərə bilməzlər. Onlar Allah xatirinə döyüşmək istəmirdilər, rəqibə qalib gələcəklərinə inanmırdılar və buna görə müsəlmanları dilə tuturdular ki, kafirlərə müqavimət göstərməsinlər. Həqiqətən, münafiqlər həmişə ən pis və ən təhlükəli yoldaşlar olmuşlar və olacaqlar.

Lakin müsəlmanlar arasında daha bir dəstə var idi ki, onlar da təşviş içində idilər və qorxudulmuşdular. Onlar da döyüşənlərin sıralarını tərk etmək istəyir və özlərinə yalandan haqq qazandırmağa çalışırdılar. Onlar Allahın Elçisinə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) müraciət edib dedilər: “Evlərimiz müdafiəsiz qaldı və biz evdə olmadıqca düşmənlər istənilən vaxt onlara hücum edə bilərlər. Bizə icazə ver qayıdaq ki, evlərimizi düşmənlərin basqınından qoruya bilək”. Lakin onlar Allahın Elçisinə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) yalan deyirdilər, çünki onların müdafiəsiz olan evləri deyildi, onlar özləri döyüş meydanını tərk etmək istəyirdilər. Onlar bu bəraəti uydurmuşdular ki, öz əsil niyyətlərini gizlədə bilsinlər. Bunun səbəbi isə onların imanının zəifliyində və çətinliklər, sınaqlar qarşısında dözümsüz olmalarında idi.

ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ

(33. 14) “Əgər onlar oraya hər tərəfdən basqın etsəydilər və onlardan fitnə salmaq tələb etsəydilər, onlar çox ləngimədən razılaşardılar”.

Əgər kafirlər Mədinəyə hər tərəfdən soxulsaydılar və şəhəri tutsaydılar və sonra da müsəlmanlardan haqq dindən əl çəkməyi tələb etsəydilər, onda bu kəmetiqadlar o saat onların iradəsinə tabe olardılar. Belə insanlar öz dini uğrunda heç vaxt mübarizə etmir və öz əqidələrini qorumurlar, çünki ruhun gücündən məhrumdurlar və hökmdarların, başçıların istənilən əmrinə itaət etməyə, hətta onların küfrü və müşrikliyi ilə razılaşmağa hazırdırlar.

ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿﰀ ﰁ ﰂ ﰃ ﰄ ﰅ

(33. 15) “Axı, onlar əvvəlcədən geriyə dönməyəcəkləri haqqında Allahla əhd kəsmişdilər. Allahla əhd barədə onlardan soruşulacaq”.

Axı onlar Allaha and içmişdilər ki, heç vaxt döyüş meydanından geri çəkilməyəcəklər və Allahla kəsdikləri əhdə görə onları məsuliyyətə cəlb edəcəklər. Məgər onlar düşünmürdülər ki, döyüş meydanından geri çəkilmələri hamıya aydın olduqdan sonra, Fövqəluca onlarla necə davranacaq?

ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ

(33. 16) “De: “Əgər siz ölümdən və ya qətl olunmaqdan qaçmağa cəhd göstərirsinizsə, onda fərarilik sizə fayda verməyəcək. Siz bundan çox az faydalanacaqsınız”.

Ey Muhəmməd! Onlar dərk etməlidirlər ki, onların hərəkətləri qınanmağa layiqdir və onlara fayda verməyəcəkdir. Buna görə onlara bildir ki, ölümdən və ya qətl edilməkdən qaçınmaq faydasızdır. Onlara belə de: “...Əgər siz öz evlərinizdə qalsaydınız belə, qədərinə qətl edilməsi yazılmış olanlar, mütləq həlak olacaqları yerə gedib çıxardılar...” (Ali-İmran, 3/154).

Siz şəri özünüzdən uzaqlaşdırmağa cəhd göstərirsiniz, lakin sizin bütün səyləriniz sizə o zman fayda verər ki, əmin-amanlığınız Allahın qədəri ilə müəyyən edilmiş olsun. Əgər sizə müsibətə düşmək nəsib olacaqsa, onda heç bir şey sizi ondan xilas edə bilməz və sizin bütün cəhdləriniz əbəs olacaqdır. Siz ölümdən və qətldən qaçmağa can atırsınız ki, bir müddət də maddi nemətlərdən ləzzət alasınız, amma axı bu, yer üzündə çox qısamüddətli bir zövq olacaqdır və heç vaxt əbədi Cənnət səadəti ilə müqayisə edilə bilməz. Siz isə Allaha itaətsizlik göstərməklə onu itirirsiniz.

ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ

(33. 17) “De: “Allah sizə pislik etmək istəsə, sizi Ondan kim müdafiə edə bilər? Əgər O, ona mərhəmət göstərmək istəsə?” Onlar Allahın yerinə özləri üçün nə hami, nə də köməkçi tapa bilməzlər”.

Fövqəluca izah edir ki, əgər Allah quluna pislik etmək istəsə, onun bu dünyada xeyir əldə etməyə göstərdiyi hər hansı cəhdi ona fayda verməz. Əgər O, quluna pislik etmək istəsə, kim insanı Allahın qədərindən xilas edə bilər və əgər O, quluna mərhəmət göstərmək istəyərsə, kim Allaha maneə ola bilər? Həqiqətən də, kimə nemət əta etməyi və kimi də Öz mərhəmətindən məhrum etməyi yalnız Allah həll edir. Təkcə O, qullarına fayda verməyə və onlara pislik göstərməyə qadirdir. Sevinc və bədbəxtliklər yalnız Onun ilahi razılığı ilə məxluqların qismətinə düşür. Günahkarlara gəldikdə isə, onlar əbədi xoşbəxtlik əldə etməyə kömək göstərmələri üçün özlərinə nə bir hami, nə də onları böyük bəladan qoruya biləcək bir köməkçi tapmayacaqlar! Bunu yadda saxlayın və hökmləri müzakirə edilməyən və qədəri dəyişdirilməz olan Kainatın Vahid Hökmdarına itaət edin. Siz Onun himayəsindən və yardımından boyun qaçırdıqda, özünüzə nə hami, nə də köməkçi tapa bilməzsiniz.

ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ

(33. 18) “Allah sizin aranızdan maneçilik törədənləri və qardaşlarına: “Bizə qoşulun!” deyənləri tanıyır. Onlar, az bir qismi istisna olmaqla, əzaba qatılmazlar”[3],

Fövqəluca bu ayədə qardaşlarına kömək etmək istəməyənləri, Allahın yolu uğrunda mübarizəyə hələ qoşulmamış olanları bunda iştirak etməkdən çəkindirənləri və əlində silah mübarizəyə qoşulanları isə geriyə qayıtmağa dilə tutanları hədələyir. Onlar özləri mücahidlərin arasında olduqda, onların döyüşlərdə iştirakı çox cüzi olacaq, çünki onlar həmişə arxa cərgələrdə qalmağa çalışacaqlar. Onların ürəklərində, möminləri Allah yolunda özünü fəda etməyə ruhlandıran, iman və dözüm yoxdur. Bunun yerinə onların ürəkləri insanda qorxaqlıq və ruh düşgünlüyü yaradan küfr və münafiqliklə doludur.

ﮌ ﮍﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ

(33. 19) “çünki onlar sizə qarşı xəsisdirlər. Onlar qorxuya düşdükdə, sən onların sənə necə baxdıqlarını görürsən. Onların gözləri ölümqabağı bayılanın gözləri kimi o yan-bu yana çevrilir. Qorxu keçdikdə isə, onlar qənimətə hərislik göstərərək, acı dilləri ilə sizi incidirlər. Onlar iman gətirməmişlər və Allah da onların əməllərini puç etmişdir. Bu Allah üçün asan idi”.

Onlar Allah xatirinə öz həyatını və sərvətini qurban vermək istəmirlər, çünki onlar xəsis və acgözdürlər. Təhlükə yarandıqda onların gözləri, ölüm qorxusundan bayılan adamın gözləri kimi az qalır hədəqəsindən çıxsın. Qorxu onların ürəklərində hökmrandır, güclü həyəcan isə onları dünyada olan hər şeyi yaddan çıxarmağa məcbur edir. Onlar yalnız ən çox qorxduqları döyüşlərdə iştirak etməli olacaqları haqqında fikirləşirlər.

Təhlükə sovuşduqda və savaş bitdikdə, onlar möminləri öz acı dilləri ilə sancır və haqsız iddialar irəli sürürlər. İnsanlar onların danışıqlarına qulaq asaraq, elə düşünə bilərlər ki, onlar ən cəsur və igid adamlardır. Amma əsil həqiqətdə, onlar qorxaq və xəsisdirlər, ətraflarındakılara kömək əli uzatmırlar, hətta onlardan bunu xahiş edəndə də. Bundan başqa, onlar ən pis adamlardır, çünki Fövqəlucanın hökmlərinə müvafiq olaraq, yaxşılıq etməkdə xəsislik göstərirlər, sədəqə verməkdə simiclik edir və Allahın düşmənləri ilə mübarizə aparmaqda, yolunu azmışlara islamı təbliğ etməkdə və savadsızları öyrətməkdə möminlərə yardım göstərmək istəmirlər. Onlar hətta xoş söz deməyə, faydalı məsləhətlər verməyə xəsislik edirlər. Belə yaramaz keyfiyyətlərə malik olan insanlar kafirdirlər və buna görə Allah onların əməllərini puç edir. Bu isə Allah üçün çətinlik yaratmır.

Möminlərə gəldikdə isə, Allah onları xəsislikdən qoruyur, Fövqəlucanın hökmlərini qüsursuz yerinə yetirməyə kömək edir, onları Allahın adını şərəfləndirmək xatirinə mübarizə aparmaqda iştirak etməyə ruhlandırır, onları öz var-dövlətini xeyirxah məqsədlərə xərcləməyi sövq edir, onlara öz mövqeyindən və öz biliklərindən istifadə edərək xeyirahlıqlar göstərməyi öyrədir.

ﯕ ﯖ ﯗ ﯘﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ

(33. 20) “Onlar elə zənn edirlər ki, düşmən birlikləri getməmişlər. Əgər müttəfiqlər gəlsəydilər, onda onlar səhra ərəbləri arasında dolaşar və sizin barənizdə sorğu-sual edərdilər. Onlar sizinlə olsaydılar, azca istisnayla, vuruşmazdılar”.

Münafiqlər elə sanırdılar ki, Allahın Elçisinə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) və onun mömin səhabələrinə (Allah onlardan razı olsun) qarşı birləşmiş müttəfiqlərin qoşunları hələ geri çəkilməmişlər. Onlar ümid edirdilər ki, müttəfiqlər müsəlmanların kökünü kəsməyincə, geri çəkilməzlər. Onların ümidi özünü doğrultmadı və gözlədikləri təsdiq olunmadı.

Əgər müttəfiqlər sizi məhv etmək üçün bir cəhd də göstərsələr, münafiqlər istəməzdilər ki, bu vaxt Mədinədə və ya hətta onun həndəvərlərində olsunlar. Onlar səhrada bədəvilərin arasında olmağı üstün tutardılar ki, uzaqdan başınıza gələnləri öyrənsinlər. Vay onların halına! Həqiqətən də, onlar əziz və arzuedilən şəxslər sırasına aid deyillər. Onlar sizə yardım göstərməkdən boyun qaçırırlar, lakin onlar sizin aranızda olsaydılar, onsuz da, demək olar ki, özlərini döyüşə verməyəcəkdilər. Buna görə onların sizin yanınızda olmamasına kədərlənməyin.

ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿ ﰀ

(33. 21) “Doğrudan da, Allahın Elçisi sizin üçün, Allaha və Qiyamət gününə ümid bəsləyənlər üçün və Allahı çox xatırlayanlar üçün gözəl örnəkdir”.

Ən kamil insani məziyyətlərə malik olan bu şanlı Elçi qanlı savaşlarda və ağır döyüşlərdə şəxsən iştirak edirdi və özünü igid əsgər və ləyaqətli döyüşçü kimi aparmışdı. Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) öz həyatını belə qurban verməyə hazır olduğu meydanda, siz nə əsasla mübarizədə iştirak etməkdən qorxaqcasına qaçırsınız? Siz ondan (s.ə.s.) həm bu və həm də digər hallarda nümunə götürməlisiniz.

İlahiyyatçılar bu ayəyə istinad edərək belə bir nəticəyə gəlmişlər ki, İslam dininin bütün hökmləri həm Muhəmməd Peyğəmbərə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!), həm də onun (s.ə.s.) ardıcıllarına şamil edilir. Lakin bu qaydadan istisna təşkil edən hallar – nasslarda[4] hər hansı bir hökmün yalnız Peyğəmbərə (s.ə.s.) aid olduğu xəbər verildikdə, nəzərə alınmalıdır.

Məlumdur ki, nümunə nəinki gözəl, o həm də pis ola bilər. Allahın Elçisi (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) bəşəriyyət üçün gözəl nümunə idi, çünki onun (s.ə.s.) sadiq ardıcılları doğru yolla gedirlər və Allahın mərhəmətini qazanacaqlar. Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) yoluna müqavimət göstərənlərə gəldikdə isə, onların nümunəsi yaramaz nümunədir. Allahın elçilərinin öz ardınca aparmaq istədikləri müşriklərin onları inkar etmələrini yada salmaq kifayət edər. Onlar elçilərə deyirdilər: “Doğrudan da, biz atalarımızı bu yolda görmüşük və biz onların izi ilə sədaqətlə gedirik” (Zuxruf, 43/22).

Yolunu azmış ataların bu yaramaz nümunəsi Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) gözəl nümunəsinə qətiyyən bənzəmir. Onun (s.ə.s.) yolu ilə gedənlər yalnız iman gətirən, Allaha və Qiyamət gününə ümid bəsləyənlərdir. Onların ürəklərində Allahın cəzası qarşısında qorxu hissi özünə və Onun mükafatına ümid yeri tapmışdır və məhz bu iki hiss onları hər işdə yalnız Allahın Elçisindən (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) nümunə götürməyə sövq edir.

ﰁ ﰂ ﰃ ﰄ ﰅ ﰆ ﰇ ﰈ ﰉ ﰊ ﰋ ﰌ ﰍﰎ ﰏ ﰐ ﰑ ﰒ ﰓ ﰔ

(33. 22) “Möminlər müttəfiqləri gördükdə, dedilər: “Bu – Allahın və Onun Elçisinin bizə vəd etdikləridir. Allah və Onun Elçisi bizə doğru deyiblər”. Bu onlarda yalnız imanı və itaəti artırdı”.

Fövqəluca, əsil möminlərin düşmən qoşunlarının onların üzərinə gəldiklərini gördükdə özlərini necə aparmaları haqqında xəbər verir. Onların ürəklərinə də qorxu düşmüşdü, lakin onlar Allahın buyurduqlarını xatırladılar: “Məgər siz, sizdən əvvəlkilərin başına gələnlərin sizin başınıza gəlmədən, Cənnətə girəcəyinizimi zənn edirdiniz? Onları yoxsulluq və xəstəliklər basmışdı. Peyğəmbər və onunla birlikdə olan möminlər hətta elə sarsılmışdılar ki, az qalırdı: “Allahın köməyi havaxt gələcək?” – desinlər. Həqiqətən, Allahın köməyi çox yaxındır”(Bəqərə, 2/214).

Möminlər öz gözləri ilə görüb əmin oldular ki, Allahın və Onun Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) vədi haqdır və bu onların ürəklərində imanı və işlərində Allaha sədaqəti möhkəmləndirdi. Sonra Fövqəluca bildirir ki, möminlər, düşmən qoşunlarını görən kimi geriyə dönən və Allaha verdikləri əhdi pozan münafiqlərə bənzəmirlər. Fövqəluca buyurur:

ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ

(33. 23) “Möminlərin arasında elə kişilər var ki, onlar Allahla bağladıqları əhdə sadiqdirlər. Onların aralarında elələri də var ki, öz öhdəliklərini artıq yerinə yetirmişlər və elələri də var ki, hələ gözləyirlər, amma onu təhrif etmirlər”.

Bu möminlər öz vədlərini layiqincə icra etmişlər, var qüvvələri ilə öz Rəbbinin mərhəmətini qazanmağa can atmışlar və Onun ilahi iradəsinə itaət edərək, öz canlarını da qurban vermişlər. Onların arasında elələri var ki, əhdinə sadiq qalmış və arzuladıqları məqsədə nail olmuşlar. Onlardan bəziləri Allah uğrunda döyüşlərdə həlak olmuş, digərləri isə öz əcəli ilə vəfat etmişlər, lakin son nəfəslərinədək öz vəzifələrini yerinə yetirməyi davam etdirmişlər və əhdə xəyanət etməmiş, onu təhrifə uğratmamışlar. Lakin onların arasında elələri də var ki, hələ öz növbəsini gözləyir, yəni, öz vəzifələrini qüsursuz yerinə yetirməkdə davam edir və qəlbində möhkəm iman olduğu halda ölməyə ümid bəsləyirlər. Onlar öz vəzifələrini heç vaxt, münafiqlərin və kəmetiqadların etdiyi kimi, pozmurlar, yəni öz öhdəliklərindən qaçmır və unutqanlıqlara yol vermirlər. Onlar əsil kişilərdir. Bütün qalanlara gəldikdə isə, onlar kişi simasına malik ola bilərlər, lakin öz fərdi keyfiyyətlərinə görə əsil kişi adlandırılmağa layiq deyillər.

ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ

(33. 24) “Allah sədaqətliləri sadiq olduqlarına görə mükafatlandırır, münafiqləri isə, istədikdə, cəzalandırır və ya tövbələrini qəbul edir. Həqiqətən, Allah – Bağışlayandır, Rəhmlidir”.

Allah Qiyamət günü öz əhdinə sadiq qalanları onların sözlərindəki doğruçuluğa, işlərindəki xeyirxahlığa və Allahla qarşılıqlı münasibətlərində səmimiyyətə və həmçinin niyyətlərinin və əməllərinin paklığına görə mükafatlandıracaqdır. Fövqəluca buyurur: “...Bu, elə bir gündür ki, sədaqətli insanlara onların sadiqliyi fayda verəcəkdir. Onlar üçün altından çaylar axan Cənnət bağları hazırlanmışdır. Onlar orada əbədi qalacaqlar...” (Maidə, 5/119).

Allah qullarına çoxsaylı çətinliklərdən, sınaqlardan və sarsıntılardan keçmələrini müəyyən etmişdir ki, sadiq qulları ilə yalançıların arasındakı fərq aşkar olsun. Rəbb Öz sadiq qulları üçün böyük mükafat və öz dinini, möminliyini qoruya bilməyən, Allaha verdikləri əhdi pozan münafiqlər üçün isə, sarsıdıcı cəza hazırlamışdır.

Allah onların ürəyində xeyirxahlığa yer olmadığını gördükdə, onları cəzalandırır. Belə hallarda O (Pak və Müqəddəs), onları Öz ilahi hidayətindən və Öz yardımından məhrum edir. Əgər O (Pak və Müqəddəs), onlara mərhəmət göstərərsə, onları tövbə etməsinə və haqq dinin ağuşuna qayıtmasına kömək göstərər. Çox vaxt elə məhz belə də olur, çünki Allah Səxavətli və Genişqəlb Hökmdardır. Buna görə O (Pak və Müqəddəs), Rəbbin mərhəmətinə, xeyirxahlığına və sonsuz bağışlayıcı olmasına dəlalət edən Özünün gözəl adlarını qullarına bir daha xatırladır. Ba-ğışlayan və Mərhəmətli adları – Allahın gözəl adları sırasındadır. Bu isə o deməkdir ki, O (Pak və Müqəddəs), Özünün tövbə edən qullarını, onlar hətta özlərinin ziyanına çoxsaylı yaramaz günah-lar işlətmiş olsalar da, bağışlayır.

ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ

(33. 25) “Allah qeyzli kafirləri geri döndərdi və onlar xeyrə nail olmadılar. Allah möminləri döyüşdən azad etdi. Allah – Fövqəlgüclüdür, Ən qüdrətlidir”.

Müttəfiqlər qəzəbli və qətiyyətli idilər. Onlar müsəlmanları məhv etməyə hazırlaşmışdılar və bundan ötrü kifayət qədər qüvvə toplamışdılar. Bundan başqa, onlar öz çoxsaylılıqlarına və birləşdiklərinə ümid bəsləməklə aldanmış və uğur qazanacaqlarına əmin olmuşdular. Onlar çox böyük sayda olan öz nəhəng qoşun birliklərini və döyüş ləvazimatlarını görüb şadyanalıq edirdilər. Lakin Fövqəluca Allah onları geriyə qaçmağa məcbur etdi və onların məkrli planlarını alt-üst etdi. O (Pak və Müqəddəs), onların üstünə qasırğalı bir külək göndərərək onların ordugahını dağıtdı, düşərgələrindəki çadırlarını uçurtdu, qoşun üçün yemək hazırlanan qazanlarını çevirdi və onların ürəklərinə həyəcan və qorxu saldı. Müttəfiqlər geriyə qaçmağa başladılar, lakin onlar öz qeyzlərini boğa və məyusluqları ilə razılaşa bilmirdilər. Xəndək döyüşü Allahın Öz sadiq qullarına necə kömək etməsinin parlaq nümunəsi oldu.

Allah müsəlmanlara düşmən mühasirəsinin öhdəsindən dözümlə gəlməyə yardım göstərdi, sonra isə yağıların üstünə qasırğalı külək və döyüşkən mələklərini göndərdi, axı Onun gözəl adları arasında – Fövqəlgüclü, Ən qüdrətli adları da vardır. Allahın iradəsinə müqavimət göstərən hər kəs mütləq məğlub ediləcək və sədaqətli olanlardan kimsə Ona yardım üçün müraciət etsə, qələbə çalacaq. O (Pak və Müqəddəs), istədiyini xəlq edir və Onun üçün mümkün olmayan bir şey yoxdur. O (Pak və Müqəddəs), qullarına kömək etmək istəmədikcə, güc və qüvvə Onun qullarına heç bir fayda verə bilməz.

ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ

(33. 26) “O, onlara kömək edən Kitab əhlini öz qalalarından çıxartdı və ürəklərinə qorxu saldı. Siz onlardan bir hissəsini öldürdünüz, digərlərini əsir götürdünüz”.

Söhbət Allahın Elçisi (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) və onun səhabələri ilə mübarizədə müşriklərə kömək edən yəhudilərdən gedir. Allah onları öz qalalarından çıxarıb qovaraq, müsəlmanlara təslim etdi. Onlar müsəlmanlara hətta müqavimət də göstərmədilər, çünki Rəbb onların ürəyinə qorxu salmışdı. Yəhudilər müti və alçaldılmış halda Allahın Elçisinə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) itaət etdilər, lakin onların məkrli olmasına və xəyanətkarlığına görə müsəlmanlar onların kişilərini edam etdilər və ancaq qadınları və uşaqları əsir götürdülər.

ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ

(33. 27) “O, sizi onların torpaqlarına, evlərinə, mülkiyyətinə və onların, hətta, ayağınızı basmadığınız torpaqlarına varis etdi. Allah hər şeyə qadirdir”.

Bütün bunlar müsəlmanlara hərbi qənimət kimi qaldı, onların itaətinə keçmiş və əvvəllər ayaqları dəymədiyi torpaqlar isə, yəhudilərin fəxr etdiyi öz torpaqları idi və heç kimi ora ayaq basmağa qoymurdular. Fövqəluca yəhudilərin mülklərini və var-dövlətini möminlərə əta etdi və müsəlmanlara onların bir qismini edam etmək və digər qisminə isə mərhəmət göstərmək imkanı verdi. Allah bütün varlıq üzərində hökmrandır. Onun fövqəlqüdrətinin həddi yoxdur və bunun sayəsində O (Pak və Müqəddəs), qullarının taleyini istədiyi kimi həll edir.

Bu surədə Fövqəluca Allah yəhudilərin, Mədinənin yaxınlığındakı məskəndə yaşayan Kureyza adlı qəbiləsinin taleyi haqqında xəbər verir. Allahın Elçisi (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) Məkkədən Mədinəyə hicrət etdikdə, o (s.ə.s.), yəhudilərə onunla (s.ə.s.) sülh müqaviləsi bağlamağı təklif etdi. Yəhudilər İslamı qəbul etməkdən boyun qaçırdılar, lakin Allahın Elçisi (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) ilə sülh müqaviləsi bağladılar və bunun əsasında onlar iudaizmə etiqadı davam etdirdilər, lakin müsəlmanlara qarşı döyüşməyəcəklərini öhdələrinə götürdülər.

Xəndək döyüşü qızışanda, yəhudilər qərara aldılar ki, müttəfiqlərin nəhəng qüvvələri Allahın Elçisini (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) və müsəlmanları mütləq məhv edəcəklər. Onların gümanları bir sıra qəbilələrin ağsaqqaları tərəfindən yalan təminatlar verilməsi ilə təsdiq edilirdi. Nəticədə onlar Allahın Elçisi (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) ilə sülh müqaviləsini pozmağı qərara aldılar və müşriklərin tərəfinə keçdilər.

Biz artıq qeyd etdiyimiz kimi, Allah müşrikləri Özünün yardımından məhrum etdi və onları qaçmağa məcbur qoydu. Onda Allahın Elçisi (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) qərara aldı ki, Kureyza qəbiləsindən olan yəhudilərlə döyüşsün. Müsəlmanlar onların qalalarını mühasirəyə aldılar, yəhudilər təslim olub, əsir düşdükdə, Peyğəmbərin (s.ə.s.) şərəfli səhabəsi Səəd b. Muaz (Allah ondan razı olsun!) müşriklərin tərəfində döyüşən bütün kişiləri edam etməyi, bütün qadın və uşaqları əsir götürməyi təklif etdi. Müsəlmanlar belə də etdilər.

Bu, Allahın möminlərə göstərdiyi ən böyük mərhəmətindən biri idi. Onlar öz gözləri ilə görüb əmin oldular ki, Onun qullarını çətin anda tərk edən xainlərdən Allah necə intiqam alır. Onlar əsirlərin bir hissəsini edam edərək, digər hissəsinə mərhəmət göstərdilər və Fövqəluca Allah bir anlığa belə olsa da Öz himayəsini və yardımını onlardan kənar çəkmədi.

ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ

(33. 28) “Ey Peyğəmbər! Öz zövcələrinə de: “Əgər siz dünya həyatını və zinətlərini istəyirsinizsə, gəlin sizə talaq haqqınızı ödəyim və sizi yaxşılıqla boşayım”.

Bu ayə Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) zövcələrinin bir yerə yığışaraq, onlara qiymətli hədiyyələr verməsini ondan (s.ə.s.) xahiş etmələri ilə bağlıydı. Onun (s.ə.s.) isə buna vəsaiti yox idi. Onlar bir ağızdan inadla öz xahişlərini yerinə yetirməyi təkid edirdilər və Allahın Elçisi (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) onların hərəkətinə çox həssas yanaşdı. O (s.ə.s.) hətta and içdi ki, bir ay ərzində öz zövcələri ilə yaxınlıq etməsin. Belə olduqda, Fövqəluca Öz Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) taleyini yüngülləşdirməyi, onun (s.ə.s.) saleh zövcələrini ucaltmağı və onların mükafatlarını hər vasitə ilə azalda bilən şeylərdən onları xilas etməyi qərara aldı. Bundan ötrü Allah ona (s.ə.s.) əmr etdi ki, öz zövcələrinə dünya nemətləri və Axirət həyatı arasında seçim etməyi təklif etsin və onlara desin: “Əgər siz təkcə bu dünyanın firavanlığını və maddi nemətləri görəndə sevinmək və onlar olmadıqda isə qəzəblənmək istəyəcəksinizsə, onda mənə belə zövcələr lazım deyil. Gəlin, mən sizə nəyim varsa verim və sizi yaxşılıqla azad edim. Biz xoşluqla ayrılarıq, bizə layiq olmayan hərəkətlərə yol verməmək üçün nə qəzəblənər, nə də mübahisə edərik”.

ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ

ö(33. 29) “Lakin əgər siz Allahı, Onun Elçisini və Axirət həyatını istəyirsinizsə, onda, bilin ki, Allah sizdən xeyirxahlıq edənlərə ən böyük mükafat hazırlamışdır”.

Əgər siz Allahın və Onun Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) mərhəmətini qazanmaq və Cənnət bağlarına düşmək istəyirsinizsə, var-dövlətə və ehtiyaca, sevincə və müsibətə əhəmiyyət verməməyə hazırsınızsa, Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) sizə hədiyyə edəcəkləri ilə razı qalacaqsanızsa və onun (s.ə.s.) həyatını intəhasız xahişlərinizlə yükləməyəcəksinizsə, onda bilin ki, Allah sizlərdən mömin olanlara Böyük əvəz hazırlamışdır.

Fövqəluca qeyd edir ki, onlar Böyük mükafatı Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) zövcələri olduqları üçün deyil, ancaq öz xeyirxah əməlləri sayəsində alacaqlar. Əgər insan xeyirli işlər görmürsə, onda onun Allahın Elçisi (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) ilə qohumluğu Fövqəlucanın mükafatına layiq olmağa kifayət etmir. Bundan başqa, bu qohumluq belə insana heç bir fayda verməz. Peyğəmbər (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) Rəbbin hökmünü zövcələrinə xəbər verir və onlara seçməyi təklif edir. Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) bütün zövcələri (Allah onlardan razı olsun!) Allaha, Onun Elçisinə və Axirət həyatına üstünlük verdilər və onlardan heç biri bu seçimin düzgünlüyünə şübhə etmədi.

Fani dünya nemətləri və əbədi Cənnət Səadəti arasında seçim etmək təklifi dərin məna kəsb edirdi. Birincisi, Allah Öz Elçisinə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) qayğı göstərmiş və onu (s.ə.s.) zövcələrinin çoxsaylı xahişlərindən xilas etmişdi.

İkincisi, Allahın Elçisi (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) zövcələrindən asılı olmaqdan qurtulmuş və onlara öz istədiyi vaxtda hədiyyə vermək imkanı əldə etmişdi. Fövqəluca buyurur: “Allahın Peyğəmbəri üçün zəruri qıldığı bir işdə, ona günah olmaz...” (Əhzab, 33/38).

Üçüncüsü, Allah Öz Elçisini (ona Allahın salavatı və salamı olsun!), dünyanın zinətləri Allahdan, Onun Elçisindən (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) və Axirətdə səadətdən daha dəyər-li olan qadınlardan qorudu.

Dördüncüsü, Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) pak zövcələrinin seçimi onların gözəl əxlaqlı, mömin və Allahın və Onun Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) qəzəbi qarşısında qorxu hissinə malik olmalarına dəlalət edir. Bundan başqa, Fövqəluca bununla Peyğəmbərin (s.ə.s.) zövcələrinə öz ərinə qarşı heç vaxt acıq etməməyi, onu (s.ə.s.) incitməməyi və heç vaxt onun (s.ə.s.) Rəbbini özlərinə qarşı qəzəbləndirməməyi və ağrılı cəzaya düçar edilməməyi həvalə etdi.

Beşincisi, Allah Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) zövcələrinin üstünlüyünü və onların Allah qarşısında yüksək məqamını və həmçinin onların fikir və niyyətlərinin paklığını xüsusilə vurğuladı. Həqiqətən, onlar Allahın və Onun Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) mərhəmətini qazanmağa can atırdılar və Cənnətə düşmək arzusu ilə yanırdılar, dünya həyatı və onun fani nemətləri onlar üçün heç bir əhəmiyyətə malik deyildi.

Altıncısı, Allah Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) düzgün seçim etmiş bütün zövcələrinə əmr etmişdi ki, Cənnətin ən yaxşı məskənlərində sakinləşməyə və Axirətdə də Peyğəmbərin zövcəsi olmağa hazırlaşsınlar.

Yeddincisi, Allah istəmişdi ki, Muhəmməd Peyğəmbərlə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) zövcələri arasında ən gözəl və ən kamil ünsiyyət olsun. O (s.ə.s.), Adəm (ə) nəsillərinin ən kamili idi və onun (s.ə.s.) zövcələri də ən yaxşı və ən kamil olmalı idilər. Buna görə Fövqəluca buyurur: “Yaramaz qadınlar – yaramaz kişilər üçün, yaramaz kişilər isə, yaramaz qadınlar üçündür və yaxşı qadınlar – yaxşı kişilər üçün, yaxşı kişilər – yaxşı qadınlar üçündür...” (Nur, 24/26).

Səkkizincisi, Allah, Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) zövcələrini azla qane olmağa dəvət edir. Bu məziyyətin sayəsində insanın qəlbi rahatlıq və sakitlik tapır, acgözlükdən, narahatçılıqdan, qəmdən və kədərdən xilas olur.

Doqquzuncusu, Rəbb Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) zövcələrinin mükafatını artırmaq və onları əvvəllər heç bir qadının yüksəlmədiyi dərəcələrə ucaltmağı istəmişdir. Məhz buna görə, O (Pak və Müqəddəs) iki aşağıdakı ayəni nazil etmişdir.

ﯫﯬﯭﯮﯯﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵ ﯶﯷ ﯸ ﯹ ﯺﯻﯼ

(33. 30) “Ey Peyğəmbərin zövcələri! Əgər sizlərdən kimsə açıq-aydın əxlaqsızlıq edərsə, onda onun əzabı ikiqat artırılacaqdır. Bu, Allah üçün asandır”.

Fövqəluca xəbər verir ki, əgər onlar Allaha itaətsizlik etsələr və açıq-aydın yaramazlıq etsələr, onda onların cəzası ikiqat artırılacaq. Bununla O (Pak və Müqəddəs), Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) zövcələrinə günah işlətməmək barədə xəbərdarlıq edir və onları Fövqəluca Rəbbə minnətdarlıq etməyə ruhlandırır.

ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ

(33. 31) “Sizdən Allaha və Onun Elçisinə itaət edən xeyirxah bir iş görərsə, Biz onu ikiqat mükafatla təltif edərik və Biz onun üçün bol ruzi hazırlamışıq”.

Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) zövcələrindən hər biri son nəfəsinə kimi Allaha və Onun Elçisinə (s.ə.s.) itaət etdi, Allahın bəyəndiyi işlər gördü ki, bunların sayəsində də Axirətdə onları gözləyən mükafat heç kəsdə şübhə doğurmur.

ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ

(33. 32) “Ey Peyğəmbərin qadınları! Siz başqa qadınlar kimi deyilsiniz. Əgər təqvalısınızsa, nazla danışmayın ki, ürəyində mərəz olanlar tamaha düşməsin, ciddi və ləyaqətlə danışın!”

Bu, Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) bütün zövcələrinə yönəldilmiş müraciətdir. Fövqəluca onlara xəbər verir ki, əgər onlar əməlisaleh olsalar və Allahdan qorxsalar, onda qalan bütün qadınları ötüb keçərlər. Muhəmməd Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) zövcələri Rəbbin hökmünə itaət edərək, bütün imkanlardan istifadə edirdilər ki, möminlikdə və təqvalılıqda kamilliyə nail olsunlar.

Onların möminliyə və əxlaq normalarına daha mükəmməl riayət etmələri üçün Fövqəluca Allah onlara insanı günaha sövq edən bütün əməllərdən çəkinməyi əmr etmişdi. O (Pak və Müqəddəs), özgə kişilərə artıq dərəcədə mehribançılıq göstərməyi qadağan edir ki, bu, qəlbi xəstə olanları, yəni, günah işlətməyə meyilli kişiləri yoldan çıxarmasın. Belə insanlar həmişə yaramaz hərəkətlər etməyə hazır olurlar və bəzən bundan ötrü onlara ən kiçik bir təkan da bəs edir. Bunun səbəbi ondadır ki, onların qəlbi xəstədir. Onlar, qəlbi bu xəstəlikdən xilas edilmiş və bunun sayəsində günah işlətməyə meyilli olmayan, Allaha itaətsizlik göstərmək təsirinə qapılmayan, tamaha düşməyən insanlara qətiyyən oxşamırlar. Xəstəliyə düçar olmuş ürəklər, sağlam ürəklərin heç bir çətinlik çəkmədən keçirdikləri hallara dözə bilmirlər. Onlar asanlıqla öz nəfslərinə uyur və insanı günah törətməyə sövq edən ən az əhəmiyyətli amillərə qarşı belə müqavimət göstərməyi bacarmırlar.

Bu ayəyə istinad edərək, ilahiyyatçılar belə bir nəticəyə gəlmişlər ki, günah törədilməsinə yönəldən bütün hərəkətlər, davranışlar Fövqəlucanın şəriəti ilə həmçinin haram edilmişdir. Kişi ilə qadın arasında mehribancasına aparılan söhbət özlüyündə günah olmasa da, Allahın dini belə danışıqları, insanı günaha sürükləyə biləcəyi ilə əlaqədar olaraq, haram edir. Buna görə qadınlara başqa kişilərlə nəvazişlə və məftunedici səslə danışmağa icazə verilmir.

Qadının yad kişilərlə kobud və hörmətsizliklə danışmalı olması kimi yanlış bir zənnə heç kimin qapılmaması üçün, Fövqəluca onlara yad kişilərlə nəzakətli olmağı qadağan etməmiş, onlara yalnız tamahasalıcı səslə[5] danışmaq haram buyurulmuşdur. Əgər qadın özünü nəzakətlə aparır və öz səsinin məlahəti və davranışı ilə kişini tovlamaq istəmirsə, onda belə rəftarda qəbahətli bir şey yoxdur. Bundan əlavə, özünü nəzakətlə aparmaq əzəmətin və şəxsi ləyaqət hissinin təzahürü də ola bilər. Qadının belə davranmaq tərzi həmsöhbətində utandırıcı arzuların baş qaldırmasına səbəb olmur. Buna görə Allah Öz Elçisini (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) həlimliyinə və nəzakətli olmasına görə belə tərifləyir: “Allahın mərhəməti sayəsində sən onlarla mülayim rəftar edirdin...” (Ali-İmran, 3/159). Rəbb Musa və Harun peyğəmbərlərin (ə) hər ikisinə buyurmuşdu: “İkiniz də Fironun yanına gedin, çünki o, həddi aşmışdır. Onunla mülayim danışın, ola bilsin ki, o, nəsihətə qulaq assın və ya qorxsun” (Ta-ha, 20/43-44).

Allah qullarına cinsiyyət orqanlarını günahdan qorumağı və zinakarlıqdan çəkinməyi əmr etmişdir və bildirmişdir ki, insanların asanlıqla günah işlətməyə meyil edən ürəkləri mərəzə tutulmuşdur. Buna görə hər bir insan qadını görərkən və ya onunla danışarkən ona ehtiras hiss edirsə, bilməlidir ki, onun qəlbi bu yaramaz xəstəliyə tutulmuşdur. O, bu eyibi ilə mübarizə aparmalı, öz pozğun istəklərinə müqavimət göstərməli və var qüvvəsi ilə çalışmalıdır ki, öz qəlbini ondan təmizləsin və Allahdan ona kömək etməsini və onu günahdan qorumasını xahiş etsin. İnsan yalnız belə etdikdə, özünü Allaha itaətsizlik göstərməkdən və zinakarlıq etməkdən qoruya bilər.

ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ

(33. 33) “Öz evlərinizdə oturun, ilk cahiliyyə dövründə açıq gəzdiyiniz kimi gəzməyin, namaz qılın, zəkat verin, Allaha və Onun Elçisinə itaət edin. Ey ailə üzvləri, Allah sizi yalnız çirkinlikdən xilas etmək və təmizləmək istəyir”.

Öz evlərinizi tərk etməyin, çünki qadın üçün öz evində qalması həmişə təhlükəsiz və yaxşı olur. Evlərinizdən, islamaqədərki bütpərəst cahilliyyə dövründəki bəzənmiş və ətirlənmiş, elmin və imanın nurundan məhrum olmuşlar kimi çıxmayın. Fövqəluca müsəlman qadınlara buyurmuşdur ki, bu qaydalara riayət etsinlər və bununla, Rəbbin bu hökmləri yerinə yetirilmədiyi halda, yer üzündə yayıla biləcək şərin və əxlaqsızlığın qarşısı alınsın.

Sonra Allah onlara buyurur ki, Rəbbə itaət etsinlər, namaz qılsınlar və zəkat versinlər. O (Pak və Müqəddəs), namazı və zəkatı xüsusilə qeyd etmişdir, çünki onlar ibadətin ən böyük və ən şərəfli ayinlərindəndir. Hər bir insan onları qüsursuz yerinə yetirməli və bunlara ehtiyac duymalıdır. İnsan namaz qılmaqla Allaha imanının səmimi olduğunu nümayiş etdirir, zəkat verdikdə isə, Rəbbin ehtiyacı olan qullarına yardım göstərmiş olur. Bu hökmündən sonra, Fövqəluca bir daha onlara əmr edir ki, bütün məsələlərdə Allaha və Onun Elçisinə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) tabe olsunlar və bu əmr dinin bütün vacib və könüllü hökmlərinə aiddir.

Sonra Fövqəluca Muhəmməd Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) ailə üzvlərinə müraciət edərək, belə buyurur: “Ey Peyğəmbərin ailə üzvləri! Allah sizi çirkinlikdən qo-rumaq və büsbütün təmizləmək istəyir. O (Pak və Müqəddəs), sizə Öz hökmlərini və haramlarını nazil edir ki, sizi şərdən, çirkinlikdən və qüsurlardan təmizləsin və sizi pak məxluqlar etsin. Buna görə Rəbbinizə həmd edin və sizə nazil etdiyi hökm və haramlara görə minnətdarlığınızı bildirin və siz onlara riayət etməklə, xeyir və faydadan başqa heç nə qazanmazsınız. Həqiqətən, Allah sizi çətin vəziyyətə salmaq istəmir, yalnız sizin qəlblərinizi təmiz-ləmək, sizə gözəl əxlaq bəxş etmək, əməllərinizi xeyirxah etmək istəyir ki, bunun sayəsində mükafatlarınız artsın”.

ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ

(33. 34) “Evlərinizdə Allahın ayələrindən və Hikmətindən oxunanları xatırlayın. Həqiqətən, Allah – Lütfkardır, Xəbərdarolandır”.

Xeyirxah işlərin görülməsi və günahlardan xilas olma həqiqi biliklərsiz mümkün olmadığı üçün, Fövqəluca, Peyğəmbərin (s.ə.s.) zövcələrinə buyurur ki, elmə yiyələnsinlər və bunu necə etməli olduqlarını onlara izah edir. Bu vəhydə “ayələr” kimi xatırlanan – Şərəfli Qurandır, Hikmət isə, Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) hədisləridir ki, onlar sonuncu Səmavi Kitabın sirlərini açıqlayır. Onları layiqincə o şəxslər xatırlayırlar ki, onları oxumuş və onların əsil mənaları üzərində düşünmüş olsunlar, onlardakı hökmləri dərk etmiş və onlara riayət etmiş olsunlar. Həqiqətən, Allah – Lütfkardır və hər şeydən Xəbərdarolandır. Ona ən məxfi təşəbbüslər də, ən gizli niyyətlər də məlumdur. Göylərdə və yerdə heç bir sirr Ondan gizli qala bilməz və eləcə də Onun qullarının gizli və aşkar əməlləri Ondan gizlədilə bilməz. Bütün bunlar insanları Allaha səmimiyyətlə qulluq etməyə və xeyirxah işləri başqalarının nəzərlərindən gizlində görməyə və yalnız Tək Allahın mükafatına ümid bəsləməyə yönəltməlidir.

Bundan başqa, Fövqəluca Öz məxluqlarına qarşı xeyirxahdır. O (Pak və Müqəddəs), onlara xeyirxahlığa doğru yol göstərir və onları şərdən qoruyur, lakin onlar bunu hiss etmək gücünə malik deyillər. O (Pak və Müqəddəs), onlara ruzi və var-dövlət nazil edir, lakin onlar bunu görmürlər. Onun onlara yerinə yetirməyi buyurduğu şeylər heç də həmişə xoşa gələn şeylər olmur, amma onlar bilmirlər ki, məhz bu yol insanı ən uca dərəcələrə çatdırır.

ﮢﮣﮤﮥﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ

(33. 35) “Həqiqətən də, müsəlman kişilər və müsəlman qadınlar, mömin kişilər və mömin qadınlar, itaətkar kişilər və itaətkar qadınlar, sadiq kişilər və sadiq qadınlar, səbirli kişilər və səbirli qadınlar, müti kişilər və müti qadınlar, sədəqəverən kişilər və sədəqəverən qadınlar, oruc tutan kişilər və oruc tutan qadınlar, bəkarətini saxlayan kişilər və bəkarətini saxlayan qadınlar, Allahı tez-tez xatırlayan kişilər və qadınlar üçün Allah bağışlanma və Böyük Mükafat hazırlamışdır”.

Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) zövcələrinin digər qadınlara oxşamadıqlarını və onların mükafatının və cəzasının artırılacağını xatırlatdıqdan sonra, Fövqəluca Allah digər mömin qadınların taleyini yada salır və qeyd edir ki, onlar da kişilərlə bərabər mükafat alacaqlar. Bu mükafatlar, qəlbən və bədən hərəkətləri ilə Fövqəlucanın Qanunlarına riayət edən, düzgün dini etiqad sahibi olan, Allahın və Onun Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) hökmlərini yerinə yetirən, doğru danışan və xeyirxah işlər görən, çətinlikləri və bəlaları səbirlə qarşılayan, namaz vaxtı və digər işlərində Fövqəluca Allah qarşısında mütilik və itaətkarlıq göstərən, fərz və könüllü sədəqələr verən, zinakarlıqdan və ona aparan bütün yollardan çəkinən və həmçinin Allahı tez-tez, xüsusilə gün çıxmazdan və batmazdan öncə və fərz namazlardan sonra, xatırlayan müsəlman kişilər və müsəlman qadınlar üçün hazırlanmışdır. Kim ki, gözəl keyfiyyətlərə malikdir, düzgün İslam əqidəsi sahibidir, doğru sözlər danışır, xeyirxah işlər görür, özünə və ətrafdakılarına fayda verir, şər və yaramaz əməllərdən özünü saxlayır, o, qəlbən və bədəni ilə dinin hökmlərinə riayət edir və xeyirxah və mömin müsəlmandır.

Belə insanlar öz yaxşı əməlləri ilə etdikləri günahları yuyur və bunun sayəsində Rəbbinin bağışlamasına layiq görülürlər. Lakin onlar üçün də bağışlanmaları ilə yanaşı, həmçinin baxışların görmədiyi və qulaqların eşitmədiyi, hətta insan qəlbinin təsəvvür belə etmədiyi şeylər hazırlanmışdır. Bu – Böyük mükafatdır və bunun bütün gözəllikləri haqqında Fövqəluca Bəxşedəndən başqa, hələ heç kim bir şey bilmir. Ey Rəbb, bizi də o möminlərin arasına qat!

ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ

(33. 36) “Əgər Allah və Onun Elçisi qərar qəbul ediblərsə, mömin kişi və mömin qadın üçün qərar qəbul etdikləri zaman başqa seçim yoxdur. Kim Allaha və Onun Elçisinə itaətsizlik göstərərsə, o, yolunu açıq-aşkar azmışdır”.

Özünü haqq dinlə şərəfləndirmiş hər kəs Allahın və Onun Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) iltifatını qazanmağa çalışmalı və var gücü ilə Allahın və Onun Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) qəzəbinə səbəb ola biləcək hər cür əməldən uzaq durmalıdır. Möminlər dinin bütün tələblərini yerinə yetirməli və günahlardan çəkinməlidirlər. Onlara Quranın və Sünnənin hökmlərinə riayət edib-etməmək üzərində düşünmək yaraşmaz. Onlar Muhəmməd Peyğəmbəri (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) özlərini sevdiklərindən daha çox sevməyə borcludurlar və öz alçaq istəklərini Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) hökmlərindən üstün tutmamalıdırlar. O kəs ki, Allaha və Onun Elçisinə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) itaətsizlik edərsə, açıq-aşkar azğınlıq içində olacaqdır. Belə bir adam Allahın mərhəmətinə nail olmağa aparan doğru yoldan boyun qaçırır və insanı əzab-əziyyətli cəzaya məhkum edən azğınlığa üstünlük vermiş olur.

Beləliklə, Fövqəluca əvvəlcə müsəlmanı Allaha və Onun Elçisinə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) itaət etməyə yönəldən səbəbi xatırladır, sonra isə onu itaətsizlikdən çəkindirən səbəbi yada salır. Bu səbəb – qisas və amansız cəza gözləyən azğınların arasına düşmək təhlükəsidir.

ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ

(33. 37) “Budur, sən, Allahın mərhəmət göstərdiyinə və sənin də ona mərhəmət göstərdiyinə belə dedin: “Zövcəni yanında saxla və Allahdan qorx”. Sən Allahın aydınlaşdırdığını qəlbində gizlətdin və insanlardan ehtiyat etdin, halbuki sənin ehtiyat etməyinə Allah daha çox layiqdir. Zeyd onunla əlaqəsini kəsincə, onu səninlə evləndirdik ki, övladlığa götürülənlərin öz qadınlarını boşadıqdan sonra möminlərin onlarla evlənməsində bir çətinlik olmasın. Allahın əmri hökmən icra edilir!”

Fövqəluca Allah bu ayəni nazil etmişdir ki, möminlər övladlığa götürdükləri uşaqların heç bir halda öz doğma uşaqları ilə eyni hüquqda olmadıqlarını və ögey ata isə özünün ögey oğlunun sabiq zövcəsi ilə evlənməyə haqqı olduğunu bilsinlər. Lakin ərəblər uşaqları çox vaxt övladlığa götürür və ögey övladla doğma uşaqlarının arasında heç bir fərq qoymurdular və yalnız çox əhəmiyyətli bir hadisə onların şüurunda kök salmış təsəvvürü dəyişməyə qadir ola bilərdi. Buna görə, Fövqəluca istəyirdi ki, Allahın Elçisi (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) bu yanlış təsəvvürlərə sözü və əməli ilə son qoysun. Allah bir işi həyata keçirmək niyyətində olduqda, O (Pak və Müqəddəs), onun üçün öncədən zəmin və səbəb yaradır.

Muhəmməd Peyğəmbər (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) peyğəmbərliyinin başlamasından xeyli əvvəl Harisə oğlu Zeydi oğulluğa götürmüşdü. Adamlar onu Muhəmmədin oğlu Zeyd çağırırdılar. Lakin ögey övladları onların doğma atalarının adı ilə adlandırmaq haqqında hökm[6] nazil edildikdə, müsəlmanlar yenə onu Harisə oğlu Zeyd adlandırmağa başladılar. O (A. o.r.), Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) xalası qızı Zeynəb bint Cəhşlə evlənmişdi. Allahın iradəsi ilə onların nikahı qısamüddətli oldu və Zeyd Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) yanına gəlib, Zeynəbi boşamaq üçün ondan (s.ə.s.) icazə istədi. O vaxt Allahın Elçisi (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) fikirləşmişdi ki, əgər Zeyd Zeynəbi boşayarsa, hökmən onunla evlənsin.

Fövqəluca bu hadisəni Öz Elçisinin (s.ə.s.) yadına salaraq qeyd etmişdir ki, O (Pak və Müqəddəs), Zeydə (A.o.r.) haqq din və təqvalılıq əta edərək, ona mərhəmət göstərmişdi, Peyğəmbər (s.ə.s.) isə onu köləlikdən azad etmiş və Cəhənnəm Odundan xilasolma yoluna yönəltmişdi. Zeyd (A.o.r.) Allahın Elçisinə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) müraciət etdikdə, o (s.ə.s.) ona (A.o.r.) səmimi və xeyirxah bir məsləhət vermişdi, halbuki Zeynəb Peyğəmbərə (s.ə.s.) ərə getmək istəmişdi və o özü də bu barədə fikirləşmişdi. O (s.ə.s.) demişdi: “Ondan boşanma və aranızda olanlara səbirlə döz, həm zövcənlə təmasda, həm də başqa işlərində Allahdan qorx. Sənin təqvalılığın sənə səbirli olmaqda kömək edər və səni buna alışdırar”.

Ey Muhəmməd! Zeydin ondan tamamilə ayrılacağı halda, Zeynəblə evlənməyə hazır olduğunu sən heç kimə deməmişdin və sən qorxurdun ki, insanlar sənin niyyətini bilsinlər. Lakin sən insanlardan deyil, Fövqəluca Allahdan qorxmalıydın. Rəbbin qarşısında qorxu hissi sizə hər hansı neməti əldə etməyə və hər hansı şərdən xilas olmağa kömək edir. Zeyd (A.o.r.) boşanmağı qərara aldıqda və Zeynəbdən ayrıldıqda, Biz səni onunla evləndirdik. Bunu Biz ona görə etdik ki, möminlərə, öz ögey oğullarının boşamış olduqları sabiq zövcələri ilə evlənməyə icazə verilsin. Bunda böyük bir hikmət və böyük bir fayda vardır, çünki möminlər uzun illər sənin oğlun adlanan Zeyd b. Harisə oğlunun zövcəsi ilə evlənməyini həmişə yadda saxlayacaqlar. Lakin ögey oğulların sabiq zövcələri ilə evlənməyə, onların tamamilə boşanmalarından sonra icazə verilir. Allahın hökmü danışıqsız olaraq yerinə yetirilir, heç nə buna maneə olmamalıdır.

Quranın bu ayələrinin nazil edilməsinə səbəb olmuş əhvalatlardan bir sıra faydalı nəticələr çıxarmaq olar.

– Fövqəluca Zeyd b. Harisənin (A.o.r.) üstünlüyünü vurğulamışdır. Onun bu üstünlüyü – Allahın onun (A.o.r.) adını Şərəfli Quranda çəkməsindədir və bu şərəfə Muhəmməd Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) səhabələrindən heç biri layiq görülməmişdir. Bundan başqa, Allah xəbər vermişdir ki, O (Pak və Müqəddəs), Zeydə mərhəmət göstərmişdir, yəni, ona (A.o.r.) iman bəxş etmiş və onu (A.o.r.) müsəlmanlardan biri etmişdir. Bu isə o deməkdir ki, Rəbb Zeydi dinə qəlbi və canı ilə sadiq olan mömin müsəlman etmişdir. Bu ayədə bəhs edilən mərhəmət, şübhəsiz ki, xüsusi mərhəmətdir və Allah onu Öz mömin bəndələrinə əta edir. Əks halda, Allahın ona (A.o.r.) Öz mərhəmətini bəsləməsini xüsusi ilə vurğulamasının mənası olmazdı.

– Fövqəluca xatırladır ki, azad edilmiş kölə, onu qul əsarətindən azad edən insana minnətdar olmalıdır.

– Müsəlmanlara öz ögey oğullarının sabiq zövcələri ilə evlənməyə icazə verilir.

– Allah müsəlmanlara əyani surətdə göstərmişdir ki, insanları öz nümunəsi əsasında öyrətmək və buna əlavə sözlə izah vermək, sadəcə sözlə izah etməkdən daha böyük faydalı nəticələr verir. Haqqa dəvətin mömin dəvətçinin öz təqvalı əməlləri ilə təsdiq edilməsi daha parlaq işığa bənzərdir.

– Allah bildirir ki, Peyğəmbər (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) Zeynəbə bəslədiyi hisslərini insanlardan gizlədirdi, bu isə o demək idi ki, başqasının zövcəsinə vurulmuş insan özünü yolverilməz hərəkətlərdən saxlayırsa, onda günah sahibi olmur. Əgər o, sevdiyi qadın ərindən boşandıqdan sonra, onunla evlənməyə ümid bəsləyirsə, yenə günah bir iş tutmuş olmur. Lakin o, ər-arvadı boşanmağa məcbur etmək və ya onları bir-birindən ayırmağa cəhd göstərmək haqqına malik deyil. Məhz buna görə, Peyğəmbər (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) öz əsil hisslərini gizlədirdi.

– Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) davranışı onu göstərir ki, o (s.ə.s.) öz vəzifəsini qüsursuz olaraq yerinə yetirmiş və Vəhyi bəşəriyyətə bütövlüklə çatdırmışdır. O (s.ə.s.), Allahın nazil etdiyi ayələrindən heç bir şeyi, hətta Allah onu (s.ə.s.) bu və ya digər hərəkətlərinə görə ayələrdə məzəmmət etdikdə belə, insanlardan gizli saxlamamışdır. Bu ona dəlalət edir ki, Muhəmməd Peyğəmbər (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) Allahın əsil Elçisi idi və Allahın Təlimini təbliğ edir və bu elmin sayəsində özünü digər insanlardan üstün tutmağa çalışmırdı.

– Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) ona məsləhət almaq üçün müraciət ediləndə göstərdiyi səmimiyyəti təsdiq edir ki, məsləhət alınması üçün müraciət edilən mömin, bu onun öz mənafelərinə, məqsədlərinə və istəklərinə zidd olsa da belə, qardaşına ən faydalı və düzgün saydığı məsləhəti verməlidir.

- Elçi (s.ə.s.), boşanmaq istəyən bütün ər-arvadlara bütün imkanları vasitəsi ilə nikahı pozmamağa səy göstərməyi məsləhət görmüşdür, çünki ailənin davam etdirilməsi boşanmadan daha yaxşıdır.

- Fövqəluca Allah qullarına əmr etmişdir ki, Onun qullarındansa, Rəbbin Özündən daha möhkəm qorxsunlar.

- Allah möminlərin anası Zeynəbin (A.o.r.) taleyini təyin etmiş və onu (A.o.r.) Öz Elçisinə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) şahidlərin iştirakı ilə nişanlanmadan və nikah bağlamadan ərə vermişdir. Zeynəb həmişə bununla Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) digər zövcələri qarşısında çox fəxr edərdi və belə deyərdi: “Sizi qohumlarınız ərə vermişdir, məni isə Allah Özü yeddi səmanın ardından evləndirmişdir”.

- Zeynəbin (A.o.r.) hekayəti inandırıcı şəkildə təsdiq edirdi ki, əgər əri öz arvadını qəti olaraq boşamazsa, heç kim evli qadınla evlənmək haqqına malik ola və hətta bu yöndə hər hansı bir cəhd belə edə bilməz. Qəti boşanma isə iddət müddətinin sona çatması ilə bağlıdır ki, bu müddət ərzində boşanmış qadın öz ərinə mənsub olmaqda davam edir və onun hakimiyyəti altında qalır, baxmayaraq ki, bu halda ər boşadığı arvadına aid heç bir hüquqa malik olmur.

ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ

(33. 38) “Allahın Peyğəmbərə fərz qıldıqlarına görə ona günah gəlməz. Əvvəlkilərin barəsində də Allahın qanunu belədir. Allahın əmri – təyin etdiyi Qədərdir”.

Fövqəluca Öz Elçisini (s.ə.s.) çoxarvadlılığa görə məzəmmət edənlərin ittihamından xilas etmişdir. Həqiqətən də, bu ittihamlar əsassızdır, çünki Allahın Elçisi (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) Allahın ona (s.ə.s.) bir neçə qadınla evlənməsinə icazə verdiyinə görə məsuliyyət daşımır. Rəbbin qədəri əvvəlki peyğəmbərlər və elçilər üçün də beləymiş. Həqiqətən, Onun hökmü mütləq icra edilir.

ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ

(33. 39) “Onlar Allahın vəhyini çatdırar və Ondan qorxardılar, Allahdan başqa heç kimdən qorxmazdılar. Hesabçəkən olaraq Allah kifayətdir!”

Sonra Allah əvvəllər yaşamış elçilərin məziyyətlərindən xəbər verir. Onlar Allahın qullarına Şərəfli Kitabların ecazkar misralarını oxuyur, Rəbbin mövcudluğunu və fövqəlqüdrətini təsdiq edən dəlillər göstərir və onları doğru yola gəlməyə dəvət edirdilər. Bu zaman onlar təkcə Allahdan qorxur və Onunla bərabər heç kimdən qorxmurdular. Bütün bunlar onu göstərir ki, hər bir peyğəmbərin vəzifəsi insanları doğru yola çağırmaq və Rəbdən qorxmaq, Onun hökmlərini qüsursuz yerinə yetirmək və Onun haramlarını pozmamaq idi. Allahın Öz qullarının əməllərinə nəzarəti və onları məsuliyyətə cəlb edəcəyi kifayətdir. Bu sözlərdən aydın olur ki, Allah Öz Elçisinin (s.ə.s.) əməllərindən agahdır və əvvəlki peyğəmbərlərə də bir neçə arvadla evlənməyə icazə verilmişmiş.

ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ

(33. 40) “Muhəmməd – sizin kişilərinizin heç birinin atası deyil, Allahın Elçisi və peyğəmbərlərin sonuncusudur. Allah hər şeyi Biləndir”.

Bu – bütün müsəlmanlara müraciət və Zeyd b. Harisənin (A.o.r.) Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) oğlu olmamasına bir işarədir. Bu ayə ümumi səciyyəlidir və Muhəmməd Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) kişilərdən heç kimə nə doğma ata, nə də övlad götürmək yolu ilə atalıq deyildir. Lakin öncə biz qeyd etmişdik ki, Allahın Elçisi (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) bütün möminlərin atası hesab olunur, onun zövcələri isə möminlərin anasıdır. Müsəlmanların Muhəmməd Peyğəmbərin məhz belə atalıq olmasını inkar etməmələri üçün Fövqəluca Allah bildirmişdir ki, Muhəmməd Allahın elçisi və sonuncu peyğəmbəridir (ona Allahın salavatı və salamı olsun!). Hər bir müsəlman ona (s.ə.s.) itaət etməli və onun (s.ə.s.) yolu ilə getməli, ona (s.ə.s.) inam gətirməli və nəsihətlərinə əsaslanmalı və həmçinin onu (s.ə.s.), kim olmasından asılı olmayaraq, hamıdan çox sevməlidir. Peyğəmbər (s.ə.s.) o dərəcədə səmimi və xeyirxah nəsihətçi idi ki, möminlərlə – ata övladları ilə davranan kimi davranardı.

Allah isə hər bir məxluqatdan xəbərdardır. Onun ilahi elmi bütün varlığı əhatə edir və O (Pak və Müqəddəs), ilahi vəhyini kimə etibar edəcəyini və kimin Allahın mərhəmətinə layiq olduğunu hamıdan yaxşı bilir.

ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿ ﰀﰁ ﰂ ﰃ ﰄ ﰅ

(33. 41) “Ey iman gətirənlər! Allahı çoxlu-çoxlu xatırlayın”

(33. 42) “və Onu sübh çağı və gün batmazdan öncə şərəfləndirin!”

Fövqəluca möminlərə buyurur ki, onlar öz Rəbbini tez-tez yada salsınlar, ucaltsınlar, şərəfləndirsinlər və tərifləsinlər və onları öz Rəbbinə yaxınlaşdıra bilən gözəl sözlər danışsınlar. Buna görə müsəlmanlar günəş həm çıxmazdan və həm də batmazdan əvvəl, beş fərz namazdan sonra, müsibət anında və xeyirxah işləri başlamazdan öncə Allahı yada salmalıdırlar. Bu, mömin tərəfindən Fövqəlucanın bu hökmünü qüsursuz yerinə yetirə biləcə-yinin az bir hissəsidir, çünki Allahın qulu öz Rəbbini hər an və istənilən şəraitdə xatırlamalıdır. Allahı yadasalma elə bir ibadətdir ki, insan onu hətta istirahət etdiyi vaxtda da yerinə yetirməlidir. Bu ibadət möminə Rəbbi daha yaxşı dərk etməyə, Onu daha möhkəm sevməyə və həmçinin böyük nemət əldə etməyə və dilini yaramaz sözlərdən və yararsız nitqlərdən qorumağa kömək göstərir. Ən yaxşısı isə, Allahı günün əvvəlində və sonunda, dan yeri açılandan və günəş batmazdan öncə yad etməkdir. Bu vaxtlar ən şərəfli və mübarək vaxtlardır və bu vaxtda başlanan istənilən təşəbbüs xüsusi çətinlik çəkilmədən həyata keçir.

ﰆ ﰇ ﰈ ﰉ ﰊ ﰋ ﰌ ﰍ ﰎ ﰏﰐ ﰑ ﰒ ﰓ ﰔ ﭑ ﭒ ﭓ ﭔﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ

(33. 43) “Odur sizə mələkləri ilə birgə Salavatgöndərən və sizi zülmətdən İşığaçıxaran. O, möminlərə Rəhmedəndir.

(33. 44) “Onların Ona qovuşacaqları Həmin gün bir-birinə diləyəcəkləri: “Salam!” olacaqdır. O isə onlara bol mükafat hazırlamışdır”.

Allah Öz xeyirxahlığı və mərhəməti sayəsində möminlərə mərhəmətini və bərəkətini nazil edir və həm də mələklərinə buyurur ki, onlar da mömin müsəlmanlara xeyirxahlıq diləyib, onlar üçün dua etsinlər. Bunun sayəsində göylərin sakinləri Ondan xahiş edirlər ki, insanları günahların və nadanlığın zülmətindən imanın və haqq elmin nuruna qovuşdursun. Öz çiyinlərində Rəhmanın Ərşini daşıyan mələklər və onları əhatə edən mələklər Ona: “Ey Rəbbimiz! Sən bütün hər şeyi mərhəmətin və elminlə qapsamışsan. Tövbə edib, Sənin yolunla gedənləri bağışla və onları Cəhənnəm əzabından qoru. Ey Rəbbimiz! Onları və həmçinin onların salehlərdən olan atalarını, zövcələrini və nəsillərini, vəd etdiyin Ədəm bağlarına daxil et. Həqiqətən, Sən – Fövqəlqüdrətlisən, Müdriksən. Onları günahlardan müdafiə et, axı Həmin gün günahlardan qoruduqlarını yalnız Sən əfv edəcəksən. Böyük uğur da elə budur!” (Ğafir, 40/7-9).

Allahın Öz qulları haqqında belə qayğı çəkməsi Onun onlara bəslədiyi böyük mərhəmətinin təzahürüdür və onlara Onu daha tez-tez yada salmalı olduqlarını xatırladır. Allahın möminlərin maddi həyatını Öz himayəsinə götürməsi ilə bağlı olan mərhəmə-ti belədir. Axirət həyatına gəldikdə isə, orada möminləri ən gözəl və ən şərəfli mükafat gözləyir. Onlar öz Rəbbinin iltifatını qazanmağı bacardıqlarına görə bəxtəvər olacaqlar. Onlar Onun salamlaşmasından vəcdə gələcək və Onun ecazkar nitqini dinləyib həzz alacaq, Onun ilahi Üzünü görmək haqqına malik olacaq və böyük mükafatdan ləzzət duyacaqlar ki, onun bütün digər gözəllikləri Fövqəluca Bəxşedəndən başqa heç kimə məlum deyil.

ﭛ ﭜ ﭝ ﭞﭟ ﭠﭡﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ

(33. 45) “Ey Peyğəmbər! Biz səni şahid, müjdəçi və xəbərdarlıq edən nəsihətçi kimi göndərdik”

(33. 46) “ki, Onun izni ilə, nur saçan çıraq kimi, Allaha dəvət edəsən”.

Allah Muhəmməd Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) bir sıra məziyyətləri haqqında xəbər verir ki, onların hər biri istənilən peyğəmbərlik vəhyinin hədəfi, əsası və mahiyyətidir. Birincisi, Rəbb onu (s.ə.s.) şahid kimi göndərmişdir, yəni Qiyamət günü Elçi (s.ə.s.) öz davamçılarının bütün yaxşı və pis əməlləri haqqında şəhadət verəcəkdir. Fövqəluca belə buyurur: “Biz sizi orta yol tutan bir ümmət etdik ki, siz bütün bəşəriyyətə şahidlik edəsiniz, Elçi isə sizin özünüzə şahidlik etsin...” (Bəqərə, 2/143);

“Biz hər ümmətdən bir şahid gətirsəydik və səni onların əleyhinə şahid etsəydik nə baş verərdi?” (Nisa, 4/41). Muhəmməd Peyğəmbər (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) ədalətli şahid olacaq və onun (s.ə.s.) şəhadəti nəzərə alınacaqdır.

İkincisi və üçüncüsü, Rəbb onu (s.ə.s.) müjdəçi və xəbərdarlıq edən nəsihətçi kimi göndərmişdir. Onun (s.ə.s.) peyğəmbərliyinin mahiyyətini daha yaxşı anlamaq üçün biz, Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) kimi sevindirməli və kimi xəbərdar etməli olduğunu, insanları nə ilə sevindirməli və nədən çəkindirməli olduğunu və həmçinin insanların hansı üsul ilə onun (s.ə.s.) xəbər verdiyi arzuolunanı əldə edəcəklərini və xoşgəlməz şeydən çəkinəcəklərini bilməliyik.

Müjdə məsələsinə gəldikdə isə, Muhəmməd Peyğəmbər (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) onunla, Allaha və Onun Elçisinə (s.ə.s.) iman gətirmiş, xeyirxah işlər görən və günahlardan çəkinən təqvalı möminləri sevindirəcəkdir. Bu dünyada onları iman gətirdiklərinə və təqvalılıqlarına görə əvəz olaraq maddi nemətlər və mənəvi rahatlıq gözləyir. Axirət həyatında isə onları əbədi Cənnət səadəti gözləyir. Hər bir mömin hansı əməllər etməli olduğunu, hansı keyfiyyətlərə malik olmalı olduğunu və o, öz vəzifələrini qüsursuz yerinə yetirdiyi halda onu hansı mükafatların gözlədiyini təfərrüatı ilə öyrənməlidir.

Nəsihət verməyə və xəbərdarlıq etməyə gəldikdə isə, bu cahil və zalım günahkarlara qarşı yönəldilmişdir ki, onları bu dünya həyatında ədalətli cəza, Axirət həyatında isə Cəhənnəm Odunda uzun sürəcək və əzab-əziyyətli işgəncələr gözləyir. Bütün bunlar barədə Fövqəluca Allah təfsilatı ilə Quranda, Allahın Elçisi (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) isə Pak Sünnəsində xəbər vermişlər.

Dördüncüsü, Allah onu (s.ə.s.) insanları Əzəmətli Rəbbin yoluna çağıran bir vaiz kimi göndərmişdir. Allahın Elçisi (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) öz vəzifəsini nöqsansız yerinə yetirmiş, insanlarda Allahın mərhəmətini qazanmağa meyil oyatmış, onlara öz Xaliqinə ibadət etməyi öyrətmiş və onlara, Allahın bəşəriyyəti yaratmasının səbəbi olan ibadətin ayinlərini izah etmiş, onlara öz Rəbbini və Onun kamil sifətlərini dərk etməkdə kömək göstərmiş, onların şüurlarını Allah haqqında yalan və Ona yaraşmayan təsəvvürlərdən təmizləmişdir. O (s.ə.s.) haqq dini ən gözəl və düzgün tərzdə təbliğ etmiş, Rəbbin qarşısında və Onun məxluqlarının hər birinin qarşısında özünün bütün vəzifələrini həyata keçirməyə can atmış və bütün bunları bir çox yolunu azmış təbliğatçıların etdiyi kimi, özünə şöhrət qazandırması üçün deyil, ixlasla Allah xatirinə etmişdir. Muhəmməd Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) buna nail olması ona (s.ə.s.) mərhəmət Göstərən Rəbbin izni, onun (s.ə.s.) işini mübarək və uğurlu etməsi sayəsində mümkün olmuşdur.

Beşincisi, Allah onu (s.ə.s.) parlaq işıqlı bir çıraq etmişdir. Allahın hidayətindən məhrum olan insanlar işıq ucu görünməyən bir zülmət içindədirlər. Onlar xoşbəxtliyə, xilasa və biliklərə doğru yolu ziyalandıran işıqdan məhrumdurlar, halbuki onlar onun sayəsində azğınlıqdan çıxa bilərdilər. Muhəmməd Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) gəlişinə qədər bəşəriyyət məhz bu vəziyyətdə idi və o (s.ə.s.), Allahın iradəsi sayəsində dünyanı haqqın nuru ilə ziyalandırdı, cahilliyi yox etdi və yolunu azmış bəşəriyyətə düzgün xilas yolunu göstərdi. Bu doğru yolu seçən möminlər Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) ardınca getdilər. Bunun sayəsində onlar xeyiri şərdən və xoşbəxt insanları bədbəxtlərdən ayırmağı və öz Rəbbini dərk etməyi Onun kamil sifətləri, həmdəlayiq əməlləri və müdrik hökmlərinin köməyi ilə öyrəndilər.

ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ

(33. 47) “İman gətirənlərə müjdə ver ki, Allahdan onlara böyük nemət vardır”.

Bu ayədə müjdəyə layiq olan insanlar nəzərdə tutulmuşdur. Bunlar – iman gətirmiş və saleh əməllər işləyən möminlərdir. Quran ayələrində iman ayrıca xatırlandıqda, həmişə xeyirxah əməllər nəzərdə tutulur.

Fövqəluca həmçinin burada yada salır ki, bu müjdənin mahiyyəti nədən ibarətdir. Bu – elə böyük bir mərhəmətdir ki, heç bir məxluq onu tam dəyərləndirmək imkanına malik deyil. Qullarına bu böyük neməti əta edərək, Allah onlara bu dünyada Öz köməyini və yardımını bağışlayır, onların ürəklərini doğru yola yönəldir, onların günahlarını əfv edir, onları qəm-qüssədən qurtarır, onların var-dövlətini artırır, onları çoxsaylı nemətlərlə sevindirir, onlara iltifat göstərir, onları çoxlu mükafatla təltif edir, onları öz qəzəbindən xilas edərək, amansız cəzadan qurtarır.

Bütün bunlar möminləri öz Rəbbinə səmimi xidmət etməyə ruhlandırır və onların doğru yolla getmək cəhdini gücləndirir. Məhz buna görə, insanlara Allahın möminlər üçün hazırladığı mükafatı xatırlatmaq lazımdır. Bununla yanaşı, insanları günahdan çəkinməyə, itaətsizlik göstərənləri və günahkarları isə onları gözləyən cəza ilə qorxmağa sövq etmək lazımdır.

Lakin fasiqlərin arasında elə insanlar var ki, Allahın elçilərinə (onlara Allahın salamı olsun!) və onların sadiq ardıcıllarına Allahın dininin təbliğində mane olmaq üçün əllərindən gələni əsirgəmirlər. Bunlar – üzdə dinə öz sadiqliyini nümayiş etdirən, qəlbində isə naşükür fasiqlər olan münafiqlər və həmçinin öz düşmənçiliyini və küfrünü gizlədən kafirlərdir. Buna görə, sonra Allah Öz Elçisinə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) bu düşmənlərə tabe olmamasını tapşırır və onu (s.ə.s.) xəbərdar edir ki, yoldan çıxmasın:

ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ

(33. 48) “Kafirlərə və münafiqlərə tabe olma, sənə verilən əziyyətə fikir vermə və Allaha təvəkkül et! Allahın sənə Vəkil olması kifayətdir”.

Kafirlər və münafiqlər səni doğru yoldan sapdırmaq istəyirlərsə, onlara tabe olma. Lakin bu sənə ixtiyar vermir ki, onları incidəsən, buna görə onların səni incitmələrini yaddan çıxart. Ola bilsin ki, belə olduqda, onlar İslama gəlmək istəyərlər və ya heç olmazsa, Allahın dini və onun tərəfdarları ilə mübarizəyə son qoyarlar. Öz rəqiblərindən qorunmağın üçün və başladığın işi sona çatdırmağın üçün Allaha təvəkkül et. Əgər sən öz taleyini Onun əllərinə etibar etsən, onda O (Pak və Müqəddəs), sənin ən çətin işlərini asanlaşdırar.

ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ

(33. 49) “Ey iman gətirənlər! Əgər siz mömin qadınlarla nikahlanırsınızsa, sonra onlara toxunmadan “talaq” elan edirsinizsə, onda onlar iddəti gözləməyə borclu deyillər. Onların hədiyyələrini verin və gözəl bir tərzdə sərbəst buraxın”.

Fövqəluca möminlərə xəbər verir ki, əgər onlar mömin qadınlara onlarla cinsi yaxınlıq etmədən “talaq” elan[7] edirlərsə, onda boşadıqları zövcələri yenidən ərə getmək üçün iddət vaxtını gözləməyə borclu deyillər. Boşadığınız qadınlarınıza təsəlli verməyiniz üçün, Allah onların ərlərinə onlara dünyəvi nemətlər hədiyyə etməyi və onlarla çəkişmədən, mübahisəsiz, söyüşsüz, qarşılıqlı və bənzər iddialar irəli sürmədən ayrılmağı əmr etmişdir.

Bu ayəyə istinad edərək, ilahiyyatçılar təsdiq edirlər ki, boşanma yalnız nikah bağlandıqdan sonra elan edildikdə həqiqi sayılır. Əgər ər nikah bağlananadək boşanma haqqında elan edirsə, onda belə boşanma həqiqi boşanma deyildir. Həmçinin kişi özünün gələcək zövcəsinə qadının boşanma şərtlərini pozacağı halda onu boşayacağını vəd etməsi şərti də həqiqi qüvvəyə malik sayıla bilməz.

Nəzərə alındıqda ki, boşanma ər-arvadın tamamilə ayrılmasını ehtiva edir, onda o, yalnız nikah bağlandıqdan sonra gerçəkləşdirilə bilər və bunların hamısı müşriklərin arvadları ilə intim əlaqəyə girməmək haqqında and içməsi ilə ayrılmaq ayininə daha çox aiddir, bu zaman müşrik arvadını anasına bərabər tuturdu və and içirdi ki, onunla intim yaxınlıq etməyəcək. Müsəlman ilahiyyatçıları arasında sonuncu məsələyə dair ixtilaf olsa da, bu rəy ən səhihdir.

Bu ayə həmçinin ona dəlalət edir ki, boşanmanı İslam şəriəti həll edir. Zövcələrinə talaq elan edən ərlərə müraciət edərək, Fövqəluca onları mömin adlandırır və onları belə əmələ görə məzəmmət belə etmir. Boşanmanı ər öz arvadı ilə intim yaxınlıq etmədən də elan etmək olar. Bu barədə Quranın digər bir ayəsində belə deyilir: “Siz zövcələrinizə toxunmadan və onların mehrini təyin etmədən onları boşasanız, sizə günah olmaz...” (Bəqərə, 2/236). Bu halda boşanmış arvad yeni ərə gedənədək talağını aldıqdan sonra, iddə müddətini gözləmədən, ərə gedə bilər. Müsəlman ilahiyyatçıları arasında “əl dəymək”, “toxunmaq”, “qadını tanımaq“ (və s.) kimi mənalara malik olan “massa” ərəb feili ilə hansı anlayışların nəzərdə tutulması barədə fikir ayrılığı vardır[8]. Belə bir rəy vardır ki, burada söhbət bilavasitə intim yaxınlıqdan gedir. Lakin bir çox alimlər və saleh xəlifələr deyərdilər ki, bu, hətta, adicə tənhada qalmağı da nəzərdə tutur. Sonuncu rəy daha səhihdir və buna görə boşanmış qadın yenidən ərə gedənədək əri ilə intim yaxınlıq etməsə də, sadəcə, onunla tənha qalmışsa, iddət müddətinə riayət etməlidir.

Əri onunla tənha qalmadan boşanmış arvadların maddi təminatına gəldikdə isə, onun kəmiyyəti ərin maddi vəziyyətindən asılıdır. Zəngin ər boşadığı qadınına bahalı hədiyyə, kasıb ər isə boşadığı qadınına öz imkanlarına uyğun olaraq hədiyyə verməlidir. Bütün bunlar öz aralarında nikah mehri haqqında qərara gəlməmiş ər-arvada aiddir. Ər mehri evlənərkən zövcəsinə ödəməlidir. Əgər mehr müəyyən edilibsə, onda əri onunla yaxınlıq edənədək boşanmış qadına onun yarısı çatır. Boşanan ər-arvad xoşluqla ayrılmalı və bir-birilərinə xeyirxah sözlər deməlidirlər və bu zaman ərin arvadla tənhalıqda qalıb-qalmamasının əhəmiyyəti yoxdur. Əgər ər-arvad yaxşılıqla ayrılmaq istəməsələr, onda bu yaramaz nəticələrə, qarşılıqlı təhqirə və incikliklərə səbəb olacaqdır.[9]

Boşanmış qadının ərə getməyə haqqı olmadığı iddə müddətinə gəldikdə isə, bu qadının əri qarşısında vəzifəsidir. Bunu Fövqəlucanın aşağıdakı kəlamı təsdiq edir: “...onda onlar iddəni gözləməyə borclu deyillər...” (Əhzab, 33/49). İddənin müddətini dul qalmış qadınlar da gözləməlidirlər. Bu vəzifədən yalnız ərləri ilə tənha qalmamış arvadlar azad olunurlar.

ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ

(33. 50) “Ey Peyğəmbər! Biz sənə, mehrlərini verdiyin zövcələrini və sağ əlinin malik olduqlarını və Allahın sənə əta etdiklərini, səninlə birlikdə hicrət edən əmi qızlarını, bibi qızlarını, dayı qızlarını, xala qızlarını, həmçinin özünü Peyğəmbərə hədiyyə edən istənilən mömin qadını, əgər Peyğəmbər onunla evlənmək istəyərsə, halal etdik. Bu yalnız sənə aiddir, başqa möminlərə isə yox! Biz bilirik ki, onlara zövcələri və sağ əllərinin malik olduqları barədə nə buyurmuşuq. Bütün bunlar sənin heç bir çətinlik çəkməməyin üçündür. Allah Bağışlayandır, Rəhmlidir”.

Fövqəluca Özünün müdrik hökmlərini yada salır ki, onların bir hissəsi Muhəmməd Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) özü və qalan möminlər üçün, digər hissəsi isə yalnız Peyğəmbər (s.ə.s.) üçün təyin olunmuşdu. Allah Öz Elçisinə (s.ə.s.) və bütün mömin müsəlmanlara mehirlərini verdikləri zövcələri və həmçinin kafirlərlə müharibədə əsir götürdükləri cariyələri ilə intim əlaqəyə girməyə icazə vermişdir. Cariyələr – əsir götürülmüş kölə və azad olan həm ərli, həm də ərsiz qadınlardır.

Fövqəluca həmçinin Öz Peyğəmbərinə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) və mömin müsəlmanlara icazə vermişdir ki, əmi (dayı, bibi, xala) qızları ilə evlənsinlər. Allahın Elçisi (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) yalnız onunla birlikdə Mədinəyə hicrət edən əmi (dayı, bibi, xala) qızları ilə evlənə bilərdi. Bu ayənin ən səhih şərhlərindən birinə uyğun olaraq, bu məhdudiyyət təkcə Muhəmməd Peyğəmbərə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) aid idi. Əmi (dayı, bibi, xala) qızları – möminlərə onlarla evlənməyə icazə verilən yaxın qohumlardır. Bunlardan daha yaxın qohumlara gəldikdə isə, müsəlmanların onlarla evlənmək haqqı yoxdur. Fövqəluca Allah bu barədə “Nisa” surəsində qeyd etmişdir.

Allah Öz Elçisinə (s.ə.s.) həmçinin könüllü surətdə özlərini onun (s.ə.s.) zövcəsi olmaq istədiklərini təklif edən qadınlarla evlənməyə icazə vermişdi. Bu zaman seçim haqqı Allahın Elçisinə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) məxsusdu və o (s.ə.s.) evlənməkdən boyun qaçıra bilərdi. Bu hökm başqa müsəlmanlara aid deyildi və buna görə, mömin müsəlman, qadının təkcə onun zövcəsi olmaq razılığı əsasında, onunla evlənmək haqqına malik deyil.

Allah möminlərə zövcələri və cariyələri ilə intim yaxınlıq etməyə icazə vermiş, onlara Öz hökmlərini nazil etmiş və onların hüquq və vəzifələrini izah etmişdir. Bu ayədə yad edilən istisnalara gəldikdə isə, onlar barədə yalnız Allahın Elçisinə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) icazə verilmişdir və digər möminlərə bu icazə verilməmişdir. Məhz buna görə bu ayə Muhəmməd Peyğəmbərə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) müraciətlə başlayır. Allah onun (s.ə.s.) üçün bir sıra istisnalar qoymuşdur ki, o (s.ə.s.), öz Rəbbinin hökmlərindən heç bir rahatsızlıq və sıxıntı keçirməsin. Bu, Fövqəluca Allahın Öz Elçisi (s.ə.s.) haqqında sonsuz qayğısının dəlilidir.

Həqiqətən, Allah – Bağışlayandır, Mərhəmətlidir. O (Pak və Müqəddəs), Özünün ilahi müdrikliyinə uyğun və onların əməllərindən asılı olaraq, Öz qullarına həmişə şəfqətli və mərhəmətlidir və onları nemətləri, səxavəti və xeyirxahlığı ilə əhatə edir.

ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ

(33. 51) “Sən öz arzunla onlardan istədiyini təxirə sala və istədiyini yanında saxlaya bilərsən. Əgər əvvəl sonraya saxladığını istəsən, bu sənə günah olmaz. Onların hər birinin sevinməsi, kədərlənməməsi və sənin onlara verdiyinə razı qalması üçün bu daha yaxşıdır. Allah ürəklərinizdə olanları bilir, çünki Allah – Biləndir, Həlimdir”.

Fövqəluca həmçinin Öz Elçisinə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!), zövcələrindən bu və ya digərini, gecəni onunla keçirməkdə, öz bildiyi kimi, onların arasında növbəyə riayət etmədən, üstün tutmasına icazə verməsi ilə lütfkarlıq göstərmişdir. Hərçənd bu onun (s.ə.s.) üçün məcburi olmasa da, Muhəmməd Peyğəmbər (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) həmişə çalışırdı ki, bu növbəliliyə riayət etsin və belə deyirdi: “Ey Allah! Mən malik olduqlarımı bölüşdürməyi bu qaydada bacardım. Üzərində hökmüm olmayanlara görə məni qınama”.

Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) gecələr zövcələrindən istədiyinin, hətta əgər həmin zövcəsini bundan əvvəl də sonraya saxlamasına baxmayaraq, yanına getməyi təxirə salmağa və ya vaxtını önə çəkməyə ixtiyarı var idi. Bu ona dəlalət edir ki, o (s.ə.s.) öz zövcələri arasında növbəliliyə riayət etməkdə sərbəst idi. Buna baxmayaraq, bir çox şərhçilər hesab edirlər ki, belə qaydaya yalnız könüllü surətdə Peyğəmbərlə (s.ə.s.) evlənməyi təklif etmiş qadınlarla bağlı icazə verilmişdir, yəni, onun (s.ə.s.), yalnız özü özünü Peyğəmbərlə (s.ə.s.) evlənməyə təklif etmiş zövcəsinin yanına gecə getməyi tezləşdirməyə və ya təxirə salmağa ixtiyarı varmış. Bu barədə ən yaxşı bilən Allahdır.

Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) zövcələri sevinməliydilər ki, Fövqəluca Öz Elçisi (s.ə.s.) haqqında belə qayğı göstərmiş və ona (s.ə.s.) imkan vermişdi ki, hansı zövcəsi ilə vaxt keçirməyi o (s.ə.s.) özü qərarlaşdırsın və həmçinin Allahın Elçisi (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) öz zövcələrinə mərhəmətlə və lütfkarlıqla yanaşsın və onların hamısına eyni yaxşı münasibət bəsləsin. Onlar həmçinin Allahın Elçisinin (s.ə.s.) onlara əta etdiklərindən sevinməliydilər, çünki onlara yaxşı məlum idi ki, o (s.ə.s.) onların qarşısında öz vəzifəsini unutmurdu və onların haqqına sayğısızlıq göstərmirdi.

Allaha qaldıqda isə, O (Pak və Müqəddəs), insanların ürəklərində olan hər şeydən xəbərdardır və sizin öz dininizin fərz və nafilə hökmlərini nə vaxt yerinə yetirdiyinizi də bilir. O (Pak və Müqəddəs) sizin vəzifələrinizin nə qədər çox olduğunu da bilir. Buna görə O (Pak və Müqəddəs), Öz Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) bəzi vəzifələrini yüngülləşdirmiş və onun (s.ə.s.) pak zövcələrinin ürəklərinə rahatlıq nəsib etmişdir.

Həqiqətən, Allah – Biləndir, Həlimdir. O (Pak və Müqəddəs), kamil biliyə malikdir və qullarına onların dünyəvi həyatını sahmana salan və onlara böyük mükafat almağa kömək edən qanunlar nazil edir. O (Pak və Müqəddəs), qullarını törətdikləri günahlara və ürəklərində kök salmış pisliyə görə cəzalandırmır, onlara tövbə etmək imkanı verir.

ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ

(33. 52) “Bundan sonra başqa qadınlar, onları başqa zövcələrlə əvəz etmək, hətta onların gözəlliyi səni valeh etsə də, sənə halal olmaz. Lakin sağ əlinin sahib olduqları müstəsnadır. Allah hər şeyin müşahidəçisidir”.

Fövqəluca xatırladır ki, O (Pak və Müqəddəs) həmişə Öz mömin qullarına minnətdardır. O (Pak və Müqəddəs), Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) pak zövcələrinə, onların Allaha, Onun Elçisinə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) və Axirət gününə üstünlük verdiklərinə görə onlara minnətdarlığını bildirmiş, rəhm etmiş və Öz Elçisinə (s.ə.s.) bundan sonra başqa qadınlarla evlənməyi, hətta belələri onu (s.ə.s.) öz gözəlliyi və qəşəngliyi ilə heyran etsələr də, başqa qadınlarla evlənmək üçün zövcələrini boşamağı qadağan etmişdir. Fövqəluca da Elçinin (s.ə.s.) zövcələrinin qəlbinə elə bir əminlik təlqin etmişdir ki, onların əri onlardan heç vaxt ayrılmayacaqdır və başqa qadınlarla evlənməyəcəkdir. Bununla da Fövqəluca bildirir ki, Muhəmməd Peyğəmbər onların (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) dünya həyatında əri olduğu kimi, Axirətdə eyni ilə olacaqdır.

Lakin Allah Öz Elçisinə (s.ə.s.) cariyələri ilə, yəni müharibələr zamanı əsir düşmüş qadınlarla yaxınlıq etməyə icazə vermişdi. Cariyələr zövcə hüququna malik olmurlar, lakin onlara narahatçılıq yaradırlar. Buna görə zövcələr həmişə cariyələrə ən xoşagəlməz münasibət bəsləyirlər.

Həqiqətən, Allah qullarının bütün əməllərini görür və bunların hansı nəticələr verəcəyini bilir. O (Pak və Müqəddəs), Kainatda bütün baş verənləri ən kamil bir qaydada və ən gözəl qanunlara uyğun olaraq idarə edir. Sonra Fövqəluca Allah mömin qullarına əmr edir ki, Peyğəmbərin (s.ə.s.) evlərini ziyarət edəndə nəzakət və ehtiramla davransınlar və belə buyurur:

ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹﯺ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿ ﰀ ﰁ

(33. 53) “Ey iman gətirənlər! Əgər sizi yeməyə dəvət etməyiblərsə, Peyğəmbərin evlərinə daxil olmayın və onun bişməsini gözləməyin, yalnız çağırıldığınızda girin. Yeməyi yeyincə tez dağılışın. Söhbət etməyə qalmayın. Çünki bu rəftarınız Peyğəmbəri narahat edir, lakin sizə bunu deməkdən utanır. Allah sizə haqqı deməkdən çəkinməz. Peyğəmbərin xanımlarından bir şey soruşduğunuz zaman pərdə arxasından soruşun. Belə etməniz həm sizin qəlbiniz, həm də onların qəlbi üçün da-ha təmizdir. Nə Allahın Elçisini incitmək, nə ondan sonra onun zövcələri ilə evlənmək sizə yaraşmaz. Həqiqətən, bu, Allah qarşısında böyük günahdır”.

Ey möminlər! Sizin yalnız yeməyə çağırılmağınız istisna olmaqla, Allahın Elçisini (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) narahat etməyin. Lakin hətta çağırılsanız da, vaxtından əvvəl gəlib, xörəyin bişməsini gözləməyin. Xörəyin hazırlanmasınadək və ya yeməkdən sonra faydasız söhbətlərlə Allahın Elçisini (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) öz hüzurunuzla vacib işlərdən yayındırmayın və Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) evinə yalnız onun (s.ə.s.) icazəsi ilə daxil olun və orada zəruri ehtiyacınıza aid məsələlərinizi həll etmək üçün lazım gələn vaxtdan artıq qalmayın. Allahın Elçisinın (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) vaxtını nə yeməyə qədər, nə də ondan sonra nahaq yerə almayın.

Sonra Allah bildirir ki, bu hökmün mahiyyəti ondadır ki, faydasız vaxt itirilməsi Peyğəmbəri (s.ə.s.) çox sıxırdı və onu (s.ə.s.) çoxsaylı ev işlərindən yayındırırdı. Lakin Allahın Elçisi (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) səhabələrindən evini tərk etmələrini xahiş etməyə utanırdı. Comərd və qonaqpərvər insanların hamısı belə sıxıntılar keçirirlər, lakin Allah haqqı deməkdən utanmaz. Kiməsə elə görünə bilər ki, nəzakət xatirinə Allahın hökmlərini yerinə yetirməkdən vaz keçmək olar, amma bu heç də belə deyil. Əsil ağıllı davranış – Rəbbin əmrlərinin yerinə yetirilməsindədir. Fövqəlucanın şəriətinə zidd olan hər şeyin nəzakətli və xoşrəftar olmaqla heç bir əlaqəsi yoxdur. Buna görə Fövqəluca Allah qullarını Peyğəmdərə (s.ə.s.) ehtiramla yanaşmağı öyrətməkdən və hər bir möminə böyük fayda gətirən dinin hökmlərini izah etməkdən utanmır.

Beləliklə, ayənin əvvəlində söhbət Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) evlərini ziyarət edən müsəlmanların davranışından gedirdi. Sonra Fövqəluca möminlərə Öz Elçisinin (s.ə.s.) zövcələrinə necə müraciət etməyi öyrədir. Fövqəluca, Elçinin (s.ə.s.) zövcələrinə heç bir səbəb olmadan müraciət etməyi qadağan edir. Əgər onlar onun (s.ə.s.) zövcələrindən hər hansı bir ev əşyası xahiş etmək istədikdə, yardım istədikdə və ya məsləhət üçün müraciət etdikdə, Peyğəmbərin (s.ə.s.) zövcələri ilə pərdə arxasından danışmalıydılar. Pərdə onlara bir-birini görməməyə imkan verirdi ki, buna heç zəruriyyət də yox idi. Bir sözlə desək, yad kişilərin Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) zövcələrinin üzünə baxmaq haqqı yox idi və onlarla yalnız zəruriyyət yarandıqda danışa bilərdilər. Bu hökmün mənası ondadır ki, belə davranış Elçinin (s.ə.s.) zövcələrinin ürəkləri üçün və həm də qalan müsəlmanların ürəkləri üçün daha günahsız idi. Bu onları şübhələrdən və xoşagəlməz fikirlərdən uzaqlaşdırırdı və aydındır ki, insan pis düşüncələrdən və əməllərdən nə qədər möhkəm uzaqlaşırsa, bir o qədər də onun qəlbi təmiz olur. Fövqəluca Allah qullarına təfsilatı ilə izah edir ki, İslam şəriəti insanları günah işlətməyə sövq edən bütün əməlləri qadağan edir və buna görə hər bir müsəlman bütün imkanlar vasitəsi ilə onlardan uzaq olmalıdır.

Sonra Allah İslam dininin ən mühüm qaydalarından birini bəyan edir və buyurur ki, möminlərə Allahın Elçisini (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) incitmək yaraşmaz. Bu, Muhəmməd Peyğəmbərə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) əziyyət verə bilən bütün sözlərə və əməllərə aiddir. Həqiqətən, belə rəftar ən ləyaqətsiz və ən nalayiqdir. Allahın Elçisinə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) belə hörmətsizliyin nümunəsi onun (s.ə.s.) ölümündən sonra onun (s.ə.s.) zövcələri ilə evlənməkdir. Müsəlmanlar öz Peyğəmbərinə (s.ə.s.) hörmət etməli, ehtiram göstərməli və onun şərəfini ucaltmalıdırlar, amma onun (s.ə.s.) dul qalmış zövcələri ilə nikahlanmaq heç vəchlə buna uyğun gəlmir. Bundan başqa, Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) zövcələri Axirətdə də onun (s.ə.s.) zövcələri olacaqlar və Peyğəmbərin (s.ə.s.) ölümü, əslində onların ər-arvadlıq rabitəsini pozmamışdır. Məhz buna görə, Allah möminlərə Muhəmməd Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) ölümündən sonra, onun (s.ə.s.) zövcələri ilə evlənməyi qadağan etmişdir. Əgər kimsə bunu etməyə cəsarət göstərsəydi, böyük bir günah etmiş olardı. Lakin müsəlmanlar öz Rəbbinin qadağasını pozmadılar və Onun hökmlərinə itaət etdilər və buna görə həmd yalnız Tək Olan Allaha məxsusdur.

ﰂ ﰃ ﰄ ﰅ ﰆ ﰇ ﰈ ﰉ ﰊ ﰋ ﰌ ﰍ

(33. 54) “Hər hansı bir şeyi aşkar etsəniz və ya gizlətsəniz də, Allah hər şeyi Biləndir”.

Fövqəluca xəbər verir ki, O (Pak və Müqəddəs), Öz qullarının bütün gizli və aşkar əməllərindən xəbərdardır. O (Pak və Müqəddəs), insanların ürəklərində nəyi gizli saxladıqlarını və nəyi də bəyan etdiklərini bilir və buna görə Qiyamət günü hər bir insan öz niyyətləri və əməllərinə görə əvəz alacaqdır.

ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥﭦ ﭧ ﭨﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ

(33. 55) “Onlara[10] atalarının, oğullarının, qardaşlarının, qardaşlarının oğullarının, bacılarının oğullarının, öz[11] qadınlarının, əlləri altında olanların[12] qarşısında[13] heç bir günah olmaz. Allahdan qorxun, axı Allah – hər şeyin Şahididir”.

Allah bundan əvvəl kişilərə Peyğəmbərin (s.ə.s.) zövcələrinə ev əşyalarından ötrü pərdə arxasından müraciət olunmasını əmr etdiyi üçün, Fövqəluca Allah bu ayədə yaxın qohumlara görə istisnalar nəzərdə tutmuşdur. Peyğəmbərin (s.ə.s.) zövcələrinin öz atalarının, oğullarının, qardaşlarının, qardaşlarının oğullarının, bacılarının oğullarının, qadınların və öz kölələrinin qarşısına üzü açıq çıxmaları onlara günah deyildi. Bu ayədə əmi və dayı oğulları qeyd olunmamışdır, lakin qadınlar onların qarşısında da üzlərini açmaq ixtiyarına malikdirlər. Bu onunla izah edilir ki, onlar öz əmi (dayı, bibi, xala) oğulları qarşısında üzlərini açmaq haqqına malikdirlərsə, onda, deməli, bu onların əmi və dayılarına da aiddir. Bundan başqa, Quranın bir digər ayəsində Fövqəluca Allah bilavasitə xatırladır ki, qadınlar öz əmiləri və dayıları qarşısında üzlərini açmaq haqqına malikdirlər[14].

Qadınlara gəldikdə, ilk nəzərə çarpan odur ki, guya burada yalnız mömin qadınlardan bəhs edilir. Lakin belə bir rəy var ki, bu ümumiyyətlə bütün qadınlara aiddir, çünki qadın digər qadınlar qarşısında örtünməli deyil. Kölələrə gəldikdə isə, söhbət tamamilə qadına məxsus olan kölələrdən gedir.

Sonra Fövqəluca qadınlara əmr edir ki, Allahı həmişə yada salsınlar və hətta onlar İslam şəriəti ilə qadağan edilməyən əməllər etsələr də, Ondan qorxsunlar, çünki Allah – bütün hər şeyin Şahididir. O (Pak və Müqəddəs), qullarının bütün aşkar və gizli əməllərini görür və onların danışıqlarını eşidir, sonra isə onlardan hər birinə törətdikləri əməllərə görə layiqincə əvəz verəcəkdir. Daha sonra Fövqəluca Allah Öz Elçisinin (s.ə.s.) bütün qalan məxluqlarından üstünlüyünü vurğulayır və belə buyurur:

ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ

(33. 56) “Həqiqətən, Allah və Onun mələkləri Peyğəmbərə salavat çəkirlər. Ey iman gətirənlər! Siz də ona salavat çəkin və salam verin!”

Allah Öz Elçisini (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) sevir və buna görə onun (s.ə.s.) şöhrətini göylərdəki mələklərin arasında ucaldır və onlar da alicənab Peyğəmbəri (s.ə.s.) tərifləyib şərəfləndirir və Allaha dua edirlər ki, ona (s.ə.s.) mərhəmət göstərsin. Ey iman gətirənlər! Öz Rəbbinizdən və nəcib mələklərdən nümunə götürün, Allahın Elçisinə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) salavat və salam söyləyin. Bununla da siz Muhəmməd Peyğəmbər (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) qarşısında öz vəzifələrinizdən birini yerinə yetirmiş və ən şan-şöhrətli Elçiyə (s.ə.s.) öz ehtiramınızı bildirmiş olarsınız, onun (s.ə.s.) qarşısında öz məhəbbətinizi və ehtiramınızı təsdiq edərsiniz, imanınızı kamilləşdirərsiniz, xeyirxah əməllərinizi artırarsınız və günahlarınızın bir hissəsini yumuş olarsınız.

Peyğəmbər (s.ə.s.) öz səhabələrinə (Allah onlardan razı olsun!) ona (s.ə.s.) necə salavat və salam verilməsi üçün dua etməyi öyrətmişdi. Ona (s.ə.s.) mərhəmət göstərilməsinin dua forması belədir: “Ey Allah! Allahın salavatı və salamı olsun! İbrahimə və İbrahimin ailəsinə salavat və salam verilməsini buyurduğun kimi, Muhəmmədə və Muhəmmədin ailəsinə də salavat və salam olsun! Həqiqətən, Sən Həmdolunansan, Şan-şöhrətlisən! Ey Allah! İbrahimə və İbrahimin ailəsinə mərhəmət göstərdiyin kimi, Muhəmmədə və Muhəmmədin ailəsinə də mərhəmət göstər! Həqiqətən, Sən Həmdolunansan, şan-şöhrətlisən!”

Müsəlmanlar Allahın Elçisinə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) istənilən vaxt salavat və salam göndərə bilərlər və müsəlman ilahiyyatçılarının əksəriyyətinin rəyinə görə, namaz zamanı isə bunu mütləq etməlidirlər.

ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ

(33. 57) “Şübhəsiz ki, Allahı və Onun Elçisini incidənləri Allah həm bu dünyada, həm də Axirətdə lənətləmiş və onlara alçaldıcı işgəncələr hazırlamışdır”.

Fövqəluca Allah Öz Elçisini (s.ə.s.) mədh etmək, ona (s.ə.s.) salavat və salam verməklə əlaqədar hökmlərini nazil etdikdən sonra, onu təhqir etməyi, incitməyi qadağan etmiş və Allahın Elçisini (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) sözü və ya əməli ilə təhqir etməyə cəsarət göstərən hər kəsi möhkəm cəzalandıracağı ilə hədələmişdir. Fövqəluca Allah Muhəmməd Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) ünvanına təhqiramiz söz deyənləri, ləyaqətini azaltmağa cəhd göstərənləri və dinini təhqir edənləri lənətləmişdir. Bu lənət o deməkdir ki, Allah bu fasiqləri dünya aləmində öz mərhəmətindən məhrum etmiş və möminlərə onları edam etməyi buyurmuşdur. Axirətdə isə O (Pak və Müqəddəs), onlar üçün ağrılı cəza hazırlamışdır və o cəza, Allahın Elçisinə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) qarşı törədilmiş əzab-əziyyətin və təhqirlərin ədalətli əvəzi olacaqdır. Həqiqətən, onu (s.ə.s.) və başqa insanları təhqir etmək – eyni bir şey deyildir. Heç bir insan, Elçisinə (s.ə.s.) iman gətirmədikcə, Allaha iman gətirməz və ona (s.ə.s.) ehtiramla yanaşılması hər bir mömin müsəlmanın vəzifəsidir. Buna baxmayaraq, möminlərin təhqir olunması həmçinin böyük günahdır və buna görə sonra Allah belə buyurur:

ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ

(33. 58) “O kəslər ki, mömin kişiləri və mömin qadınları etmədikləri şeyə görə təhqir edirlər, onlar özlərinə böhtan və açıq-aşkar günah yükü götürmüş olurlar”.

Müsəlmanların namusu toxunulmazdır və o kəs ki, səbəbsiz olaraq, onları təhqir etməyi özünə rəva bilir, Allahın hökmünə hörmətsizlik göstərmiş və öz çiyninə iftira və açıq-aşkar günah yükü götürmüş olur. Müsəlmanları təhqir edən fasiqlər qınanılmağa layiqdirlər və bu qınağın həddi incidilən müsəlmanın imanının dərəcəsindən və vicdanlılığından asılıdır. Buna görə mömin müsəlman alimlərinin incidilməsi, sadə müsəlmanların incidilməsindən daha ağır günahdır, Muhəmməd Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) səhabələrinin təhqir edilməsi isə, onlardan sonra gələnlərin təhqir edilməsindən də ağır cinayətdir.

ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ

(33. 59) “Ey Peyğəmbər! Zövcələrinə, qızlarına və mömin kişilərin qadınlarına de ki, örtükləri ilə üzlərini örtsünlər. Onları beləcə daha tez tanıyarlar və təhqir etməzlər. Allah – Bağışlayandır, Rəhmlidir”.

Bu ayə baş örtüsü adını almışdır. Örtük – qadınların üst libaslarının üstündən geyinərək baş və sinələrini örtdükləri yaylığa, ləçəyə, şala, çadraya verilən ümumi[15] addır. Allah Öz Elçisinə (s.ə.s.) buyurur ki, mömin qadınları baş və sinələrini örtməyə dəvət etsin və bunu etməyi öz zövcələrindən və qızlarından başlasın, çünki onların üzərinə, digər müsəlman qadınlardan daha böyük məsuliyyət düşürdü. Ətrafındakıları xeyirxah işlərə çağıran insan həmişə ilk növbədə xeyirli işləri öz qohumlarının və yaxınlarının arasında təbliğ etməlidir, çünki Fövqəluca belə buyurmuşdur: “Ey iman gətirənlər! Özünüzü və öz ailələrinizi yanacağı insanlardan və daşlardan olacaq Oddan qoruyun!...” (Təhrim, 66/6).

Fövqəluca bu hökmün mənası haqqında da xəbər vermişdir. Əgər qadın hicab taxmırsa, onda ürəkləri mərəzə tutulmuş kişilər onları gəzəyən qadınlara bənzədərək təhqir edə bilərlər. Bundan başqa, onları kölə qadın saya bilər və acıdil adamlar isə onları məsxərəyə qoya bilərlər. Hicab geyən qadın isə, pozğun insanların əlinə öz yaramaz düşüncələrini həyata keçirməyə bəhanə vermir.

Doğrudan da, Allah – Bağışlayandır, Rəhmlidir. O (Pak və Müqəddəs) mömin müsəlmanlara, haqq onlara agah olana qədər törətdiklərini bağışlamış və onlara rəhm edərək, dinin halal, haram və digər hikmətli hökmlərini izah etmişdir.

ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ

(33. 60) “Əgər münafiqlər və ürəklərini mərəz tutmuşlar və Mədinədə şayiə yayanlar əl çəkməsələr, Biz mütləq onların öhdəsindən gəlməyin üçün sənə kömək edərik və onda onlar orada çox az bir müddətdə səninlə qonşu ola bilərlər”,

Fövqəluca Allah fitnəkarlığın və şərin yayılmasının qarşısını almaqla bağlı hökm nazil etdikdən sonra, müsəlmanlara qarşı pislik etmək niyyətində olan günahkarları, onlara sərt cəza verəcəyi ilə hədələyir. Bunlar – münafiqlər və kəmetiqadlardır ki, şübhə ürəklərini didişdirir və onlar alçaq istəklərlə dolu olur. Peyğəmbərimizin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) zamanında belə adamlar yalan şayiələr yayar, Mədinə əhalisini düşmənlərin güclü və çoxsaylı olması ilə qorxudar və müsəlmanların zəifliyi və azsaylı olması barədə boşboğazlıq edərdilər. Lakin Allah bu münafiqlərin və kəmetiqadların hansı şayiələri yaydıqlarını qeyd etmir və buradan aydın olur ki, Onun hədəsi özlərinin alçaq istəklərinə və şeytanın azdırmasına uyanların, İslamı və onun tərəfdarlarını təhqir edənlərin, müsəlmanların ünvanına böhtan söyləyənlərin, onların qüdrətini sarsıtmaq istəyənlərin, bakirə mömin qadınları zinakarlıqda günahlandıranların və oxşar yaramaz işlər görənlərin hamısına şamil edilməlidir.

Allah vəd etmişdir ki, əgər onlar yer üzündə fitnə-fəsad törətməkdən əl çəkməsələr, onda O (Pak və Müqəddəs), Öz Elçisinə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) onlara qalib gəlməyə yardım göstərəcəkdir və ona (s.ə.s.) onları amansız cəzaya məruz qoymağı əmr edəcəkdir. Günahkarlar Allahın Elçisinə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) müqavimət göstərə bilməyəcəklər, çünki onların Allahın iradəsinə qarşı dayana biləcək qüvvə və istehkamları yoxdur. Həqiqətən, onları ya ölüm gözləyir, ya da sürgün.

ﯫﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ

(33. 61) “lənətləndirildiklərinə görə, onları harada görsələr, oradaca yaxalayıb, amansızcasına öldürərlər”.

Allahın bu kəlamı ona dəlalət edir ki, müsəlman ümməti üçün təhlükə yaradan insanları müsəlmanların köçürmək və qovmaq ixtiyarı vardır. Belə sərt qərar müsəlmanları fasiqlərin şərindən uzaqlaşdırır və təhlükəsizliyini təmin edir. Fasiqlər Allahın lənətinə gələcəklər və özlərinə sığınacaq tapa bilməyəcəklər. Onlar harada aşkar edilsələr, oradaca yaxalanıb, amansızcasına qətlə yetiriləcəklər. Onlar rahatlıq tapmayacaqlar, çünki hər yerdə onları ya ölüm, ya azadlıqdan məhrum olma, ya da cəza gözləyəcəkdir.

ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹﯺ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿ ﰀ

(33. 62) “Əvvəllər olub-keçənlər haqqında da Allahın qanunu belə idi və sən Allahın qanununda qətiyyən dəyişiklik tapmazsan!”

Günah işlətməkdə davam edənlərin və möminləri narahat etməyə cəsarət göstərənlərin hamısını Allah şiddətli cəzaya uğradır. Allahın Kainatı idarə etdiyi qanunlar sabitdir və dəyişməzdir və O (Pak və Müqəddəs) onları həyata keçirmək istədikdə, bundan ötrü zəmin yaradır və nəticədə Onun qanunları gerçəkləşirlər.

ﭑ ﭒ ﭓ ﭔﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ

(33. 63) “İnsanlar səndən Saat haqqında soruşurlar. De: “Onun haqqında biliyə malik olan yalnız Allahdır”. Sən haradan biləsən? Ola bilsin, Saat yaxındır?”

Ey Muhəmməd! Kafirlər səndən Qiyamət gününün başlanmasını tezləşdirməni istəyirlər. Onların bəziləri Qiyamət gününün başlayacağına, sadəcə, inanmırlar, digərləri sənin gücsüzlüyünü göstərməyə və səni yalan danışmaqda ifşa etməyə cəhd göstərirlər. Onlara xəbər ver ki, Qiyamət gününün başlayacağı vaxtı təkcə Allah bilir. Amma bu sənə Hesablaşma saatının uzaqda olması haqqında fikirləşməyə əsas vermir. Haradan biləsən, bəlkə o, tamamilə yaxındadır? Buna baxmayaraq, Qiyamət gününün başlanması müddətinin heç bir əhəmiyyəti yoxdur və bunu bilmək Allahın quluna heç bir fayda gətirməyəcək. Bilinməsi daha vacib olan şeylər – insanın uğura nail olması və ya ziyana uğramasıdır, onun xoşbəxtlik qazanacağı və ya bədbəxt olacağıdır, mükafat alacağı və ya cəzaya layiq görüləcəyidir. Buna görə insanlara xəbər ver ki, onları bu və ya digər əməllərə görə hansı əvəz gözləyir.

ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ

(33. 64) “Həqiqətən, Allah kafirləri lənətləmişdir və onlar üçün Od hazırlamışdır ki,”

(33. 65) “onlar orada əbədi qalsınlar. Onlar nə dost tapacaqlar, nə də köməkçi”.

Fövqəluca bu ayələrdə günahkarları və onların Qiyamət günü layiq görüləcəkləri cəzanı təsvir etmişdir. Bu ayələrin mətnindən görünür ki, bu cəza onların Qiyamət gününə inanmamalarının əvəzidir və bu imansızlıq bu fasiqlərin özəl fərdi səciyyəsinə və həyat tərzinə çevrilmişdir. Onlar Allaha, pak elçilərə və Şərəfli Kitablara iman gətirməkdən boyun qaçırmışlar və buna görə Allah onları Öz ilahi mərəhəmətindən həm bu dünyada, həm də Axirətdə məhrum etmişdir. Həqiqətən, təkcə bu bir cəza kifayətdir ki, insan hüdudsuz bir bədbəxtliyə duçar olsun. Lakin kafirləri lənətdən başqa, od püskürən Cəhənnəm də gözləyir ki, orada onların bədənlərini Cəhənnəmin alovları bürüyəcək. Alov onların bədənlərinin içinə nüfuz edəcək və ürəklərinədək işləyəcəkdir. Onlar bu şiddətli cəzanın burulğanında əsrlər boyu əbədi qalacaqlar və onların əzabı, hətta, bir anlığa belə yüngülləşdirilməyəcək. Onlar orada özlərinə istədiklərini əldə etməyə yardım göstərən nə bir himayəçi, nə də onları bu dəhşətdən müdafiə edən bir köməkçi tapa bilməyəcəklər.

ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ

(33. 66) “Üzlərini Oddan o yana-bu yana çevirdikləri həmin gün, onlar deyəcəklər: “Keşkə Allaha itaət edəydik, Elçisinə itaət edəydik!”

Onların kömək yalvarışı rədd ediləcək və qarsalayıcı alov onları hər tərəfdən bürüyəcəkdir. Onda fasiqlər Cəhənnəmin son dərəcə şiddəyli alovunu dadacaq və törətdikləri günahlara və cinayətlərə görə acı-acı təəssüflənəcəklər. Onlar fəryad qoparıb bağıracaqlar ki, bir vaxtlar bu dəhşətli məkandan xilas ola və mükafata layiq görülə bilərdilər. Lakin artıq tövbə etmək zamanı keçmişdir və fasiqlərin etirafı onlara artıq ümidsizlik və kədərdən, hüzn və əzabdan başqa bir şey gətirməyəcəkdir.

ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ

(33. 67) “Onlar deyəcəklər: “Ey Rəbbimiz! Biz öz ağsaqqallarımıza və zadəganlarımıza itaət etdik və onlar bizi yoldan çıxartdılar”.

Onlar etiraf edəcəklər ki, günah işlətmişlər, kor-koranə fasiqlərə inanmışlar və azğınlıq zülmətində dolaşmışlar. Onlar deyəcəklər: “Keşkə mən Elçinin yolu ilə gedəydim! Vay mənim halıma! Keşkə mən filankəsi özümə dost tutmayaydım! Mənə gəlib çatdıqdan sonra, məni Zikrdən uzaqlaşdıran o oldu” (Furqan, 25/27-29).

ﮊﮋﮌﮍﮎﮏﮐﮑﮒ

(33. 68) “Ey Rəbbimiz! Onların əzabını ikiqat artır və onları böyük lənətə uğrat!”

Kafirlər başa düşdükdə ki, onlar öz başçıları və nəsihətverənləri ilə birlikdə mütləq Cəhənnəmə düşəcəklər, onlar öz acıqlarını onları yoldan azdıranların üstünə tökəcəklər. Belə olduqda, Allah kafirlərə bildirəcək ki, onların hamısı ikiqat cəza alacaqlar, çünki günah etməkdə və kafir işlər görməkdə bir-birilərinə kömək göstərmişdilər və müdhiş cəzanı da birlikdə dadacaqlar. Buna baxmayaraq, onların əzab-əziyyətləri, törətdikləri günahların ağırlığından asılı olaraq, bir-birindən fərqlənəcəkdir.

ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ

(33. 69) “Ey iman gətirənlər! Musanı incidənlərə oxşamayın. Allah ona bəraət qazandırdı və onların dediklərini təkzib etdi. O, Allahın dərgahında etibarlı bir şəxs idi”.

Fövqəluca iman gətirənləri onlara yaraşmayan əməllər törətməkdən bir daha xəbərdar edir və Muhəmməd Peyğəmbəri (ona Allahın salavatı və salamı olsun!), alicənab, xeyirxah və mərhəmətli elçini incitməyi qadağan etmişdir. Müsəlmanlar ona (s.ə.s.) ehtiramla yanaşmalı və hörmət etməli, İmran oğlu Musanı (ə) incidən və təhqir edən yəhudilərə bənzəməməlidirlər. Fövqəluca, Musaya (ə) bəraət qazandırmış və yəhudiləri başa salmışdır ki, Allahın seçilmiş bəndələri günahkarların ittihamlarına və təhqirlərinə layiq deyillər. Allah Musaya (ə) hörmət edirdi və o (ə) Fövqəlucanın ən möhtərəm elçilərindən və səmimi qullarından idi, lakin bu, cahil yəhudiləri Allahın elçisini (ə) təhqir etməkdən və ona (ə) hörmətsizlik göstərməkdən çəkindirmirdi. Mömin müsəlmanlar bunu yadda saxlamalı və özlərindən əvvəlkilərə oxşamamalıdırlar.

Yəhudilər görürdülər ki, onların peyğəmbəri (ə) necə həyalı və çəkingəndir və öz bədənini yad nəzərlərdən necə qoruyur. Onda onlar şayiə yaymağa başladılar ki, Musa peyğəmbərin (ə) xayası iriləşmişdir. Bu barədə şaiyələr geniş yayılmışdı və Fövqəluca Allah elçisinə (ə) bəraət qazandırmağı qərara aldı. Musa (ə) çimməyə gedəndə, paltarlarını bir daşın üstünə qoydu və daş diyirlənərək ondan uzaqlaşmağa başladı. Musa (ə) çılpaq halda daşın ardınca qaçaraq, orada oturmuş yəhudilərin yanından keçdi. Onlar gördülər ki, onların peyğəmbəri (ə) sağlam və qəd-qamətlidir və bundan sonra onu (ə) öz yalançı ehtimalları ilə incitməkdən əl çəkdilər.

ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ

(33. 70) “Ey iman gətirənlər! Allahdan qorxun və doğru söz danışın ki”,

Fövqəluca möminlərə həm təklikdə, həm də camaatla birlikdə olarkən Allahdan qorxmağı və həmişə haqlı söz, yəni, insanın doğruluğuna qəti əmin olduğu və həqiqətdə olan şeyi və ya həqiqətə daha yaxın olanı danışmağı əmr edir. Bundan ötrü mömin müsəlman Quranı oxumalı, Allahı zikr etməli, ətrafındakıları yaxşı işlər görməyə çağırmalı və onları günah əməllərdən çəkindirməli, faydalı biliklərə yiyələnməli və başqalarını öyrətməli, bütün işlərdə həqiqətə nail olmağa səy göstərməli və bundan ötrü bütün imkanlardan istifadə etməlidir. Haqq söz – xeyirxah və mərhəmət doğuran nitqdir ki, insana səmimi məhəbbət və faydalı məsləhətlərlə zəngin olmalıdır.

ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ

(33. 71) “O, əməllərinizi islah etsin və günahlarınızı sizə bağışlasın. Kim Allaha və Elçisinə itaət etsə, o, artıq qurtuluşa nail olmuşdur”.

Allah xəbər verir ki, O (Pak və Müqəddəs), öz Rəbbindən qorxan və yalnız doğru söz danışan müsəlmanların işlərini sahmana salır (islah edir). Bu iki keyfiyyətin sayəsində mömin müsəlmanların davranışı səmimi və saleh olur və onlar Fövqəluca Allah tərəfindən qəbul edilir. Fövqəluca buyurur: “...Həqiqətən, Allah yalnız təqvalılardan qəbul edər” (Maidə, 5/27). Allah belə insanlara xeyirxah işləri başa çatdırmaqda yardım edir, onların əməllərini şərdən qoruyur, onların mükafatlandırılmasının qayğısını çəkir və bu mükafatı dəfələrlə artırır və həmçinin onların, başqalarını həlak edən [16] günahlarını bağışlayır. Beləliklə, təqvalılıq möminlərə doğru yolda sabit qalmağa və günahların xoşagəlməz nəticələrindən qorunmağa imkan verir. Eyni zamanda Rəbbin qarşısında qorxu hiss etməyən günahkarların əməlləri pozğun və korlanmışdır. Bu əməllər Allah tərəfindən qəbul edilməyəcək və insanlara Fövqəluca Rəbbin mərhəmətini qazanmağa kömək göstərməyəcəkdir.

ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ

(33. 72) “Biz əmanəti göylərə, yerə və dağlara təklif etdik, onlar boyun qaçırdılar və bundan qorxdular. Lakin insan onu götürdü, çünki o – zalım və cahildi”.

Fövqəluca, insanların öz Rəbbi qarşısında hiss etməli olduqları məsuliyyətin mühümlüyünü xüsusilə qeyd edir. Bu – Allahın əmanətinin – Onun hökmlərinin yerinə yetirilməsi məsuliyyətidir ki, insan bunu nə təklikdə olduqda, nə digər insanların arasında olduqda unutmamalıdır. Fövqəluca Kainatı xəlq etdikdən sonra göylərə, yerə və dağlara bu məsuliyyəti öz üstlərinə götürməyi təklif etdi və bu nəhəng məxluqları, onlar Allahla bağlayacaqları əhdə sadiq qaldıqları təqdirdə, onları mükafatlandıracağını və onlar əhdi pozduqda isə cəzalandıracağını vəd etdi. Lakin bu məxluqlar Allah qarşısında bu əmanətin məsuliyyətini öz üzərlərinə götürməkdən imtina etdilər. Bu, Fövqəlucaya itaətsizlik etmək və ya bol mükafat almağı istəməmək deyildi. Məsələ orasındaydı ki, göylər, yer və dağlar qorxmuşdular ki, Onun qarşısında özlərinin yerinə yetirməli olacaqları bütün vəzifələri icra etməyə qadir olmasınlar. Belə olduqda, Allah Öz hökmlərini yerinə yetirməyin məsuliyyətini həmin şərtlərlə öz üzərinə götürməsini insana təklif edir. Özünün cahilliyinə və ədalətsizliyə təbiətən meyilli olmasına baxmayaraq, insan bu şərtlərlə razılaşmış və Allah qarşısında bu vəzifələrin ağır məsuliyyət yükünü öz çiyinlərinə götürmüşdür. Sonralar insanlar Rəbb ilə bağladıqları öz əhdlərinə sadiqliyin dərəcəsindən asılı olaraq üç qrupa bölündülər. Bunlar – münafiqlər idi ki, Allah qarşısında vəzifələrini yerinə yetirdiklərini yalnız göstərmək istəyir, amma ürəklərində onlara kin-küdurət bəsləyirdilər; müşriklər idilər ki, Allah qarşısında vəzifələrini yerinə yetirməyə açıq etinasızlıqla yanaşırdılar və möminlər idilər ki, öz Rəbbinin hökmlərini qəlbən və bədən əzaları ilə yerinə yetirirdilər. Şərəfli Quranda Fövqəluca Allah insanların bu üç qrupunun əməllərini təsvir etmiş və xəbər vermişdir ki, onları etdikləri əməllərinə görə hansı əvəz gözləyir.

ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽﯾ ﯿ ﰀ ﰁ ﰂ ﰃ

(33. 73) “Bu, Allahın münafiq kişilərə münafiq qadınlara, müşrik kişilərə və müşrik qadınlara əzab verməsi, mömin kişilərə və mömin qadınlara onların tövbəsini qəbul etməsi üçündür. Allah – Bağışlayandır, Rəhmlidir”.

Fövqəluca xəbər verir ki, münafiq və müşrik olan kişi və qadınları cəzalandıracaqdır və haqq dinə üstünlük verən kişi və qadınları bağışlayacaqdır. Həqiqətən, Allah – Bağışlayandır, Rəhmlidir.

Həmd olsun Fövqəluca Rəbbə ki, bu ayəni Özünün hüdudsuz bağışlamasına, mərhəmət və səxavət göstərməsinə dəlalət edən gözəl adları ilə bitirmişdir.

[1] Cahiliyyə dövrünün adətinə görə zövcəsini anasının arxasına bənzətməklə, ər arvadını özünə haram edərdi. F.S.

[2] Yəni, Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) zövcələri bütün möminlərin analarıdır. Bu misilsiz bir ilahi prinsipidir. Peyğəmbərin (s.ə.s.) zövcələrinin bütün yer üzünün möminlərinin anası kimi qohumluğunu təsdiq edən Allah, bununla müsəlmanlara vahid qohumluq münasibətlərinə qayıdış prinsipini aşılayır. Bunun nə qədər fövqəladə bir prinsip olduğunu iman sahibləri daha yaxşı başa düşər. F.S.

[3] Ayənin sonluğunun bu variantda çevirməyim “əzab” sözünün (الْبَاْسَ) Quranda işlədilən aşağıdakı: “əzab”, “qüvvət”, “güc” və s. kimi mənaları ilə bağlıdır. Tərcümə etdiyim “əzaba qatılmazlar” ifadəsi isə münafiqlərin nəinki döyüşmək istəmədiklərini, onların hətta, hər hansı çətin, əziyyətli bir işdə iştirak etməyə meyil göstərmədiklərini daha qabarıq şəkildə büruzə verir, mənanın daha geniş və çoxmənalı olduğunu göstərir. Bir sıra (türk və Azərbaycan dillərindəki) tərcümələrdə həmin ayənin nəzərə çatdırdığım ifadəsini (الْبَاْسَ) “döyüşə qatılırlar”, “savaşa gelmezler”, “harbe geliyorlardı”, “döyüşə onların ancaq azı gələr” və s. kimi verilsə də, o variantlar ayənin geniş məna əhatəsini daraldır və münafiqlərin yalnız döyüşdən qorxması təsəvvürünü yaradır ki, sanki onlar digər əzab-əziyyətli məsələlərin yerinə yetirilməsinə həvəslə qoşulurlar. F.S.

[4] Quran ayələri və Peyğəmbər (s.ə.s.) hədislərinin olduğu mətnlər. F.S.

[5] Nazlana-nazlana, cəzbedici , qadına qarşı ehtiras, həvəs doğura biləcək hərəkətlərlə və s.. F.S.

[6] Zeyd bin Harisə (Allah ondan razı olsun) (Ərəbcə: زيد بن حارثة ) t. 575 – ö. 629. Quranda adı çəkilən (Əhzab, 33/37) bir səhabədir. Yəməndə doğulmuş, səkkiz yaşında o, ailəsindən oğurlanıb Məkkəyə gətirilmiş və kölə kimi satılmışdır. Hakim bin Nizam onu satın alıb xalası Xədicəyə (A.o.r.) hədiyə etmiş, o isə Muhəmmədlə evləndikdən sonra Zeydi Muhəmmədə (s.ə.s.) bağışlamışdır. İllər keçdikdən sonra Zeydi tapan ailəsi onu geri almaq istımişdilər. Muhəmmədin (s.ə.s.) Zeydə istədiyi kimi qərar qəbul etməsini söyləməsinə baxmayaraq, o (A.o.r.) Muhəmmədin (s.ə.s.) yanından getmək istəməmişdir. Bundan sonra Muhəmməd (s.ə.s.) onu övladlığa götürmüşdür. Müsəlman olan ilk dörd nəfərdən biridir. 622-ci ildə Məkkədən Mədinəyə hicrət etmişdir. İslamı təbliğ etmək üçün Muhəmməd Peyğəmbərlə (s.ə.s.) birlikdə Taifə getmişdir. Taiflilər onları daşa tutduqda, Zeydin Muhəmməd Peyğəmbəri (s.ə.s.) daşlardan qorumaq üçün özünü onun (s.ə.s.) qarşısında sipər etməsi rəvayət edilir. (Mənbə: İbn Sad, ət-Tabakatül-Kübra, Beyrut 1960, I, s. 212). Bədr, Uhud və Xəndək döyüşlərində iştirak etmişdir. Bizanslarla Mutə döyüşündə İslam qoşunlarının komandanı təyin edilmiş və şəhid olmuşdur. (Mənbə: İbn Sa'd, et-Tabakâtü'l-Kübrâ, Beyrut 1960, III, s. 45).

Ara mənbə: (Wikipedia katılımcıları (2010). Zeyd bin Harise. Wikipedia, Özgür Ansiklopedi. Erişim tarihi 19:59, Temmuz 2, 2010

url:http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Zeyd_bin_Harise&oldid=7571139). F.S.

[7] “Talaq” elan etmək boşamağın formasıdır və üç dəfə təkrar edildikdə, gerçəkləşmiş olur. F.S.

[8] E.Quliyevin tərcüməsində 152–ci qeyddən sonra belə bir cümlə verilmişdir: “В русском тексте этот глагол переведен "разделить ложе"”. Əslində, burada hansı rus mətninin nəzərdə tutulması aydın deyil, çünki əgər söz Quranın rus dilinə E. Quliyev tərəfindən tərcümə edilmiş ayəsinin mətnindən gedirsə, bu, belə deyildir. E. Quliyevin ayrıca nəşr olunmuş Quran tərcüməsində mətn belədir: “...если вы разведетесь с женами, не коснувшись их и...”. Bundan başqa, Təfsirin bu qismi ilə bağlı hansı “rus mətni” ola biləcəyi aydın deyil. Buna görə, mən həmin cümləni kitabın mətnindən çıxarıb, bu sətiraltında verməyə məcbur oldum ki, bu tərcüməni rus dilindəki tərcümə ilə müqayisəli şəkildə oxuyanlar həmin cümlənin Azərbaycan mətnində olmaması üzündən təəccüblənib, narahat olmasınlar. Bu tərcüməmdə özümdən əvvəlki tərcüməçinin mətninin mənasına xələl gətirmədən (tərcümə işinin əsas tələblərinə ciddi yanaşmaqla), “nöqtə və vergülünə” belə riayət etməyi özümə borc bilir və bunu hər bir tərcüməçi müəllifin vicdan işi sayıram. Əlbəttə, mən E. Quliyevin bu çox sanballı tərcüməsində hər incəliyi deyil, yalnız bir neçəsini qeyd edirəm ki, heç kim məsuliyyət məsələsində son çeviriciyə qarşı sübyektivliyə yol verməsin. F.S.

[9] Əgər şəriət qanunları ilə boşanan müsəlmanlar ayrılarkən Allahın qoyduğu əxlaqi-etik qaydalara riayət etməzlərsə, bu onların taleyində də öz mənfi təsirini əks etdirər. Çünki müsəlmanların boşanması da Allahın onlara verdiyi nemətdir və bunu layiqincə qəbul etmək, onların borcudur. Buna etinasızlıq isə Allahın nemətinə etinasızlıqdır və əlbəttə ki, müsəlmanın taleyində mənfi iz qoymadan ötüşməz! F.S.

[10] Peyğəmbərin (s.ə.s.) zövcələri nəzərdə tutulur. F.S.

[11] Öz müsəlman qadınları nəzərdə tutulur. F.S.

[12] Kölələr nəzərdə tutulur. F.S.

[13] Həmin şəxslərin qarşısına örtünmədən - hicabsız çıxmaq nəzərdə tutulur. F.S.

[14] Lakin bu, qadının yalnız haqqıdır, vəzifəsi deyil, yəni qadın istəyərsə, əmisi, dayısı qarşısında hicabını çıxara bilər, istəməzsə - çıxarmaya bilər. Bu halda qadını əmisi və ya dayısı qarşısında (hicabı geyməyə və ya çıxarmağa) heç kim məcbur edə bilməz. F.S.

[15] Müsəlman qadınların baş və sinələrini örtmək üçün istifadə etdikləri örtüyün ümumi adı – hicabdır. F.S.

[16] Burada ifadənin çoxmənalı başa düşülməməsi üçün izah etməliyəm ki, “...onların (başqalarını həlak edən) günahlarını...” dedikdə, oxucu, ayənin şərhinin başlanğıcındakı (“...Allah belə insanlara xeyirxah işləri...”) fraqmentinə diqqət yetirməlidir. Yəni, başqalarında belə günahlar olsaydı, Allah onları həlak edərdi (burada başqaları – təqva sahibi olmayan, doğru söz danışmayanlardır), amma Allah məhz belə insanların, yəni, təqvalıların, doğru söz danışanların günahlarını bağışlayır. F.S.

Quran Təfsiri. Ə. Saadi

среда, 2 мая 2012 г.

33. ƏHZAB SURƏSİNİN ŞƏRHİ

Комментариев нет:

Отправить комментарий

среда, 2 мая 2012 г.

33. ƏHZAB SURƏSİNİN ŞƏRHİ

Комментариев нет:

Отправить комментарий

среда, 2 мая 2012 г.