54. ƏL-QƏMƏR SURƏSİNİN ŞƏRHİ

\´

ƏL-QƏMƏR

SURƏSİNİN

ŞƏRHİ

 ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ

               Mərhəmətli və Rəhimli Allahın adı ilə!

ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ

(54. 1) “Saat yaxınlaşdı və ay bölündü”.

Fövqəluca xəbər verir ki, Qiyamət saatı yaxınlaşdı, lakin ka­fir­­lər ona hələ də iman gətirməkdən imtina edirlər və Hesab gü­nü­­nün la­­­büd­lüyünü təsdiq edən Allahın onlara göstərdiyi əzə­mət­­li mö­cü­zə­lə­rə və əlamətlərə bax­mayaraq, onun başlanacağına ha­­zırlaş­mırlar.

Müşriklər Muhəmməd Peyğəmbərdən (ona Allahın salavatı və sa­la­mı olsun!) öz doğruçuluğunu təsdiq etməsi üçün onlara qey­ri-adi bir mö­cüzə göstərməsini tələb etdikdə, O (Pak və Müqəddəs), in­­sanlara həmin möcüzələrdən birini göstərdi. Allahın El­çisi (ona Al­lahın sala­va­tı və salamı olsun!) onlara ayı göstərdi və bu vaxt Föv­qəl­­qüdrətli Allahın iradəsi ilə ay iki hissəyə par­çalandı: bir tikəsi Əbu Keys dağı üzərində, ikinci tikəsi isə Kuey­kan dağı üzərində ası­lı qaldı. Müşriklə­rin çoxu bu əzəmətli möcü­zə­­nin şahidləri oldular. Rəbb onu göylərdə göstərdi, çünki heç bir sehr­baz və ya cadugər öz seh­ri və caduları ilə səma cisimlərinə təsir göstərə bilməzdilər.

ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ

(54. 2) “Onlar möcüzə gördükdə, üz çevirir və deyirlər: “Bu – keçib gedən bir sehrbazlıqdır!”

Məkkə müşrikləri elə bir möcüzə gördülər ki, onlar heç vaxt ona bənzər bir şey görməmişdilər. Bundan əlavə, onlar hətta heç eşit­­­mə­miş­di­lər ki, əvvəlki peyğəmbərlərdən kimsə belə bir şey gös­­tər­­miş ol­sun. Lakin iman onsuz da onların ürəklərinə girmədi, çün­­ki Allaha lazım idi ki, onlar növbəti dəfə də Onun pey­ğəm­bə­ri­­ni (s.ə.s) təkzib etsinlər. Müşriklər dedi-qodu söyləməyə və Pey­ğəm­­bə­­rin (s.ə.s) ünva­nı­na böhtan deməyə başlayıb belə de­di­lər: “Mu­­həm­məd bizi se­hir­lədi!”

 Məkkəlilər bütün bunların yalnız sehrbazlıq olduğuna əmin ol­maq üçün qərara aldılar ki, bu zaman səfərdə olan şəxs­lə­rin hamısını bu barədə sorğu-suala tutsunlar, çünki cadugərlik seh­­ri yalnız Muhəm­mədin (s.ə.s.) yaxınlığında olanlara təsir gös­tə­­­rə bilərdi. Lakin səfərdən Məkkəyə gələn­lər onlara bildirirdilər ki, bu qeyri-adi hadisəni onlar da görüblər. Belə ol­duqda kafirlər de­­dilər: “Bu, əsil sehrdir. Mu­həm­məd bizi və bütün baş­qa­larını ov­­sun­laya bilmişdir”.

Belə bir yalan təkcə ən düşüncəsiz, ən axmaq və ən azğın adam­­­lara inandıcı görünə bilər. Onlara göstərilən möcüzəni inkar edə­­rək, müşriklər istənilən digər möcüzəni də rədd etməyə və ya­lan saymağa özlərinin hazır olduqlarını nümayiş etdirdilər. Onlar haq­­qı tapmağa və onun ardınca getməyə çalışmırdılar, yalnız öz al­­çaq istəklərinə yol aç­maq istəyirdilər və buna görə də sonra Rəbb buyurur:

 ﯚ ﯛ ﯜﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ

 (54. 3) “Onlar yalan hesab etdilər və öz nəfslərinə uy­du­lar, la­kin hər əməl təsdiq olunacaqdır».

Bu ayə Fövqəlucanın: “Əgər onlar sənə cavab versələr, bil ki, onlar yalnız öz istəklərinə uyurlar...” (Qəsəs, 28/50). Əgər onlar doğ­ru yola gəl­məyə səy göstərsəydilər, onda mütləq iman gətirər və Mu­həm­­mədin (s.ə.s.) ardınca gedərdilər, çünki Allah, çoxsaylı möcüzə­lə­ri və dəlilləri ilə onun (s.ə.s.) sadiqliyini təsdiq etmişdi və bu möcüzə və də­lillərdən Onun tələbləri və dininin məqsədləri onlara aydın olmuşdu.

Hər davranışın öz sonu var. İndiyədək heç bir təşəbbüs ta­mam­­­lanıb, başa çatmamışdır, lakin heç bir iş bitməmiş qal­ma­ya­caq­dır. Mö­min, Allahın bağışlaması və lütüfkarlığı onu gözləyən Cən­nət bağları­na mütləq dü­şəcəkdir. Kafir isə Allahın qəzəbinə dü­çar olacaq, əbədi əzab və sarsıntılar girdabında qa­la­caq­dır.

ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ

(54. 4) “Onları çəkindirən xəbərlər artıq onlara çatmışdır”.

(54. 5) “Bu, kamil hikmətdir, lakin onlara xəbərdarlıqlar nə fayda ve­rir?”

Bu şəhadət onu göstərir ki, fasiqlər haqq yolunu tapmağı qə­­tiy­yən is­təmirdilər. Fövqəluca Rəbbin haqq olmasının təkzib­olun­maz də­lil­ləri haq­qında rəvayətlər onlara gəlib çatmışdı və ka­fir­ləri Al­lah qar­şısında öz bilməməzlikləri ilə bəraət qazanmaq im­ka­nın­dan məhrum etmişdi. Lakin hətta belə inandırıcı nəsihətlər də onlara fayda gətir­mirdi. Buna görə Fövqəluca belə buyurur: “Hə­qiqətən, ba­rələrində Allahın Sözünün təs­diq olunduğu şəxs­lər, hətta on­la­ra istənilən möcüzələr göstərilsə də, əzabverici iz­tirablar onları haq­lamayınca, iman gətirməyəcəklər” (Yu­nus, 10/96-97).

ﯱ ﯲﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖﭗﭘﭙ

(54. 6) “Onlardan üz çevir. Carçının xoşagəlməz bir şeyə ça­­ğı­racağı gün”

(54. 7) “onlar məhzun baxışlarla ətrafa yayılan çəyirtkələr ki­mi qəbirlərindən çıxacaqlar».

Bu kafirlər heç vaxt düz yola gəlməyəcəklər və buna görə on­lar­dan üz döndər. Sən başqa seçim edə bilməzsən. Sənə yalnız Bö­yük Dəh­şət gününün gəlməsini gözləmək qalır. Həmin Dəh­şət­li gün mələk İsrafil (ə) sura üfürəcək və insanlar öz qəbirlərindən çı­xıb, Məhşər mey­­danına gəlməyə başlayacaqlar. Onların baxışları elə bir həyəcanlı səhnəyə rastlaşacaq ki, o, bütün məxluqlara xo­şa­gəl­məz təsir bağışla­yacaq. İnsanların ürəklərində hökm sürən qor­xu və dəhşətdən onların baxışları aşağı dikiləcək, yəni, onlar alçal­mış və hüzünlü olacaqlar. İnsanların sayı hədsiz çox olacaq və on­la­rın hamısı təlaş içində vurnu­xacaq və çəyirtkə sürüsü kimi to­par­lanıb bir-birinə qarışacaqlar.

 ﭚ ﭛ ﭜﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ

 (54. 8) “Onlar carçıya tərəf axışacaq və kafirlər deyəcəklər: “Bu – Ağır gündür!”

İnsanlar tələsə-tələsə carçının çağırışına doğru gedəcəklər, o, onları əzəmətli Məhşər[1] meydanına səsləyəcək, kafirlər isə aman­sız cə­zanın yaxınlaşdığını hiss edəcəklər.

ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ

(54. 9) “Onlaradək Nuhun xalqı yalançılardan saymışdı. On­­lar Bizim qulumuzu yalançı hesab edib demişdilər: “O – cin­li­dir!” Onlar onu söymüş və hədələmişdilər”.

Fövqəlxeyirxah və Fövqəluca Allah kafirlərin Muhəmməd Pey­­­ğəm­bəri (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) inkar et­dik­lə­rini və Onun ayələrindən ibrət dərsi almadıqlarını xəbər verdik­dən son­ra, O (Pak və Müqəddəs), bu fasiq inadkarlara öz elçilərini in­kar et­miş və onlardan əvvəlki­ləri yaxalamış qorxunc cəzanı xa­tır­ladır.

Allahın ilk elçisi Nuh (ə) idi. Fövqəluca onu (ə) bütlərə iba­dət edən xalqın yanına göndərmiş və ona (ə) buyurmuşdu ki, on­ları Vahid Allaha iman gətirməyə və Ondan başqa heç kimə iba­dət etməməyə də­vət etsin. Müşriklər öz daş heykəllərindən əl çək­mə­dilər və dedilər: “Öz ilahlarınız: Vəəddən, Suvadan, Yə­qus­dan, Yəuqdan və Nəsrdən əl çəkməyin” (Nuh, 71/23).

Nuh (ə) onları gecə-gündüz iman gətirməyə çağırırdı. O (ə) on­­­lara ca­maat arasında müraciət edir və hər biri ilə təklikdə söh­bət apa­rırdı, lakin gündən günə onların inadkarlığı və zalımlığı da­ha da güc­lənirdi. Onlar öz peyğəmbərini (ə) təhqir edir və onu (ə) dəli adlan­dı­rırdılar. Axı atala­rın­dan onlara irs qoyulmuş büt­pə­rəstliyi və azğınlığı ağıllı bir iş, Nuhun (ə) moizələrini isə ca­hi­lin və azğın dəlinin sayaq­laması sayan axmaqlar daha nə deyə bi­lər­­dilər ki?

Onlar peyğəmbəri (ə) yalançı hesab edir, nə ağıla, nə də di­nin çağırışına məhəl qoymurdular. Dünya onların nəzərində tər­si­nə çevril­mişdi: onlar sağlam düşüncəli və xeyirxah insanları nura və doğ­ru yola aparan sarsılmaz haqdansa, cahilliyi və azğınlığı üs­­tün sayırdılar. Bütpərəst müşriklər onları əzəmətli Rəbbə iman gətir­məyə dəvət edən Allahın elçisi (ə) ilə kobudcasına dav­ra­nır­dılar, onu (ə) hay-küy və təh­didlərlə qovurdular. Allah onları rüs­vay etsin! Onlar Nuha (ə) iman gətirməməklə qane olmayaraq, onu (ə) yalançı elan etdilər və qərara aldılar ki, onu (ə) etdiklərinə gö­rə cəzalandırsınlar. Allahın düşmənləri Onun peyğəmbərləri və el­çiləri (onlara salam olsun!) ilə bütün zaman­larda məhz belə rəf­tar edirdilər.

ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ

(54. 10) “O da Rəbbinə dua etdi: “Şübhəsiz ki, mən məğ­lub ol­dum, mənə kömək et!”

Mənim artıq gücüm qalmayıb ki, onlarla mübarizə aparım. Yal­nız bəziləri mənə iman gətirdilər və biz o qədər azıq ki, bütöv bir bütpərəst xalqın qarşısında müqavimət göstərə bilmiri. Ey Rəb­bim, mənə kömək et!

Digər bir Quran ayəsində bildirilir ki, Nuh (ə) yalvararaq be­­lə dua etmişdir: “Ey Rəbbim! Yer üzündə bir nəfər də olsa, ka­fir sakin qoyma!” (Nuh, 71/26). Allah onun (ə) duasına cavab ver­miş və ona (ə) müşriklərin öhdəsindən gəlməkdə yardım etmişdir. Föv­­qəluca belə buyurmuşdur:

ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ

(54. 11) “Biz göyün dərvazalarını açdıq və oradan su tokül­mə­­yə başladı”

(54. 12) “və yeri də araladıq və ondan çeşmələr fantan vur­du. Sular təqdir edilmiş bir iş üçün bir-biriləri ilə qo­vuşdu».

Göylərdən qeyri-adi tərzdə su leysan kimi tökülməyə baş­la­dı və yerdə də çoxsaylı çeşmələr fantan vurdu. Hətta od yan­dı­rı­lan soba­lar­da da sular pıkkıdayırdı. Göylərin və yerin suları Al­la­hın qə­dəri ilə qarışmışdılar və bu ona dəlalət edir ki, o fa­siq­lə­rin və za­lım­ların cəza­landırılması öncədən müəyyən edilmiş və ya­zıl­mış­dı.

ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ

(54. 13) “Biz onu pərçimlənmiş lövhələr üstündə daşı­dıq».

(54. 14) “O, iman gətirilməyənə mükafat olaraq, Bizim Göz­­lə­ri­mi­zin önün­də üzür­dü”.

Allah peyğəmbərini (ə) bir-birinə pərçimlənmiş taxta löv­hə­lər­­­dən ibarət bir vasitənin üstündə xilas etdi. O (Pak və Müqəddəs), qay­­ğıkeşliklə bu nəqliyyat vasitəsini mühafizə etdi və Nuhu (ə), iman gə­tirənləri və onların özləri ilə götürdükləri bir-çox hey­van­ları labüd həlak olmaqdan qorudu. Fövqəluca Qoruyucunun qay­ğı­sı, himayəsi və mərhəməti məhz belə olur. Bu, rədd edilənə (ə) ve­ri­lən əvəz idi. O (ə), ona, öz qəbilədaşlarının haqsız qı­naq­la­rı­na sə­bir­lə dözdü­yünə, on­ları düz yola çağırmaqda davam et­di­yi­nə, Alla­hın iradəsinə müti olduğuna və onu (ə) yolundan az­dır­ma­ğa cəhd göstərən günah­kar­la­rın istəyinə güzəşt etmədiyinə gö­rə layiq ol­muşdu. Fövqəluca buyu­rur: «...Ey Nuh! Bizdən sənə və səninlə olan­lara salam və bərəkətlə (quruya) çıx!..” (Hud, 11/48).

Quran oxunuşlarının birində bu ayə belə səslənir: “O, Bi­zim Gözlərimizin önündə, iman gətirməyənlərə bir cəza kimi, üzür­dü”. Bu o deməkdir ki, Nuh peyğəmbərin (ə) və iman gə­ti­rən­lərin xilas edil­məsi inadkarcasına iman gətirməkdən imtina edən­lər üçün bir cəza idi.

 ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ

(54. 15) “And olsun ki, Biz onu bir dəlil kimi saxladıq. La­kin xa­­tırlayanlar varmı”

Belə bir rəy mövcuddur ki, ayədə bəhs edilən Nuh (ə) və onun xalqı haqqındadır. Bu, elçilərə müqavimət göstərən və on­la­rın hökümlə­rinə itaətsizlik edən hər kəsi Rəbbin əzaba düçar edə­cə­yi­ni ağıl­­lı in­sanların yadda saxlamalarından ötrüdür və Allah onu gə­l­əcək nə­sillər üçün qoru­yub saxlamışdır.

Digər bir şərhə görə isə, bəhsi gedən ümumiyyətlə gəmilər, xü­­susi ilə də[2], taxta lövhələrdən quraşdırılmış daşınma vasitəsi[3]olan Nu­­hun (ə) gəmisi haqqındadır. İlk gəmini, həqiqətən, Nuh pey­ğəm­bər (ə) inşa et­miş­dir. Fövqəluca Öz elçisinə (ə) bu peşəni öyrətmiş və onu bə­şə­riyyət üçün saxlamışdır ki, insanlar gəmilər düzəldib, Onun lütüfkar­lığını, hü­dudsuz fövqəlqüdrətini və misilsiz is­te­da­dı­nı yadda saxla­sınlar. La­kin Onun nəsihətlərindən ibrət alanlar və onlara qulaqları ilə və ürək­dən qulaq asanlar necə də azdır! Gö­rün bu nəsihətlər necə sadə və an­laşıqlıdır!

ﮙ ﮚﮛ ﮜ ﮝ

(54. 16) “əzabımın və xəbərdarlıqlarımın necəliyini?!”

Fasiqləri özlərinə nadanlıqları ilə bəraət qazandırmaq üçün son im­kandan məhrum edən əzab-əziyyətli cəza haqqında, xəbər­darlıqlar haq­qın­da bundan artıq daha nə demək olar?

 ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤﮥ

(54. 17) “Biz yadda saxlamaq üçün Quranı asanlaşdırdıq. La­kin xatırlayanlar varmı?”

Biz Kəramətli Quranın sözlərini yadda saxlamaq və oxu­maq, onun məna və əhəmiyyətini isə dərk etmək və anlamaq üçün asan­laş­­dırdıq. Başqa cür ola da biməzdi, çünki bu Kitabın sözləri ən gö­zəl, onun mənaları ən gerçək və onun şərhləri ən yax­şı başa dü­şü­lən­dir. İn­san Kəramətli Qurana müraciət edən kimi, Föv­qəl­uca Allah ona kömək edir və onun qarşısına qoyduğu məqsədə doğru yo­lunu asan­laşdırır.

Rəbb Quranı yadda saxlamaqdan ötrü asanlaşdırmışdır ki, Onun saleh qulları haramı halaldan fərqləndirə bilsinlər, Allahın eh­kam­­larını yerinə yetirə bilsinlər və Onun haramlarını poz­maqdan öz­lə­­rini qoruya bilsinlər, onların bilməsi üçün müəyyən edi­lmiş ci­na­yət­karlıq­lara qarşı cə­za­landı­rıl­ma meyarlarına riayət edə bil­sinlər, ib­rə­ta­miz hikmətlərə və xütbələrə qulaq assınlar və ger­çək heka­yət­lər­dən fay­dalı nəticələr çıxa­ra bilsinlər və öz ba­xış­la­rı­nı və nəzər nöq­tə­lə­rini təs­hih edə bilsinlər. Bütün bunlar Kəra­mət­li Quranın öy­rə­nil­mə­si sa­yə­sində mümkündür və buna görə Qu­ra­nın öyrə­nil­məsi və onun təf­sir edilməsi ən asandır və eyni za­man­­da bütün işlərdən ən şə­rəf­li­dir[4]. Quran elmləri insana böyük fay­da ve­rir və o, onu öy­rən­mək­­lə məş­ğul olan kimi, Allah ona bu təşə­b­bü­sündə yar­dım göstərir[5]. Bu­na görə İs­lam alimlərindən biri bu ayə­­nin mənası haq­qında belə de­miş­dir: “Si­zin ara­nız­da Kəramətli Qu­ranı öyrənmək istə­yən varmı? Allah si­zə bunda mütləq kömək edə­cəkdir”. O (Pak və Müqəddəs), qul­larını bu Kitaba iman gətir­mə­­yə və onun nə­sihətlərinə diq­qətlə ya­naşmağa çağırmışdır, lakin on­l­arın arasında bu­nu xatırlayanlar var­mı?

ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ

(54. 18) “Adlar yalançı saydılar. Gör, əzabım və xə­bər­dar­lı­ğım necə oldu!”

(54. 19) “Həqiqətən, Biz onların üstünə müsibəti davam edən bir gündə şaxtalı külək göndərdik».

(54. 20) “O, insanları, gövdələri kökündən qoparılmış xur­ma ağ­ac­ları kimi qaldırıb, yerə çırpırdı».

Adlar məşhur bir xalq idi və qədim zamanlarda Yəməndə ya­­şa­yır­dılar. Allah onlara Hud peyğəmbəri (ə) göndərmişdi və O (ə) onları, Ondan başqa heç kimə ibadət etməməyə dəvət edirdi, am­­ma onlar onu (ə) yalançı saydılar və belə olduqda, Fövqəluca on­la­rın üstünə əzab-əziy­yət və izti­rablarla dolu bir gündə qa­sır­ğalı kü­lək göndərdi. Qa­sır­ğa onların üzərində səkkiz gün və yed­di ge­cə tüğyan etdi. O, insanları yerdən qal­dırıb, göyün yük­sək­li­yi­nə ucal­dır, sonra da var gücü ilə yerə elə çır­pırdı ki, onlar ölü ki­mi ye­rə sərilirdilər. Günahkarların meyitləri, güclü əsən külək­lər­dən kö­kün­­dən qopub yerə yıxılmış çürük xurma ağac­larının göv­də­­lə­ri­nə bənzəyirdi. Gör, Allah Onun hökümlərinə ita­ət­sizlik gös­tə­rən in­san­ları necə asanlıqla cəzalandırır!

ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ

(54. 21) “Gör, Mənim əzabım və xəbərdarlıqlarım necə idi!”

Allaha and olsun ki, bu cəza amansız idi, xəbərdarlıqlarımız isə inandırıcı və qəti idi.

 ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ

(54. 22) “Biz Quranı xatırlanması üçün asanlaşdırmışdıq. Lakin xatırlayanlar varmı?”

Fövqəluca qullarına bəslədiyi mərhəmət və rəhminə görə bu ayə­ni bir də təkrar edir ki, onları həm bu dünyada, həm də Axi­rətdə fayda ve­rənə dəvət etsin.

ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ

(54. 23) “Səmudlular da xəbərdarlıqları yalan saydılar”.

Səmudlular Hicr adlı bir yerdə yaşayırdılar. Onlar – məşhur bir qə­bi­lə idi və Fövqəluca onlara Saleh peyğəmbəri (ə) gön­dər­miş­­­di ki, ix­lasla yalnız tək Allaha ibadət etsinlər və Onun cəza­lan­dı­­­racağından qorxsunlar. Lakin qəbilədaşları Salehə (ə) mü­qa­vi­mət göstərdilər.

ﯰﯱﯲﯳﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹﯺ

(54. 24) “Onlar dedilər: “Doğrudanmı biz özümüzdən olan bi­­ri­nin ardınca gedək? Belə olsa, biz azğınlığa düşər və iztiraba dü­çar olarıq”.

Onlar təkəbbürlə onu (ə) yalançı adlandırdılar və lovğalıqla de­­­di­lər: “Məgər biz sadə bir adamın ardınca gedərikmi? Biz niyə ona ita­­ət et­məliyik? O – insandır, mələk deyildir. O, elə bizim ki­midir və heç də digər, daha şərəfli xalqlara məxsus insanlardan deyil. Üs­tə­lik, hələ o – təkdir. Əgər biz ona tabe olsaq, ən azğın və ən bəd­bəxt­lərdən olarıq».

Onlar doğrudan da ən azğın və ən bədbəxtlərdən oldular. On­­lar in­­sanların arasından olan peyğəmbərə itaət etməyə özlərini la­­yiq bil­mə­­dilər, amma ağaclara, daşlara, heykəllərə və təsvirlərə iba­­dət etmək­dən də çəkin­mə­dilər.

 ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿ ﰀ ﰁ ﰂ ﰃ ﰄ ﰅ ﰆ ﰇ ﰈ ﰉ ﰊ

(54. 25) “Niyə bizim aramızdan Zikr yalnız ona veril­miş­dir? Yox! O – dikbaş yalnçıdır”.

(54. 26) “Sabah onlar kimin dikbaş yalançı olacağını bilə­cək­lər!”

Doğrudanmı Allah bizim hamımızdan yalnız Salehi vəhylə şə­rəf­­lən­dirmişdir? Allah onu niyə belə ucaltmışdır?

Kafirlər Allahın iradəsinə qarşı müqavimət göstərməyi və Onun qərarından açıq şəkildə narazılıq etməyi özlərinə rəva bil­di­lər. Bütün za­manlarda onlar belə etmişdilər ki, Allahın elçilərinə (on­lara salam ol­sun!) haqq dini təbliğ etməyə maneə törətsinlər. La­kin Fövqəluca onla­rın bəyanatlarını Öz seçkinlərinin dili ilə tək­zib edir. Elçilər onlara belə cavab verirdilər: «...Biz – elə sizin ki­mi insanlarıq. Lakin Allah Öz qullarından istədiyinə Öz lüt­fü­nü əta edir...” (İbrahim, 14/11).

Rəbb elçilərə (onlara salam olsun!) nəcib əxlaq və kamil mə­ziy­­yət­lər əta etmiş və onlar bunun sayəsində Onun vəhylərini al­maq və onları insanlara çatdırmaq haqqına layiq görülmüşlər. Al­lah ilahi hik­mətinə və Öz məxluqlarına bəslədiyi rəhmət hissinə əsas­lanaraq, on­lara insanlar arasından elçilər (onlara Allahın sa­la­mı olsun!) göndər­miş­dir. Əgər peyğəmbərlər mə­ləklərdən olsay­dı­lar, onda insanlar on­lar­dan nümunə götürə bilməz­di­lər və belə ol­duqda, Allah da kafirləri cəzalandırmağı ləngitməzdi.

Amma səmudlular bu özəlliyi dərk edə bilmirdilər və buna gö­­rə onlar Salehi (ə) qəbul etmirdilər və buna görə dəhşətli, zalım bir qərar qəbul etdilər. On­lar peyğəmbəri (ə) lovğa və qatı yalançı ad­landırdılar. Allah onları rüsvay etsin! Gör, bu fasiqlər necə də dü­­şün­cəsiz və zalım idilər ki, belə çirkin sözləri, yer üzündə olan ən səmimi və ən sədaqətli insanlar haq­qında söy­ləməyə cəsarət edir­­dilər! Onlar yol verilən bütün hədləri aşıb keçmişdilər və buna gö­­rə də Allah onları əzab-əziyyətli cə­zaya məruz qoy­mağı qərara al­­dı.

ﰋ ﰌ ﰍ ﰎ ﰏ ﰐ ﰑ ﰒ

(54. 27) “Həqiqətən, Biz bir dişi dəvə göndəririk ki, onları sı­­na­yaq[6]. Sən gözlə və səbirli ol”.

Allah onlara füsunkar bir dişi dəvə göndərdi. O, onlara bü­tün xal­­qa bəs edə biləcək qədər süd verirdi. Rəbb səmudlulara bu mö­cü­zə­ni göstərdi ki, onları sınaqdan keçirsin.

Ey Saleh! Sən onlara səbirlə nəsihət ver və gözlə. Ola bilsin ki, onlar sənə iman gətirsinlər[7]. Əgər gətirməsələr, onda Allahın on­lara di­­van tuta­cağı günü gözlə.

 ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ

(54. 28) “Onlara xəbər ver ki, həqiqətən, su onların ara­sın­da bö­lün­müşdür. Qoy onlar su içməyə öz vaxtında gəlsinlər”.

Allah əmr etmişdi ki, səmudluların içməli su əldə etdikləri mən­­­­bə­dən bir gün yalnız dişi dəfə, digər gün isə səmudlular iç­mə­­li­­dirlər. On­lara təkcə özləri üçün ayrılmış vaxtda içməyə icazə ve­­ril­miş, mən­bədən növ­bə­dən kənar içmək qadağan edilmişdi.

ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ

(54. 29) “Onlar öz yoldaşlarını çağırdılar və o, tutub onun diz və­tərlərini kəsdi».

O vaxt səmudlular öz qəbilələrinin ən bədbəxt insanına tap­şır­­dılar ki, dişi dəvəni kəssin. O, qəbilədaşlarına itaət edərək, Sa­le­hin (ə) də­vəsini kəsdi.

 ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ

(54. 30) “Gör Mənim əzabım və xəbərdarlığım necə oldu!”

Həqiqətən, bu sərt cəza idi. Bir anda dəhşətli bir fəryad qop­du, yer titrədi və səmudlular hamısı axırıncı nəfərinədək həlak ol­du­­lar. Allah tək­cə Salehi (ə) və ona (ə) iman gətirmiş qə­bilə­daş­la­rı­nı sarsıdıcı cə­zadan xilas etdi.

ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪﭫ ﭬﭭ

(54. 31) “Həqiqətən, Biz onların üstünə cəmi bir fəryad gön­dər­­dik və onlar ağıldakı küləşə döndülər».

Dişi dəvənin qətl edilməsindən sonra dördüncü gün mələk Cə­b­­rail (ə) cəmi bir fəryad qopartdı və onun nəticəsində səmud­lu­lar çə­pə­rə hö­rü­lən çır-çırpıya döndülər. Belə bir rəy var ki, söhbət qu­rumuş nazik ağaclardan və ağac qol-budaqlarından gedir. Ərəb­­lər onlardan tövlələr üçün hasar tikilişində istifadə edirdilər. Di­­gər bir şərhə görə isə, tövlə sahiblərinin öz mal-qaraları üçün qı­şa tədarük etdikləri sa­mandan bəhs edilir. Bununla belə, cəmi bir fəryad etmək kifayət idi ki, səmudlular, tövlə sahiblərinin əv­vəl­ki vaxtlarda yığdıqları qupqu­ru olmuş ağaclar və budaq­lar ki­mi yerə səriləydilər.

 ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ

(54. 32) “And olsun ki, Biz Quranı xatırlanması üçün asan­laş­­­dır­­dıq. Lakin xatırlayanlar varmı?”

 (54. 33) “Lutun xalqı da xəbərdarlığı yalan saydı».

 (54. 34) “Biz onların üstünə daş yağdıran qasırğa gön­dər­dik və tək­cə Lutun ailəsini sübh çağı xilas etdik”

(54. 35) “dərgahımızdan mərhəmətimizlə. Biz şükür edən­lə­rə əvə­zini belə veririk».

(54. 36) “And olsun ki, O, Bizim əzabla ya­xala­ya­ca­ğı­mız­dan on­­ları xə­bərdar etmişdi, lakin onlar onun xəbərdarlığına şəkk gə­tir­­dilər».

(54. 37) “And olsun ki, onlar inadcıllıqla ondan qo­naq­la­rı­nı tələb edirdilər. Be­lə olduqda, Biz onları gözlərindən məh­rum etdik. Dadın Mənim əza­­bı­mı və Mənim xəbərdarlıqlarımı!”

Lut peyğəmbər (ə) öz qəbilədaşlarını yalnız Tək Allaha iba­dət et­mə­yə, müşriklikdən və onlara qədər heç bir xalqın törət­mə­di­yi çirkin alışqan­lıqlarından əl çəkməyə çağırırdı. Onlar Lutu (ə) ya­lan­çı saydılar, müşrik­lik­dən və Sodom günahından[8] əl çək­mə­di­lər. Mələklər Lutun (ə) yanına qo­naq qiyafəsində gəldikdə, fa­siq­lər o saat onun (ə) yanına gəlib, qonaq­lar­­la öz çirkin əməllərini hə­yata keçirmək istədilər. Allah onları lənətlədi və bütün dünya qar­şısında rüsvay etdi. O (Pak və Müqəddəs), Cəbrailə (ə) əmr et­di ki, onları gözdən məhrum etsin, Lut (ə) isə on­ları daha da dəh­şət­li cəza ilə cəzalandırılacaqları barədə xəbər­dar etdi. Lakin onlar onun (ə) nə­sihətlərinə şübhə etdilər.

ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ

(54. 38) “Səhər isə onları qarşısıalınmaz əzab-əziyyət çul­ğa­dı”.

(54. 39) “Dadın Mənim əza­bı­mı və Mənim xəbər­darlıq­la­rı­mı!”

Allah onların yaşayış məntəqəsinin altını üstünə çevirməyi və zalım­ları nişanlanmış bərk gil topaları ilə daşlamağı əmr etdi. Rəbb Lutu (ə) və ailə­si­ni, öz Rəbbinə minnətdar olduqlarına və Ondan başqa heç kimə ibadət etmədiklərinə görə, mükafat olaraq bu amansız əzab­dan xilas etdi. Fövqəluca xəbər verir ki, bu cəza kafirlər üçün ağır və əzablı idi. Bu isə o deməkdir ki, o, möminlərə nə iztirab, nə də nara­hatçılıq gətirmədi.

ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ

(54. 40) “And olsun ki, Biz Quranı xatırlanması üçün asan­laş­­dır­­dıq. Lakin xatırlayanlar varmı?”

(54. 41) “And olsun ki, xəbərdarlıqlar həmçinin Firon ai­lə­si­nə də göndərilmişdi».

(54. 42) “Onlar Bizim bütün ayələrimizi yalan saydılar və Biz də onları qüdrətimizə və iqtidarımıza uyğun tərzdə cəzalan­dır­­dıq».

Allahın Özü ilə danışmış böyük peyğəmbər Musa (ə) Fi­ro­nun (L) və xalqının yanına göndərilmişdi. Fövqəluca Firona (L) və onun əlaltı­larına elə böyük və ecazkar möcüzələr və ibrətamiz də­lil­­lər göstərmişdi ki, onlar o dərəcədə hələ heç bir xalqa nümayiş et­­­dirilməmişdi, lakin bu­na bax­ma­yaraq, onlar Allahın bütün dəlil­lə­rini inkar etdilər və O (Pak və Müqəddəs), də Fironu (L) və qo­şu­nu­nu dənizdə batırdı.

Fövqəl­uca əvvəlki xalqların taleyini xatırladır ki, həmin qis­mə­tin onlara da nəsib olacağından Muhəmməd Peyğəmbərdən (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) üz döndərənləri xəbər­dar et­sin. Buna görə, daha sonra Quranda deyilir:

ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ

(54. 43) “Məgər sizin kafirləriniz onlarınkından yaxşı idi­lər? Yaxud da Kitablarda sizə bəraətmi var?”

Məgər Allahın elçilərindən ən yaxşısını inkar edən fasiqlər, on­­­lar­dan əvvəlkilərdən – Allahın həlak etdiklərindən yaxşı­mıy­dı­lar? Əgər onlar yaxşıydılarsa, onda bəlkə onlar Onun cəzasından xi­­las ola və mürtədləri darmadağın etmiş yaman qisasdan çə­kin­mə­­yə nail ola bilərlər? Axı bu belə deyil. Onlar özlərindən əv­vəl­ki­lər­dən daha pis ola bilərlər, amma heç vəchlə yaxşı ola bil­məz­lər.

Məgər Allah onlarla qədim peyğəmbərlərin Kitablarında ya­zıl­mış əhdmi bağlamışdır? Əgər bu belə olsaydı, onda onlar Rəb­bin vədi­nə iman gətirər və xilas olacaqlarına ümid bəs­lə­yər­di­lər.

ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ

(54. 44) “Ya da onlar: “Biz zəfər çalan toplumuq!” – de­yir­lər».

Bütün bunlar həqiqətdən çox uzaqdır. Bundan başqa, bu, sa­dəcə, mümkün deyildir. Nə idrak, nə də din belə şeyi qəbul et­məz. Kəramətli Kitablar hikmət və ədalətlə doludur və onlarda ka­firliyə və Allahın bü­tün elçilərindən ən alicənabına və ən la­yiq­li­sinə qarşı ədavətə bəraət ola bil­məz. Belə olduğu halda, kafirlərə bir­­ləşməkdən və bir-birini qo­ru­­maq­dan başqa bir şey qalmır. Bu­na görə, Fövqəluca bildirir ki, ka­firlər bir-birilərinə kö­mək edəcək­lə­­rinə ümid bəsləyirlər. Lakin Rəbb on­­ların zəifliyini və acizliyini if­şa edərək, buyurur:

ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ

(54. 45) “Bu toplum məğlub ediləcək və onlar geriyə qaça­caq­­lar!”

Hər şey belə də oldu: Bədr yaxınlığındakı döyüşdə Allah müş­rik­lə­rin böyük ordusunu darmadağın etdi, onların ba­ha­dır­la­rı­nı və sərkər­dələrini həlaka uğratdı, diri qalanları alçaltdı və Öz di­ninə, peyğəm­bərinə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) və cə­sur müsəlmanlara yardım göstərdi.

ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ

(54. 46) “Doğrusu, Saat onlar üçün təyinolunmuş müd­dət­dir və o Saat - ən ağır və ən acıdır”.

Gün gələcək ki, əvvəlincidən sonuncusunadək bütün ka­fir­lər bir yerə toplanacaq: yer üzündə artıq əzab çəkənlər və orada fa­ni mad­di nemətlərlə, cəza çəkmədən, ləzzət alanlar. Bu, ədalətli mü­ha­kimə və törədilən bütün cinayətlərə görə hesablaşma Gü­nü­dür və o, ən müdhiş və ən ağrı-acılı olacaqdır. O, o dərəcədə bö­yük və qor­xuncdur ki, in­sanlar onları nəyin gözlədiyini hətta tə­səv­vür­lə­ri­nə belə gətirmirlər.

ﯼ ﯽ ﯾ ﯿ ﰀ ﰁ

(54. 47) “Həqiqətən, günahkarlar zəlalətdə və iztirab için­də­­dir­lər».

Onlar Allaha şərik qoşurlar, günah və cinayətlər tö­rə­dir­lər. On­lar yollarından azmışlar, həqiqi biliklərdən və faydalı əməl­lər­dən – insanları iz­­tirabverici cəzadan xilas edən hər şeydən ya­yın­mış­lar. Buna görə Qiyamət günü onlar Cəhənnəmə düşəcəklər və on­da onun alovu yeni qüvvə ilə alışıb yanacaqdır. O, onların bə­dən­lə­ri­ni yandıracaq və keçib, ürəklərinə qədər nüfuz edə­cək.

 ﰂ ﰃ ﰄ ﰅ ﰆ ﰇ ﰈ ﰉ ﰊ ﰋ

(54. 48) “Həmin gün onları üzü üstə Oda sürüyəcəklər: “Cə­­­hən­­nə­min təmasından zövq alın!”

Üz bədənin ən zərif və ən incə hissəsidir və buna görə üz­d­ə­ki yaralar insanı ən güclü iztirablara məruz qoyur. Lakin mələklər bu­­na əhəmiyyət verməyəcəklər və əzabkeşləri üzü üstə sürüyərək de­­yəcək­lər: “Dadın indiyədək görünməmiş əzab-əziyyəti və bö­yük hüznü və Cəhən­nə­min qəzəbini və onun alovlu təmasını öz üzə­­rinizdə sınaq­dan keçirin!”

 ﰌ ﰍ ﰎ ﰏ ﰐ ﰑ

(54. 49) “Həqiqətən, Biz hər şeyi qədəri ilə xəlq etmişik».

Bu bütün məxluqlara, göylərdə və yer üzündə olan bütün var­lıqlara aiddir. Allah Yeganə Xaliqdir və heç kim Ona Öz məx­luq­larını yaratmaqda kömək etmir. Kainatda baş verən hər şey Al­la­hın qədərinə tam uyğun olaraq gerçəkləşir. Fövqəluca bu və ya di­gər hadisənin ha­vaxt və necə baş verəcəyini əzəldən bilir və Özü­nün gələcək məxluq­larının bütün keyfiyyətlərini də bilir. O (Pak və Müqəddəs), Qədəri bu dünyanı xəlq etməmişdən öncə yaz­mışdı və buna görə belə buyurur:

 ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ

(54. 50) “Biz yalnız bir dəfə əmr edirik – göz qırpımı ki­mi”.

Allah: “Ol!” deyən kimi, bir an belə keçmədən Onun istə­di­yi baş verir.

ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ

(54. 51) “And olsun ki, Biz artıq sizin bənzərlərinizi həlak et­­mi­şik. Lakin xatırlayan varmı?”

Sizdən əvvəlkilər də sizin kimi davranardılar: onlar günah iş­lə­dər və elçiləri inkar edərdilər. Amma məgər siz Bizim nəsi­hət­lə­rimiz üzərində dü­şü­nürsünüzmü? Əgər siz lap azca dü­şün­səy­di­niz, anlayar­dınız ki, Allah bütün insanlarla eyni dərəcədə əda­lət­lə rəftar edir. O (Pak və Müqəddəs), bir çox yüzilliklər bundan qa­baq yaşamış fasiqləri məhv etmiş və O (Pak və Müqəddəs), bü gün onlara bənzəyənləri əfv etməyəcəkdir, çünki onların arasında heç bir fərq yoxdur.

ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ

(54. 52) “Onların bütün törətdikləri kitablarındadır”[9].

(54. 53) “Kiçik və böyük olan hər şey yazılmışdır».

Bütün xeyirxah və şərli əməllər Allahın qədərində ya­zıl­mış­dır. Bu, Allahın qədərinin və qismətinin kamilliyinə dəlalət edir. Föv­qəluca Allah bütün varlıqlar haqqında hər şeyi bilirdi və hər şe­yin qədərini Mühafizə­o­lu­nan Lövhədə yazmışdır. O (Pak və Müqəddəs), hər şeyin məhz baş ver­diyi kimi baş verməsini is­tə­miş­dir. Buna görə hər bir in­san bilməlidir ki, onun başına gələn bə­la ondan kənar keçə bilməzdi və həmçinin ona toxunmadan kə­nar­dan keçən nə varsa, ona zərər vura bilməzdi.

 ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ

(54. 54) “Həqiqətən, təqvalılar Cənnət bağlarında və çaylar ara­­sın­da”

Fövqəluca xəbər verir ki, Allahın ehkamlarını yerinə yetirən təq­­valı möminlər Onun haramlarını pozmaqdan çəkinənlər və müş­­rik­likdən, digər böyük və kiçik günahlardan qorxanlar Cən­nət bağları ara­sında olacaqlar. Orada möminlər üçün baxışların gör­­mə­diyi, qu­laq­ların eşitmədiyi, hətta insan xəyalından belə ke­çir­­mə­diyi şeylər hazır­lanmışdır. Bu bağlarda bar gətirən meyvə ağac­ları var, şırıltılı kiçik çaylar axır, füsunkar saraylar ucalır, nə­fis bəzəkli otaqlar parlaq­lıqdan şəfəq saçır. Onlarda ən zərif ye­mək­lər, ləzzətli içkilər və hey­ranedici Cənnət qızları vardır. Ən baş­lıcası isə, şəfəq parlaqlığı saçan nəfis otaq­larda möminlər Öz təq­valı qullarından razı Qalan Fövqəl­qüdrətli Hökm­dar və Ha­kimin ya­xın­lığından həzz almaq imkanı qa­zanırlar. Məhz buna gö­rə Allah buyurur:

ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ

(54. 55) “və Fövqəlqüdrətli Hökmdarın yanındakı sadiqlər kür­­sü­sündə olacaqlar».

Bundan sonra Rəbbin möminlərə əta edəcəyi bol hədiyyələr haq­­qında soruşmağa ehtiyac qalmır. Həqiqətən, Onun səxavəti və mər­hə­mə­ti­nin həddi olmayacaq. Ey Allah! Bizi də bu xoş­bəxt­lər­dən et və etdiyimiz pis əməllərə görə bizi Öz xeyir­xah­lı­ğından məh­rum etmə!

---

[1] Ölülərin dirildilib toplanılacaqları yer. F.S.

[2] Müəllifin bu ikinci rəy ilə əlaqədar gəldiyi nəticə daha ilkinc və əsaslıdır. Lakin sonradan, sa­dəcə olaraq, təkcə Nuhun (ə) ilk gəmi inşaatçısı kimi qeyd olunması, Allahın bu peşəni ona (ə) öyrətməsi və bunu sonrakı nəsillərə saxlaması kimi yalnız bu gerçəkliklə sonuclandırmasını bir qədər də inkişaf etdirərək, Allahın dəlili olaraq, məhz ilkin “gəminin” günümüzə kimi qo­ru­nub saxlanması kimi qəbul etmək daha əfzəldir. Burada Allahın dəlili, təkcə üzgü, yükdaşıma va­sitəsi olan gəmidən bəhs etmək deyil, bəlkə də Nuhun tufanının gerçəkliyini gələcək nə­sil­lə­rə nümunə göstər­mək, sübut kimi saxlamaq mənasında başa düşmək daha əfzəldir. Ayədə: “...Biz onu bir dəlil kimi saxladıq...” – deyilir və burada təkcə gəminin dəlil kimi saxlanması de­yil, həm də onun, Nuhun tufanının xatırlanmasını, Allahın kafirləri necə cəzalan­dırdığını gələcək nəsillərin xatırlamaları üçün bir örnəkdir. Onu, bu dəlili yaddaş­larında saxlayanlar allahsızlığın nə qədər dəhşətli nəticələrə səbəb olduğunu başa düşməli, Onun dininə tərəf üz döndərməli, kafirlikdən, zalımlıqdan əl çəkməlidirlər. Amma bildiyimiz kimi, Nuhun (ə) gəmisini “xatırlayanların” əksəriyyəti elə bu gün də Allahı tanımaq istəməyən nankor millət nümayəndələridir. Əlbəttə, bəşəriyyətin istənilən nümayəndəsi Nuhun gəmisinə ehtiramla yanaşmaq, onu aşkar və tədqiq etmək haqqına malikdir. Lakin onu öz zalımlığını davam etdirmək niyyəti ilə xatırlayan bəzi qonşularımız başa düşmürlər ki, Nuhun gəmisi məhz Allahın birliyini, təkliyini qəbul etməyənlər üçün sarsıdıcı bir dəlildir. O zaman Allah məhz Onun Vahid Rəbb olduğunu qəbul etməyən bəşəriyyəti (Nuh əleyhissalamın peyğəmbər­liyini qəbul edənlərdən başqa) bütövlüklə məhv etmişdi. Haylar özlərini Nuhun (ə) nəslindən törədiklərini “təsdiq” etmək məqsədilə Nuhun (ə) gəmisini hey axtarırlar, onu öz adlarına çıxmaq istəyirlər. Lakin hər hansı bir millətin öz nəslinin həqiqi şəcərəsi ilə hansısa bir peyğəmbərə aid olduğunu sübut etməyə çalışmasında qəbahət yoxdur. Amma məlum və ya mübhəm tarixini saxtalaşdırmağa çalışan istənilən fərd və ya toplum Fövqəluca və Müdrik Allahın qəzəbinə və nifrətinə səbəb olacaq, çünki O (Pak və Müqəddəs) yalançı və saxtakarları sevmir. F.S.

[3] Mən, kursivlə verdiyim bu söz birləşmələri ilə, rus mətnindəki “ковчег” sözünü ifadə etməyə çalışdım. F.S.

[4] Mən, Allahın izni ilə, bildirmək istəyirəm ki, Kəramətli Quranın Təfsirinin gözəl və anla­şıq­lı tərzdə tərcümə edilib, hər hansı bir xalqın oxuması üçün təqdim edilməsi üzrə görülən iş də eynilə ən şərəfli işlərdən biridir. Həmd olsun misilsiz hikmət və hədsiz mərhəmət Sahibi Föv­qəluca Allaha ki, məni bu çoxfaydalı işi görməyə yönəltmiş və bunu həyatımın ən gözəl bəh­rəsi və əldə etdiyim ən yüksək nəticələrdən etmişdir! Şükürlər olsun Allaha – hər şeyin Xaliqinə və hər şeyi Yönəldənə! F.S.

[5] Möhtərəm müəllifimiz əs-Səədinin bu gəldiyi nəticənin həqiqətə necə də uyğun ol­duğunu bu əsərin üzə­rin­də işlədiyim beş il ərzində hiss etdim və buna görə Səxavətli Allaha – Həmd Sahibinə öz qul­luq min­nətdarlığımı bildirir və Ona sonsuz­luğadək şükür edirəm! Ey Allahım, qullarına uğu­ru Bəxşedən yalnız Sənsən! Həmd olsun Sənə, aləmlərin Rəbbinə! F.S.

[6] Quran və Sünnə öyrədir ki, Fövqəlqüdrətli və misilsiz İdrak Sahibi Allah nəyin necə ola­ca­ğı­nı əzldən bilir və “Onun insanları sınamasının məqsədi nədən ibarət idi” – deyə oxucuda sual do­ğa bilər. Axı O (Pak və Müqəddəs), bu sınağın nə ilə nəticələnəcəyini bilirdi. Öncədən Mər­hə­mətli və Rəhimlidən (yanıla biləcəyimə görə) bağışlanma diləyərək, oxucunun mümkün ola bi­lə­cək bu sualına, Allahın, hamı kimi, mənə də verdiyi bir səviyyədə, bu məqsədi belə təsvir et­mək olar: Sonsuz Mərhəmət Sahibi insana demək olar ki, hər növ potensial qabiliyyət və ba­ca­rıq­lar vermişdir və bunlardan başqa, insana hələ bir muxtar iradə də bəxş etmişdir. İnsana əta edil­miş qabiliyyətlər arasında ən vacib olanlardan bir digəri də ağıldır. Mən, yenə də Allahın iz­ni ilə, bildirmək istəyirəm ki, Hərşeyibilən Allah insanı sınaqdan keçirmək istəyərkən, onun öz ağlına və iradəsinə uyğun olaraq sərbəst qərar qəbul etməsini istisna etməmiş, əksinə, onun, ağıl­sız və iradəsiz məxluqlara nisbətən, öz üstünlüklərindən istifadə etməli olduğunu nəzərə al­mış­dır. Yəni, Allahın yazdığı qədəri, Onun nəzərdə tutduğu ağıl və iradə ilə, insana çatdırılmış Qu­ran və Hikmətin əsasında uzlaşdırmaq olardı və bu ilahi sınaq nəticəsində insan Allahın Cən­nətinə layiq olmağı üstün tuta bilərdi. Amma bu sınağın nəticəsi Allah üçün deyil, insanın onu özünün dərk etməsindən ötrüdür. Lakin insanların çox cüzi bir hissəsi, o da yalnız Allahın haq­qı dərk etmək istəyində olanlara göstərdiyi lütüfkarlığı sayəsində, bu İlahi həqiqətləri an­la­ya bilmişdir... Deməli, bu sınağı Allah Özü üçün deyil (çünki O, hər şeyin əzəlini də, sonunu da bilir!), məhz insan üçün, onu məsuliyyət sahibi etmək üçün həyata keçirir... F. S. (08.09.2011).

[7] Hikmət Sahibi Allah ayədə (54. 27) insanları sınağa çəkdiyini açıq bəyan edir. Bu isə ona də­la­lət edir ki, əgər bu sınaq Onun Özünə lazım olsaydı, O (Pak və Müqəddəs) bu barədə insanı xə­bərdar etməzdi. Lakin əslində bu sınaq insanların özünə lazım olan sınaq idi ki, onlar Haqqı dərk etdikdən sonra şüurlu surətdə iman gətirsinlər. Müəllif də şərhində bunu nəzərdə tutaraq bil­dirir ki, “ola bilsin ki, onlar sənə iman gətirsinlər». Bu qeydlərin yazılmasının əsas sə­bəbi, bəzi cahil insanların bu ayənin bildirmək istədiyi hikmətli mahiyyətini anlamayaraq, Al­lahın insanı sınaqdan keçirməsini Onun mütləq elminə şübhə ilə yanaşa biləcəklərindədir. Al­lah o sınağı insanlardan ötrü keçirir ki, onlar onun nəticələrinə özləri əmin olub, faydalana bil­sin­lər. Hətta müsəlmanlar arasında da, əqidə baxımından möhkəm hazırlığa malik olmayanlar bə­zi İlahi məqsədlərin anlaşılması qarşısında mətəl qalırlar, mövcud sualları arayıb doğru ca­vab tapa bilmirlər. Bu qeydlər belə halları önləmək üçündür. F.S.

[8] Homoseksualizm. F.S.

[9] Ayədə “kitablarındadır” ifadəsi onu göstərir ki, burada insanların bütün əməllərinin yazıldığı və Qiyamət günü insanlara sağ və ya sol tərəfdən veriləcək əməl kitabları nəzərdə tutulur. Bunu kitab sözünün cəm halda (فِي الزُّبُر) olması da təsdiq edir. F.S.