79. ƏN-NAZİAT SURƏSİNİN ŞƏRHİ

Π \

ƏN-NAZİAT

SURƏSİNİN

ŞƏRHİ

 ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ

                            Mərhəmətli və Rəhimli Allahın adı ilə!

ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ

(79. 1) “And olsun zorakılıqla siyirənlərə!”

(79. 2) “And olsun rahatca çıxaranlara!”

(79. 3) “And olsun çox sürətlə üzənlərə”,

(79. 4) “inamla ötüb keçənlərə”

(79. 5) “və hökümləri icra edənlərə!”

Allah alicənab mələklərə və onların yerinə yetirdiyi əməl­lə­rə and içir. Bu onu göstərir ki, mələklər Allahın iradəsini necə da­­nı­şıqsız və bö­yük səylə icra edirlər. Belə bir rəy mövcuddur ki, Föv­­­qəluca bu andı cəzanın və dirilmənin doğruluğunu təsdiq et­mək üçün çəkmiş­dir ki, buna da ardınca vəsf etdiyi Qiyamət gü­nü­­­nün dəhşətlərinin təs­­viri dəlalət edir.

Digər bir rəyə görə isə Allah mələklərə and içir ki, insanları on­­ların varlığının gerçəkliyinə inandırsın, çünki mələklərə iman di­­nə imanın altı sütunundan biridir.

Bu surədə mələklərin xatırlanan əməlləri əvəz veriləcəyinə aid­­dir və onların gerçəkləşdirilməsi, insanlar həm can verərkən, həm də ona qədər və ondan sonra, mələklərə həvalə edilmişdir. Onlar kafir­lərin ruhunu zorla çəkib çıxarırlar və ruh bədəndən çı­xa­nadək və ona törətdiyi əməllərinə görə əvəzi verilənədək yalnız bu işlə məşğul olurlar. Möminlərin ruhunun alınmasına gəldikdə isə mələklər onları ehmallıca və səylə alırlar. Bu o de­mək­dir ki, mö­minlərin ruhu bədən­dən xoşluqla, maneəsiz çı­xa­rı­la­caq, ka­fir­lə­rin ruhu isə bədəndən dar­tıla-dartıla güclə qoparıla­caqdır.

Mələklər göydə ya yuxarıya, ya da aşağıya hərəkət edirlər, Al­la­hın hökümlərini icra etməyə, vəhylərini elçilərə çatdırmağa və şey­­tan­ları qabaqlamağa tələsirlər ki, onlara göylərdəki danışıqlara qu­laq as­malarına imkan verməsinlər. Allahın sərəncamı ilə onlar göy­lərdə və yerdə bəzi işləri idarə edirlər – yağış yağdırır, bitkilər ye­tişdirir, kü­ləkləri qovur, dənizlərə qayğı göstərir, cinlərə və hey­vanlara nə­za­rət edir, Cənnətdə və Cəhənnəmdə xidmət göstərir və s. işlər görürlər.

 ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ

(79. 6) “O gün sarsıdan sarsıdacaq”

(79. 7) “və ardınca daha bir sarsıntı olacaq”.

(79. 8) “O gün ürəklər şiddətlə çırpınacaqdır,

(79. 9) “baxışlar isə müti olacaq».

Qiyamət günü bir sarsıntı digərini əvəz edəcəkdir. İn­san­la­rın ürək­ləri gördüklərinin və eşitdiklərinin dəhşətindən na­ra­hat­çı­l­ığa və həyəcana bürünəcəkdir. İnsanların baxışları itaətkar və mən­fur ola­caqdır, çünki onların ürəklərini qorxu artıq almış ola­caq və onların ruhu isə dəhşətdən sarsılacaq, hüzn və kədərə qa­pı­la­caqdır.

 ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ

(79. 10) “Onlar deyirlər: “Doğrudanmı biz əvvəlki halı­mı­za qayı­dacağıq”

(79. 11) “çürümüş sümüklərə çevrildikdən sonra?!”

Bunu, öldükdən sonra dirildiləcəklərini inkar edən insanlar de­­yir­lər. Onların sözləri küfür və təəccüblə doludur. Onlar diril­di­lə­­cək­lərini nəinki inkar edirlər, hətta onu qeyri-mümkün bir şey sa­yır­lar və bu onların azğınlığını daha da artırır.

ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ

(79. 12) “Onlar deyirlər: “Əgər belə olarsa, bu – faydasız qa­yı­dış olar!”

Onlar dirildilməni mümkün olmayan sayırlar və sümükləri çü­rü­dükdən sonra yenidən xəlq ediləcəklərinə iman gətirməkdən boyun qa­çırırlar, çünki Allahın fövqəlqüdrətini dərk etmirlər. Buna görə də sonra O (Pak və Müqəddəs), izah edir ki, diriltmə Ondan ötrü çətin deyil və belə buyurur:

ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ

(79. 13) “Həqiqətən, o, yalnız bir hayqırtı olacaq”

(79. 14) “və onların hamısı torpağın üstünə çıxacaq».

Mələk Sura üfürəndə bütün məxluqlar qəbirlərindən çı­xa­raq, ətraflarına baxacaqlar. Allah onların hamısını toplayıb, Öz əda­lətli Məhkə­məsini quracaq və hər kəsə onun əməlinə görə əvə­zi­ni verəcək.

ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ

(79. 15) “Musa haqqında hekayət sənə çatıbdırmı?”

Rəbb bu sualla Musa peyğəmbər (ə) haqqında olan heka­yə­tin doğ­ruluğunu təsdiq etmişdir.

 ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ

(79. 16) “Rəbbi müqəddəs Tuva vadisində ona müraciət et­miş­di”:

(79. 17) “Fironun yanına get, o həddini aşmışdır”

(79. 18) “və de: “Təmizlənmək istəmirsən?”

(79. 19) “Mən sənə Rəbbinə doğru yolu göstərərəm və təq­v­alı olar­san».

Musa peyğəmbər (ə) məhz bu vadidə olduğu zaman Allah onun­­la (ə) danışmış, onu (ə) elçi seçmiş[1], ona (ə) vəhy nazil etmiş və duasına cavab vermişdir.

Ey Musa! Fironun yanına get və onu özbaşınalıqdan və za­lım­­lıqdan, müşriklikdən və Allaha itaətsizlik göstərməkdən çə­kin­dir. Onunla yumşaq və mehribanlıqla danış, “ola bilsin ki, o, nə­si­hətə qulaq assın və qorx­sun” (Ta-ha, 20/44). Ona təklif et ki, qəl­­bini gözəl və tərifəlayiq keyfiyyət­lərlə zənginləşdirsin. Ağıllı in­­­sanlar belə xüsu­siyyətlərə nail olmaq üçün bir-biri ilə rəqabət apa­­rırlar. Həmçinin onu qəlbini imansızlıq və zalımlıq çir­ka­bın­dan təmizlənməyə dəvət et ki, haqq dinə gəlsin və xeyirxah işlər gör­­məyə başlasın. Sən ona doğru yolu göstərməyi bacarar və Al­la­hın lü­tüfkar­lığını necə qazanmağı və Onun qəzəbinə nəyin səbəb ola biləcəyini izah edə bilərsən. Əgər o, doğru yolu dərk edə bilsə, on­­da təqvalı qul olacaqdır.

Lakin Firon (L) Musanın (ə) ardınca getməkdən boyun qa­çır­dı və buna görə Fövqəluca belə buyurur:

 ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ

(79. 20) “O, ona böyük bir möcüzə göstərdi”,

(79. 21) “lakin o, bunu yalan sayıb, itaətsizlik etdi”,

(79. 22) “sonra üz döndərib, ciddi-cəhd göstərərək”,

(79. 23) “(əhalisini) toplayıb, onlara ucadan müraciət etdi”

(79. 24) “və dedi: “Mən – sizin uca rəbbinizəm!”

(79. 25) “Belə olduqda, Allah onu həm Axirətdə, həm də ilk həya­tında cəzalandırdı”.

Musa (ə) ona (L) çoxlu böyük möcüzələr göstərdi. Föv­qəl­uca bu­­yu­rur: “O, əsasını atdı və o əsil ilana çevrildi. Sonra o, əli­ni (qol­tu­ğundan) çıxarır və o, ona baxanlara parlaq ağ kimi gö­rü­nür” (Əraf, 7/107-108). Lakin Firon (L) haqqı yalan saydı və Rəb­bi­nin hökmünə itaət etmədi. O (L) qərara aldı ki, özünü haqqa qarşı qoy­sun, öz dö­yüşçülərini yığıb, özünü “uca rəbb” elan etdi. Firon (L) on­lara eti­na­sızlıqla yanaşdı, amma onlar buna baxmayaraq, ona (L) ita­ət edib, yalanını təsdiqlədilər. Allah isə onun (L) cə­za­sını sərt xə­bər­darlıq, həm bu dünyada, həm də Axirət həyatında Onun cə­za­lan­dıracağının la­büd­lüyünün dəlili etdi.

ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ

(79. 26) “Həqiqətən, bunda çəkinənlər üçün ibrət vardır».

Allahın ayələrindən və nəsihətlərindən yalnız təqvalı qul­la­rı fayda­lana bilirlər. Fironun (L) acı taleyini görərək, onlar başa dü­­şürlər ki, təkəbbürlük edən, Allaha itaətsizlik göstərən və Alla­hın hakimiy­yətinə id­dialı olan hər kəsi O (Pak və Müqəddəs), həm bu dünyada, həm də Axirət həyatında cəzalandıracaqdır. Əgər insanın ürəyi Allah xofundan məh­rum­dursa, onda o, ona, hət­­ta ən böyük mö­cüzələr göstərilsə də, iman gətirməz.

ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ

(79. 27) “Sizi xəlq etmək çətin idi və ya göyü? O, onu inşa etdi”,

(79. 28) “qübbəsini qaldırdı və onu nizama saldı”,

Fövqəluca, dirilməni inkar edənlərin və Allahın insanların bə­­­dənlə­rini əvvəlki vəziyyətinə qaytarmağa gücü yetməyəcəyini id­dia edənlərin əleyhinə inandırıcı dəlil gətirir. Məgər nəhəng, qüd­rətli yük­sək göyü ya­rat­maq, insanları xəlq etməkdən asandır? Allah onu inşa etmiş, formalaş­dırmış və onun görkəmini elə mü­kəm­məl etmiş­dir ki, onun sarsılmazlığı və kamilliyi ağılları hey­rətə salır və ürəkləri sarsıdır.

 ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ

(79. 29) “gecəsini qaranlıq etdi və gündüzünü aydınlatdi”.

Gecənin qaranlığı göy qübbəsinin və yerin bütün guşələrini əha­tə edir, sonra isə səhər şəfəqləri ilə əvəz olunur ki, insanlar öz mə­­nəvi və dünyəvi həyatını sahmana salmaq məqsədilə çalışa bil­sin­lər.

ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ

(79. 30) “Bundan sonra, O, yeri yayıb”,

(79. 31) “ondan su və otlaqlar çıxartdı”

(79. 32) “və üzərində dağları bərkitdi”

(79. 33) “ki, sizə və mal-qaranıza fayda versin».

Göyləri xəlq edəndən sonra Allah yeri yaydı, yəni yerdə bö­yük nemət mənbələrini yerləşdirdi. Bu ifadənin mənası sonrakı ayə­­lərdə öz əksini tapmışdır. Onlarda Fövqəluca Allah xəbər verir ki, O (Pak və Müqəddəs), yerdən su çıxartmış, onda otlaqlar be­cərt­­miş və onun üzərində dağlar yerləşdirib bərkitmişdir.

Beləliklə, Rəbb göyləri yaratdıqdan sonra yeri yaymışdır ki, bu­nu da təsdiq edən həmin mübarək ayənin mətnidir.

Yerin bilavasitə yaradılmasına gəldikdə isə qeyd edil­mə­lidir ki, o, göylərdən öncə xəlq edilmişdir. Bu barədə Fövqəluca be­lə bu­yu­rur: “De: “Doğrudanmı siz yeri iki gündə[2] Yaradana iman gə­tir­­mir­si­niz və baş­qa­larını Onunla bərabər tutursunuz? Axı O, aləm­­lərin Rəbbidir... Sonra O, duman halında olan göyə yö­nəlib, ona və yerə: “istər-istəməz gəlin!” – buyurdu. Onlar de­di­lər: “Kö­nül­­lü gəldik». O, onları iki gün ərzində yeddi göy ki­mi yaratdı və hər göyə öz və­zi­fəsini təlqin etdi” (Fussilət, 41/9, 11-12).

Əzəmətli göyləri nəhəng səma cisimləri ilə və həyat üçün zə­ruri olan bütün nemətləri ilə birlikdə yaşıl Yer üzünü Yaradan və onlara bir vəzifə olaraq Ona ibadət etməyi Buyuran Öz məx­luq­larını da mütləq dirildəcək və onlara əməllərinə görə əvəzini verəcəkdir. Onda xeyirxahlıq edənlər böyük nemət qazanacaq, cinayət törədənlər isə qoy özlərindən küssünlər. Buna görə, sonra Fövqəluca Qiyamət gü­nü­nün və əvəz verilməsinin baş­lan­masını xatırladır.

 ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ

(79. 34) “Böyük fəlakət gəldiyi zaman, – “

(79. 35) “həmin gün, insan etdiklərini yada salacaq”

(79. 36) “və Cəhənnəm, görənlərə, aydın görünəcək».

Əzəmətli dirilmə və böyük fəlakət başladıqda, bunlarla ya­na­­şı istə­ni­lən bədbəxtlik çox kiçik görünəcək və onda ata doğma oğ­­­lunu, ər – arvadını, sevən – sevgilisini yaddan çıxaracaqdır. Hə­min gün in­san özünün xeyirxah və yaramaz əməllərini xatır­la­ya­caq­­dır. O, öz xe­yirli işlərinin daha da, hətta bir zərrə qədər də ol­sa, çox olmasını arzu edəcəkdir, yaramaz əməllərinin isə zərrəsi isə ona getdikcə daha çox qəm-qüssə gətirəcəkdir.

Həmin gün insan biləcək ki, onun uğurunun və ya zərərinin əsa­sını dünya həyatında can atdığı şey təşkil edəcəkdir. Lakin o, nə­­yisə dəyiş­dir­mək imkanından məhrum ediləcəkdir. Bu dün­ya­da sax­la­dığı bütün əla­qələri qırılacaq və onunla yalnız onun əməl­lə­ri qala­caqdır. Belə olduq­da, o, öz əhlini udmağa hazır olan və yal­nız Rəb­binin əmrini gözləyən Cəhənnəmi görəcəkdir.

 ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ

(79. 37) “Həddi aşanların”

(79. 38) “və dünya həyatını üstün tutanların”

(79. 39) “sığınacağı, həqiqətən, Cəhənnəm olacaqdır!”

Bu insan Allahın haramlarını pozmuş, böyük günahlar iş­lət­m­ə­­yə cəsarət göstərmiş və Rəbbin ona icazə verdikləri ilə qa­ne ol­ma­mış­dır. O, dünya həyatını Axirət həyatından üstün tut­muş, öz hə­yatını dünya qayğılarına həsr etmiş, vaxtını həzz al­maq­la və eşq məcaraları ilə keçirmiş, Axirət həyatını və onun xey­ri­nə xid­mət etməyi unut­muşdur. Buna görə Cəhənnəm onun mən­zili və əbə­di məskəni ola­caqdır.

 ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ

(79. 40) “Amma Rəbbinin qarşısında dayanacağından qor­xa­­nın və ehtiraslarını özünə qadağan edənin”

(79. 41) “sığınacağı, həqiqətən, Cənnət olacaqdır!”

Bu insan ədalətli qisas alınacağından qorxardı və bu qorxu onun həyatına öz təsirini göstərmişdir. O, Allaha itaətkar olmaqda ona mane olan ehtiraslarından çəkinmiş, ona xeyirxahlıq etməyə ma­neə olan qüsurlu meyilləri və istəkləri ilə mübarizə aparmış və bun­­ların sayəsində öz istəklərini Allahın Elçisinin (ona Allahın sa­la­vatı və salamı olsun!) gətir­diklərinə tabe etmişdir. Buna görə onun sığınacağı – bütün nemət­lərin, sevincin və Səadətin top­lan­dığı Cənnət bağları olacaqdır.

ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ

(79. 42) “Səndən o Saat haqqında soruşurlar: “O nə vaxt gə­­lə­cək?”

Onların bu barədə soruşmasının səbəbi, dirilməni inkar et­mə­lə­ridir. Allah onlara cavab verərək, belə buyurur:

ﯿ ﰀ ﰁ ﰂ ﰃ

(79. 43) “Sən onu necə xatırlaya bilərsən?”

Bizim Qiyamət gününün başlayacağı vaxtı haqqında sənə və onlara bildirməyimizin nə faydası var? Bunun mənası yoxdur! Hə­min günün başlayacağı müddətini bilərək, Allahın qulları on­dan nə dini, nə də öz dünya həyatı üçün heç bir fayda əldə edə bil­məzlər. Əksinə, bu barədə məlumatı bütün məxluqlardan giz­lət­mək daha məqsədə­uy­ğundur və buna görə Fövqəluca onu məx­fi saxlayır.

 ﰄ ﰅ ﰆ ﰇ

(79. 44) “Bu sonluğu yalnız Rəbbin bilir”.

Fövqəluca həmçinin belə buyurur: “Səndən o Saat haq­qın­da soruşurlar: “O nə vaxt gələcək?” De: “Həqiqətən, bu barədə elm yal­nız Rəbbimə məxsusdur. Heç kim, Ondan başqa, onun gəl­məsinin vaxtını aşkar etməyə qadir deyildir” (Əraf, 7/187).

 ﰈ ﰉ ﰊ ﰋ ﰌ ﰍ ﰎ ﰏ ﰐ ﰑ ﰒ ﰓ ﰔ ﰕ ﰖ ﰗ

(79. 45) “Həqiqətən, sən – bundan qorxanlar üçün yalnız xə­bər­dar­lıq edənsən».

(79. 46) “Həmin gün onu görəndə, onlara elə gələcək ki, ora­­­da[3] axşamüstü və ya səhər çağı cəmi bir-neçə saat qalıb­mış­lar».

Sənin nəsihətlərin yalnız Saatın gələcəyindən və Allahın hü­zu­­runda duracaqlarından qorxanlara fayda gətirər. Belə insanlar Qi­ya­mət gününə hazırlaşır və Axirət həyatı naminə çalışırlar. Am­ma di­ril­məyə inanma­yanlara və Axirət həyatı üçün səy gö­s­tər­mə­yərək, yalnız kafirliyini artır­mağa və qüvvəsini haqqa mü­qavimət gös­tərməyə sərf edənlərə gəldikdə isə onların sənin dəvətinə ca­vab vermələri əbəs olardı, Müdrik Allah isə bundan uzaqdır.

---

[1] Müdrik Allahın hər şeyi Mühafizəolunan Ana Kitabında öncədən yazmış olması ilə bağlı konseptual prinsipi nəzərə alaraq, qeyd etmək yerinə düşər ki, bəşəriyyətə ta Qiyamətədək hansı elçilərin və peyğəmbərlərin göndəriləcəyini Fövqəluca öncədən müəyyən etmişdi və Musa peyğəm­bərə (ə) Tuva vadisində isə Allahın hökmü ona (ə) yalnız bəyan edilmişdi. Mü­la­hi­zə­mizi dolayısı ilə sübut edən (Musanın (ə) doğuluşundan Allahın nəzarəti altında olması, qo­run­ması, Fironun (L) ailəsində tərbiyə olunması və s. haqqında) kifayət qədər ayələr vardır. F.S.

[2] Quranın bir sıra türk tərcümələrində bu “iki gün” ifadəsi “iki dövr”, mərhələ, faza kimi çevrilir. Mən bu barədə Təfsirin əvvəlki cilidlərində qeyd etmişəm. F.S.

[3] Yəni, bu dünyada. F.S.