\»
ƏL-ƏHQAF
SURƏSİNİN
ŞƏRHİ
ﭑ ﭒ
ﭓ ﭔ
Mərhəmətli və Rəhimli Allahın adı ilə!
ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ
(46. 1) “Ha. Mim.”
(46. 2) “Kitab Fövqəlqüdrətli, Müdrik
Allahdan nazil edilmişdir.”
Fövqəluca Öz Son
Vəhyini şərəfləndirmiş və ucaltmışdır. Bunu ona görə etmişdir ki, qullarını
Şanlı Quranı öyrənməyə ruhlandırsın və onlar öz qəlbini onun nuru ilə
işıqlandırsınlar, onun ayələri üzərində düşünsünlər və onun hikmətlər xəzinəsinə
nüfuz edə bilsinlər.
Allah Şanlı Quranı
onun hökümləri və qadağaları ilə məhz Özünün nazil etdiyini bəyan etdikdən
sonra, O (Pak və Müqəddəs), qullarına göyləri və yeri xəlq etdiyini
xatırladır. Bununla da Fövqəluca təntənə ilə Özünün Xaliq və Hakim olduğunu
bəyan edir. O (Pak və Müqəddəs), belə buyurur: “...Heç şübhəsiz ki, xəlq etmək
və hökm vermək Ona məxsusdur...” (Əraf, 7/54); “Allah – yeddi göyü
və yerin də o qədər mislini Yaradandır...” (Talaq, 65/12); “O
mələkləri ruhla Öz əmri ilə istədiyi quluna nazil edir: “Məndən başqa ilah
olmaması barədə xəbərdarlıq edin. Məndən qorxun!” O, göyləri və yeri
haqq ilə xəlq etmişdir...” (Nəhl, 16/2-3).
Allah Özünün çoxsaylı məxluqlarından
insanları və cinləri seçmiş və onlara öz həyat yolunu müstəqil müəyyən etmək
haqqı əta etmişdir. Rəbb onlara yaşamaq üçün mühit bəxş etmiş, göyləri, yeri və
onların arasında olanları tabe etmiş və onlara Öz elçilərini göndərmiş və
Kitablar nazil etmişdir. O (Pak və Müqəddəs), onlara bəzi şeyləri yerinə
yetirməyi, bəzilərindən isə çəkinməyi buyurmuş və bildirmişdir ki, yer həyatı
keçici zəhmət və qayğılar üçün təyin olunmuşdur və insanlar onda əbədi
qalmayacaqlar. Onlar öləcək, lakin yox olmayacaqlar və başqa bir dünyaya, əbədi
dünyaya gedəcəklər və yola özləri ilə yer üzündə yaşadıqları zaman yerinə
yetirməyə nail olduqları əməllərini aparacaqlar. Orada, Axirət həyatında,
onlar bütün əməllərinə görə əvəz alacaqlar.
ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣﮤ ﮥ
ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ
(46. 3) “Biz göyləri, yeri və onların
arasındakıları yalnız haqq xatirinə və müəyyən müddət üçün xəlq etmişik. Lakin
iman gətirməyənlər xəbərdar edildiklərindən imtina edirlər”.
Fövqəluca
insanlara Axirət həyatının varlığını sübut edən çoxlu möcüzələr göstərmiş,
kafirlərə Onun mükafatının necə gözəl olacağını və Onun cəzasının isə necə
dəhşətli olacağını bəyan etmişdir. O (Pak və Müqəddəs), xalqların bəzilərini
yüksəltmiş, digərlərini isə həlak etmişdir ki, insanlar xeyirli sonu daha da
möhkəm arzulasınlar və pis nəticələrdən dəhşətə gəlsinlər. O (Pak və Müqəddəs),
Kainatı əylənmək üçün və nahaq yerə deyil, yalnız Haqqın xatirinə xəlq
etmişdir ki, insanlar öz Xaliqinin əzəmətini dərk edə bilsinlər, Onun
kamilliyinə əmin olsunlar və anlasınlar ki, qüdrətli göyləri və nəhəng yeri
yaratmış Allah heç bir çətinlik çəkmədən onları da öldükdən sonra dirildə
biləcəkdir, sonra, ya cəzalandıracaq, ya da mükafatlandıracaqdır.
Allah qullarına Özünün haqlı olmasının
dəlillərini təqdim etdikdən sonra, onlara doğru yolu göstərir və bəyan edir
ki, Onun qulları arasında elələri var ki, haqdan üz döndərirlər və peyğəmbərlərin
dininə düşmənçilik bəsləyirlər. Lakin onların arasında elələri də var ki,
Allaha iman gətirir və haqqı tanıyırlar. Onlar öz Rəbbinin əhkamlarına riayət
edir, onlara hörmətlə yanaşır, onları yerinə yetirirlər və bunların sayəsində
onları böyük müvəffəqiyyət, şərdən və cəzadan xilas olma gözləyir.
ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ
ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ
(46. 4) “De: “Gördünüzmü Allahdan başqasına
dua edilənləri? Onların yerin hansı hissəsini yaratdığını mənə göstərin!
Yaxud onlar göylərə şərikdirlər?! Əgər doğru danışanlarsınızsa, mənə bundan
qabaqkı bir Kitab və ya heç olmazsa hər hansı bir elm əlaməti gətirin”.
Kafirlər bütləri
Allaha bərabər tutmuş və özləri üçün nə xeyrə, nə şərə, nə həyata, nə ölümə,
nə də dirilməyə sərəncam çəkə bilməyən ilahlar uydurmuşdular. Ey Muhəmməd!
Bu “ilahların” acizliyini ifşa et və kafirləri əmin et ki, daş heykəllər
ibadətə layiq deyillər. Buna görə onlardan soruş: “Sizin “ilahlarınız”
neçə ulduz və neçə planet yaradıblar? Onlar neçə dağ və neçə çay yaradıblar?
“İlahlarınız” neçə heyvan, ot və bitkilər yetişdirmişlər? Bəlkə onlar Kainatı
yaratmaqda Allaha kömək etmişlər? Belə bir şey olmamışdır və siz özünüz buna
şahidsiniz». Bu – Allahdan başqa, kimə olursa olsun, ibadət edilməsinin
yalan və faydasız olmasının təkzibolunmaz məntiqi dəlilidir.
Sonra Fövqəluca xəbər verir ki, müşriklərin
iddiaları nəinki məntiqi dəlillərdən, həm də Mübarək Kitabların həqiqi mətnlərindəki
sübut və əsaslardan da məhrumdur. Ey Muhəmməd! Qoy müşriklər hansı Kitabın
insanları bütlərə ibadə etməyə çağırdığını sənə göstərsinlər, ya da Allahın
elçilərinin (onlara salam olsun!) hansı birinin belə etməyə[1]
hökm verdiyini sənə desinlər.
Müşriklər heç vəchlə Peyğəmbərə (ona
Allahın salavatı və salamı olsun!) etiraz edə bilməzdilər, çünki Allahın
bütün elçiləri (onlara salam olsun!) Vahid Allaha ibadəti təbliğ edirdilər və
On-dan başqa kiməsə ibadəti qadağan edirdilər. Tövhid ən yüksək bir elmdir
ki, bəşəriyyətə Allahın elçilərindən (onlara salam olsun!) irs qalmışdır və
buna görə Fövqəluca belə buyurur: “...Biz hər ümmətə elçi göndərmişik:
“Allaha ibadət edin və tağutdan çəkinin!...” (Nəhl, 16/36). Hər bir peyğəmbər
(ə) öz xalqına demişdir: “...Allaha ibadət edin, çünki sizin Ondan başqa
ilahınız yoxdur!...” (Əraf, 7/59).[2]
Bütün bunlardan
aydın olur ki, öz inanclarını müdafiə edən müşriklər sübut və dəlillərə
istinad etmirdilər və yalnız yanlış zənnə qapılır və qüsurlu nəticələr
çıxarırdılar. Buna əmin olmaq üçün onların dini təlimi və adətləri ilə sadəcə
tanış olmaq və onların uydurub bütün həyatları boyu ibadət etdikləri
“ilahlarının” bu dünyada və ölümdən sonra onlara hansı faydanı verə biləcəklərini
onlardan soruşmaq kifayətdir.
ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵ
ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ
(46. 5) “Allahın əvəzinə, Qiyamətə qədər
onlara cavab verməyərək, dualarından qafil qalanlara dua edənlərdən kim
daha çox azğınlıqdadır?!”
Onlar müşriklərə zərrə qədər xeyir gətirə
bilməzlər, çünki onların yalvarış və dualarını eşitməzlər. Yox, əgər
dualarını eşitsəydilər də, onsuz da bu dünyada onlara heç bir kömək edə bilməzdilər.
Bu, Qiyamət gününə qədər belə olacaqdır və o başladıqda isə Allahdan başqa
kömək üçün dua edilənlərin hamısı müşriklərdən imtina edəcəklər və onların
özlərinə ibadət etdiklərini təkzib edəcəklər.
ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ
(46. 6) “İnsanlar toplandıqda bütlər onların düşməni kəsiləcəklər və
ibadətlərini rədd edəcəklər.”
Müşriklər və onların uydurduqları
“ilahlar” bir-birilərini lənətləyəcək və bir-birilərindən imtina edəcəklər.
ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ
ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ
(46. 7) “Aydın ayələrimiz onlara
oxunduqda, Haqqa iman gətirməyənlər: “Bu – açıq-aşkar bir sehrdir” –
deyirlər”.
Kafir günahkarlara, gerçəkliyinə şübhə
edilməsi mümkün olmayan ayələri bəyan etdikdə, onlar özləri üçün faydalı
nəticələr çıxartmır və onlardan üz döndərirlər ki, bununla da özlərini
Allahın qarşısında hər hansı formada bəraət qazanmaqdan məhrum edirlər.
Onlar haqqı dinləyir, lakin özlərinin yalançılığı üzündən və qərəzkarlığından
onu açıq-aşkar sehr adlandırırlar. Onlar haqqa qara yaxmağa və onu təhrif etməyə
cəhd göstərirlər. Lakin onların əsassız iddiaları yalnız kəmağıllara və
axmaqlara inandırıcı görünə bilər, çünki Elçinin (ona Allahın salavatı və
salamı olsun!) gətirdiyi haqq ilə sehrbazlıq arasında fərq, göylər və yer
arasındakı məsafədən də böyükdür.
Peyğəmbərin (ona
Allahın salavatı və salamı olsun!) Təlimi o dərəcədə şərəfli və ucadır ki,
göylər onunla yanaşı alçaq görünür. Onun işığı o qədər əzəmətlidir ki, günəşin
parlaqlığını üstələyir. Onun həqiqiliyi çoxsaylı möcüzələrlə təsdiq olunmuşdur
ki, Rəbb onları bütün dünyaya göstərmiş və insanların özlərində əks etdirmişdir.
Adəmin (ə) sağlam düşüncəli və ağıllı nəsilləri onu qəbul edirlər. Necə ola
bilər ki, kafirlər bu haqq Təlimi ən azğın, günahkar və yaramaz insanların məşğul
olduğu yalançı sehrbazlıqla müqayisə etsinlər?! Onların arasında heç bir
əlaqə yoxdur və kafirlərin iddiaları, yalnız yalan və azğınlıqdır.
ﭪ ﭫ ﭬﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂﮃ
ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ
(46. 8) “Ya da
deyirlər: “O, bunu uydurmuşdur». De: “Əgər mən bunu uydurmuşamsa, siz məni heç
nə ilə Allahdan qoruya bilməzsiniz. Sizin haqqında boşboğazlıq etdiyiniz
şeyi O, daha yaxşı bilir. Sizinlə mənim aramda Onun Şahidliyi mənə bəsdir. O
– Bağışlayandır, Mərhəmətlidir».
Əgər mən onu uydurmuşamsa, onda O (Pak
və Müqəddəs), niyə məni etdiyimə görə cəzalandırmır? Onun məni cəzalandırması
Ona heç də çətin deyil və Ona sizin söylədikləriniz yaxşı məlumdur. Allah məni
məhv etmək istəsə və ya mənə mərhəmət göstərməyi qərara alsa, onda siz onsuz
da Allahın qarşısında mənə heç nə ilə kömək edə bilməzsiniz. Əgər mən Onun
adından yalan danışsaydım, bu ən böyük böhtan və zalımlıq olardı. Lakin mənim
sizin uydurduqlarınız iftiralara heç bir aidiyyətim yoxdur. Allaha tövbə edin,
günah işlətməkdən əl çəkin və onda Rəbb sizi bağışlayar, sizə rəhm edər, sizə
doğru yola gəlməyə yardım göstərər və sizə bol mükafat verər.
Kafirlərin haqqa bəslədikləri
ədavətə və kin-küdurətə baxmayaraq, Muhəmməd Peyğəmbər (ona Allahın
salavatı və salamı olsun!) onları törətdikləri cinayətlərə görə tövbə etməyə
çağırmışdır.
ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔﮕ ﮖ ﮗﮘﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ
ﮡ
(46. 9) “De: “Mən elçilərin birincisi
deyiləm. Mən mənim və sizin başınıza nə gələcəyini bilmirəm. Mən yalnız vəhylə
mənə təlqin edilənə riayət edirəm. Mən, yalnız açıq xəbərdarlıq edənəm».
Mənə qədər də
insanların yanına elçilər gəlmişdilər və siz təəccüb etməməlisiniz ki,
Allah məni sizin yanınıza göndərmişdir. Siz mənim təlimimi rədd etməməlisiniz.
Mənə qədər nə qədər elçilər və peyğəmbərlər olmuşdurlarsa da, hamısı mənim
sizə təbliğ etdiyimi təbliğ etmişdilər. Mənim xütbələrimdə sizin xoşunuza gəlməyən
nədir?! Mən – sadəcə, bir insanam və mən məxluqların taleyinin sərəncamçısı
deyiləm. Sizi də, məni də idarə edən Fövqəluca Allahdır və yalnız O (Pak
və Müqəddəs), bizim taleyimizi həll edir. Mən öz istəyimlə Allahın dininə heç
nə əlavə etmirəm. Mən – yalnız açıq xəbərdarlıq edənəm. Əgər siz mənim dinimə
gəlsəniz, onda həm bu dünyada, həm də ölümünüzdən sonra şərafətli bir
qismətə nail olarsınız. Yox, əgər siz məni rədd etsəniz, onda Allahın hüzurunda
cavab verməli olacaqsınız. Mən sizi cəzalandırılacağınız barədə xəbərdar
etdim və kim öz xalqını xəbərdar edirsə, o, artıq ona görə cavabdeh olmayacaqdır.
ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ
ﯛ ﯜ
(46. 10) “De: “Əgər bu – Allahın dərgahındandırsa,
siz də ona iman gətirməmişsinizsə? İsrail oğullarından da biri şahidlik edirsə
ki, bunun bənzəri olmuşdur, siz isə təkəbbür göstərirsiniz. Həqiqətən,
Allah zalımları doğru yola yönəltmir!”
Xristian və yəhudilər arasında elə elm
adamları tapıldı ki, onlar haqdan xəbərdar idilər, Quranın haqq olduğuna əmin
olmuşdular və bilirdilər ki, onun bəyan etdiyini Allahın əvvəlki peyğəmbərləri
və onların şanlı ardıcılları da öyrədirdilər. Onlar Qurana iman gətirmişdilər
və doğru yolla getmişdilər, siz isə, cahil və axmaqlar, ondan təkəbbürlə
üz döndərdiniz. Məgər bu ən böyük zalımlıq və ən böyük kafirlik deyilmi?
Həqiqətən, Allah, haqq özünə aydın olduqdan sonra ondan təkəbbürlə imtina edənləri
doğru yola yönəltmir.
ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧﯨ ﯩ
ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ
(46. 11) “Kafirlər möminlərə dedilər:
“Əgər bu[3] xeyirli olsaydı,
onlar bizi bunda qabaqlaya bilməzdilər.” Onlar ona riayət etmədiklərinə
görə deyəcəklər: “Bu – köhnə uydurmadır.”
Haqqın inadkar düşmənləri və Elçinin
(ona Allahın salavatı və salamı olsun!) rəqibləri möminlərə deyirlər: “Əgər
Qurana iman fayda versəydi, onda biz birinci olaraq ona iman gətirərdik». Əslində
isə, onların sözləri yalan və saxtadır. Məgər kafirlərin möminlərə üstün gəldikləri
bütün məsələlər haqdırmı? Kim demişdir ki, onların ürəyi xeyirxah, ağılları
isə nurludur? Kim demişdir ki, onlar doğru yolla gedirlər?
Həqiqətən, kafirlər
azğınlıq içindədirlər və nə isə bir şey etməkdə acizdirlər. Özlərini cürətləndirmək
və güclü hesab etmək üçün onlar bu gurultulu sözləri deyir, sonra isə Quranı və
dini söyməyə başlayırlar. Onlar Quranın nəsihətlərinə diqqətlə qulaq asmayaraq,
böyük nemətdən məhrum edilmişlər ki, məhz bu da onların Şərəfli Qurana kin bəsləməsinə
səbəb olmuşdur. Onlar onu təhqir etməyə cəhd göstərirlər və onu yalan
adlandırırlar, lakin hamıya yaxşı məlumdur ki, Quran – şübhə olunmayan Haqdır.
ﯲ ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷﯸ ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ
ﯾ ﯿ ﰀ ﰁ ﰂ ﰃ
(46.
12) “Bundan öncə Musanın rəhbərlik və mərhəmət olan Kitabı olmuşdur. Bu isə ərəb
dilində, onu təsdiq edən, zalımları çəkindirən, yaxşılıq edənləri müjdələyən Kitabdır».
Bu son vəhyin əvvəlki Səmavi Kitablara,
onlardan biri olan Tövrata, çox bənzərliyi vardır. Bu, Qurandan sonra ən şərəfli
və ən kamil Kitab, Musaya (ə) təlimat və mərhəmət olaraq nazil edilmişdi ki,
İsrail oğulları onun hökümlərini və nəsihətlərini rəhbər tutsunlar və bunun
sayəsində bu dünyada və Axirət həyatında xoşbəxtliyə nail olsunlar.
Mübarək Quran
özündən əvvəlki bütün Kitabları təsdiqləyir və onların həqiqiliyinə şahidlik
edir. Allah onu asan ifadə edilən ərəb dilində nazil etmişdir ki, insanlar
onu başa düşə və yadda saxlaya bilsinlər. Bu Kitab özləri özlərinə zülm edənləri,
Allaha iman gətirməyənləri və Onun hökümlərinə itaətsizlik göstərənləri dəhşətli
cəza ala biləcəkləri barədə xəbərdar edir. Bununla yanaşı, o, öz Xaliqinə ibadət
edənləri və ətraflarındakı məxluqlara yaxşılıq edənləri həm bu dünyada,
həm də öldükdən sonra bol mükafat alacaqları barədə müjdələyir. Mübarək
Quran həmçinin hansı əməllərin cəzalandırılmağa, hansılarının isə tərifə
və mükafata layiq görüləcəyini izah edir.
ﰄ ﰅ ﰆ ﰇ ﰈ ﰉ ﰊ ﰋ ﰌ ﰍ ﰎ ﰏ ﰐ ﰑ
(46. 13) “Həqiqətən, “Rəbbimiz – Allahdır!” – deyənlər doğru yolla
getmişlər və onlar qorxu görməyəcək və kədərlənməyəcəklər».
O möminlər ki,
Allahı özlərinin Vahid Rəbbi qəbul etmişlər və Onun əmrlərini fasiləsiz olaraq
yerinə yetirirlər, onları qarşıda nəyin gözlədiyindən qorxmayacaqlar və əvvəllər
törətdikləri əməllərə görə kədərlənməyəcəklər.
ﰒﰓﰔﰕﰖﰗ ﰘﰙ ﰚﰛ
(46. 14) “Onlar Cənnət sakinləridir və əməllərinin
əvəzi olaraq orada əbədi qalacaqlar”.
Onlar Cənnət
bağlarında əbədi qalacaq və özləri üçün başqa bir mükafat istəməyəcəklər. Bu
füsunkar Yurd, onların Allaha iman gətirməsinin və öz həyatını xeyirxah əməllərə
həsr etməsinin layiqli əvəzidir.
ﭑ ﭒ ﭓ ﭔﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ
ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ
(46. 15) “Biz
insana nəsihət etmişdik ki, valideynlərinə yaxşılıq etsin. Onu daşıması, onu
doğması anası üçün çox ağırdı, hamiləlik və onu döşdən ayırmaq otuz ay çəkir.
O, kamil dövrünə yetişib, qırx yaşına çatanda, belə deyir: “Ey Allah, mənə
və valideynlərimə göstərdiyin mərhəmətinə görə Sənə minnətdar olmağı və
Sənin razı qaldığın yaxşı işlər görməyi mənə təlqin et. Nəsillərimi mənim
üçün salehlərdən et. Qarşında tövbə edirəm. Həqiqətən, mən – müsəlmanlardanam».
Bu böyük tapşırıq Fövqəlucanın Öz
qullarına xeirxah münasibətin şəhadəti və Onun valideynlərə olan minnətdarlığıdır.
O (Pak və Müqəddəs), Adəmin nəsilləri ilə əhd bağlamış və onlara öz valideynlərinə
xoş rəftar göstərməyi, onlarla mülayim və mehribancasına danışmağı, onlardan
ötrü var-dövlətini xərcləməyi, onlara səmimi, hərtərəfli qayğı göstərməyi
əmr etmişdir.
Sonra Allah bildirir ki, insanları
valideynlərinə məhz belə münasibət bəsləməyi vacib etmişdir və xatırladır
ki, ana insanı öz bətnində daşıyaraq, çox əzab-əziyyətlər çəkir. Sonra doğum
başlayır ki, bu daha ağır bir imtahandır. Bundan sonra ananın öhdəsinə körpəni
əmizdirmək, ona qulluq etmək və tərbiyə vermək vəzifələri düşür. Bütün bunlar
hər hansı bir və iki saat deyil, bir çox illər ərzində davam edir. Bəzən
döllənmədən başlayaraq əmizdirmədən kəsilənədək otuz ay keçir: hamiləlik
doqquz ay davam edir, qalan vaxt isə körpəni əmizdirməyə sərf olunur. Quran
təfsirçiləri belə hesab edirlər ki, bu ayədə hamiləliyin ən az müddətinin
altı aydan ibarət olması göstərilmişdir. Məsələ orasındadır ki, “Əl-Bəqərə”
surəsində belə deyilir: “Analar övladlarını tam iki il əmizdirməlidirlər...”
(Bəqərə, 2/233). Əgər otuz aydan tam iki il, yəni, iyirmi dörd ay
çıxılarsa, onda yerdə altı ay qalır ki, bu da hamiləliyin ən azı altı ay
olduğunu göstərir.
İnsan qırx yaşına çatdıqda, o bütün
qüvvələrinin tam çiçəklənməsinə və təfəkkür kamilliyinə nail olur və o,
dininə və maddi nemətlərə görə Rəbbinə, ona Allaha minnətdar olmaq hissi
aşılaması üçün dua edir. Hər bir insan Allaha şükür[4]
etməyə və Ona danışıqsız tabe olmaqla öz minnətdarlığını bildirməyə
borcludur. Allahın göstərdiyi bütün nemətlərini qəbul etməklə yanaşı, insan
etiraf etməlidir ki, o, Allaha tam layiqincə minnətdarlıq göstərmək gücündə
deyil. Allahın qulu, Onun xeyirxahlıqlarına görə və Onun ona valideynlər,
övladlar, və nəvə-nəticələr bəxş etdiyinə görə öz Rəbbinə minnətdarlıqla həmd
etməlidir. İnsan öz valideynlərindən və nəsillərindən nə qədər yaxşılıqlar
görür və bunlar onun dini və möminliyi üçün nə qədər fayda verir! Unutmaq
olmaz ki, valideynlərin düzgün dünyabaxışları və əməlləri mömin müsəlmanın şəxsiyyətinin
formalaşmasında mühüm amildir.
İnsan da Allaha dua etməlidir ki, O (Pak
və Müqəddəs), onun əməllərini Allahın bəyəndiklərindən etsin. Bundan ötrü o,
müvafiq hökümləri yerinə yetirməli və onun əməllərini heçə çıxara bilən
şeylərdən çəkinməlidir. Yalnız bu halda Allah onun səylərini qəbul edər və
onları mükafatsız qoymaz. O, həm də Ona yalvarmalıdır ki, onun nəsillərini
doğru yola yönəltsin. “Mənim üçün” sözlərinə gəldikdə isə, bu o deməkdir
ki, saleh nəsillər öz valideynlərinə fayda gətirir və onların mükafatını
artırırlar.
ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ
(46. 16) “Onlar Cənnət əhlindən olan o
kəslərdir ki, Biz onların əməllərinin ən yaxşısını qəbul edəcək və pis əməllərini
isə, onlara verdiyimiz haqq vədimizə uyğun, bağışlayacağıq”.
Allah, yuxarıda
sadalanan məziyyətlərə malik möminlərdən onların etdikləri əməllərin ən
yaxşısını qəbul edəcək. Onlar xeyirxah işlər görməklə yanaşı günahlar da törətmişlər,
lakin Allah ən yaxşısını qəbul edir, günahları və nöqsanları bağışlayır.
Buna görə, onlar yalnız arzu etdiklərini və xoşagələn şeyləri alacaq, dəhşətləri
və cəzaları görməyəcəklər. Öz sözünü pozmayan Sadiq Allahın vədi belədir!
ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ
ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ
(46. 17) “Elələri də var ki, öz
valideynlərinə: “Uff! Məndən öncə neçə-neçə nəsillərin gəlib-getdiyi halda,
məni dirildilib çıxarılacağımlamı qorxudursunuz?” Onlar Allaha sığınaraq deyəcəklər:
“Vay sənin halına! İman gətir, axı Allahın vədi haqdır!” O isə deyəcək: “Bu,
sadəcə, qədim xalqların əfsanəsidir».
Öz valideynlərinin qayğısına qalan və
xeyirxah işlər görən möminlərin taleyini xatırlatdıqdan sonra, Fövqəluca Rəbb
valideynlərinə hörmət göstərməyən günahkarları yada salır.
Allah, valideynləri onu Allaha və Qiyamət
gününə iman gətirməyə, Allahın cəza verəcəyindən qorxmağa çağıranda, onlardan
üz çevirən naşükür bir insanı nümunə gətirir. Ata və ana övladlarının əbədi
xoşbəxtlik və sonsuz səadətə nail olması üçün ona kömək etməkdən başqa daha
nə yaxşı bir şey edə bilərlər? Əlbəttə ki, heç nə! Onda, valideynlərinin belə
xeyirxahlığına ən yaramaz tərzdə cavab verən insan haqqında nə demək olar? O
deyir: “Uff[5], sizin əlinizdən! Lənətə
gələsiniz! Niyə siz bu danışıqlarla məndən əl çəkmirsiniz?!”
O, dirilməni inkar edir, onu mümkün
olmayan bir şey sayır və buna görə deyir: “Niyə siz məni dirildilmə ilə
qorxudursunuz? Məgər mənə qədər artıq kafirlərin çoxlu nəsilləri həyatdan getməyiblər.
Onlar da, mənim kimi, Axirət həyatını və dirildilməni inkar edirdilər. Onların
başına nə gəldiyini mənə göstərin!” Bütün inadkar və cahil kafirlər kimi, o
da, öz naşükür sələflərindən nümunə götürür.
Lakin onun valideynləri əllərini
yanlarına salmırlar. Onlar Allahın yardımına sığınaraq, var qüvvələri ilə
ona kömək etməyə çalışırlar və bundan ötrü hər bir imkandan istifadə edirlər.
Onlar Fövqəlucaya yalvarırlar ki, O (Pak və Müqəddəs), onların oğlunu doğru
yola yönəltsin, onu nadanlığına və onlara çəkdirdiyi narahatçılığa görə
məzəmmət edirlər, haqqı ona izah edir və xatırladırlar ki, Allahın vədi sarsılmazdır.
Onlar onu hər cür mümkün vasitələrlə
inandırmağa cəhd göstərirlər, lakin o, daha da dikbaşlıq və inadkarlıq
edir. O, haqqa etinasızlıq göstərir və onun barəsində ədəbsizcəsinə
danışaraq, belə deyir: “Bu, sadəcə, bizim əcdadlarımızın rəvayət etdikləri
bir əfsanədir. Bu, Allahın vəhyi ola bilməz».
Yaxşı məlumdur ki,
Muhəmməd Peyğəmbər (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) oxumaq və yazmaq
bilmirdi. O (s.ə.s.), vəfatınadək heç kimdən dərs almamışdı. Bəs onda
Mübarək Quranı ona (s.ə.s.) kim öyrətmişdi? Hətta bütün məxluqların bir yerə
toplaşacaqlarında belə Allahın Kitabına bənzər bir şeyi yaza bilməyəcəkləri
halda, o (s.ə.s) bunu necə yaza bilərdi?
ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ
(46. 18) “Onların və onlara qədər
yaşamış cinlərdən və insanlardan olan xalqların barəsində Söz gerçəkləşdi.
Həqiqətən, onlar zərərə uğramışlardan idilər”.
Yuxarıda təsvir olunan yaramaz sifətlərə
malik olan insanları Allahın vəd etdiyi cəzası mütləq haqlayacaqdır. Bu cəzanı
əvvəllər yer üzündə yaşamış və Allaha, Qiyamət gününə iman gətirməmiş
cinlər və insanlar artıq dadmışdılar. Bunlar da mütləq onların arasında olacaq
və birlikdə əzaba düçar ediləcəklər. Onlar ziyana uğrayaraq, nəyləri
var idisə, hamısını itirdilər. Bu isə o deməkdir ki, onların nə isə əldə etdiklərindən
söbət belə ola bilməz. Onlar imanı itirmişdilər və mükafata layiq ola və
Cəhənnəm cəzasından qurtula bilmədilər.
ﯨ ﯩ ﯪ ﯫﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ
(46.
19) “Hamı üçün onların törətdiklərinə müvafiq pillələr olacaqdır ki, Allah
onlara əməllərinə görə tam əvəz versin və onlarla zalımcasına davranılmayacaq”.
Hər bir mömin və
günahkar etdiyinə uyğun gələn pilləsində olacaqdır. Hər bir insan Axirət
həyatında özünün yaxşı və pis əməlləri ilə layiq olduğu pillədə olacaqdır.
Allah insanların günahlarını artırmayacaq və onların xeyirxah əməllərini
azaltmayacaqdır.
ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿ ﰀ ﰁ ﰂ ﰃ ﰄ ﰅ ﰆ ﰇ ﰈ ﰉ
ﰊ ﰋ ﰌ ﰍ ﰎ
(46.
20) “Kafirlərin Oda təqdim olunacaqları həmin Gün:
“Siz
nemətlərinizi dünya həyatınızda israf etmiş,
onlardan
zövq almısınız. Bu
gün sizə, yer üzündə haqqınız olmadan özünüzü öydüyünüzə və fasiq
olduğunuza görə, alçaldıcı əzab-əziyyətlə əvəz veriləcəkdir».
Fövqəluca kafirlərin
Cəhənnəmin qarşısında dayandıqları zaman necə həyəcan keçirəcəklərini xəbər
verir. Mələklər onları məzəmmət edəcək, danlayacaq və onlara belə deyəcəklər:
“Siz dünya aləmində nemət payınızı sərf etmisiniz. Siz yalnız dünya həyatı
haqqında fikirləşirdiniz, onun zövq və ləzzətlərinə aldanmışdınız və
onlardan aldığınız həzz ilə qane olurdunuz və Allahın sizə bəxş etdiyi
nemətlər sizi ölümdən sonra nəyin gözlədiyini sizə unutdurmuşdu. Siz maddi
həyatdan, heyvanların çəmənliklərinizdə
otladığı zaman nail olduğu “məmnunluğa” bənzər ləzzət alırdınız. Bu
gün sizi Cəhənnəmdə əzab-əziyyətli cəza gözləyir. Siz yer üzündə
özünüzü təşəxxüslə apardığınıza, Allaha itaətsizlik göstərdiyinizə və
öz yanlış yolunuzu yalandan Allahın yolu kimi bəyan etdiyinizə görə, orada
alçaldılacaq və rüsvay ediləcəksiniz. Siz yalan danışırdınız, günah işlər
görürdünüz, Allaha böhtan
atırdınız, haqqı ləkələyirdiniz və ona iman gətirməyi özünüzə layiq bilmirdiniz
və bütün bunların hamısına görə siz müdhiş bir cəza alacaqsınız».
ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ
ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ
(46. 21) “Adların qardaşını xatırla.
Bax, o, qum təpələri arasındakı xalqını xəbərdar etdi, halbuki ondan əvvəl
də və ondan sonra da artıq xəbərdarlıqlar olmuşdu: “Allahdan başqa heç kimə
ibadət etməyin! Həqiqətən, mən qorxuram ki, Əzəmətli günün əzabları sizi
yaxalasın».
Ey Muhəmməd! Xoş sözlərlə Adların
qardaşını da, yəni, alicənab peyğəmbər və elçi Hudu (ə) da yad et. Fövqəluca
Öz dinini təbliğ etmək və insanlara düz yolu izah etmək vəzifəsi ilə onu (ə)
şərəfləndirmişdi. O (ə) öz xalqına Əhqaf adlı, “qum təpələri” mənasını
daşıyan yerdə, nəsihət verirdi. O yer, bu adı Yəmənin böyük səhrasının ortasında
yerləşdiyi üçün almışdı.
Hud (ə) elçilərin
birincisi deyildi və yer üzünə yeni təlim gətirməmişdi, əvvəlki elçilərin
(onlara salam olsun!) təlimini təbliğ edirdi. O (ə), öz xalqına əmr etmişdi
ki, yalnız Allaha ibadət etsinlər, doğru danışsınlar və tərifəlayiq işlər
görsünlər. O (ə), onlara uydurulmuş “ilahlara” ibadəti, onları Allaha bərabər
tutmağı qadağan etmiş və ona (ə) itaət etməyənləri dəhşətli cəza ilə hədələmişdi.
ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ
(46. 22) “Onlar dedilər: “Məgər sən
bizim ilahlarımızdan üz döndərməyimiz üçün gəlmisən? Əgər sən – doğru danışanlardan
birisənsə, bizi təhdid etdiyini bizə göstər».
Lakin Adlar onun (ə) nəsihətlərini dinləmirdilər
və deyirdilər: “Sən xoş niyyətlə gəlməmisən və yalan danışırsan. Sən bizə və
bizim ilahlarımıza həsəd çəkirsən və istəyirsən ki, biz onlardan məhrum
olaq. Qoy sənin bizi qorxutduğun şey gerçəkləşsin». Bu – nadanlığın və
inadkarlığın həddini aşmaq idi.
ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ
(46. 23) “O dedi: “Bilik – Allaha məxsusdur,
mən isə nə ilə göndərilmişəmsə, yalnız onu sizə çatdırıram. Amma mən görürəm
ki, siz cahil insanlarsınız».
Yalnız Allah sərəncam çəkir və hökm
çıxarır və əgər O (Pak və Müqəddəs), istəyərsə, sizə əzab-əziyyətli cəza göndərər.
Mənim vəzifəm isə sizə yalnız şübhə edilməsi mümkün olmayan haqqı çatdırmaqdır.
Həqiqətən, siz cahil insanlarsınız və buna görə Allaha qarşı kobudluq etməyə
cürət edirsiniz.
ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏﮐ ﮑﮒ
ﮓﮔ ﮕﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚﮛ
(46. 24) “Nəhayət,
onlar onu vadilərinə tərəf hərəkət edən yağış buludları halında gördükdə,
dedilər: “Bu – yağış buludu bizə yağış
yağdıracaqdır.” Heç də yox! Bu, tez gəlməsini istədiyiniz – küləkdir ki,
özü ilə əzabverici iztirablar gətirir”.
Fövqəluca onları
kafirliyə və zalımlığa görə cəzalandırdı və onların üstünə qasırğa göndərərək,
onları məhv edib, yoxa çıxartdı. Onlar yağış buludunun vadilərinə tərəf
yaxınlaşdığını gördükdə, qərara gəldilər ki, çox tezliklə güclü yağış
yağacaq və onların sahələrini suvaracaq, su içdikləri quyularını və
çaylarını su ilə dolduracaq. Onlar sevinir və şadyanalıq edirdilər, lakin
Hud peyğəmbər (ə) dedi: “Heç də yox!
Bu – tez gəlməsini
özünüz istədiyiniz amansız cəzadır. Bu – bir qasırğadır ki, əzabverici
cəza gətirir və qarşısına çıxan hər şeyi məhv edəcəkdir».
Fövqəluca buyurur: “O, onu onların
üzərində yeddi gecə və səkkiz gün ərzində fasiləsiz, şiddətlə əsdirdi və sən
insanları, sanki kökündən qopub yıxılmış çürük xurma ağaclarının gövdələri
kimi, yerə sərilmiş görə bilərdin” (Haqqa, 69/7).
ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ
(46. 25) “O, öz Rəbbinin əmri ilə hər
şeyi məhv edir. Səhərisi günə isə onların yalnız məskənləri qalmışdı.”
Günahkar insanlara Biz əvəzi belə veririk».
Onların özləri, onların ev əşyaları
və var-dövləti – hər şeyləri məhv
edilmişdi. Bunun səbəbi isə onların cinayətləri və zalımlığı oldu.
ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝﯞﯟﯠﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ
ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ
(46.
26) “And olsun ki, Biz sizə vermədiyimiz imkanları onlara vermişdik: onlara
eşitmə, görmə və qəlb əta etmişdik. Lakin verdiklərimizdən onların nə eşitməsi,
nə görməsi, nə də qəlbi onlara heç kömək etmədi, çünki onlar Allahın ayələrini
inkar edirdilər və onların istehza etdikləri özlərini haqladı”.
Fasiqlər, onlara
çoxsaylı maddi nemətlər Bəxşedən Allaha şükür etmək və Onu xatırlamaq istəmirdilər.
Onlar son dərəcə böyük imkanlara malik idilər, dünya ləzzətlərindən zövq
alırdılar və sizdən daha çox yaşayırdılar. Bu barədə düşünün və özünüz
üçün faydalı nəticə çıxarın. Siz gücün və var-dövlətin sizi Allahın cəzasından
qoruyacağına ümid edirsinizsə, onda sizdən əvvəlkilərin taleyini yadınıza
salın. Onlar sizdən daha qüvvətli və daha böyük imkanlara malik idilər,
lakin nə saysız-hesabsız var-dövlət, nə çoxsaylı övladlar, nə qüdrətli qoşunları
onlara fayda vermədi. Onların eşitməklə, görməklə və əqli inkişafla bağlı çətinlikləri
yox idi və siz iddia edə bilməzsiniz ki, onlar haqqı axmaq və kəmağıl olduqlarına
görə inkar etmişdilər. Səbəb onların kəmağıllılığında deyil, sadəcə, Allah
doğru yola yalnız istədiklərini yönəldir.
Nə eşitmə, nə görmə
qabiliyyəti, nə də qəlbləri onlara qətiyyən heç bir fayda vermədi, çünki
onlar Allahın ayələrini rədd etmişdilər, halbuki, o ayələrin hər biri
onların Vahid Allaha iman gətirməsini və yalnız Ona ibadət etməsini vacib
edirdi. Onlar inkar etdikləri və məsxərəyə qoyduqları elçilərin çəkindirdikləri
cəzanı daddılar.
ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ
(46. 27) “And olsun ki, Biz ətrafınızda
olan ölkələri məhv etdik və ayələri elə izah etdik ki, bəlkə onlar döndülər”.
Fövqəluca bütpərəst ərəblərə və digər müşriklərə
xatırladır ki, O (Pak və Müqəddəs), Allaha iman gətirməkdən imtina etmiş əvvəlki
xalqları həlak etmişdir. Onlar sizin yaxınlığınızda yaşayırdılar[6]
və onlardan bir çoxu, məsələn, adlar və səmudlular, elə Ərəbistan yarımadasında
məskunlaşırdılar. Allah onlara bir çox müxtəlif möcüzələr və dəlillər göstərmişdi
ki, küfürdən və allahsızlıqdan geri dönsünlər. Lakin bütpərəstlər dindən üz
döndərdikdə, Fövqəlqüdrətli Allah onları elə yaxaladı ki, onların yardım və
xilas üçün dua etdikləri “ilahları” onlara heç nə ilə kömək edə bilmədilər.
Buna görə Fövqəluca belə buyurur:
ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿ ﰀ ﰁﰂ ﰃ ﰄ ﰅ ﰆﰇ ﰈ ﰉﰊﰋﰌ
(46. 28) “Niyə Allahdan başqa, Ona
yaxınlaşmaq üçün seçdikləri “ilahları” onlara kömək etmədilər? Əksinə,
onları unudub, qeyb oldular. Budur onların yalanı və uydurduqları!”
Onlar “ilahlarına”
ibadət edir və onlara nəzir verirdilər ki, çətin anda köməklərinə çatsınlar,
amma “ilahlar” onların dualarını eşitmədilər və onları xilas etməyə gəlmədilər.
Müşriklər öz yalançı baxışları ilə lovğalanır və özlərini haqlı sayırdılar.
Onlar elə güman edirdilər ki, onların etdikləri hər şey hökmən onlara fayda
verəcək, amma onların əməlləri hədər getdi və onları həlakətə uğratdı.
ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ
(46.
29) “Budur, Biz bir-neçə nəfər cini sənin yanına göndərdik ki, Quranı dinləsinlər.
Onlar onun yanına gəldikdə, dedilər: “Susun və dinləyin!” O[7], sona yetişdikdə,
onlar öz xalqının yanına qayıtdılar ki, onu xəbərdar etsinlər».
Fövqəluca Muhəmməd
Peyğəmbəri (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) yer üzündə yaşayan
bütün insanlara və cinlərə göndərmişdi və ona (s.ə.s.) əmr etmişdi ki,
onu həm onlara, həm də digərlərinə çatdırsın[8].
İnsanlara gəldikdə isə, Allahın Elçisi (ona Allahın salavatı və salamı
olsun!) özü öz xütbələrini və nəsihətlərini onların yanına gedərək tam
çatdıra bilərdi. Cinlərlə isə bu, başqa yanaşma tələb edirdi və buna görə
Allah Özü cinləri Peyğəmbərin (s.ə.s.) yanına gəlməyə yönəltmişdi. Cinlər
Allahın Elçisini (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) diqqətlə dinləmiş
və onun oxuduğunu yadda saxlamışdılar[9].
Mübarək Quran ayələri onlara çox güclü təsir göstərmişdi və onlar öz qəbilədaşlarının
yanına qayıdıb, onlara Muhəmmədin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!)
dininin gerçəkliyini sübut etməyə başladılar. Beləliklə, Fövqəluca
ona (s.ə.s.) islamı cinlər aləmində yaymağa da kömək etdi.
ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ
(46.
30) “Onlar dedilər: “Ey xalqımız! Həqiqətən, biz Musadan sonra nazil
edilmiş və ona qədər olanları təsdiq edən bir Kitab dinlədik. O, haqqa və
doğru yola yönəldir.”
Bizim eşitdiyimiz
Kitab, əvvəlki Kitabları təsdiq edir və doğru yolu göstərir, yəni, şeylərin
mahiyyətini izah edir, Allahı dərk etməyə kömək göstərir, dinin qanunlarını bəyan
edir, Ona doğru və əbədi Cənnət məkanına aparan yolu göstərir.
İman gətirmiş cinlər İncili yada
salmadılar, çünki İsa peyğəmbərin (ə) gəlişindən sonra Musaya (ə) nazil
edilən Tövrat onsuz da İsrail oğulları üçün ən mühün qanunlar məcəlləsi olaraq
qalmaqdaydı, İncil isə yalnız ona əlavələr etmiş və onun bəzi qanun mahiyyətli
müddəalarını yeniləşdirmişdi. Quranın məziyyətləri və əzəməti haqqında xatırlanandan
sonra, cinlər öz qəbilədaşlarını haqq dinə dəvət etdilər və dedilər:
ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ
(46. 31) “Ey xalqımız! Allahın vaizinə
cavab verin və ona iman gətirin və onda O, günahlarınızın bir qismini
bağışlayar və sizi ağrılı-acılı əzablardan xilas edər”.
Öz şəxsi mənafeyinin məqsədlərinə nail
olmaq və ya öz istəklərinin təmin edilməsi xatirinə deyil, yalnız
Allah xatirinə dini Təbliğedənə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!)
diqqətlə qulaq asın. O (s.ə.s.) istəyir ki, siz Rəbbinizin yoluna gələsiniz,
mükafata layiq görüləsiniz və sizdən amansız intiqam alınmasından uzaq
olasınız. Allaha iman gətirin ki, O (Pak və Müqəddəs), günahlarınızı
bağışlasın və sizi ağrılı-acılı əzab-əziyyətdən xilas etsin. Əgər siz bu əzabdan
qurtula bilsəniz, onda siz mütləq Cənnət səadətindən ləzzət almış olarsınız.
Belə olduqda, Fövqəluca, yalnız Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı
və salamı olsun!) çağırışına qulaq asanları mükafatlandırır[10].
ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ
(46.
32) “Kim Allaha çağırana cavab verməsə, yer üzündə xilas edilməz və onun
Ondan başqa hamisi olmaz. Belələri açıq azğınlıq içindədirlər”.
Allah fövqəlqüdrətlidir və heç kim Ona
üstün gəlməyə qadir deyil və ya Ondan qaçıb qurtula bilməz. Yalnız O (Pak və
Müqəddəs), Öz qulunu Cəhənnəm odundan müdafiə edə bilər. Axı kim elçilərin
(onlara Allahın salamı olsun!) təbliğatına qulaq asmayanlardan, onların nəsihətlərinə
etina etməyənlərdən və ecazkar ayələrdən və çoxsaylı dəlillərdən təkəbbürlə üz
döndərənlərdən daha pis günahkar ola bilər?!!
ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ
ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ
(46. 33) “Məgər onlar görmürlər ki,
göyləri və yeri Yaradan Allah onların xəlq edilməsindən yorulmamışdır və ölüləri
diriltməyə də Qadirdir? Əlbəttə! O, hər şeyə qadirdir».
Fövqəluca bəyan edir ki, O (Pak və Müqəddəs),
göyləri və yeri çətinlik çəkmədən xəlq etmişdir və insanları öldükdən sonra
diriltmək, bu nəhəng və əzəmətli məxluqları yaratmaqdan olduqca asandır. Niyə
siz elə hesab edirsiniz ki, bütün varlıq üzərində Hökümranolan, sizi öldükdən
sonra diriltməyə qadir deyildir?!!
ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝﯞ ﯟ ﯠ ﯡﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ
(46. 34) “Kafirləri Oda təqdim edəcəkləri
gün: “Məgər bu həqiqət deyilmi?” – deyiləcək. Onlar: “Rəbbimizə and olsun ki, elədir!” – deyəcəklər. Deyiləcək: “İman gətirmədiyinizə görə
dadın əzabı!”
Fövqəluca bu ayədə kafirlərin
inanılmasından boyun qaçırdıqları Cəhənnəm Oduna gətirilib atılacaqları dəhşətli
taleyi haqqında xəbər verir. Mələklər onları sərtliklə qınayaraq, deyəcəklər:
“Məgər bu cəza həqiqət deyilmi? Bu gün siz öz gözünüzlə görüb inkar etdiklərinizin
doğruluğuna əmin oldunuz». Bax onda günahkarların yalanı və azğınlığı faş
olacaq və onlar törətdikləri günahları etiraf edəcəklər. Allah onlara deyəcək:
“İman gətirmədiyinizə görə dadın əzabı! Siz öz küfrünüzdən əl çəkmək
istəmirdiniz və buna görə əbədi cəzaya layiq oldunuz».
ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿﰀ ﰁﰂ
ﰃ ﰄ ﰅ ﰆ ﰇ ﰈ
(46. 35) “Möhkəm
iradəli elçilər kimi sən də səbirli ol. Onlara görə Məni tələsdirmə. Həmin
gün Vədediləni gördükdə, onlara elə gələcək ki, yer üzündə yalnız günün bir
saatı qədər qalıblar. Vəhy belədir! Məgər fasiqlərdən başqalarımı həlak ediləcək?”
Fövqəluca Öz
Elçisinə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) əmr edir ki, kaflrlərin ona
(s.ə.s.) çəkdirdikləri əzab-əziyyətə səbirlə dözsün və insanların ən böyüklərinin
– möhkəm iradəli elçilərin (onlara Allahın salamı olsun!) etdikləri kimi, ara
vermədən onları Allaha dəvət etsin. Kafirliklə mübarizədə onlar görünməmiş
səy, səbirlilik, dözümlülük və öz işlərinin doğruluğuna etiqad göstərirdilər.
Onlar hər kəsdən daha çox təqlid olunmağa layiqdirlər və hər bir mömin
onların ardınca getməli, onların yolunu davam etdirməlidirlər.
Peyğəmbər (ona
Allahın salavatı və salamı olsun!) Rəbbinin əmrinə tabe olmuş və özünü elə
göstərmişdi ki, ona qədər olan əvvəlkilərin heç biri bunu etməyə nail
olmamışdılar. Müşriklər Elçi (s.ə.s.) ilə mübarizədə birləşmişdilər və var
qüvvələri ilə cəhd göstərirdilər ki, Allahın dinini yaymaqda ona (s.ə.s.)
maneçilik törətsinlər.
Lakin o (s.ə.s.) axıradək öz vəzifəsinə sadiq qalmışdı. O (s.ə.s.), Allahın
düşmənləri ilə döyüşür və Fövqəluca ona (s.ə.s.) kafirlər üzərində qələbə bəxş
edənə qədər səbirlə onların əziyyətlərinə və təhqirlərinə dözürdü. Budur,
artıq onun (s.ə.s.) dini digər dinlər üzərində təntənə ilə zəfər çalmışdır,
onun ardıcılları isə istənilən digər təlimin davamçılarına qalib gəlmişlər.
Ey Rəbbimiz, Peyğəmbərimiz Muhəmmədə salavat və salam olsun!
Ey Muhəmməd, hətta kafirlər, yalan
saydıqları cəzanı onlara göstərməyi özləri səndən xahiş etsələr də, sən Məni
onları cəzalandırmağa tələsdirmə. Onlar öz nadanlıqları və kəmağıl olmaları
üzündən bunu edirlər, lakin onların düşünülməmiş sözləri səni də düşünülməmiş
addımlar atmağa məcbur etməsin. Onları əməllərinə görə lənətləmə, çünki
baş verəcək hadisə, onsuz da baş verəcəkdir. Onların özləri üçün qısa ömürlü
zövqə üstünlük vermələrinə kədərlənmə, axı onlara onsuz da dözülməz əzablar
burulğanına batmaq nəsib olacaqdır.
Yer üzündə onların həzz aldıqları dünya
həyatı narahatdır və qısadır. Sənə nazil edilən Əzəmətli Quran isə sizin
bilməyiniz üçün zəruri olan hər şeyi Bizim izah etdiyimiz və Axirət aləminə səyahətə
necə hazırlaşmağı sizə öyrətdiyimiz Bəyanatdır. O, Səadət məskəninə düşməkdə
və əzab-əziyyətli cəzadan xilas olmaqda sizə kömək edəcək. Quran – insanın Axirət
həyatına özü ilə apara biləcəyi ən yaxşı şeydir və Allahın Öz qullarını yer
üzündə zənginləşdirdiyi şeylərdən ən yaxşısıdır.
Məgər fasiqlərdən başqa kimsə həlak
edilərmi? Əlbəttə ki, yox! Allahın cəzası yalnız heç bir xeyirli əməli
olmayan, Rəbbinin itaətindən çıxan və Allahın elçilərinin (onlara salam
olsun) gətirdiyi haqqa iman gətirməkdən imtina edən kəsləri haqlayacaqdır.
Allah onlara mərhəmət göstərərək, onları azğınlıqdan xəbərdar etmişdi, lakin
onlar Onun xəbərdarlıqlarına qulaq asmadılar və ölum anınadək kafirliyin burulğanında
itib-batdılar. Ey Allah, bizi bundan qoru!
[1] Yəni, bütlərə ibadət
etməyə. F.S.
[2] Bu iki ayənin tam və ya
fraqment olması rus mətnində göstərilməmişdi. Araşdırdıqda məlum oldu ki, ayələr
fraqmentdir və mən də ədəbi mətnlərin qəbul edilmiş standartına müvafiq olaraq,
onların fraqmentarlığını bildirən xüsusi işarələri (...) tərcümə etdiyim mətnə
əlavə etdim. Bu barədə mən əvvəlki cilidlərdə də bəzi qeydlər etmişəm. Lakin təəssüflər
olsun ki, belə halların çoxsaylı olması, bunu oxucuya bir daha xatırlatmağı
məcbur edir. Çünki oxucularımızın əksəriyyəti şərhdə ayələrin yalnız bir hissəsinin
verildiyini gördükdə, bunu ayənin tam tərcümə edilməməsi və ya yanlış tərcüməsi
kimi qəbul edib, etirazlarını bildirirlər. Onların narazılığını önləmək üçün
belə izahlar verməyi məqsədəuyğun sayıram. Tərc. F.S.
[3] Quran nəzərdə
tutulur. F.S.
[4] Yəni, Allaha minnətdarlıq etməyə. F.S.
[5] “Uf, Uff, nida. Kədər,
təəssüf, məyusluq, ağrı, yorğunluq, bezginlik, bəzən də fərəh, sevinc hisslərini
ifadə edir». (Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti, IV c. səh. 399). Göründüyü kimi
bu nida ifadəsi ana dilimizdə ərəb dilində olduğu kimi ( ﮚ) eynilə işlədilir. Amma, nədənsə,
ayənin rus dilinə tərcüməsində o, – “тфу” kimi verilmişdir (ayənin
ruscasının fraqmenti: «Тьфу вам! Неужели вы угрожаете мне тем...”).
Tərcümədə məna uyğunsuzluğu şəksizdir. Mən bu ifadəni ərəb və Azərbaycan dillərində
mənaca adekvat görərək, eynilə (“Uff” kimi)
verdim. F.S.
[6] Burada: “sizin
yaxınlığınızda yaşayırdılar” ifadəsi ilə Quranın nazil edildiyi dövrdə
yaşayan ərəblər nəzərdə tutulur. F.S.
[7] Quranın oxunuşu. F.S.
[8] Burada: Quranın həm insanlara və həm də cinlərə
çatdırılması nəzərdə tutulur. F.S.
[9] Bu müddəadan belə bir nəticə çıxarmaq olar ki, hər
hansı xalqla bir ərazidə yaşayan cinlər həmin ərazi xalqının dilini də bilirlər.
Bunu, Allah daha yaxşı bilir. F.S.
[10] Burada: Cənnətlə
mükafatlandırılma nəzərdə tutulur. F.S.
Комментариев нет:
Отправить комментарий