44. DUXAN SURƏSİNİN ŞƏRHİ

\©

DUXAN[1]

SÜRƏSİNİN

ŞƏRHİ

ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ

Mərhəmətli və Rəhmli Allahın adı ilə!

ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ

(44. 1) “Ha. Mim”.

(44. 2) “And olsun aydın Kitaba!

(44. 3) “Biz onu mübarək bir gecədə nazil etdik. Həqiqətən, Biz xəbərdar edirik”.

(44. 4) “Bütün hikmətli işlər onda ayırd edilir – ”

Fövqəluca, Quranın, həqiqətən, Fövqəlqüdrətli Allah tərə­fin­dən nazil edil­məsinə bu Mübarək Kitabla and içir. Rəbb onu ay­dın Kitab adlandırır, çünki Allahın qulları onda ehtiyacları olan hər şeyin izahını tapırlar.

Bu Kitab insanların çoxlu xeyir tapdıqları bir gecədə nazil edil­mişdir. Bu - əzəmətli bir gecə və ya Qədər gecəsi idi və o, min ay­dan daha yaxşıydı. Fövqəl­uca məxluqların ən layiqlisi olana (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) ərəb dilində ən gözəl söz­lər nazil etmişdi ki, Onun seçdiyi elçisi (s.ə.s) bu Kitabın vasitəsi ilə öz cahilliyi üzündən yolundan azmış bədbəxt xalqına nəsihət versin. Rəbb onlara haqqı tapmaq və öz yolunu haqq dinin nuru ilə işıqlandırmaq, El­çinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) ar­dınca getmək və həm bu dünyada, həm də ölümdən sonra bö­yük nemətə nail olmaq üçün gözəl imkan bəxş etmişdi.

Bu əzəmətli gecədə Allahın, Onun dininə və məxluqlarının ta­leyinə aid bü­tün hökmləri bəyan edilir və hikmətli kitablarda yazılır. Qədər gecəsi alicənab mələklərin qeydə aldıqları yazılar, Föv­qəlucanın bütün məxluqlarının taleyi: əcə­li, nəsibi, əməlləri və zən­ginliyi Allah tərəfindən təyin edilən ilkin qədərə tama­milə uy­ğun­dur.

Bu yazı yeganə deyildir. Döl hələ ananın bətnində olduğu za­man Allah ona bir mələk göndərir və o, dölün dünya həyatında qis­mətinə düşəcək hər şeyi onun taleyinə yazır. Uşaq dünyaya gələndə isə, Allah ona mötəbər katib mə­ləklər təhkim edir və on­lar onun bütün əməllərini yazıb saxlayırlar. Bundan başqa, artıq de­di­yimiz kimi, Fövqəluca hər ilin Qədir gecəsində mələklərə il ər­zində baş verəcək hər şeyi yazmalarını əmr edir.

 ﭦ ﭧ ﭨﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ

(44. 5) “dərgahımızdan gələn əmrlə. Şübhəsiz ki, Biz elçilər göndəririk”

(44. 6) “Eşidən, Bilən Rəbbinin mərhəməti sayəsində”,

Bütün bunlar Allahın elminin kamilliyinə və Onun hüdud­suz hikmətinə və Öz məxluqları haqqında çəkdiyi qayğısına dəla­lət edir. Kainatda bütün işlər Onun iradəsi ilə baş verir. O (Pak və Mü­qəddəs), Öz mərəhəməti ilə peyğəm­bərlər göndərmiş və Mü­ba­rək Kitablar nazil etmişdir ki, bunlardan ən şərəflisi Qurandır. Ey­­ni zamanda doğru təlimat və Səmavi Kitablar Onun lütüf­kar­lı­ğı­­nın ən böyüklərindəndir. İnsanlar həm bu dünyada, həm də Axi­rətdə hansı nemət­ləri əldə edəcəklərinə baxmayaraq, onlara bu lütüfkarlıq sayəsində nail olurlar.

Allahın gözəl adları arasında Eşidən və Bilən adları. O (Pak və Müqəddəs), hər hansı səsi eşidir və bütün aşkar və qeybə məx­sus işlərdən agahdır. O (Pak və Müqəddəs) bilir ki, Onun qulları pey­ğəmbərlərə və Kitablara möhtacdırlar və buna görə onlara rəhm edir və onları onlara zəruri olan şeylərlə təmin edir. Bunlara gö­rə həmd bütövlükdə təkcə Ona məxsusdur!

 ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ

(44. 7) “Rəbb göylərin, yerin və onların arasındakıların Rəbbi­dir. Əgər siz iman sahibisinizsə”.

(44. 8) “Ondan başqa ilah yoxdur! O dirildir və öldürür. O – sizin Rəb­bi­niz və əcdadlarınızın Rəbbidir!”

O (Pak və Müqəddəs), bu dünyanı o mövcud olmadığı bir şəraitdə xəlq etmişdir və indi onu idarə edir və onunla istədiyini həyata keçirir. Əgər siz buna əminsinizsə, onda bilin ki, bütün məxluqların Rəbbi onların həqiqi Allahıdır. Onunla yanaşı iba­də­tə layiq bir kimsə yoxdur! O (Pak və Müqəddəs) təkbaşına hə­ya­tın və ölümün hökmdarıdır və sizin hamınız öləndən sonra O (Pak və Mü­qəddəs) sizi dirildəcək və Qiyamət günü Məh­şər mey­da­nında toplayacaqdır ki, hər birinizə əməllərinizə görə: yax­şı­lığa yaxşılıqla, pisliyə də pisliklə əvəz versin. O (Pak və Müqəddəs) – bütün in­sanların Rəbbidir, onların qayğısını çəkir və onları şər­dən qoruyur.

 ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ

(44. 9) “Lakin onlar şübhələr içində əylənirlər”.

Fövqəluca birmənalı şəkildə bildirir ki, bütün varlıqların Alla­hı yalnız Odur! Allahın bu şəhadəti, onu eşidən hər bir kəsi Va­hid Allaha iman gətirməyə məcbur edir və buna şübhə etməyə yer qoy­mur. Amma kafirlər haqqa onsuz da şübhə edirlər və nə­yin xatirinə xəlq edildikləri barədə dü­şün­məməyi üstün tuturlar və on­lara zə­rər­dən başqa bir şey gətirməyən boş əylən­cə­lə­rə qu­r­şa­nırlar.

ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ

(44. 10) “Sən göydən açıq-aydın duman gələcəyi Günü göz­lə”,

(44. 11) “o, insanları bürüyəcək. Bu, əzabverici iztirablar­dır!”

Yaxın və labüd Gün başladıqda, əzabkeşlərə bu sözlərlə mü­raciət edi­ləcəkdir. Quranın şərhçiləri bu ayədə xatırlanan du­ma­nın nə olması ba­rədə müxtəlif rəylər bildirmişlər. Onların bə­zi­ləri deyiblər ki, bu duman, Qiyamət günü, Cəhənnəmin gü­nah­kar­lara lap yaxınlaşması ilə insanları bü­rüyəcək duman olacaqdır. Bu onu göstərir ki, Allah kafirləri, Qiyamət gü­nü onlara nəsib ola­caq cəza barəsində xəbərdar etmişdir və Öz Peyğəm­bərinə (ona Alla­hın salavatı və salamı olsun!) həmin Günün başlamasını göz­lə­­mə­yi buyurmuşdur.

Bu rəy daha mükəmməldir, çünki Mübarək Quran çox vaxt ka­firləri təhdid edərək, onlara Allahın cəzalandıracağı və onlara ve­rilmiş qısa möh­lət haqqında xəbərdarlıq edir və həm də Elçiyə (ona Allahın salavatı və sa­lamı olsun!) və möminlərə, zalım düş­mən­lərinin onları incitməsinə səbir etmələrinin sonuna artıq az müd­dət qalması ilə təsəlli verir.

Bu şərhin lehinə Fövqəlucanın həmçinin aşağıdakı sözləri də əsas ve­rir:

ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ

(44. 12) “Onlar deyəcəklər: “Ey Rəbbimiz! Bizi iztirab­lar­dan xilas et, həqiqətən, biz iman gətirdik”.

(44. 13) “Amma onlara açıq-aşkar bir Elçi artıq gəldiyi hal­da, onlar bu nəsihəti necə yada sala bilərlər”.

(44. 14) “Sonra onlar ondan üz çevirmiş və demişdilər: “O – öy­rə­dil­miş bir cinlidir”.

Bu sözlər, Qiyamət günü kafirlər Allahdan onları dünyaya qay­tar­mağı yal­var­­dıqları zaman deyiləcəkdir. Lakin onların bu töv­bəsi onlara kö­mək et­mə­yəcəkdir, çünki həmin dəhşətli gündə ge­riyə yol olmayacaq­dır[2].

Digər şərhçilər belə hesab edirdilər ki, əvvəlki ayələrdə haq­­qı qəbul et­məkdən boyun qaçırmış və Allahın Elçisini (ona All­a­hın sa­la­vatı və sa­lamı ol­sun!) təkəbbürlə rədd etmiş kafir qu­reyş­­liləri haq­la­mış cəza nəzərdə tutul­muş­dur. O zaman Pey­ğəm­bər (s.ə.s.) kö­mək üçün Allaha müraciət edə­rək, Ondan qureyş­li­lə­ri elə cəza­lan­dır­mağı istəmişdi ki, onların ya­şa­dıqları illər də, Yu­suf pey­ğəm­bə­rin (ə) zamanında misirlilərin quraq­lıq il­lə­rində ya­şa­dıqları kimi ağır olsun. Dəhşətli aclıq başlamışdı və məkkə­lilər ölmüş heyvan cəm­dəy­lərini (leşi­ni) və sümük yeməyə məc­bur olmuşdular. Onlar o dərəcədə zəifləyib, taqətdən düş­müş­dü­lər ki, səmaya baxanda, o on­lara duman kimi görünürdü, halbuki, əs­­lində, bu belə deyildi. Nə­hayət, qureyşlilər yardım üçün Alla­hın Elçisinə (ona Allahın sa­la­vatı və sa­lamı olsun!) müraciət etdi­lər və xahiş etdilər ki, Allaha dua etsin ki, onları qu­raqlıqdan xilas etsin. Rəbb bütpərəstlərə mər­hə­mət göstərdi və onları xə­bərdar etdi ki, küfrə qayıtmaq əzabverici cəzaya səbəb olacaqdır. Bu­nunla belə, Ona məlum idi ki, kafirlər on­suz da haqdan dönəcəklər. Bu, doğ­ru­dan da belə oldu. Onda Allah on­lara ən müdhiş cəza göndərdi və belə bir rəy mövcuddur ki, bu­ra­da Bədr döyüşü nəzərdə tutulmuşdur.

Bu şərh şübhə doğurur, lakin o, Fövqəlucanın: “göydən açıq-aydın du­­man gələcəyi Gün” ifadəsi həm də: “göy açıq-aydın du­man kimi görü­nəcək” forma­sında da tərcümə edilə bi­lən sözləri ilə təs­diq olunur və bu da yuxarıda təsvir edilmiş hadi­sə­də öz əksini tapmışdır.

Quranın bəzi şərhçiləri deyirdilər ki, Fövqəlucanın xatır­lat­dı­ğı duman Qi­ya­mət gününün böyük əlamətlərindən biridir. Bu duman dünyanın so­nu başla­mazdan bir qədər əvvəl püskü­rü­lə­cək və o qədər qatı olacaq ki, insanlar çə­tin­liklə nəfəs alacaqlar. Onun zərəri yalnız möminlərə toxunma­yacaq və o, onlara adi du­ma­nın göstərdiyi təsirdən artıq təsir göstərmə­yəcək.

Yuxarıda qeyd etdiyimiz üç şərhdən ən qüvvətlisi birin­ci­si­dir və ona uy­ğun olaraq, bu ayələrdə Qiyamət günü baş verəcək ha­disələr təsvir edil­mişdir.

ﯘ ﯙ ﯚ ﯛﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ

(44. 15) “Həqiqətən, Biz sizi bu əzabdan qısa bir müddətə xilas edərik, şübhəsiz ki, siz yenə də dönəcəksiniz”.

(44. 16) “Həmin gün Biz onları möhkəmcə yaxaladıqda, Biz, həqi­qə­tən, qisas alacağıq”.

Artıq bildirdiyimiz kimi, burada söhbət Məkkə sakin­lə­rin­dən və Bədr dö­yüşlərindən gedir. Bu və bundan əvvəlki ayələrin belə şərhi heç vəchlə Quran mətninə zidd deyil, əksinə, ona ta­ma­mi­lə uyğun gəlir. Buna görə mən məhz bu şərhə üstünlük ve­ri­rəm, amma bu barədə ən doğrusunu Allah bilir.

Muhəmmədi (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) inkar edən büt­pə­rəst­ləri xatırladıqdan sonra, Fövqəluca onun (s.ə.s.) və mö­minlərin ya­dı­na salır ki, fasiqlər əvvəllər də Onun elçilərini in­kar edər­dilər. O (Pak və Müqəddəs) Musa peyğəmbərin (ə), ka­fir­lə­ri tö­rət­dikləri cinayətlərdən çə­kin­dirməyə cəhd göstərə­rək, Onun di­ni­ni necə təbliğ etdiyi barədə xəbər verir.

 ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ

(44. 17) “And olsun ki, sizə qədər Biz Fironun xalqını sınamışdıq və on­la­rın yanına alicənab elçi gəlmişdi”.

Allah Fironun (L) xalqının yanına alicənab elçi İmran oğlu Musanı (ə) gön­dərmişdi. Onun (ə) alicənab və gözəl əxlaqi ilə di­gər heç kim müqayisə edilə bil­məzdi. Bununla Allah onları sı­naq­dan keçirmişdi ki, onların ara­sın­dan haqqı sevənləri və onu ax­ta­ran­ları aşkar etsin.

 ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ

(44. 18) “Allahın qullarını mənə təslim edin. Həqiqətən, mən sizin eti­ba­ra layiq elçinizəm”.

İsrail oğullarını mənə qaytarın və onlara əziyyət ver­mək­dən əl çəkin, çünki onlar mənim qardaşlarım və bacılarımdır və zə­manələrinin ən yaxşı insanlarıdır. Siz onları əsarət altında sax­la­yır və zalımcasına istismar edirsiniz. Buna son qo­yun və İsrail oğul­larına imkan verin ki, öz Böyük Rəbbinə ibadət etsinlər. Məni sizin yanınıza aləmlərin Rəbbi Özü göndər­mişdir və O (Pak və Mü­qəddəs) mənə, sizə çatdırmaq üçün Öz bəyənatını vermişdir. Mən bu Bəyanatdan heç bir şeyi sizdən gizlətmirəm və ona heç bir artıq şey əlavə etmirəm və siz mənim sizə xəbər verəcəyim hər şeyi qəbul etməlisiniz.

 ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ

(44. 19) “Özünüzü Allahdan uca tutmayın, çünki mən sizə aydın dəlillər gətirmişəm”.

Siz Ona ibadət etməkdən boyun qaçırmayın və Onun qul­la­rı­na yu­xa­rı­dan aşağı baxmayın, axı mən sizin yanınıza aydın mö­cü­zə­lər və təkzib­olunmaz də­lillərlə gəlmişəm.

Lakin misirlilər onu (ə) yalançı saydılar və onu (ə) öl­dür­mə­yi qət et­dilər. Belə olduqda, Musa (ə) Allahdan, onu (ə) onların şə­rin­dən və məşum daş-qalaq edilməkdən qorumasını xahiş etdi və de­di:

 ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤﭥ ﭦ ﭧ ﭨ

(44. 20) “Həqiqətən, mən sizin məni daşlamamanızdan ötrü mənim də Rəbbim, sizin də Rəbbiniz olana sığınıram”.

(44. 21) “Əgər siz mənə inanmırsınızsa, məni tərk edin”.

Siz mənə iman gətirə bilərsiniz və mənim nail olmaq istə­di­yim də budur. Əgər siz ardımca gəlməkdən imtina edirsinizsə, on­da məni rahat buraxın: məni müdafiə etməyin və mənə mane ol­mayın, mənə qarşı fitnə-fəsad qurmayın. Əgər siz bunu et­mə­sə­niz, Allaha qarşı qiyam qaldırsanız, mənimlə döyüşsəniz və mə­nim xalqımı alçaldılmaqdan xilas etməyə im­kan verməsəniz, on­da mən kö­mək üçün Allaha müraciət etməyə məcbur olacağam. Ka­firlər öz bildikləri kimi etdilər və Musanı (ə) rahat qoyma­dılar.

 ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ

(44. 22) “Sonra o, Rəbbinə müraciət etdi: “Onlar günahkar insan­lardır”.

(44. 23) “Allah buyurdu: “Sən Mənim qullarımla gecə yola düşün. Həqi­qə­­tən, sizi təqib edəcəklər”.

Onlar elə ağır günahlar edirlər ki, tezliklə cəzalandırılmağa layiq­dir­lər. Musa peyğəmbər (ə) bu duasinda misirlilərin olduğu vəziyyəti xüsu­silə vur­ğu­layır. Belə dualar sadəcə şifahi müraciət­dən həmişə üstün olur. O (ə) həmçinin Rəbbinə özünün (ə) vəziy­yə­tini də bildirir və deyir: “Ey Rəbbim! Mən Sənin nazil edə­cə­yin istənilən xeyirxahlığa möhtacam” (Qəsəs, 28/24). Onun (ə) duası necə də qısa, lakin bəlağətli idi! Fövqəluca onun (ə) duasını qə­bul edib, Öz elçi­sinə (ə) İsrail oğullarını gecə qaran­lı­ğı­nın pər­də­si altında şəhərdən çıxartmasını əmr etdi və ona (ə) xəbər verdi ki, onları təqib edəcəklər.

ﭶ ﭷ ﭸﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ

(44. 24) “Dənizi sakitcə tərk et! Onların qoşunları boğu­lacaq”.

Hər şey Allahın dediyi kimi baş verdi. Musa (ə) və onun (ə) qəbilə­daşları yola düşdülər, Firon (L) isə çox böyük bir ordu top­la­yıb, onları tə­qib etməyə baş­ladı. Musa (ə) dənizə çatanda, Allah ona (ə) əmr etdi ki, əsası ilə dənizə vursun və burada dəniz aralandı və onun ortasında iki tərəfdən nəhəng dağlara bənzər su divarları ilə hasar çəkilmiş on iki keçid əmələ gəldi. Musa (ə) və İsrail oğulları bu keçidlərlə yollarına davam etdi­lər və onların hamısı qarşı tərəf­də­ki sahilə çatdıqda, Allah Musaya (ə) əmr etdi ki, dənizi sakitcə tərk etsinlər ki, Firon (L) və onun qoşunları onların ardınca gəl­sin­lər. Onların taleyi həll olunmuşdu və Rəbb pey­ğəm­bərinə (ə) düş­mən ordusunun məhv ediləcəyini bildirmişdi. Qoşunların ha­­mısı də­ni­zə daxil olduqdan sonra Fövqəluca Allah aralanmış dənizə əmr et­di ki, onların üzərində qapansın və onların hamısı bir nəfər kimi suya qərq olub boğuldular. Onların dünya həyatında kef çəkdikləri bü­tün ne­mətlər əsarət altına aldıqları İsrail oğullarının əlinə keçdi. Buna görə Fövqəluca belə buyurur:

ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ

(44. 25) “Onlar neçə-neçə bağları və çeşmələri tərk etdi­lər;”

(44. 26) “əkinləri, bərəkətli yerləri”

(44. 27) “və həzz aldıqları səadəti də!”

(44. 28) “Bax beləcə! Biz isə digər bir xalqı bunlara varis etdik”.

“Əş-Şüəra” surəsində Allah izah edir ki, digər xalq – İsrail oğulları idi. O (Pak və Müqəddəs) buyurur: “Bax beləcə! Biz buna İsrail oğullarını varis etdik” (Şüəra, 26/59).

 ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ

(44. 29) “Nə göy, nə də yer onlardan ötrü ağlamadı və onlara möhlət də verilmədi”.

Nə göy, nə də yer Fironun (L) və onun qoşunlarının həlak olaraq, bu dünyadan ayrılmalarına kədərlənmədi. Bundan başqa, bütün canlılar bu fasiq­lərin məhv olmasına sevindilər. Hətta göylər və yer də buna sevindilər, çünki bu günahkarların bütün törətdikləri onları narahat edir və həmçinin onları lənət­ləməyə və onlara nifrət bəsləməyə yönəldirdi. Bax buna görə də Allahın cəzası ləngitmədən onları haqladı.

 ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ

(44. 30) “Biz artıq İsrail oğullarını xilas etmişdik alçaldıcı izti­rab­lardan” –

(44. 31) “Firondan. Həqiqətən, o, təkəbbürlüydü və o, həddi aşanlardan biriydi”.

Fövqəluca İsrail oğullarına lütüfkarlıq göstərmişdi, onları Öz yardımı ilə şərəfləndirmişdi və onları Fironun (L) özbaşınalı­ğın­dan xilas etmişdi. O (L), on­ların kişi cinsindən olan uşaqlarını öl­dürür və yalnız qız uşaqlarını sağ buraxırdı. O (L), heç bir haqqı olmadan yer üzündə təkəbbürlə gəzirdi və həddini aşırdı, yəni, Allahın hökm­lərinə itaətsizlik göstərir və ən ağır günahlar törə­dir­di.

ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ

(44. 32) “And olsun ki, Biz onları bilərək seçib, aləm­lər­dən üstün tutduq”.[3]

Allaha əzəldən məlum idi ki, yəhudilər Onun onlara gös­tər­diyi lü­tüf­kar­lı­ğına laqeyd yanaşacaqlar. Buna baxmayaraq, O (Pak və Müqəd­dəs), İsrail oğul­larını seçmiş və onları, onlara qə­dər yaşayan və sonradan gələn, lakin Muhəmməd Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) ümmətinədək gələn xalq­la­rın üstündə ucaltmışdı. Yer üzünə mömin müsəlmanların üm­mə­ti gəldikdə isə, Fövqəluca bu ümməti bütün digər xalqlardan və İsrail oğullarından üstün etdi. Müsəlmanlar o vaxtadək dün­ya­da əvvəllər yaşamış xalqlardan ən yaxşısı oldular və Allah on­la­rı, əvvəllər heç kəsi şərəfləndirmədiyi kimi, şərəflən­dirdi.

 ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ

(44. 33) “Biz onlara elə ayələrimizdən bəxş etdik ki, onlar aydın sınaq idi”.

Fövqəluca İsrail oğullarına qeyri-adi möcüzələr göstərdi ki, onlar böyük nemət və ağır sınaq idi. O dəlillər Musa pey­ğəm­bə­rin (ə) dediyi hər şeyin doğ­ru­luğunu təsdiq edirdi və kafirləri öz küfür­lərinə haqq qazan­dırmaqdan məhrum edirdi.

ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ

(44. 34) “Həqiqətən, onlar hökmən deyəcəklər:”

(44. 35) “Bizim üçün bir ölüm vardır və biz dirildilmə­yə­cə­yik”.

Allah bildirir ki, müşriklər ölümdən sonra dirildilməni müm­kün olmayan bir şey hesab edirlər, Axirət həyatını inkar edir və Cənnət və Cəhənnəmin möv­cudluğuna inanmırlar. Peyğəm­bə­rin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) və, deməli, Allahın Özü­nün gücsüzlüyünü göstərməyə cəhd edərək, onlar deyirlər:

ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ

(44. 36) “Əgər siz doğru deyirsinizsə, bizim atalarımızı gətirin”.

İnadkar cahillərin bu sözləri yalnız ona dəlalət edir ki, on­la­rın hamısı dərin azğınlıq içindədirlər. Qiyamət günü dirilmə haq­qın­da gerçək xəbərlə Allahın El­çisinin (ona Allahın salavatı və sa­la­mı olsun!) ölüləri dirildə bilməməsi arasında hansı əlaqə vardır? Lakin bütpərəstlər bu barədə düşünməmişdilər, baxmayaraq ki, on­lar, Peyğəmbərin (s.ə.s.) doğruçu­luğunu təsdiq edən bir çox də­lil­lərin və möcüzələrin şahidləri olmuşdular.

 ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷﯸ ﯹﯺ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ

(44. 37) “Onlar daha yaxşıdırlar və yaxud Tubba xalqı və onlardan əvvəlkilər? Biz onları məhv etdik. Həqiqətən, onlar fasiq idilər”.

Sənin düşmənlərin əvvəllər yaşayan günahkarlardan daha yaxşı deyildilər. Onlar da eyni zalımlıq edirdilər və onları da həmin kədərli son gözləyir.

ﯿ ﰀ ﰁ ﰂ ﰃ ﰄ ﰅ ﰆ ﰇ ﰈ ﰉ ﰊ ﰋ ﰌﰍﰎﰏ

(44. 38) “Biz göyləri, yeri və onların arasındakıları əylən­mək üçün ya­rat­mamışıq”.

(44. 39) “Biz onları haqdan başqa bir şey üçün yarat­ma­dıq, lakin onların əksəriyyəti bilmir”.

Fövqəluca Özünün fövqəlqüdrəti və Özünün hüdudsuz müd­­­rikli­yindən xəbər verir. O (Pak və Müqəddəs), göyləri və yeri əy­­ləncə xatirinə deyil, haqq xa­tirinə və haqqa tam uyğun olaraq xəlq etmişdir. O (Pak və Müqəddəs), bütün məxluqları yarat­mış­dır ki, yalnız təkcə Ona ibadət etsinlər və özlərinə digər “ilah­lar” dü­zəltməsinlər. O (Pak və Müqəddəs), bütün varlıqları yarat­mış­dır ki, onlara əmr etsin və qadağa qoysun, sonra isə cəzalandırsın və mükafat­lan­dır­sın[4]. Lakin insanların əksəriyyəti bundan xə­bər­­sizdirlər və buna görə də göy­lə­rin və yerin yaradılması haq­qın­da düşünmürlər.

ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ

(44. 40) “Həqiqətən, Fərqləndirilmə günü – hər kəs üçün müəyyən edil­miş müddətdir”.

Bəhs edilən – Qiyamət günüdür ki, həmin gün Allah bütün insanlar ara­sın­da, birincidən başlamış sonuncuya qədər hamısına dair hökm çıxaracaqdır və onda yer üzündəki insanlar arasında baş ver­miş bütün mübahisələr və çəkiş­mə­lər həll olunacaqdır. Alla­hın bü­tün yaratdıqları Qiyamət günü Məhşər meyda­nında Onun hü­zu­run­da toplaşacaqlar və O (Pak və Müqəddəs) Onlara tö­rət­dikləri əməl­ləri göstərəcək və etdikləri hər şeyə görə əvəz ve­rə­cəkdir.

ﭗﭘﭙﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ

(44. 41) “Həmin gün dostun dosta faydası olmaz. Onlara yardım da edil­məz”,

(44. 42) “Allahın iltifat göstərdiklərindən başqa. Həqiqə­tən, O – Fövqəl­qüdrətlidir, Mərhəmətlidir”.

Qiyamət günü nə keçmişdəki dostluq, nə qohumluq əla­qə­lə­ri insanları bir-birinə yaxın etməyəcək və heç kim günahkarları Fövqəlqüdrətli və Böyük Allahın qisasından xilas edə bilməyəcək. Hakimiyyət bütövlükdə yalnız Allaha məxsus olacaqdır və heç bir məxluq onun ən kiçik bir hissəsinə belə sərəncam çəkə bilmə­yə­cəkdir. Təkcə mömin qullar Allahın mərhməti sayəsində həmin gün xoşbəxtlik və əzəmət əldə edəcəklər, çünki onlar dünya hə­ya­tın­da var qüvvələri ilə Onun iltifatını qazanmağa səy göstə­rir və bu­nun xatirinə zəhmətə qatla­şırdılar.

 ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ

(44. 43) “Həqiqətən, zəqqum ağacı”

(44. 44) “günahkarın yeməyidir”.

(44. 45) “Mis ərintisi kimidir – qarınlarda elə qaynayar ki”,

(44. 46) “sanki qaynar su kimi pıkkıldayar”.

(44. 47) “Onu yaxalayıb, Cəhənnəmin ortasınadək sürük­lə­yin”.

(44. 48) “Sonra başına şiddətli əzab verəcək qaynar su tö­kün”.

(44. 49) “Ləzzət al! Axı sən – “qüdrətli”, “alicənab” idin!”

Fövqəluca, Qiyamət gününü və insanların Cənnət və Cə­hən­­nəm sakinlərinə ayırılacaqlarını xatırlatdıqdan sonra, bildirir ki, kafirlər və fasiqlər Cəhənnəm odunda iztirab çəkəcəklər və on­la­rı yeməyi isə zəqqum ağacının meyvələri olacaqdır. Bu – ağac­la­rın ən dəhşətlisi və murdarıdır və onun mey­vələrinin dadı çox pis iy­li irini xatırladır və həm də o, ağlasığmaz dərəcədə istidir və qarında qay­nar suyun pıkhapıkla qaynadığı kimi qaynayır. Əzab­ke­şə deyi­lə­cək­dir: “Sən özünü böyük, alicənab insan sayırdın! Əgər sən belə bö­yük idinsə, niyə bəs özünü cəzadan qoruya bil­mə­din? Əgər sən belə alicənab idinsə, niyə səni Allahın cəzası haq­ladı? Bu gün sənə ay­dın oldu ki, sən nifrətoyadıcı və alcaq imiş­sən”.

ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ

(44. 50) “Budur sizin şübhə etdikləriniz!”

Bu gün siz cəzalandırılacağınızın gerçəkliyinə əmin oldunuz və hətta onu öz üzərinizdə hiss etdiniz.

 ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ

(44. 51) “Həqiqətən, təqva sahibləri əmin-amanlıqda olacaqlar –“

(44. 52) “Cənnət bağlarında və çeşmələr başında”.

 Fövqəluca Onun qəzəbindən və cəzalandıracağından qor­xan, günahlar­dan çəkinən və xeyirxah işlər görən təqvalı mö­min­ləri gözləyən mükafat haq­qında xəbər verir. Rəbb onları Öz qəzəbindən qorudu və cəzadan xilas etdi. Bu isə o deməkdir ki, O (Pak və Müqəddəs) onlardan razı qalmışdır və onlara mütləq bö­yük mükafat əta edəcəkdir. Onlar sıx ağacların kölgəliklərində ola­caq və onları meyvə ağacları və bulaqlar əhatə edəcəkdir. Bağ­la­rında füsunkar çaylar axacaq və onlar istədikləri vaxt o çayların istiqamətini dəyişə biləcəklər. Onlar orada ən zərif və gözəl zövq alacaqlar və onların sevincinə heş bir şey mane olmayacaq.

ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ

(44. 53) “Onlar atlaz və xalis ipək geyinib üzbəüz otura­caq­lar”.

Onlar yaşıl ipək parçadan: zərif atlasdan və toxunmuş par­ça­dan libaslar geyəcəklər. Hər kəs özü üçün ürəyi istədiyi bəzək şey­ləri tapacaqdır. Onlar qarşı-qarşıya oturacaq, onların ürəkləri ra­hatlıq içində olacaq, çöhrələrində isə sönsuz sevinc əks olu­na­caq­dır. Onlar bir-birilərinə ən gözəl hisslər və məhəbbət bəs­­lə­yə­cək, bir-biriləri ilə ehtiram və hör­mətlə davranacaqlar.

 ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ

(44. 54) “Bax belə! Biz onları ahu gözlü hurilərlə evlən­di­rə­rik”.

Siz mütləq bu təsvirəgəlməz səadətdən həzz alacaq və bu bö­yük sevinci sınaqdan keçirəcəksiniz, Biz isə sizi ahu gözlü, gö­zəl­liyi və kamilliyi baxışları qa­maşdıran və ağılları heyrətə salan hu­rilərlə ni­kah­layarıq.

 ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ

(44. 55) “Orada onlar əmin-amanlıq içində hər hansı meyvəni istəyə biləcəklər”.

Möminlər Cənnətdə, yerdəkilərlə heç bir müqayisəyə gəl­mə­­yə­cək istənilən meyvəni sifariş edə biləcəklər. Onların bəzi­lə­ri­nin adlarını bu maddi dünyada eşitmişdilər, bəziləri haqqında isə heç eşitməmişdilər. Onlar Cənnət xidmətçi­lərindən yemək gətiril­mə­sini is­təyən kimi, onlara o saat ən yaxşı yeməklər və ən yaxşı mey­vələr gətiriləcək. Onlar bundan ötrü səy göstərməyəcəklər və Cən­­nət­də ağır zəhmətin nə olduğunu bil­məyəcəklər. Onlar bütün bu yeyinti məh­sul­la­rı­nın günlərin bir günü yox olacağına və ya kor­lanacağına gö­rə narahat olma­yacaqlar. Onlar qəm və qüs­sə­dən, bu əbədi səa­dət­dən ayrıla biləcəklərindən və ölümdən mü­ha­fizə olunacaqlar.

 ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ

(44. 56) “Orada onlar ilk ölümdən sonra başqa ölüm dad­ma­­ya­caqlar . O, onları Cəhənnəmdə əzabdan qorumuşdur”

(44. 57) “sənin Rəbbinin mərhəməti sayəsində. Budur bö­yük uğ­ur!”

Bu dünyadakı ölümdən sonra bir daha ölümlər olmayacaq. Bu onu gös­tərir ki, istənilən və arzu edilən nə varsa, Cənnət sa­kin­lərinin gözündə daha da mükəmməl bir obraza çevrilir. Mö­min­lər bu böyük mükafatı alacaq və cəzalan­dırılmaqdan xilas ol­ma­ğı yalnız Allahın mərhəməti sayəsində bacaracaqlar, çünki məhz Fövqəluca Allah onları xeyirxah əməllər işləməyə ruh­lan­dır­mışdı ki, bunlar Axirət həyatında uğur qazan­manın səbəb­lə­ri­dir. Bundan başqa, Rəbb onları, yer üzündə saleh əməlləri ilə qa­zan­dıqlarından dəfələrlə üstün olanı ilə mükafatlandırmışdı. Mə­gər Allahın iltifatını qazanmaqdan, Cənnətdə yüksək mə­qa­ma nail olmaqdan, Onun qəzəbindən və cəzalandırmasından xilas ol­maq­­dan da daha böyük uğurmu var?

 ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ

(44. 58) “Biz onu sənin dilində asanlaşdırdıq ki, bəlkə on­lar nə­si­həti yadda saxlaya bildilər”.

Allah Quranı asanlıqla qavranılması üçün dünyadakı bü­tün dil­lərin ən zəngini və gözəli ilə nazil etmişdir. O (Pak və Mü­qəd­dəs) onun səslənməsini gö­zəl, tələffüzünü yüngül, mənasını asan başa düşülən və məzmununu anlaşıqlı etmişdir ki, insanlar doğ­ru yolla getsinlər və nəyin faydalı və nəyin də zərərli ol­du­ğu­nu başa düşsünlər.

ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ

(44. 59) “Sən gözlə. Elə onlar da gözləyirlər”.

Ey Muhəmməd! Sən vəd edilən köməyi və vəd edilən ne­mət­ləri gözlə. Eyni zamanda müşriklər də Allahın cəzasını göz­lə­mək­də­dirlər. Bu dünyada bütün insanlar öz qismətlərini göz­lə­yir­lər: Allahın Elçisi (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) və onun (s.ə.s) ardıcılları yer üzündə xoşbəxtlik və ölümdən sonra uğur, amma onların düşmənləri – yer üzündə bədbəxtlik və öləndən son­ra da cəza gözləyirlər.

03 may 2011.

Bu cildin və bundan əvvəlki cilidlərin təshihində və nəşrində
Allah rizası üçün öz köməyini əsir­gə­məmiş təmənnasız insanlara Fövqəluca Allahdan kömək etməsini və onların savabını
qat-qat artır­ma­sını diləyirəm. F.S.

Əbdürrəhman ibn Nasir əs-Səədi­nin “Müqəddəs Quran Təfsi­ri”əsəri­nin, Azər­bay­can dilinə tərcümə edilmiş bu kita­bın, nəşr hü­­­ququ Azərbaycan Respublika­­­sı­nın müvafiq qanunları ilə mü­ha­fi­zə olunur.

Onu yenidən istənilən for­mada nəşr, çap etmək, müx­təlif vasitə­lərlə surətini ço­­xalt­maq hüququ ancaq tərcüməçi Fərahim Süley­man oğlu Qurbanova məx­sus­dur!

odersalafi@gmail.com

 mob. tel.: 050-634-38-78

ƏBDÜRRƏHMAN

BİN NASİR ƏS-SƏƏDİ

MÜQƏDDƏS QURAN

TƏFSİRİ

SƏXAVƏTLİ VƏ MƏRHƏMƏTLİ

ALLAHDAN GƏLƏN ASANLAŞDIRMA

Няшриййат редактору: Техники редактор: Бядии редактор: Сящифяляйиъи:

Суьра ОСМАНОВА Рауф КЯРИМОВ Елнур ЯЩМЯДОВ Сядагят КЯРИМОВА

Йыьылмаьа верилмишдир: 29.04.2011. Чапа имзаланмышдыр: 31.05.2011. Няшрин юлчцсц: 70х100 1/16. Физики чап вяряги: 41. Сифариш: 115/11. Сайы: 1000 ядяд. Мцгавиля гиймяти иля. Бакы, Az1122, Зярдаби пр. 78 / Тел: 4977021 Faks: 4971295 / Е-почту: office@nurprint.com

NURLAR NƏRİYYAТ-POLİQRAFİA MƏRKƏZİ

VI cild

---

[1] “Duxan” sözü ümumiyyətlə qaz halında havada az-çox sabit bir ölçüdə mövcud olan ki­çi­cik zər­rə­lərdən əmələ gəlir, duman, buxar, qaz mənalarını verir. Fussilət, 41/11 ayəsindən mə­lum olur ki, Kai­nat qaz ha­lında olan bir mər­hə­lədən sonra, Allahın iradəsi ilə, Kainatın və Ye­rin bugünkü for­ma­sını almış mər­hələsinə çevrilmişdir. “Böyük Part­layışdan” (“Big Bang”) son­ra Yer kürəsinin, Gü­nəşin və ulduzların elə həmin anda yaranmadığını (hələ tam tə­şək­kül tap­madığını) bilirik. Kai­nat hələ heç bir ulduzun olma­dı­ğın­dan öncə qaz (duman, buxar) topası ha­lında idi. Bunların da əsas mad­də­si hidrogen idi. Bu qaz halındakı maddə toplusunda daha sonra ən çox Helium yaradılmışdı. Bu to­pada baş verənlər daha sonra Allahın fövqəl­gü­cünün ilahi enerjisi ilə misilsiz müdhiş sıxlaş­dırıl­ma­lar sayəsində yeni ün­sürlərin, maddələrin, ulduzların, planetlərin, gü­­nəşin və sairənin. yaradılmasına başlanılmışdır. (Bax: “Quran heç tükənməyən möcüzə” əsəri, səh. 44). F.S.

[2] Fövqəlqüdrətli Allahın Dinini, peyğəmbərlərini inkar edən kafirlər doğrudan da düşüncəsiz və cahil in­san­lardır, çünki Qiyamət günü artıq təkcə Yerin deyil, bütün Kainatın bürmələnib yığışdırılacağı bir gerçəklikdə yer üzünə qayıtmağı yalvaracaq cəhənnəmliklər başa düşmürlər ki, onların bu istəkləri puç bir xülyadır. Cəhənnəmdə bunu arzu edənlər hələ də bilməyəcəklər ki, onların qayıtmaq istədikləri maddi dünya artıq yoxdur!!! F.S.

[3] İbn Kəsir bu ayənin təfsirində yazır ki, “bu ayəni Mücahid belə izah edir: “And olsun ki, Biz bilə-bilə onları aralarında olduqları kimsələrdən daha üstün tutuduq və onlara ayə­lə­ri­miz­dən elələrini verdik ki, onlarda imtahan (sınaq) var idi”. Bax: İbn Kəsir, (44/32-ci ayənin təf­si­ri). Mən belə düşünürəm ki, İbn Kəsirin şərhdəki Mücahidin və Katadənin izahlarından belə bir nəticəyə gəlmişdir ki, Allahın İsrail oğul­larına üstünlük verməsi, Fövqəlucanın Öz Föv­qəl­müd­rik elmi və onları imtahana çəkməsi ilə bağlıymış. F.S.

[4] Kursiv mənimdir. Müəllifin bu gözəl müddəalarından belə bir nəticə çıxarmaq olar ki, Fövqəluca Allahın Kainatı və onun içindəki varlıqları yaratmaq məqsədlərindən biri də əbədi sabitlikdən real yaradıcılıq fəaliyyəti həyata ke­çir­mək qərarına gəlməsi imiş. (Bu mülahizə bu Təfsiri Azərbaycan dilinə tərcümə edənə məxsusdur) . F.S.