Quran Təfsiri. Ə. Saadi: 45. ƏL-CASİYƏ SURƏSİ

Şeyx Muhəmməd b. Saleh əl-Useyminin

TƏQDİMATI

Həmd təkcə Allaha məxsusdur.

Peyğəmbərimiz Muhəmmədə, ailəsinə, səhabələrinə və Qiyamət gününədək yaxşılıqda onların ardınca gedənlərə salavat və salam olsun!

Daha sonra, dəyərli şeyximiz Əbdürrəhman b. Nasir əs-Səədinin (Allah ona rəhmət etsin) “Teysirul-Kərimur-Rəhman fi Təfsiri Kəlamul-Mənnan” adlı əsəri özünə xas bir çox xüsusiyyətlərinə görə Quran təfsirlərinin ən yaxşılarından biri hesab edilir.

Bu Təfsir aşağıdakı xüsusiyyətlərə malikdir:

onun yazılmasında müəllif hər kəsin başa düşə biləcəyi asan və aydın ifadələrdən istifadə etmişdir;

oxucunun fikrini yayındıran və vaxtını aparan, düşüncə üçün heç bir faydası olmayan lüzumsuz uzadılmalardan və əlavələrdən çəkinilmişdir;

xatırlanmasına zəruri ehtiyac duyulan əsaslı ziddiyyətlərdən başqa, digər ixtilaflı məsələlərə toxunulmamışdır. Kitabın bu xüsusiyyəti oxucunun fikrini müəyyən bir məsələ üzərində cəmləşdirməyə imkan verir;

sifətlərlə bağlı ayələrdə Allahın hökümləri ilə ziddiyyət təşkil edən təhrif və yozmalardan qaçınaraq, sələf metoduna əsaslanılmışdır;

ayələrin nişan verdiyi fayda və hökümlərdən çıxarılan nəticələrə dair incəliklər barədə; xüsusilə, bu özəllik “Sad” surəsindəki Davud (ə) və Süleyman (ə) hekayətlərində və “Maidə” surəsində dəstəmaz alınması ilə bağlı ayədə daha bariz şəkildə özünü göstərir. Müəllif bu ayədən əlli hökm çıxarmışdır;

bu əsər təfsir və gözəl əxlaqa dair təlim-tərbiyə vasitəsidir. Bu, “Əraf” surəsinin “Sən bağışlama yolunu tut, yaxşı iş görməyi əmr et və cahillərdən üz döndər”[1] ayəsinin təfsirində aydın görünür.

Məhz bu özəlliklərinə görə, Quran təfsiri almaq istəyən hər kəsə öz kitabxanasında bu qiymətli təfsir üçün yer ayırmasını tövsiyə edirəm.

Fövqəluca Allahdan bu kitabın müəllifinə və onu oxuyanlara yararlı olmasını arzu edirəm. Həqiqətən, O, Çoxsəxavətli və bərəkət Sahibidir. Muhəmməd Peyğəmbərə, ailəsinə, səhabələrinə və Qiyamətə qədər onların ardınca gedənlərə salavat və salam olsun!

Muhəmməd əs-Saleh əl-Useymin

1995-ci il.

\ª

ƏL-CASİYƏ

SURƏSİNİN

ŞƏRHİ

ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ

Mərhəmətli və Rəhimli Allahın adı ilə!

ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ

(45. 1) “Ha. Mim.”

(45. 2) “Kitab Fövqəlqüdrətli, Fövqəlmüdrik Allahdan nazil edilmişdir.”

Fövqəluca bütün möminlərinə Quranı oxumağı və onun qayğısına qalmağı bir vəzifə olaraq tapşırmışdır. Onu Vahid və Xeyirxah, ən kamil sifətlərin, hüdudsuz əzəmət və qüsursuz fövqəlhikmət Sahibi Allah nazil etmişdir.

ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ

(45. 3) “Həqiqətən, göylərdə və yer üzündə möminlər üçün dəlillər vardır.”

(45. 4) “Sizin və Onun hər tərəfə yaydığı canlı məxluqların yaradılmasında iman sahibləri üçün dəlillər vardır”.

(45. 5) “Gecə ilə gündüzün növbələşməsində, Allahın göydən göndərdiyi ruzi vasitəsilə torpağı ölümündən sonra diriltdiyi qismətdə və küləklərin əvəzlənməsində düşünən insanlar üçün dəlillər vardır”.

(45. 6) “Budur Allahın ayələri və Biz onları sənə haqq ilə oxuyuruq. Bəs onlar Allaha və Onun ayələrinə inanmadıqdan sonra, hansı sözə inanacaqlar?”

Böyük Xaliqin gözəl sifətlərini insanların öz ətrafında və özlərində gördükləri çoxsaylı möcüzələr təsdiq edir. O (Pak və Müqəddəs), göyləri və yeri yaratmış, onlarda quşları, vəhşi heyvanları və digər heyvanları yerləşdirmiş, yeri insanın xeyrinə xidmət edən şeylərlə zənginləşdirmiş, daima onu yağışlarla sulayır və onlar torpağı canlandırır, insanları gümrahlaşdırır. Bütün bu əla ayələr dərrakəli insanları Allahın nazil etdiyi Kitabın həqiqiliyinə və onun ibarət olduğu qanun və hökümlərin fövqəladə hikmətli olmasına, həmçinin Xaliqin kamilliyinə, Axirət həyatının və Dirilmənin gerçəkliyinə əmin edir.

Sonra Fövqəluca insanları Onun ayələrindən ibrət götürən və ya götürməyənlər kimi, iki dərəcəyə ayırır.

Allahın qullarının bir qismi bu ayələrdən faydalı nəticələr çıxarır, onların üzərində düşünür və bununla öz qəlbini nəcibləşdirirlər ki, bunlar – möminlərdir. Onlar səmimi qəlb ilə Allaha, Onun mələklərinə, Kitablarına, elçilərinə və Qiyamət gününə iman gətirirlər, tam əminliyə və etiqada nail olurlar. Onların idrakı təmiz və qüsursuzdur, bilikləri geniş və doğrudur.

Allahın digər qulları Onun ayələrini görür və eşidirlər, sonra isə təkəbbürlə onlardan üz döndərirlər, sanki onları eşitməmiş və görməmişlər. Onların ürəkləri qüsurlu və günahkardır və onlarda gizlənən təkəbbür onları haqdan daha da uzaqlaşmağa yönəldir. Lakin onların öz şərəfsizliyinə haqq qazandırması mümkün olmayacaqdır, çünki onlar əzəmətli möcüzələrin şahidləri olublar, amma onları istehza ilə qarşıladıqlarına görə Allah onları sərt cəza ilə təhdid edir:

ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ

(45. 7) “Vay hər bir yalançı günahkarın halına!”

(45. 8) “O, Allahın ona oxunan ayələrini dinləyir, sonra təkəbbürlə inadkarlıq edir, sanki o, onları heç eşitməmişdir. Onu əzabverici iztirablar barədə “sevindir”.

(45. 9) “O, Bizim ayələrimizdən bir şey eşidəndə onlara istehza etməyə başlayır. Belələrinə alçaldıcı əzab hazırlanmışdır».

(45. 10) “Onların qarşısında – Cəhənnəmdir. Onları, nail olduqları və özlərinə Allahın əvəzinə götürdükləri himayədarları və köməkçiləri xilas edə bilməyəcəklər. Onlara böyük əzab-əziyyət hazırlanmışdır».

Belə bir adamın nitqi yalan, əməlləri də günahkar əməldir. Ona və onun taylarına Cəhənnəm və vəhşətnak əzab-əziyyət, lakin ədalətli cəza hazırlanmışdır. Nə var-dövlət, nə də uydurma hamilər onları ağır cəzadan xilas edə bilməyəcəklər. Onlar öz var-dövlətinə və öz hamilərinə ümid bəsləyirlər, lakin sonuncular, onların hər şeydən daha çox köməyə ehtiyacları olduğu bir vaxtda onları dar ayaqda qoyub, tərk edəcəklər.

ﯧ ﯨﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ

(45. 11) “Bu – haqq yolu göstərəndir. Rəbbinin ayələrinə iman gətirməyənlərə böyük cəzanın əzab-əziyyəti hazırlanmışdır».

Quranla nazil edilmiş və Kainatda mövcud olan dəlillər sadalandıqdan, insanların xoşbəxt və bədbəxtlərə ayrılacağı xatırladıldıqdan sonra, Fövqəluca bəyan edir ki, Şərəfli Quran doğru yola yönəldən Təlimatdir. Bu səciyyələndirmə bütün Qurana aiddir. O, insanlara Fövqəluca Allahı, Onun qüsursuz sifətlərini və həmdəlayiq əməllərini dərk etməkdə kömək göstərir. O, Allahın elçiləri (onlara salam olsun!), onların dostları, düşmənləri və həm də bu və ya digərlərinin xasiyyətləri haqqında hekayətləri xəbər verir. O, xeyir və şəri izah edir, xeyirxah işlər görməyi və cinayətlərdən çəkinməyi öyrədir, əvəz veriləcəyinin labüdlüyünü sübuta yetirir, veriləcək əvəzin bu dünyada və Axirət həyatında necə olacağını bəyan edir. Möminlər bu Kitabın nəsihətlərini əllərində rəhbər tuturlar və bunun sayəsində onlar mütləq uğura nail olacaq və öz xoşbəxtliyini tapacaqlar.

Kafirlərə gəldikdə isə, onlar üçün çox dəhşətli iztirablar hazırlanmışdır. Onlar doğrudan da o iztirablara layiqdirlər, çünki aydın və danılmaz dəlillərdən və möcüzələrdən üz çevirmişlər, halbuki, onlardan yalnız şərəfsizliyə və zalımlığa hədd-hüdud bilməyənlər imtina edərlər.

ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿ ﰀ ﰁ ﰂ ﰃ

(45. 12) “Əmri ilə gəmilərin üzməsi üçün və sizin də Onun lütüfkarlığından faydalanmanız üçün dənizi ixtiyarınıza verən Allahdır. Ola bilsin ki, siz şükür edəsiniz”.

Fövqəluca xəbər verir ki, Onun iradəsi ilə dənizlər və okeanlar insanların ixtiyarına verilmişdir. Onlar qayıqlarda və gəmilərdə üzürlər. O (Pak və Müqəddəs), onlara lütfünü göstərərək, bu təşəbbüsü asanlaşdırmışdır ki, onlar Onun mərhəmətinə nail olmağa çalışsınlar, yəni, dənizlərin arxasında yerləşən əcnəbi ölkələrə ticarət gəmiləri göndərsinlər və onlarla ticarət müqavilələri bağlasınlar. Siz isə Fövqəluca Allaha şükür edin! Əgər siz Ona minnətdarlıq etsəniz, onda O (Pak və Müqəddəs), sizə borclu qalmaz, sizin nemətinizi daha da artırar və əvəzində sizə bol mükafat əta edir.

ﰄ ﰅ ﰆ ﰇ ﰈ ﰉ ﰊ ﰋ ﰌ ﰍﰎ ﰏ ﰐ ﰑ ﰒ ﰓ ﰔ ﰕ

(45. 13) “O, sizə göylərdə və yerdə olanları tabe etmişdir. Həqiqətən, bunda düşünən insanlar üçün dəlillər vardır”.

Allah Öz mərhəməti sayəsində yeri və səma cisimlərini, günəşi və ayı, ulduzları və planetləri, heyvanları və bitkiləri, filiz və daş kömür mədənlərini və bir çox başqa nemətləri insanların ixtiyarına vermişdir. Onlar insanlara böyük fayda verir və insanlar onlara olduqca möhtacdırlar. Bütün bunlar Adəm oğullarını var gücləri ilə səmimi qəlbdən Allaha Onun mərhəmətinə görə şükür etməyi, Onun ayələri və hökümləri üzərində düşünməyi vacib edir. Həqiqətən də, bunda – ağıllı adamlar üçün dəlillər vardır, çünki Kainatın yaradılması və onun insanın mənafeyinə tabe edilməsi Allahın fövqəlqüdrətini və Onun iradəsinin sarsılmazlığını təsdiq edir.

Allahın Öz məxluqlarını xəlq etdiyi mükəmməllik və dəqiqlik Onun hikmətinin və elminin hüdudsuzluğunun şəhadətidir. Bu məxluqların əzəməti və çoxsaylılığı Onun mülkünün ucu-bucağının olmamasına və hakimiyyətinin sərhədinin yoxluğuna dəlalət edir. Müəyyən vəzifələr yerinə yetirən, bəzən isə tamamilə bir-birinə əks funksiyalar daşıyan çoxsaylı məxluqlar onu göstərir ki, O (Pak və Müqəddəs), nə istəyirsə, onu da yaradır. Allahın insanın dünyəvi və Axirət həyatı üçün nəhəng fayda verən məxluqları Onun mərhəmətinin və xeyirxahlığının da hüdudsuzluğunu təsdiq edir. Bütün bunlar birlikdə ona dəlalət edir ki, Allah ibadətə, məhəbbətə və Onun qarşısında varlıqların təzim etməsinə layiq Yeganə Rəbdir və Onun bütün elçiləri əsil həqiqəti təbliğ edirdilər.

Bütün bu məntiqi sübutlar tamamilə açıq-aydındır və öz gerçəkliyinə heç bir şübhə yeri qoymur.

ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣﭤ ﭥ ﭦ ﭧﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ

(45. 14) “İman gətirənlərə de ki, onlar Allahın günlərinə ümid etməyənləri bağışlasınlar ki, Allah onlara əldə etdiklərinə görə əvəz versin”.

(45. 15) “Kim saleh əməl işlədərsə, öz xeyrinədir. Kim ki, pislik edərsə, o da özünə pislik edər. Sonra isə siz öz Rəbbinizə qaytarılacaqsınız”.

Fövqəluca Öz mömin qullarına saleh əxlaq normasına riayət etmələrini və Allahın mükafatlandıracağına ümid bəsləməyən və Onun cəzalandıracağından qorxmayan müşriklərin onlara əziyyət verməsinə səbirlə dözmələrini buyurmuşdur. Axı Fövqəluca Allah hər bir insana onun əməllərinə görə əvəz verəcək və onda möminlər güzəştə getmələri və səbirli olmalarına görə bol mükafat alacaqlar. Kafirlərə veriləcək cəza isə onlara toxunmayacaq.

ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ

(45. 16) “And olsun ki, Biz artıq İsrail oğullarına Kitab, hakimiyyət və peyğəmbərlik əta etmiş, onlara təmiz ruzi vermiş və onları aləmlərdən üstün qılmışdıq».

Allah İsrail xalqını, onlara qədər heç kimə əta etmədiyi, nemətlərlə bəxtiyar etmişdi. O (Pak və Müqəddəs), onlara Tövratı və İncili, həmçinin hikmət, yəni biliklər və qanun nazil etmişdi ki, onlar onun əsasında aralarındakı mübahisələri həll edir və hökm çıxarırdılar. İbrahimin (ə) nəsillərindən olan peyğəmbərlərin çoxu həmçinin İsrail oğullarından idilər və məhz bu böyük peyğəmbərlər və elçilər topluluğu İsrail xalqını şan-şöhrət sahibi etmişdi. Bununla yanaşı Allah onlara ləzzətli yeməklər, içkilər və bəzək şeyləri bəxş etmiş və onlara göydən səma mannası və bildirçinlər nazil etmişdi. Bununla da İsrail oğulları bütün insanlar üzərində ucaldılmış oldular, müsəlmanlar istisna olmaqla, çünki Muhəmməd Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) gəlişi ilə bütün ümmətlərin, hansı zamanlarda yaşamasından asılı olmayaraq, ən yaxşısı dünyaya gəlmişdi. Bu andan Kitab, hikmət, hakimiyyət, peyğəmbərlik və heç bir insanın hələ layiq görülmədiyi bir çox digər gözəl məziyyətlər müsəlman ümmətinə keçmişdi. Musa peyğəmbərin (ə) Qanunu islam şəriətinin yalnız bir hissəsidir. Quran özündə ona qədərki Mübarək Kitablar haqqında həqiqətləri əks etdirmişdir, Muhəmməd Peyğəmbər (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) isə Allahın bütün elçilərinin, həqiqətən də, Onun elçiləri olduqlarını təsdiq edir.

ﭼ ﭽ ﭾ ﭿﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ

(45. 17) “Biz onlara hökümlərimizdən ibarət aydın ayələr bəxş etdik. Onlar isə, elm onlara gəldikdən sonra, bir-birilərinə həsəd çəkdiklərinə və zalımcasına yanaşdıqlarına görə ixtilafa düşdülər. Həqiqətən, Rəbbin Qiyamət günü onların arasındakı ixtilaf barədə hökm çıxaracaqdır”.

Allahın iradəsi ilə İsrail oğullarına aydın ayələr, yəni təkzibedilməz dəlillər əta edilmişdi və bunlar haqqı aşkar və yalanı ifşa edirdi. Bu dəlillər – Musa peyğəmbərin (ə) yəhudilərə göstərdiyi möcüzələr idi. Bu böyük nemətlər və lütüfkarlıqlar İsrail oğullarını ən mükəmməl tərzdə Rəbbə Onun xeyirxahlığına görə minnətdar olmağa və dönmədən Allahın göstərdiyi düz yolla getməyə yönəltməliydi, lakin onlar bunun əksini etdilər və haqdan üz döndərdilər.

Onlar, ixtilafa düşməmək barədə verilmiş hökümlə bağlı məsələlərdə ziddiyyətə düşdülər. Amma ən təəccüblüsü o idi ki, onlar, elm onlara əta edildikdən sonra qruplara bölündülər. Həqiqi bilik insanları vahid bir rəyə gəlməyə yönəldir, lakin yəhudiləri yönəldən onların qəlbində gizlənmiş zalımlıq və kin-küdurət idi ki, onu bir-birilərinə qarşı istifadə edirdilər. Elə buna görə sənin Rəbbin onlara kimin haqqa riayət etdiyini, kimin isə yalana inandığını göstərəcək və onların ixtilafa düşməsinə təkan verən yanlış niyyətlərini ifşa edəcəkdir.

ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ

(45. 18) “Sonra Biz səni hökmümüzə uyğun bir şəriətə yönəltdik. Onunla get və elm sahibi olmayanların istəklərinə yol vermə”.

Ey Muhəmməd! Biz sənə mükəmməl bir şəriət nazil etmişik ki, bu insanları yaxşılıq etməyə və onları pisliklərdən çəkinməyə yönəldir, Bizim qanunverici iradəmizi əks etdirir. Bu şəriəti əlində rəhbər tut, çünki yalnız belə olduqda əbədi xoşbəxtliyə nail olarsan, uğur və böyük müvəffəqiyyət qazanarsan. Cahillərin aydın biliyə istinad etməyən istəklərinə güzəştə getmə. Bu nadanlar – Allahın və Onun Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) şəriətinə müqavimət göstərən kafirlərdir.

ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ

(45. 19) “Həqiqətən, onlar səni Allahdan xilas edə bilməzlər. Şübhəsiz ki, zalımlar bir-birinin dostlarıdır, Allah isə təqvalıların Dostudur».

Əgər sən onların alçaq istəklərinə güzəştə getsən, onlar səni şərdən qoruya bilməz və sənə fayda gətirməzlər. Sənə onların yaramaz iddiaları ilə razılaşmaq və onların ardınca getmək yaraşmaz, çünki sizin aranızda razılığa gələ biləcəyiniz heç bir şey yoxdur. Zalımlar yalnız bir-birilərini sevərlər, halbuki möminləri Himayəedən – Allahdır və O (Pak və Müqəddəs), onların Onun cəzasından qorxması və Onun hökümlərinə itaət etməsi sayəsində onları zülmətdən nura çıxardır.

ﯘﯙﯚﯛﯜﯝﯞﯟ

(45. 20) “Bu – insanlar üçün əyani nəsihət, doğru Təlimat və etiqadlı insanlar üçün mərhəmətdir».

Mübarək Quran – özündə aydın dəlilləri əks etdirən hikmətli nəsihətdir, insanların gözlərini haqqa açır və ondan böyük fayda əldə etməkdə onlara kömək göstərir. Quran insanlara dinin əsas və fərdi məsələlərini izah edir, onlara həm bu dünyada, həm də Axirət həyatında sevinc, xoşbəxtlik və böyük nemət gətirir. Bu isə o deməkdir ki, Quran insanların Allahın mərhəmətinə və xeyirxahlığına doğru yolunu işıqlandırır, onların qəlbini yaxşılaşdırır, onların düşüncəliliyini artırır, onların imanını və etiqadını gücləndirir və həm də haqqın, inadkar rəqibləri ilə mübahisələrində, qələbə çalmasına yardım göstərir.

ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ

(45. 21) “Bəlkə pis işlər görənlər elə zənn edirlər ki, Biz onları iman gətirib, yaxşı işlər görənlərlə, həm bu dünyada, həm də ölümdən sonra tamamilə bərabərmi tutacağıq? Onlar necə də pis mühakimə yürüdürlər!”

Doğrudanmı Allah qarşısında öz vəzifələrini yerinə yetirməyən və günahlara batıb qalmış cinayətkarlar elə fikirləşirlər ki, Allah onları, iman gətirmiş və xeyirxah işlər görənlərlə bərabər tutacaq? Məgər onlar özləri ilə, Allahın hökümlərini yerinə yetirənlər, Onu öz günahları ilə qəzəbləndirməkdən qorxanlar, Fövqəlucanın iradəsini öz istəklərindən və hər şeydən üstün tutanlar arasında böyük fərqin olduğu barədə düşünmürlər? Doğrudanmı onlar elə zənn edirlər ki, Biz onlara və digərlərinə dünya həyatında və öldükdən sonra eyni münasibət bəsləyəcəyik? Gör onlar Allah barədə necə də pis fikirləşirlər! Onların qüsurlu təfəkkürü Fövqəlmüdrik və Ədalətli Hakimin hikmətli niyyətinə tamamilə ziddir. Onlar məntiqin və sağlam mənanın tamamilə əksinədir və Mübarək Kitabların və peyğəmbərlərin (onlara salam olsun!) təliminin əleyhinədir.

Haqq sadə və sarsılmazdır: iman gətirmiş və xeyirxah işlər görən möminlər Allahın köməyinə nail olacaqlar və həm yer üzündə, həm də ölümdən sonra uğur, xoşbəxtlik və böyük mükafat əldə edəcəklər və onların hər biri öz möminliklərinin dərəcəsinə uyğun olaraq mükafatlandırılacaqlar; günahkarlara isə Rəbbin qəzəbi və alçaldılma bəlası düçar olacaqdır və yerdə də, Axirətdə də həyat onlar üçün cəzaya və bədbəxtliyə çevriləcəkdir.

ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿ ﰀ

(45. 22) “Allah göyləri və yeri haqq xatirinə və həm də hər bir nəfsin əldə etdiyinə görə əvəz almasından ötrü xəlq etmişdir və onlarla zalımcasına davranılmayacaq».

Allah Kainatı haqqa müvafiq, yəni, Öz müdrik niyyəti sayəsində yaratmışdır və bu yaradılışın qayəsi – bütün varlıqların Bir Allaha ibadət etməsi və özləri üçün digər “ilahlar” uydurmaması ilə bağlıdır. Fövqəluca Öz qullarına çoxsaylı nemətlər əta etmiş, onlara güclü bədən bəxş etmiş və onlara son dərəcə elə gözəl qabiliyyət və bacarıqlar aşılamışdır ki, məxluqlarının öz Xeyirxahlarına minnətdar və itaətkar olacaqlarını və ya olmayacaqlarını görsün. Sonra isə O (Pak və Müqəddəs), hər bir quluna onun əməllərinə görə əvəz verəcəkdir.

ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦﭧ ﭨ ﭩ ﭪ

(45. 23) “Öz istəyini ilahlaşdıranı gördünmü? Allah Öz elmi ilə onu azdırmış, onun qulağına və qəlbinə möhür vurmuş və baxışlarına pərdə çəkmişdi. Allahdan sonra kim onu doğru yola yönəldər? Doğrudanmı siz nəsihətləri xatırlamırsınız?”

Bu azğınlar eyibli qəlblərinin arzuladıqları hər əməli yerinə yetirirlər və Allahın bunlardan razı qalıb-qalmadığı haqqında düşünmürlər. Allah onları yoldan sapdırmışdır, çünki O (Pak və Müqəddəs), çox gözəl bilir ki, onlar doğru yolla getməyə layiq deyillər. Onların qulaqları onlara fayda gətirən şeyləri eşitmir, ürəkləri xeyirxahlığa ehtiyac duymur, gözləri isə haqqı görməyə qabil deyil. Əgər Allah insanı doğru yola aparan qapıları onlara görə Özü bağlamış və onları əbədi azğınlığa məhkum etmişdirsə, onda heç kim bu adamlara kömək edə bilməz. Amma Allah onlarla zalımcasına davranmamışdır – onlar özləri özlərinə qarşı zalımlıq etmişlər və cinayətləri onları Allahın mərhəmətindən uzaqlaşdırmışdır. Ey insanlar! Məgər sizin faydanıza səbəb olacaq şeyləri etməyəcəksinizmi və sizə fəlakət gətirən işlərə son qoymayacaqsınızmı?

ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ

(45. 24) “Onlar dedilər: “Bizim təkcə dünya həyatımız vardır. Biz ölürük və doğuluruq və bizi uzun müddətdən başqa heç nə məhv etmir.” Onların bu barədə heç bir biliyi yoxdur. Onlar yalnız zənn edirlər.”

Dirilməni inkar edən kafirlər elə hesab edirlər ki, hər şey bir-birinin ardınca ötüb gedir: gündüz gecəni əvəz edir, insanlar doğulur və ölür, lakin onlardan heç biri Allaha qayıtmır və onlardan heç kimi cəzalandırmır və mükafatlandırmırlar. Onlar təsəvvürləri belə olmayan şeylər haqqında danışırlar. Onlar Axirət həyatını inkar edir, sadiq elçiləri, hər hansı bir dəlilə və fakta istinad etmədən, yalanda günahlandırırlar. Onlar gümana qapılır, ehtimal edirlər və gerçəklikdən inanılmayacaq dərəcədə uzaq olduqlarına görə Fövqəluca belə buyurur:

ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐﮑ ﮒ ﮓ

(45. 25) “Bizim aydın ayələrimizi onlara bəyan etdikdə, onlar yeganə dəlil olaraq deyirlər: “Doğru deyirsinizsə, bizim atalarımızı gətirin”.

Kafirlərin bəyanatları necə də kobuddur! Onlar qərara alıblar ki, Allahın elçiləri (onlara salam olsun!) öz doğruçu olmalarını ölüləri qəbirlərindən dirildməklə sübut etməlidirlər. Onlar iman gətirməkdən imtina edərək, bəyan edirlər ki, onları hər hansı əlamət və möcüzə inandıra bilməz. Onlar inadla ata və babalarının dirildilməsini tələb edirdilər. Lakin onlar yalan deyirdilər, çünki haqqı tapmaq istəmirdilər, təkcə Allahın dininin yayılmasına mane olmağa cəhd göstərirdilər.[2]

ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ

(45. 26) “De: “Allah sizə həyat verir, sonra sizi öldürür, daha sonra O sizi şübhə doğurmayan Qiyamət günü toplayacaqdır». Lakin insanların əksəriyyəti bunu bilmir».

Əgər bu belə deyilsə və əgər onlar doğrudan da Qiyamət gününə iman gətiriblərsə, onda onlara xeyirxahlıq etməyə və həmin Günə hazırlaşmağa mane olan nədir?

ﮧ ﮨ ﮩ ﮪﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ

(45. 27) “Göylərin və yerin üzərində hökümranlıq Allaha məxsusdur. Həmin Gün ki, saat gələcək, yalan tərəfdarları zərərə uğrayacaqlar.”

Fövqəluca bu ayədə Öz hakimiyyətinin əzəməti və Onun Öz ucsuz-bucaqsız mülkündə Yeganə Hakim və Hökmdar olduğunu xəbər verir. Qiyamət saatı başladıqda isə O (Pak və Müqəddəs), Özünün bütün yaratdıqlarını qarşısında toplayacaq və onda haqqı inkar edən və yalanla onun nurunu söndürməyə cəhd göstərən kafirləri böyük bir məyusluq çulğayacaqdır. Onların əməlləri əbəs olacaqdır və onlara fayda verməyəcəkdir, çünki onların əsası yalanla yoğrulmuşdu. Bu dəhşətli gündə onlar həqiqəti biləcəklər, lakin mükafat almayacaqlar, çünki onların qisməti əzab-əziyyətli cəza olacaqdır.

ﯔ ﯕ ﯖ ﯗﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ

(45. 28) “Sən bütün ümmətləri diz çökmüş görəcəksən. Hər bir ümməti öz Kitabına dəvət edəcəklər: “Bu gün sizə əməllərinizin əvəzi veriləcək.”

Fövqəluca Qiyamət günü insanların hiss edəcəyi dəhşəti təsvir edir. Həmin günü təsəvvür et, – ola bilsin ki, sən Allahdan qorxarsan və Onunla görüşəcəyinə hazırlaşasan. Sən insanların ürəklərini çulğayan qorxudan və dəhşətdən diz çokdüklərini görərsən; bütün canlı məxluqlar Mərhəmətli Hökmdarın hökmünü gözləyəcəklər.

Hər bir dinə məxsus olan ümmət öz Kitabına dəvət olunacaq, yəni, öz peyğəmbərinin Allahın adından bəyan etdiyi şəriətinə uyğun olaraq cavab verməyə çağırılacaq. Onda öz peyğəmbərinə itaət edən mükafatlandırılacaq, kim ki, dininin hökümlərini unutmuş olsa, ağır zərər çəkəcək. Musanın (ə) ardıcılları Musanın (ə) şəriətinə, İsanın (ə) ardıcılları İsanın (ə) şəriətinə, Muhəmmədin (s.ə.s.) davamçıları da Muhəmmədin (s.ə.s.) şəriətinə uyğun olaraq cavab verəcəklər. Beləliklə, hər bir xalq Allah qarşısında öz peyğəmbərinin şəriətinə uyğun məsuliyyət daşıyacaqdır. Bu – həmin ayənin şərhlərindən biridir və əslində də doğrudur, öz səhihliyinə şübhə yeri qoymur.

Başqa bir rəyə görə, hər bir insan onun yaxşı və pis əməllərinin yazıldığı kitabına uyğun olaraq cavab verməyə çağırılacaq və hər kəs yalnız öz əməllərinə görə cavab verəcək. Buna görə Fövqəluca belə buyurur: “Kim saleh əməl işlədərsə, öz xeyrinədir. Kim ki, pislik edərsə, o da özünə pislik edər...” (Casiyə, 45/15).

Bəzi şərhçilərin rəyinə görə, yuxarıda sadalanan hər iki izah ədalətli və səhihdir, çünki sonra Fövqəluca belə buyurur:

ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ

(45. 29) “Bizim bu Kitabımız sizə qarşı həqiqəti söyləyir, çünki Biz sizin əməllərinizi yazırdıq”.

Sizə nazil edilmiş Kitab sizin aranızda ədalətlə hökm çıxartmağa kömək edəcəkdir. Bu çətin olmayacaqdır, çünki sizin bütün əməlləriniz mələklər tərəfindən yazılırdı.

ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹﯺ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿ

(45. 30) “Amma iman gətirib, xeyirxah işlər görənlərə gəldikdə isə, onların Rəbbi onları Öz mərhəməti altına alacaqdır. Bu isə parlaq nailiyyətdir».

Fövqəluca bildirir ki, insanlar iki qrupa bölünəcəklər və O (Pak və Müqəddəs), hər iki qrupun taleyi haqqında xəbər verir. Rəbb Allaha səmimiyyətlə iman gətirənləri, onlar öz imanını əməlləri ilə, dinin fərz və fərdi hökümlərini yerinə yetirməklə təsdiq etdikləri üçün, Cənnət bağlarına daxil edəcəkdir. Orada möminləri əbədi məmnunluq və xoşbəxt həyat gözləyir. Bu, həmin ən böyük nailiyyətdir və bunun sayəsində Allahın qulu arzu etdiyi nemətləri alacaq və hər hansı şərdən qurtulacaqdır.

ﰀ ﰁ ﰂ ﰃ ﰄ ﰅ ﰆ ﰇ ﰈ ﰉ ﰊ ﰋ ﰌ

(45. 31) “Lakin o kəslər ki, iman gətirməyiblər, onlara deyiləcək: “Məgər sizə Mənim ayələrim oxunmamışdımı? Siz təkəbbürlü və günahkar insanlar idiniz».

Məgər sizə xilas yolunu göstərməmişdilərmi və sizi məhv olmaqdan çəkindirməmişdilərmi? Lakin siz Bizim sizə əta etdiyimiz bütün nemətlərin ən böyüyündən istifadə etmədiniz. Siz Bizim nəsihətlərimizdən təkəbbürlə üz döndərdiniz, kafir oldunuz və ən qorxunc və dəhşətli cinayətə - Allaha qarşı cinayətə əl atdınız. İndi isə siz məhkum edilmişsiniz və yer üzündə bütün törətdiklərinizin əvəzini alacaqsınız.

ﰍﰎ ﰏﰐ ﰑ ﰒﰓﰔ ﰕ ﰖ ﰗ ﰘ ﰙ ﰚ ﰛ ﰜ ﰝ ﰞ ﰟ ﰠ ﰡ ﰢ ﰣ

(45. 32) “Deyəndə ki, Allahın vədi haqdır və Saata şəkk-şübhə edilə bilməz, siz cavab verirdiniz ki: “Biz Saatın nə olduğunu bilmirik. Biz zənn edirik ki, bu yalnız bir ehtimaldır. Biz qəti əmin deyilik».

Siz dirilmə və əvəz veriləcəyi haqqında doğru xəbəri yalan hesab etdiniz. Sizin minnətdarlığınız belədirmi?! Fövqəluca Allah bu dünyada kafirlərin rəftarını xatırlatdıqdan sonra onların Axirətdəki gələcək taleyindən bəhs edib, belə buyurur:

ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ

(45. 33) “Onlar törətdikləri pis əməlləri qarşılarında görəcək və istehza etdikləri onları əhatə edəcəkdir».

Onlar cinayətlərinin yaramaz nəticələrini öz gözləri ilə görəcək və yer üzündə yaşadıqları zaman insanları məsxərəyə qoyduqlarına görə onları amansız cəza yaxalayacaqdır.

ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ

(45. 34) “Deyiləcəkdir: “Bu gün siz bu Günlə görüşəcəyinizi unutduğunuz kimi, Biz də sizi unudacağıq. Sizin sığınacağınız Od olacaq, köməkçiləriniz isə olmayacaqdır”.

Biz sizi Rəbbinizin hüzurunda dayanmalı olacağınızı yaddan çıxartdığınıza görə Cəhənnəmə atıb yandıracağıq. Heç kim sizi oradan xilas edə və Allahın cəzasından müdafiə edə bilməyəcək. Həqiqətən, Rəbbin verəcəyi əvəz həmişə insanların əməllərinə uyğun olacaqdır.

ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ

(45. 35) “Bu, sizə - Allahın ayələrinə istehza etdiyinizə və dünya həyatına aldandığınıza görədir. Bu gün onlar oradan çıxmayacaqlar və onlardan tövbə tələb olunmayacaq”.

Bu cəza Allahın ayələrini məsxərəyə qoyduğunuza görə sizin başınıza gəlmişdir. Siz ciddi-cəhdlə düşünməli olduğunuz şeylərə necə olub ki, bu tərzdə yanaşmısınız? Halbuki buna səmimiyyətlə sevinməli idiniz. Siz dünya ləzzətlərinə və məmnunluqlarına aludə olduğunuz üçün belə davranırdınız ki, onlarda sevinc və rahatlıq tapıb, yalnız onların xatirinə çalışırdınız və ölümdən sonra əbədi həyatı yaddan çıxartmışdınız. İndi isə, möhlət verilməyəcək və siz əvvəlki həyatınıza qaytarılmayacaqsınız ki, tövbə edəsiniz və xeyirxah işlər görəsiniz.

ﭾﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅﮆ

(45. 36) “Həmd olsun Allaha, göylərin və yerin Rəbbinə, aləmlərin Rəbbinə!”

Bu həmd Onun əzəmətinə, şan-şöhrətinə və fövqəlqüdrətinə layiqdir. O (Pak və Müqəddəs), – bütün məxluqların Rəbbidir. O (Pak və Müqəddəs), onları yaratmış, saysız-hesabsız gözlə görülən və görülməsi mümkün olmayan nemətlərlə təmin etmiş və onların qayğısını çəkir.

ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ

(45. 37) “Göylərdə və yerdə böyüklük Ona məxsusdur. O – Fövqəlqüdrətlidir, Müdrikdir».

Allaha həmd edilməsi Onun kamil sifətlərinin və gözəl adlarının şərəfləndirilməsini nəzərdə tutur və həmçinin Ona məhəbbət və ehtiram bəsləndiyini bildirir. Allahın əzəməti isə Onun fövqəlqüdrətini və şöhrətini eyniləşdirir. Bilmək lazımdır ki, ibadət iki meyara: Allaha məhəbbətə və Onun hüzurunda mütiliyə əsaslanır. Bunların hər ikisinə yalnız Onun həmdəlayiq sifətlərini, fövqəlqüdrətini və şan-şöhrətini dərk etməklə nail olmaq mümkündür.

Elə buna görə Allah bildirmişdir ki, Onun gözəl adları arasında – Fövqəlqüdrətli və Müdrik adları da vardır. Bütün varlıqlar Ona itaətkardırlar. O (Pak və Müqəddəs), hər şeyi öz yerində yerləşdirir və yalnız fayda verən şeyləri həyata keçirir. O (Pak və Müqəddəs), Kainatı onun bütün məxluqları ilə xəlq etmiş, ədalətli qanunlar nazil etmiş və bütün bunların hamısı hikmətlə icra olunduğundan Onun qullarına ən böyük fayda bəxş edir.

[1] Əraf, 7/199. (F.S.)

[2] Həmd olsun Fövqəlmüdrik, Fövqəlqüdrətli Allaha ki, Quranından və Peyğəmbərinin (s.ə.s.) Sünnəsindən sonra, bəşəriyyətə, Özünün misilsiz qanun və qadağalarını beləcə sadə, gözəl və anlaşıqlı tərzdə şərh etməyə qadir olan müdrik alimlər bəxş etmişdir! Möhtərəm Əbdürrəhman. əs-Sədinin bu çox dəyərli əsərdə çıxartdığı faydalı nəticələri Allahın dinini təqvalı insanların çox asanlıqla qavramasına səbəb olur. Kursiv mənimdir. Azərbaycan ədəbiyyatında da ölülərin dirildilməsinə dair yuxarıdakı müddəa ilə bağlı maraqlı nümunələr mövcuddur (Məs.: C. Məmmədquluzadə, “Ölülər”). F.S.

Quran Təfsiri. Ə. Saadi

среда, 2 мая 2012 г.

45. ƏL-CASİYƏ SURƏSİ

Комментариев нет:

Отправить комментарий

среда, 2 мая 2012 г.

45. ƏL-CASİYƏ SURƏSİ

Комментариев нет:

Отправить комментарий

среда, 2 мая 2012 г.