TƏRCÜMƏÇİNİN IV CİLDƏ YAZDIĞI ÖN SÖZÜ

TƏRCÜMƏÇİNİN IV CİLDƏ YAZDIĞI

ÖN SÖZÜ

Bismillah! Aləmlərin Rəbbi Allaha həmd olsun! Onun so­nun­cu Elçisi Muhəmməd Peyğəmbərə, onun ailəsinə, səhabələrinə və sa­diq davam­çılarına Allahın salavatı və salamı olsun!

Sonra, bu qısa ön sözümdə möhtərəm oxucularımızın göz­lə­di­yi əs-Səədi Təfsirinin 4-cü cildinin tərcüməsinin, Allahın köməyi ilə, so­na çatması haqqında xəbərlə onları sevindirmək istəyərək, bu növ­bə­ti cilddə görülə biləcək bir sıra yeniliklər, təşəbbüs və özəlliklər haq­qında, kitabın şərhini oxumağa başlamazdan öncə, mə­lu­mat­lan­dır­­maq niyyə­tin­də­yəm. Hər bir əsəri mütaliə etməzdən əvvəl oxu­cu­nun onun məzmunu barədə yığcam bir təsəvvürə malik olmasının xey­li əhəmiy­yəti və faydası vardır. Xüsusilə bu əsərin adi bir bədii oxu vasitəsi deyil, bütün kainata və bəşəriyyətə aid fundamental mə­sə­lələri özündə əks etdirən Quran kimi fövqəladə əhəmiyyətə malik və misilsiz bir mö­cüzələr mənbəyinin Təfsirinin olması, ona dair ərsəyə gə­tirilən hər han­sı yazının ancaq faydalı olmasını tələb edir. Bu ba­xım­dan mən ça­lışmişam ki, tərcüməmlə bərabər bir sıra yol verilən tə­şəbbüslər, apar­dı­­­ğım, cüzi sayıla biləcək, araşdırmalar barədə, az da ol­sa, oxucuya mə­­lumat verim və əsərin oxucularının tərcüməçi ilə sax­ladıqları qarşı­lıqlı əla­­qələrdən irəli gələn məsələləri nəzərə çatdırım.

Həmd olsun Allaha!

Hər şeydən öncə bir tövsiyəm var.

Hörmətli oxucu qardaş və bacılar, əlinizə aldığınız dəyərli əsər­­ləri, xüsusi ilə də bu Quran şərhinin tərcüməsini oxuyarkən müt­ləq onun mətnində ayrı-ayrı sözlərə əlavə edilmiş iqtibas indekslərinə (izahedici saylara) xüsusi diqqət yetirin. Bu rəqəmlər sözün, söz birləş­mə­sinin və ya bü­­tövlükdə cümlənin digər mənbələrdən əxz edilmiş daha geniş açıq­lanmasına, hadisənin tarixinə, əhəmiyyətinə və bir sıra digər mə­ziy­yətlərinə (səhifəsonu xəttin altında) işarə etmək üçün nəzərdə tu­tul­muşdur. Əksər hallarda bu səhifəsonu izah və iqtibas­lar­da ol­duq­ca mühüm əlavə məlumatlar verilir ki, bunu oxucular, bəzən, nəzərdən qaçırır və oxumadan, ötürürlər. Xüsusilə, siz bu rəqəm-in­dekslərə tərcüməmizin bu və bun­dan sonrakı cildlərində daha tez-tez rast gələcəksiniz.

Sonra, ilk növbədə, bir qədər dördüncü cildin özəlliklərindən bəhs et­mək istəyirəm.

İslam elmi aləmində Quranın tanınmış dərin bilicisi, mü­fəs­si­ri,  şə­riət alimi mərhum Əbdürrəhman bin Nasir əs-Səədinin Föv­qə­l­u­ca Allahın Kitabına həsr etdiyi bu Təfsirin əhəmiyyəti və faydaları haq­qın­da əvvəlki cildlərin ön sözlərində və giriş hissələrində məş­hur İslam elm xadimlərinin rəylərinin verildiyini nəzərə alaraq, bu his­sədə ancaq, qeyd etdiyimiz kimi, konkret məsələlərdən söz aça­ca­ğam. Bunlardan ən birincisi, bu cilddə türkiyəli alimlərin “Quran heç tükənməyən mö­cü­zə” adlı kitabından əxz etdiyimiz elmi-təd­qi­qat fəaliyyəti nə­ti­cə­lə­rin­dən istifadə edərək, bəzi hallarda səhi­fə­so­nu xəttinin altında bir sıra zəruri izahlar verməyimizdir. Oxucular tərcüməçinin bu sahədə məq­sə­dini düzgün başa düşsünlər deyə, bildirməliyəm ki, Quranın ciddi elmi tədqiqatını aparan və onda Allahın möcüzələrinin varlığını aşkar və təsdiq edən müsəlman alimlərinin nailiyyətləri Allahın Kitabını daha yaxşı anlamaqda oxucuya əlavə kömək olacaqdır. Bu cilddə səhi­fəaltında qeyd olunan izahlar Quran ayələrində və müəllifin şərhində verilmiş müddəalara ya aydınlıq gətirir, ya da mövzu ilə bağlı yeni Quran möcüzələrini nümayiş etdirir və bu, düşünürəm ki, oxucuda Allahın Son Kitabına olan məhəbbəti və imanı bir daha artı­racaq, dəvət üçün isə əlavə dəlil vasitəsinə çevriləcəkdir.

Əlbəttə, mən bu qısa ön sözümdə “Quran heç tükənməyən mö­cüzə” adlı əsərdən götürülmüş bütün nümunələrin xülasəsini ver­mək fikrində olmasam da, Quranda 19 sayının möcüzəsi haq­qın­da ki­çik bir təfsilatı verməyə məcburam. Tədqiqatçılar (əsər Türkiyə Res­publi­ka­sında­kı “Quran Elmi-Araşdırmalar Mərkəzinə” məxsus­dur, nəşr olun­ma tarixi 2005-ci ildir) qeyd edirlər ki, “Qurandakı 19 sa­­yının yarat­dığı möcüzə bir çox yönləri ilə başa düşülməsi asan, la­kin təkrarlanması müm­kün olmayan bir sistemdir... “Riyaziyyat Al­la­hın Kainatı yaratdığı bir dil­dir”. Bu, Qalileyin məşhur ifadəsidir. Qurandakı riyazi möcüzələrlə, Fövqəluca Allahın Kainatı xəlq etməklə bağlı istifadə etdiyi dildən, insanlara bir Təlimat kimi nazil etdiyi Quranda da istifadə etdiyinin şahidi oluruq. Bu möcüzənin bizə öyrətdiyi... Kainatın Yaradıcısı, yaradılmağımızın səbəbi, öldükdən sonra yaşayacağımız haqqında bir elmdir. Sadaladığımız bu mövzular Quran ayələ­rində öz əksini tapıb açıqlanmışdır”. (Həmin mənbə, səh. 356). Sonra alimlər bildirirlər ki, tədqiqatlarının məqsədi Quranın dəyişdiril­məzli­yi­ni və tək­rarlanmasının (yəni onun bənzərinin yaradılmasının) müm­kün ol­ma­dığını və bunun insan təfəkkürünün fövqündə olduğunu sübut et­məkdir. Quran möcüzələri insana həyatın təməl məsələ­lə­rində nəticə­lər çıxartmağa dəlillər verir.

Fövqəluca Allah bir çox hallarda nazil etdiyi ayələrini də­lil­lər­lə dəstəkləmişdir. Lakin bu vəhyləri inkar edən baxışların sahibləri dəlil­lərə də inkarçı məntiqi ilə yanaşmışlar. Quranda deyilir:

“... Elçiləri onlara açıq-aydın dəlillər gətirdilər. Onlar isə daha öncə yalan hesab etdiklərinə görə iman gətirmədirlər. Allah kafir­lərin qəlblərini beləcə möhürləyir” (Əraf, 7/101);

“Cahillər dedilər: "Bəs nə üçün Allah bizi danışdırmır, yaxud bizə bir ayə gəlmir?" Onların əcdadları da elə onlar kimi danışırdılar. Onların qəlbləri bir-birinə oxşayır. Biz, dəlillərimizi yəqinliklə ina­nan bir xalqa bəyan etmişik” (Bəqərə, 2/118).

Allah Öz dəlillərini insanlara layiqincə göstərir. Allahın də­lil­lə­­ri­nin kafirlərin  arzuladıqları: “Allah görünsün”, “Mələklər göy­dən yerə en­sinlər” kimi olacağını onların gözləməsi əbəsdir. Allah, də­lillərini an­la­maq niyyəti olanlar üçün onları aydın şəkildə nazil et­mişdir. Bu gün elm dünyada mühüm bir yer tutmaqdadır. Elmlərin əsa­sını isə riya­ziyyat təmsil edir. Elmi sahələrin ən etibarlı is­ti­nad­gah­ları riyazi he­sablamalarla müəyyən edilir. Ən qatı şəkkaklar belə ri­yazi hesabla­ma­­ların nəticələri qarşısında təslim olur və gerçəyi təsdiq etməyə məc­bur qalırlar. Fövqəluca Allah bəşəriy­yə­tə göndərdiyi Quranı da, Kainatın planını çəkdiyi riyazi dillə yazdığını artıq insanlara aşkar etmiş­dir. Belə­liklə də, O (Pak və Müqəddəs Olan), Qurandakı riyazi möcü­zələrlə bu Müqəddəs Kitabın doğruluğunu, etibarlılığını isbat edir. Bu riyazi mö­cü­­zələrin ən mühüm rəmzi və me­yarı 19 sayıdır. Bu rəqəm Quranın də­yişməzliyini isbat etmək, onun Allahın möcüzələr toplusu olduğunu göstərmək üçün bir də­lil­dir və meyardır. Allah Quranda 19 ədədinin möminlərin imanını qüv­vətləndirəcəyini qeyd etmişdir (Müdəssir, 77/31).

Sonra tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, “Quranda 19 sayı mö­cü­zə­si­­nin olmasından bəhs edərkən, kəlmələrin, ayələrin və surələrin 19-la və 19-a bölünən ədədlər sırası ilə bağlı olduğunu bildirdikdə, ən çox eşit­­diyimiz suallardan biri – niyə məhz 19 ədədini əsas götürmüşsünüz de­­yə, sual vermələridir. Bunun cavabını bu surədən əxz etmək olar. Qu­ran­­da sıra nömrəsi 74 olan Müdəssir surəsinin 30-cu ayəsi belədir: “Bun­­da on doqquz vardır[1]”. Həmin surənin 31-ci ayəsi isə 19-un funk­­siyalarını göstərir. Beləcə, 19 ədədi, Quranda əks olun­­muş funksiyala­rına diqqətin cəlb edildiyi yeganə rəqəmdir (say­dır). Allah Quranda bu sayı seçmiş və onu Quranda heç bir ədədin vur­­ğulan­madığı qədər nəzərə çarpdırmışdır. 19 və ona qalıqsız bö­lü­nən saylar Quranın, mühafizəsi ilə əlaqədar, şifrələnmiş sisteminin əsa­­sıdır. Quranda xüsusi önəm verilən bu ədədə bölünənlərin sayı Al­­lahın bu Kitabında bir çox kodlaşdırılmaların olduğuna dəlalət edir. Bir neçə nümunə göstərməklə fikrimizi yekunlaşdıraq. “Allah Bir­­dir = 19”. Quranın ən əsas məqsədi bəşəriyyətə Allahın Vahid ol­du­­ğunu bəyan etməkdir. Allahın tək Allah olması Quranda “Vahid” kəl­­məsi ilə veril­mişdir. Vahid sözünün riyazi dəyəri isə 19-dur. Ri­ya­zi dəyər dedikdə, əbcəd sayı nəzərdə tutulur[2]. Bundan başqa, “Va­hid” kəlməsi Quranda Allahın adı kimi tam 19 dəfə istifadə edil­miş­dir.

Kafirlərin Quran üçün (Müdəssir surəsinin 25-ci ayəsində): “Bu ancaq bir insan sözüdür” demələrindən sonra 31-ci ayədə 19-un kafir­lər üçün bir fitnə olduğu göstərilir. Göründüyü kimi, 19 ədədi Quranın insan sözü olması iddiasına qarşı yönəldilmiş misilsiz bir cavabdır. Bir ədəd və bir cavab... Lakin eyni zamanda bu ədəd şübhələri yoxa çıxara­raq, qətiyyətlə elmə inanılmasını təmin edir. 19 möcüzəsi kəşf edilmə­miş­dən öncə bu inanılması mümkün olmayan bir şey idi. Bu möcüzə­nin aşkar edilməsi üçün 1400 ildən çox bir dövrün keçməsi lazım gəl­mişdi və vaxtı çatdıqda Müdəssir (“Gizlənən”) surəsinin içində gizlə­nən möcüzə aşkar edildi. Bundan sonra, Quranın insan sözü olduğunu söyləyənlərə bu möcüzənin cavab verməsi, möminlərin və Kitab veri­lən­lərin qəti biliyə inanmalı olması və şübhələrin aradan qalxması və niyə 19-un vəzifələrindən Müdəssir surəsinin 35-ci ayəsində: “Bu doğ­rudan da böyüklərdən biridir”[3], deyə bəhs edilməsi anlaşılmaq­dadır.

Ön sözümdə 19 ədədi haqqında, ilk nəzərdə, belə geniş məlumat verməyimin səbəbi dördüncü cildin ayə və şərhləri ilə əlaqədar “Quran heç tükənməyən möcüzə” kitabından Quranın daha da şərəfləndi­ril­məsi və ucaldılması, ona məhəbbətin, etimadın artırılması xatirinə iqtibaslar verməyimdən irəli gəlmişdir.

“Qurandakı 19 koduna ilk dəfə 1974-cü ildə diqqət yetirilmişdir. Daha sonra bir çox tədqiqatçıların iştirakı ilə Allahın Kitabındakı sis­temlə bağlı bir-çox möcüzələr aşkar edilmişdir. Müdəssir surəsinin sıra nömrəsi 74-dür və 19 ilə 74-ü bir-birinin ardınca düzdükdə alınan ədəd bu möcüzənin kəşf edilməsi tarixidir.

Bu möcüzənin tapıldığı tarix Muhəmməd Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) Məkkədən Mədinəyə hicrəti ilə baş­layan təqvimdə 1393 il idi. Məlum olduğu kimi İslam Pey­ğəm­bərinə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) Quran hicrətdən on üç il öncə vəhy edilməyə başlamışdı. Yəni bu möcüzə Quranın vəhy edilməyə başlamasından tam 1406 il sonra kəşf edilmişdir. Yaxşı, bu 1406 nəyə işarədir? Möhkəm dayanın! 1406 = 19 x 74-dür. İndi sizə kiçik bir nümunə verirəm:

19 möcüzəsinin kəşf edilmə tarixi	1974-cü il
19 möcüzəsində 19 və onun keç­di­yi 74-cü su­rənin rəqəmlərinin ard-ar­da yazılması	19-74
Quranın vəhyindən neçə il sonra bu mö­cü­zə kəşf edilmişdir?	(1406 il) = 19 x 74

Qurandakı saylarla bağlı möcüzəyə işarə edən Müdəssir (Giz­lə­nən) surəsinin özü başdan başa say möcüzələri ilə doludur. 19 rə­qə­mini və Müdəssir surəsinin sıra nömrəsini ard-arda qoyduqda da 1974-cü il, yəni möcüzənin kəşf edildiyi il alınır. İndi Quranı inkar etməyə cəhd göstərənlər, onu insan sözü sayanlar buna nə deyəcəklər? Təsadüfmü!? Yaxşı, Quranın nazil olmasından sonra keçən 1406 il eynilə 19 ədədi ilə 74-ün bir-birinə vurulmasının cəmini verir. Yaxşı, bəs inkarçılar buna nə deyəcəklər? Yenə təsadüf... Doğrudanmı 19 möcü­­zəsinin kəşfi tarixinin Müdəssir (Gizlənən) surəsində kodlaşdırıl­mış olduğuna dair verəcəyimiz əlavə müdhiş dəlillərə inkarçılar yenə də mi “təsadüf” deyəcəklər? Müdəssir surəsinin ilk iki ayəsi belədir:

1.      Ey gizlənən,

2.      Qalx və xəbərdar et!

74. Müdəssir, ayələr 1-2.

Surənin ilk ayəsi gizlənənə (müdəssirə) müraciətdir və ikinci ayə artıq qalxmaq vaxtının gəldiyini və ondan xəbərdarlıq etməyə baş­lama­sını tələb edir. Bax bu iki ayə (təbii ki, burada ərəb əslindən bəhs edilir) cəmi 19 hərfdən ibarətdir. Ayələrin say dəyərləri (əbcəd he­sabı) neçədir? Eşitdikdə inanmağa çətinlik çəkə bilərsiniz. Bu iki ayə­nin əbcəd ədəd dəyəri tam 1974-dür. Mənanın, riyaziyyatın və mö­cüzənin gerçəkləşmə­sinin bir-birinə belə uyğun gəlməsi, görün, nə qədər mü­kəm­məldir!!! Həmd olsun Fövqəluca Allah! Təkcə O, bu mükəm­məlliyi yaratmağa Qadirdir!

Müdəssir surəsinin ilk ayələrindən başlayaraq 19 möcüzəsi bü­tün Quranı sarmaqdadır. Peyğəmbərimizə (s.ə.s.) Quranın nazil edil­di­yi dövrdə 19 möcüzəsinin insanlar tərəfindən kəşf ediləcəyi tarixini də Müdrik Allah göstərmişdir. Surənin ilk ayəsi 74.1 kimi göstərilir. Say mö­cüzəsi baxımından əhəmiyyət kəsb edən – bu ayədən başlayaraq Qu­ranın sonuna qədər 741 ayə vardır və 741 (19 x 39) = a bərabərdir. Hə­min surədə Quranın insan sözü olduğunu söyləyən adamın “Səqərə” atı­lacağı göstərilir. 27-ci ayədə “Səqər nə­dir, bilirmisən?” – deyə so­ru­şu­laraq, “Səqərin” mənası açıqlanır. Daha son­ra, Səqər - hər şeyi qap­sa­yan və insanlara mənzərələr göstərən bir cəza kimi tərif verilir. Təd­qiqatçı alimlərin bildirdikləri kimi, bu cəza Cəhənnəm ola bilə­cəyi ki­mi, onun kafirlərə verilən cavab olaraq 19 sayı olduğunu da düşünmək olar. Çünki Cəhənnəm hər şeyi əhatə edən, insanlara törətdiklərini gös­tə­rən bir özəllik olduğu kimi, 19 sayının da bütün Quranı riyazi bir sis­tem kimi daxil­dən gizlicə əhatəyə alıb mühafizə edən, mənzərələr təq­dim etməklə möcüzəsini göstərən və, beləliklə, kafirlərin “Bu sadəcə bir insan sözüdür” iddiasına cavab verən bir özəlliyi vardır. Səqərə bu iki mənadan hansı birinin verilməsindən asılı olmayaraq, 31-ci ayədə 19 sayının vəzifələrinə diqqət yönəldildiyi üçün, nəticə dəyişməz qalır. Bütün hallarda “səqər” sözü 19 sayı baxımından əhə­miy­yətli kəlmədir və Quranda 4 dəfə təkrarlanan bu sözün 3-ü Müdəssir surəsindədir. Bu surədə “səqərin” üç dəfə keçməsinin riyazi qaydada kodlan­ma­sının şahidi oluruq. Müdəssir surəsində “səqər” sözü 26, 27 və 42-ci ayə­lərdə keçir. Bu üç ayənin cəmi – 95-dir (19 x 5). Ayrıca bunların riyazi (əbcəd) də­yər­lə­ri­nin cəmi 1900 edir. 1900 həm (19 x 100)-ə bərabərdir, həm də bu 3 ayənin riyazi dəyəri ilə Müdəssir surəsinin sıra nömrəsi olan 74-ü toplasaq, yenə 19 möcüzəsinin iyirminci əsrdə tapılması tarixi alınır[4].

Möhtərəm oxucu qardaş və bacılar! Mən düşünürəm ki, sağlam düşüncəyə malik hər bir insan bu möcüzənin Haqqın özündən gəldi­yini dərk etməyə qabildir.

Bununla 19 möcüzəsi haqqında izahı bitirməliyəm, çünki bü­töv bir sanballı elmi əsəri bu ön sözümdə, maraqlı da olsa, daha ge­niş şərh etməyə imkan məhduddur.

Bununla əlaqədar oxuculara Quranın kəşf edilən digər bir əsas mə­sələsi “Bismillah” ifadəsi ilə bağlıdır. Quranın oxucularının nə­zə­ri­ni cəlb edən və “Bismilləhirrahmənirrahim” kimi ən çox oxunan “Bis­mil­lah” ifadəsidir. Deyə bilərəm ki, dünyanın ən çox təkrarlanan söz birləş­məsi olan “Mərhəmətli və Rəhmli Allahın adı ilə” söz tər­ki­bini ifadə edən – Bismillahdır. Bismillah Quranın hər surəsinin əv­və­lində verilmiş və 114 dəfə, yəni,  19 x 6 =114 dəfə təkrarlanmışdır. La­kin 9-cu Tövbə surəsi istisnadır.

“Bismillah” ilə əlaqədar olan xarüqəladə xüsusiyyətlər araş­dı­rıldıqca, genişlənməyə meyl edir. Müdəssir surəsinin 30-cu ayəsində ke­çən “Üzərində 19 vardır” ifadəsinin əlamətlərindən biri də, gəldiyimiz qə­naətə görə, Bismillah­dır. Bismillah (ərəbcədə) 19 hərfdir. O, Qu­ran­da­kı surələrin üstündə yazılır və Quranın dəyişmədiyini, riyazi ko­du­nu və riyazi möcüzəsini göstə­rir. İndi isə, bu bir sözün 19 kodu ilə bağlı öz daxilində törətdiyi möcüzələri nəzərdən keçirib araşdıraq. Bu söz bu dün­yada və Quranda ən çox təkrarlanan və həmçinin dünyanın ən xa­rü­qəladə bir kəlməsidir. Bismillaha aid olan söz­ləri və bu sözlərin ri­ya­zi dəyərini (yəni əbcəd hesabını) araşdıraq.

NN	Sözlərin hərfləri	Hərf sayı	Riyazi dəyər	Cəmi
1	Bə, Sin, Mim	3	2, 60, 40	102
2	Əlif, Lam, Lam, Hə	4	1, 30, 30, 5	66
3	Əlif, Lam, Re, Ha, Mim Nun	6	1, 30, 200, 8, 40, 50	329
4	Əlif, Lam, Re, Ha, Ye, Mim	6	1, 30, 200, 8, 10, 40	289
	Cəmi	19	-	786

 Bismillahın Allahın adlarını əmələ gətirən hissəsinin riyazi də­yəri 19-a bölünənlərdir.

Allah	Əl-Rahman	Əl-Rahim	Cəmi
66	+329	+289	= 684 (19 x 36)

Bismillahın tamından çıxan 19 koduna bağlı riyazi möcüzələr çoxdur. Bunların ancaq bir qismini göstərək:

1. 19 hərfdən əmələ gələn Bismillahın sözlərindəki hərflərin hərf sayını hər sözün sıra nömrəsindən sonra yazmalı olsaq, əldə edəcəyi­miz 8 rəqəmli sayı 19-a tam bölünəndir: 

13 24 36 46 = 19 x 19 x 36686

2. Birinci nümunədəki sözlərin hərf saylarının yerinə onların riyazi dəyərlərinin cəmini yerləşdirək. Hər sözün sıra nömrəsindən sonra o sözün riyazi dəyərinin cəmini qoysaq, əldə edəcəyimiz 15 rə­qəmli say 19-un tam bölünəni olacaqdır:

1 102 2 66 3 329 4 289 = 19 x 5801401752331

3. İkinci nümunədəki sözlərin riyazi dəyərlərinin cəmi yerinə hər hərfin ayrı-ayrı riyazi dəyərlərini yerləşdirək. Nümunəmizin ilk sö­zü­­nün riyazi dəyərinin cəmi olan 102 yerinə, o sözdəki üç hərfin riyazi dəyəri olan 2, 60, 40 saylarını qoyaq. Nəticədə əldə edəcəyimiz 37 rəqəmlik say 19-a tam bölünəndir (Bu bölmələri uzun sayların hesab­lamalarını apara bilən kompüter proqramında yoxlaya bilərsiniz. Amma maraqlıdır ki, görəsən inkarçılardan Muhəmməd Peyğəmbərin (s.ə.s.) 1400 il bundan əvvəl belə bir proqramı kəşf etdiyini iddia edənlər tapılacaqmı?):

12 60 40 2 1 30 30 5 3 1 30 200 8 40 50 4 1 30 200 8 10 40 = 19 x ... .

Bir sözlə desək, tədqiqatçılar bu nümunələrin sayını 10-a qə­dər davam etdirmişlər və sonuncu nəticədə ağlasığmaz bir say alın­mış­dır ki, o da tam qalıqsız 19-a bölünür. Tədqiqatçıların yaz­dıq­la­rı­na görə bu ilahi kəlməsini araşdıran digər alimlər (Abdullah Arık “Müm­kün olan­ların fövqündə” adlı ingilis dilində olan kitabında və b.) “Bismillah” ifadəsinin öz içində görünən riyazi sistemi daha da də­rin və davamlı tədqiq etmişdir. Lakin bu uzun rəqəmlərin araş­dı­rıl­ması bəzi insanları yora bilər deyə, onu uzatmıram və oxuculara bir daha bildirmək istə­yirəm ki, Təfsirin tərcüməsinin IV cildinin ön sö­zündə bu əlavə izahat­ları və örnəkləri verməyimin əsas məqsədi – Al­lahın Kitabına olan inamı daha da möhkəmlətmək və bu minvalla, iman gətirməkdə tərəd­düd edənlərə yeni elmi dəlillər təqdim et­mək­dir. Doğru yol göstərən isə təkcə Allahdır. Bundan başqa, həm Quran təd­qi­qatçılarının, həm də bəndənizin onların bu Önsözdə bəzi elmi fakt­larını iqtibas etməyinin ən başlıca məqsədi əlbəttə ki, bu də­lil­lər­lə Quranın sabitliyinin, mü­kəm­məlliyinin, dəyişdirilməzliyinin möh­tərəm oxucularımıza əyani şəkildə təqdim etmək istəyindən irəli gəl­mişdir. Bir nümunə də gətir­mək məcburiyyə­tindəyəm. Bəqərə su­rə­sinin iki ayəsinə (2/23-24) və onların elmi axtarışlardan hasil edilən şər­hinə diqqət yetirin:

(2.23)                                “Əgər qulumuza nazil etdiyimizə şübhə edir­si­niz­sə və doğru deyir­sinizsə, onda ona bənzər bir su­rə gətirin və Allahdan savayı bütün şa­hid­lə­ri­ni­zi köməyə çağırın!”

(2.24)                                Əgər siz bunu edə bilmirsinizsə, – heç edə də bil­­məzsiniz – onda yanacağı insanlardan və daş­lar­­dan olan, kafirlər üçün hazırlanmış oddan çə­kinin.

Quranın riyazi möcüzələri ilə bağlı bölmələrini oxuduqca, onun tək bir surəsinin belə təqlid edilə bilməyəcəyini daha yaxşı an­la­ya­caqsınız. Quranın hər bir surəsinin özü və onun daxilində keçən bir çox mübarək kəlmələri (təd­qi­qatçılar ancaq yaxın günlərədək ger­çək­ləş­dirilən kəşflərə əsas­lanaraq “bir-çox” ifadəsini işlədirlər. Lakin on­la­rın qənaətinə görə, Quranın riyazi möcüzə­sinin araşdırılmaları də­rin­ləşdirildikcə və genişləndiril­dikcə, hər kəlmənin belə riyazi ahəng­dar­lı­ğa malik olması aşkar edilə­cəkdir) riyazi açarla kilidlənmiş­dir. Əgər Qu­ranın təkcə bir surəsini belə kə­nara qoysanız, 19 sisteminə görə 19 x 6 = 114 olan Quranın surələrinin sayı, bu surənin kənara qoyulması ilə tam pozular. Bu şərəfli surədə “bir gün (yəvm”) sözünün iki dəfə keç­di­yi­ni nəzərdə tutsaq, Quranda 365 dəfə keçən “bir gün (yəvm)” sözü be­lə­cə 363-ə düşəcəyinə görə riyazi möcüzə pozulacaq. Sonra, deyək ki, bu surədə 3 dəfə “dünya”, 1 dəfə “Axirət” sözlərinin keçdiyini dü­şün­sək, onda bu sözlərin hər ikisi birlikdə bir-biri ilə bağlı olaraq 115 dəfə ke­çir. Bu surə Qurandan çıxarılarsa, “dünya” sözünün təkrarı 112-yə, “Axi­rət” sözünün təkrarı isə 114-ə düşər və riyazi ahəng pozular. Bu mi­sal bütün surələrə xasdır. Hər hansı bir surənin Qurandan çı­xa­rıl­ma­sı Quranın bütün riyazi sistemini pozacaqdır. Beləliklə, Quranın hər bir əlahiddə surəsi onun tamının dəyişməz və mütləq bir parçasıdır. Bir su­rə tam Quran deməkdir. Quranın riyazi möcüzəsinin tamı o biri su­rə­lərinin varlığını zəruri edir. Daha sonra tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, heç şübhəsiz ki, Quran surələrinin mükəm­məlliyi və riyazi mö­cü­zə­lə­ri­nin həcmi bu gün kəşf edilənlərdən daha çoxdur.

 Bu ecazkar İlahi düzülüş ona dəlalət edir ki, Quranda nəyinsə olmaması, götürülməsi və ya gizlədilməsi kimi iddialar necə də mənasız və əsassızdır!

Yuxarıda qeyd etdiyim əlavələrdən başqa, tərcüməmizin dör­dün­cü cildinin özəlliklərindən bəhs edərkən, dəyərli oxuculara müt­ləq göstərməliyəm ki, əvvəlki (I-III) cilidlərlə müqayisə edilməli olar­sa, bu cilddə əsərin müxtəlif yönlərinə aid müəyyən fərqlər tap­maq müm­kündür. İlk növbədə bu, kitabın lüğət tərkibi, yeni ifa­də­lər və ter­minologiya ilə bağlı özəlliklərdə özünü göstərməkdədir.

Adı yadımda olmayan təcrübəli bir mütərcim yazıb ki, hər han­sı ciddi tərcüməçi çoxcildli fundamental əsərləri çevirib, cilid­lə­ri­ni tək-tək və ayrı-ayrı vaxtlarda nəşr etdirirsə, onların işlənməsində və oxuculara çatdırılmasında müəyyən fərqlər mütləq olmalıdır. Bu, tə­bii ki, Əbdür­rəhman əs-Səədinin böyük həcmli Quran Təfsirinə də şamil edilə bilər. 

Məhz bu cildin ayələrini bütövlükdə gənc alim Elmir Quliyevin ərəbcədən rus dilinə çevirdiyi Quran tərcüməsindən birbaşa çevirmiş və bu çox məsu­liyyətli işi öz üstümə götür­məkdə ancaq Fövqəluca Allahın lütfkar­lı­ğına sığınmış, haqqı yanıltmamaq, ayələrin tərcümə mətnində yabançı ifadələrə (yəni əlavə sözlərə) yol verməmək üçün bütün müasir imkan­lardan, Allahın köməyi ilə, geniş yararlanmağa, ayələrin mətnini dönə-dönə yoxlayıb, son dərəcə çoxsaylı və müxtəlif mənbələrdən və üsul­lardan istifadə etməklə, çarpaz araşdırmağa, müqayisə edib, tutuşdur­mağa çalışmışam ki, ayələrin Azərbaycan dilinə tərcüməsi mümkün olduqca əsli mətnə yaxınlaşsın.

Qeyd etdiyim kimi, Quran ayələrinin rus dilindən tər­cü­mə­si­nə is­tinad etməyimi qısaca əsaslandırmaq istəyirəm. Doğrudan da həm­yer­limiz gənc alim E. Quliyevin Quranı ərəbcədən birbaşa rus di­linə tər­cümə etməsini rusdilli insanlar üçün çox gözəl bir nemət ad­lan­dır­maq olar. Bu tərcümə, həqiqətən, ona qədərki Quran tər­cü­mə­­lərindən öz sadəliyi, anlaşıqlı olması və özündən əvvəlki bir sıra xə­talardan xali ol­ması ilə seçilir və mənim Əbdürrəhman əs-Səədinin Şərhinin tərcümə edil­məsi üçün onun çevirisindən inamla istifadə etməyim heç də təsa­düfi deyil. E. Quliyevin tərcüməsində ayələrin mətninə müdaxilə (hər­çənd bəzi əlavə sözlər kursivlə yazılaraq fərqləndirilir) mümkün qədər azaldılmışdır. Bu, mənə görə ən vacib şərtlərdən biridir. Ölkə­mizdə ərsəyə gətirilmiş Quran tərcümələrinin əksəriyyətində ayələrə, yəni Allahın kəlamlarına birbaşa tərcüməçi sözünü əlavə etmək, sanki normal bir hal şəklini almışdır (Bu təkcə bizdə deyil). Bəzi tərcüməçi­lərimiz, ayəni oxucuya, guya daha anlaşıqlı çatdırılması üçün ona əlavə söz, söz birləşmələri və hətta bütöv cümlələr qoşurlar. Özü də, əksər hallarda, ayəyə əlavə edilən sözlər ya nağıl tərzli hekayətlərdən iqtibas edilir, ya da tərcüməçinin öz “əfsanəvi” yaradıcılıq çağının bəhrəsin­dən törəmiş olur (digər hallar da istisna deyil). Hətta, bəzən bu əlavə­lər, oxucunu açıq-aşkar mətnin əsli mənasından uzaqlaşdırır. Mən əyani misal çəkib şəxsiyyətlərə toxunmaq istəmirəm, çünki bu əlavələr qəsd-qərəzlə edilən yanıltma deyil, sadəcə, ənənəvi olaraq bir dildən və ya bir tərcümədən digərinə adlayan yayılmış ifadələrdir (Etiraf edirəm ki, bəzən kimisə incik salmamaq üçün lap “Ezop dilində” yazmağa məcbur olursan). Yeganə bir misal (belə hallar, ümumiyyətlə, az deyil). Mən onu bu ön sözün 3-cü səhifəaltı qeydində  göstərmişəm. Ona ciddi diqqət yetirin. Müdrik Allah o ayəni nazil edərkən 19 kəlməsini çox böyük bir möcüzəyə - Quranın özünü­mühafizəsi mexanizminin əsas meyarına işarə etdiyi halda, tərcüməçi­lərimiz onu bu konkret təyinat­dan yayındırmış, mühüm bir ilahi mesajın mənasını qeyri-iradi olaraq pərdələmişlər. Əgər bunu etməsəydilər və ayə­ni olduğu kimi, əlavəsiz versəydilər, necə də an­la­şıqlı və hə­qi­qə­tə yaxın olardı.

Təfsirin bu cildinin sətiraltı qeydlərində istifadə etdiyim təd­qi­qat səciyyəli materiallar haqqında yuxarıda verdiyim kəsə məlumat­dan sonra bir neçə mülahizəmi, bu cildə məxsus digər özəllikləri oxuculara bil­dirmək yerinə düşərdi.

Təfsirin I cildində: dörd surə - Fatihə, Bəqərə, Ali-İmran və Nisa su­rələri;

Təfsirin II cildində də: dörd surə - Maidə, Ənam, Əraf və Ən­fal su­rələri;

Təfsirin III cildində: səkkiz surə  - Tövbə, Yunus, Hud, Yusuf, Rəd, İbrahim, Hicr, Nəhl surələri;  

Təfsirin hazırkı IV cildində isə yeddi surə - İsra, Kəhf, Məryəm, Taha, Ənbiya, Həcc və Muminun surələri verilmişdir.

Bu ön sözümdə əhəmiyyətli bir izah – müəllif şərhlərinin mətni da­xilində verilən Quran ayələrinin fraqmentarlığı ilə bağlıdır. Açığını de­sək, əvvəlki hissələrdə mən buna xüsusi diqqət ayırmamışdım və tər­cüməsini əxz etdiyim mətndə istifadə olunan ayələrin, ədəbiyyatı­mız­da qəbul olunmuş standartlarına görə, əvvəlində, daxilində və ya so­nunda üç nöqtədən ibarət boşluqlara rast gəlmədikdə, onları eyni ilə çevirirdim ki, bu da öz növbəsində oxucularda yanlış təsəvvür ya­ra­da bilərdi. Adətən, bizim bəzi oxucularımız, müəllifin mətnlə əla­qə­dar istənilən ayənin ancaq müəyyən bir hissəsini iqtibas etməkdə haq­­lı olduğunu bilmədən, tərcüməçiyə irad tutmağa çox meyl gös­tə­­rir­lər. Çox vaxt şərh olunan mətn hər hansı ayədən ancaq müəyyən fraq­menti tələb edir, yəni, burada ayə tam şəkildə, oxucuya məlum olan tərtibdə deyil, ixtisar edilmiş formatda verilir ki, bu, ədə­biy­yat­da normal üsul­dur. Amma kifayət qədər təcrübəyə malik olmayan oxu­cu bunu tərcü­məçinin ayəni tam çevirməməsi, natamamlığı və s. ilə əlaqələndirərək şikayət­lənir. Oxucu ayəni əzbər bildiyindən və ya onu Quranla yoxla­dığına görəmi, onun doğrudan da natamam ol­du­ğu­nu görür və onda şübhə və narazılıq yaranır. Məhz belə hallara mən Təfsirin 4-cü cil­dində qətiyyən yol verməməyə çalışmışam. Bu­ra­da iki məqam var. Ən birincisi, müəllifin və ya tərcüməçinin yol ver­diyi nöqsandır ki, o fraq­menti iqtibas edərkən, onu tələb olunan for­mada tərtib etməmişdir. Düzgün tərtib edildikdə, fraqmentin baş­lan­ğıcına və sonuna (əgər ayə tam əks etdirilmirsə), mütləq üç nöqtə işa­rəsi qoyulmalıdır və hörmətli oxucu da bu nöqtələri gördükdə bil­mə­lidir ki, burda ayənin, necə deyərlər, “qanuni” şəkildə iqtibas edil­miş müəyyən bir parçası, hissə­si­dir. Belə olduqda, oxucuda şüb­hə yeri qal­mır. Mən deyərdim ki, bu gün gənc yazarlarımız və tər­cü­mə­çi­lərimizin bir qismində bu qayda­lara, bəzən, etinasız yanaşma hal­ları özünü bü­ru­zə verir. Təsəvvür edin ki, sadəcə olaraq, üç nöqtə qo­yul­ma­ması nə­ti­cə­sində oxucu tərcü­mə­çini savadsızlıqda, ba­ca­rıq­sız­lıqda və daha başqa “günahlar­da” ittiham edir. Bəzən oxucu, qis­mən, haqlı da olur. Bu qeydlərimlə mən həm mütərcim­lərimizə və həm də hörmətli oxucularımıza diqqətli olmalarını tövsiyə edirəm.

Bu cildin materiallarının tərcüməsi və tərtibatı üzərində iş­lə­yər­­kən oxucuları­mızın mənə birbaşa müraciət etməsinin xeyli fay­da­lı ol­du­ğunu qeyd etmək istəyirəm. Əvvəla onu deyim ki, I-III cild­lə­rin hər birinin ön sözündə mən oxuculara müraciət edərək, ilk dəfə olaraq Azər­bay­can dilinə tərcümə olunub, geniş oxucu kütləsinə təqdim edi­lən bu əsər, onun tər­cümə keyfiyyəti və digər xüsusiyyətləri haqqında, həm­­çinin oxucuların kitabla əlaqədar arzu və fikirlərini bil­dir­mə­lə­ri­ni xahiş etmişəm və bu məqsədlə ayrı-ayrı vaxtlarda nəşr olunmuş cilid­lərin hamısında telefon nömrəmi və elektron ünvanımı neçə-neçə yerdə göstərmişəm. Öz dəyərli təklif və təshihlərini, az da olsa, göndə­rənlər var və özü də mənim heç tanımadığım və görmədiyim adamlar arasında... Çox olmasalar da var. Allah onlara kömək olsun və onların elmini daha da artırsın! Onlardan Elşən Zaməddinovu xüsusilə qeyd etmək, ona bu yazımda, fürsətdən istifadə edib, dərin minnətdarlığımı bildirmək istəyirəm. Həqiqətən, Elşən Zaməddinov kö­nüllü surətdə çox dəyərli bir təşəbbüs göstərmiş, Təfsirin I cildini diq­qətlə oxuyaraq, bəzi vacib təkliflər irəli sürmüşdür. Onun xüsusi sə­yi sayəsində, nəzər­dən qaçan bir sıra qüsurlar və texniki ça­tış­maz­lıq­lar aşkar edilmiş, on­ların təhsis edilməsi üçün tədbirlər ha­zırlanmış və oxuculara çatdırıl­masından ötrü paylanmışdır. Müş­fiq qəsəbəsi sakini Sahil də 3-cü cildin bir müddə­asına dair öz də­yərli (“dilənçi”- “miskin” sözü ilə bağlı) tək­li­fi­ni   biz­dən əsir­gə­mə­mişdir.

Əbdürrəhman əs-Səədinin bu çox dəyərli təməl əsərinin tərcü­məsi üzərində işləyərkən mənə mənəvi dayaq olan və məni unutma­yıb, işimin gedişi ilə maraqlanan Yaşar, Fazil, Zakir, Səməd, Qasım kimi elmə qiymət verməyi bacaran dostlarıma və adlarını çəkmədiyim bir çox digərlərinə bu əsərin tezliklə ərsəyə gətirilməsinə daima maraq və mənəvi qayğı göstərdiklərinə görə səmimi təşəkkürümü bildirirəm! Qoy Allah onların əcrini artırsın!

Bu son qeydlərimdən məqsəd – bütün oxucularımın əs-Səədi Təfsi­rini diqqətlə oxumasına, müəllifin çıxartdığı nəticələri üzərində də­­rindən düşünməsinə, bunları öz yaxınlarına da izah etməsinə və, im­ka­n olduqca, tərcüməçinin elektron ünvanına (odersalafi@gmail.com) öz rəyi­ni bildir­mə­sinə nail olmaq üçün in­san­larda maraq və təşəbbüs oyat­maqdır. Gəlin unutmayaq ki, Föv­qəl­uca Allah insanların misqal qə­dər (və ondan da az) olan xeyirxah əməl­lərinin hesabını ən gözəl qay­da­da aparır ki, vaxtı çat­dıqda (ya bu, ya da Axirət həyatında) əvəzini ədalətlə versin.

Bir qeydim də 19 möcüzəsi və onun 1974-cü ildə kəşf edilməsi ba­rədədir.

Diqqət yetirin! Müdriklər Müdriki Fövqəluca Allah Quranı na­zil etməzdən öncə onun hansı əsrdə və hansı ildə misilsiz də­lil­lər­lə bir daha təsdiq olunacağını da xariqüladə və ecazkar tərzdə plan­laş­dır­mışdır. Niyə bəs nə səhabələrin dövründə, nə də onlardan son­ra onla­rın ardıcılları olan tabeinlərin və sonuncuların ardıcıllarının döv­ründə bu kəşf üzə çıxarılmamışdır? Cavab çox sadədir. O in­san­la­rın Muhəmməd Peyğəmbər­dən (s.ə.s.) sonra da Qurana bəs­lə­dik­lə­ri etiqad yüksək səviyyədə və mükəmməl olmuşdur. Zəmanəmizin 1974-cü ili­nin ehtiva edildiyi bəşəriyyətin mütləq əksəriyyəti isə Qu­ra­na iman gətirməkdən çox uzaq idilər. Sonsuz Mərhəmət və Rəhm Sa­hibi Fövqəluca Allah insanlara Qiyamətin yaxınlaşması ilə əla­qə­dar Özü­nün bir nemətini də bəxş etməklə onlara yaxınlaşan dəhşətli Son (Kai­na­tın Onun əli ilə bükülüb məhv ediləcəyi), Məhşər günü haq­qında xəbər­darlıq etmişdir ki, insanlar küfrdən – daşa, ağaca, hər han­sı məxluqa inanmaqdan əl çəkib, tək Ona, Vahid Allaha ibadət et­sinlər və bununla Qiyamət vəhşətindən xilas olub, Əbədi Səadət Yur­duna – Cənnətə qo­vuşa bilsinlər.

Həmd olsun Mərhəmətli və Rəhmli Allaha!

O (Pak və Müqəddəs Olan), Ona və Onun elçilərinə iman gə­ti­rən möminləri Öz İlahi Dərgahında Əbədi Səadətə qovuşduracaqdır. Tə­bii ki, buna iman gətirməyənlər küfr sahibləridir ki, onların da məs­kəni çılğın alovlu Od saçan Cəhənnəmdir.

FƏRAHİM QURBANOV

25.10.2009

---

[1] Burada qeyd etmək yerinə düşərdi ki, Quran ayələrinin mətninə əslində olmayan söz və ifadələrin əlavə edilməsi qəti yolverilməzdir. Həmin (30-cu) ayənin həm Azərbaycan dilindəki və həm də türk dilindəki bir sıra tərcümələrində 19 ədədindən sonra “mələklər”, “gözətçi mələklər” kimi sözlər və s., guya izah etmək məqsədilə, ayəyə əlavə edilmişdir. Əslində isə bu əlavələr ayəni aydınlaşdırmaq, izah etmək əvəzinə, onu yanıltmış və Allahın ayəyə qoyduğu mənadan nisbətən uzaqlaşdırmışdır. Ayədə açıq-aşkar 19 ədədindən söz getdiyi halda, onun mənası pərdələnmişdir. Məhz bunu nəzərə alaraq mən rus dilindən tərcümə etdiyim Səədi Təfsirinin bu cildində ayələri də rus dilindən tərcümə edərək ərəb əsli və türk çevirmələri ilə yoxlamağı daha üstün tutdum. İnşallah əsərin əvvəlki cildlərinin yeni nəşrində bu özəlliklər tam nəzərə alınacaqdır. F.S.

[2] Bax: “Quran heç tükənməyən möcüzə”, səh. 361. F.S.

[3] Təəssüflər olsun ki, bu açıq və aydın ayənin (“Bu doğrudan da böyüklərdən biridir”) mənası Azərbaycan dilinə edilmiş Quran tərcümələrində açıq-aşkar təhrifə yol verilmiş – bir çeviridə “(Cəhənnəm) böyük bəlalardan biridir”, digərində isə “Doğrudan da o Cəhən­nəm ən böyük fəlakətdir” kimi “tərcümə” edilmişdir. Mən Quranın otuza yaxın türk  dilinə çevrilmiş tərcümələrini araşdırdıqda, bunların böyük əksəriyyətində 19 əvəzinə, Cəhən­nə­min nəzərdə tutulduğu fərz edilərək çevrilmiş, ancaq ingilis dilinə çevrilən iki tərcümədə bu ayəni çevirənlər “Cəhənnəmdən” uzaq olmuşlar. Görünür ana dilimizdəki tərcümələr də yanılmış­ların təkrar edilməsindən qaçına bilməmişlər. F.S.

[4] Qurandakı xarüqəladə  19 sayının daha çoxsaylı digər özəlliklərindən məlumat almaq istəyənlər “Quran heç tükənməyən möcüzlər” adlı elmi-tədqiqat əsərinin 368-369-cu səhifələrinə müraciət edə bilərlər. F.S.