Ə.N.əs-Səədi. Quran Təfsiri. II c. Şeyx Bəkir b. Abdullah Əbu Zeydin QEYDLƏRİ

                   Şeyx Bəkir b. Abdullah Əbu Zeydin

QEYDLƏRİ

Mərhəmətli və Rəhmli Allahın adı ilə

Həmd təkcə Allaha məxsusdur! Peyğəmbər­lərin sonuncu­suna, ailəsinə, səhabələrinə və onların yolu ilə gedən və Sünnəsinə sarılanlara salavat və salam olsun!

Sonra, burada yazdığım nə müqəddimə, nə də təqdi­matdır. Təkcə tərif və xeyrə işarə edən bir yazıdır.

Bu hadisə barəsində təəssüratımı oxucularla bölüş­mək istəyirəm.

Təxminən hicri 1380-cı illərdə bəzi xeyirxah insanların Şeyx Əbdürrəhman b. Nasir əs-Səədinin[1] (Allah ona rəhmət etsin) 8 cild­dən ibarət “Teysirul-Kərimur-Rəhman fi təfsiri Kəlamil-Mənnan” adlı təfsirini tövsiyə etdiklərini eşi­dirdim. Çünki bu təfsir digərlərindən aşağıdakı xüsu­siyyətlərinə görə seçil­məkdə idi:

Bu kitab, etimad göstərilən və onda sələflərin yolu əks olunan bir əsərdir. O, səhih bir əsərin və doğru-düzgün anlayışın qısa xülasəsini asanlıqla özün­də əks etdirir.

Bu kitab alimlər üçün xatırladan və elmə yeni gələnlər üçün isə öyrə­dəndir.

Daha sonra digər alimlərin və elm öyrənən tələbə­lə­rin də məhz bu kitabı xüsusi olaraq tövsiyə etdiklərini eşitdim.

Şeyx Əbdürrəhmanın oğlu Abdullah (1405 ö.) mənə atasının bu əsərlərini hədiyyə etmişdi:

Teysirul-Lətifil-Mənnan fi Xülasəti Təfsiril-Quran; 

əl-Qəvaidul-Hisan li-Təfsirul-Quran;

Fəvaidu Mustənbata min qissati Yusuf əleyhissalam.

Bu üç kitabı oxudum və sətirlərində bu təfsirə yönəltmələr tapdım. Müxtəlif vaxtlarda bu təfsirdən istifadə edirdim. 1418-ci ildə bir qrup dəyərli alimin hazırladığı “ət-Təfsirul-Müyəssər” adlı kitabın Mədinə­də olan Mushafuş-Şərif Kral Fəhd Nəşriyyat Cəmiy­yətinin çap etdiyi nüsxəsi­nin son araşdır­malarını apar­dığım vaxtlarda, bəhs edilən təfsirin İbn Cərir ət-Təbəri (310 ö.) və Səədinin təfsirlərinə çox böyük etimadla yanaşdığını gördüm. Bundan sonra Səədinin təfsirinə rəğbətim və istəyim daha da artdı.

Səədinin digər məziyyətlərindən biri də onun İbn Teymiyyə və İbn Qeyyimə (Allah onlara rəhmət etsin) xüsusi münasibət bəsləməsi və kita­bını onlardan əxz etdiyi faydalı seçmələrlə bəzəmə­si idi.

Səədi ayələrdən məharətlə nəticələr çıxararaq kitabını asan­laşdırıb bizə təqdim etmişdir.

Məsələn, “Bəqərə” surəsinin “Deyin: “Biz Allaha, bi­zə nazil ola­na...iman gətirdik...” (136-cı) ayəsi[2] və “Ma­idə”surəsində keçən dəs­tə­­mazla bağlı 6-cı ayə[3] dediyi­mi­zə ən gözəl nümunədir.

Xüsusilə peyğəmbərlər haqqında hekayətlə­rin sonunda qiy­mətli və faydalı nəticələr çıxarmış­dır... Əhzab surəsinin bir ayə­sində[4] bu incə və lətif mövzuya belə toxu­nul­muşdur: “Onlar­dan bir dəstə demişdi: “Ey Yəsrib əhli! (Mədinənilər);

Din qardaşlığını və İslam bağını atıb millətçi­lik çığır-bağırı salmaq cahillik əlamətlərindəndir.

Mən belə faydalı nəticələr çıxaran başqa birisini hələ görmə­mişəm. Bu ayə, milliyyətçiliyin İslama aid olmadığını bildirən daha üç ayəni də ehtiva edir.

Dərin biliyi və bu sahədəki yetərli imkanlara malik olmasın­dan bəhs etdikdən sonra, onun gözəl həyat tərzinə nəzər salaq. Onun tərcü­meyi-halında nümunəvi olması, itaətətkarlığı, xeyirxah­lığı və yaxşılığı, doğruçu və sağlam düşüncəli olması üzə çıxır. Onun tərcümeyi-halında əksini tapmamış bir hadisə:

Məkkə xəzinələrindən olan Siddiqə kitabxa­nasının sahibi Şeyx Əbdür­rəhim Sadiq əl-Məkkinin (1408 ö.) mənə izah etdiyinə görə, o, Şeyx Səədinin namaz qılmasının şahidi olmuş, onun xuşusunu və Allaha bağ­lılığını bildirən şeylər görmüşdür. Alimlər Şeyx Muhəmməd Həmid əl-Faqinin də (1379 ö.) Əhməd Şakir (1377 ö.) haqqında da belə dediyini rəvayət edirlər:

“Namazı tam xuşu içində, Allaha müti halda Əhməd Şakir kimi qılan bir adam görməmişəm”.

Biz də bu böyük müfəssir alimin Şeyxülislam İbn Teymiyyə­nin (Allah ona rəhmət etsin) bu sözünə uyğun əvəzini almasını diləyirik:

“Lədunni elminə[5] gəlincə, şübhəsiz ki, Fövqəluca Allah təqva sahibi olan vəlilərinin və saleh qullarının qəlblərini, xoşlan­madığı şeylərdən təmizlən­mələri və sevdiyi şeylərə riayət etmələrinə görə, başqala­rının qəlbini açmadığı bir tərzdə açar.

Bu isə, hz. Əlinin (Allah ondan razı olsun) de­diyi: “...Allahın Kitabı barədə quluna verdiyi anla­yış istisna olmaqla...” və bu əsərdə olduğu kimidir: “Bildiyinə əməl edən insana, Fövqəluca Allah bilmədiyi­nin elmini də verir”.

Quranda bu məsələyə bir çox ayələrdə toxunul­muş­dur. Belə ki, Allah buyurur:

“...Əgər onlar özlərinə verilən öyüd – nəsihətlərə əməl etsəy­­­dilər, əlbəttə, bu, onlar üçün daha xeyirli və daha mükəm­məl olardı ...və onları doğru yola yönəldər­dik” (Nisa, 4/66,68).

Ayrıca olaraq Fövqəluca Allah Onun əmrlərini yerinə yeti­rənləri doğru yola yönəldəcəyini bildirərərk belə buyurur:

“Allah Onun razılığını axtaran şəxsləri bu Kitab­la əmin-aman­lıq yollarına yönəldir, onları Öz izni ilə zül­mətlərdən nura çıxarır və düz yola yönəldir” (Maidə, 5/16).

“Doğru yolla gedənlərə gəldikdə isə, Allah onlara hidayə­tini artırar və onları təqvalı olmağa müvəffəq edər” (Muhəmməd, 47/17).

“...Onlar Rəbbinə iman gətirmiş gənclər idi. Biz də onların hidayətini artırdıq” (Kəhf, 18/13).

“Bu Quran insanlar üçün açıq-aydın bir dəlil, qəti inanan­lar üçün isə doğru yolu göstərən rəhbər və mərhəmətdir” (Casiyə, 45/20).

“...Bunlar Rəbbinizdən gələn aşkar dəlillər, iman gətirən bir camaat üçün doğru yolu göstərən rəhbərlik və mərhəmətdir” (Əraf, 7/203) ... (əl-Fətava, 13/245).”[6]

Bu təfsir haqqında yazımı qələmə alarkən yadıma Şeyx Əbdür­rəhman əd-Dəvsəridən (1399 ö.): “Təfsirçidə axtarılan ən əhəmiyyətli şərt nədir?” – deyə soruşulduqda, dediyi: “Qəlbi Quran­la rahatlıq tapandır” kimi verdiyi cavabı düşdü.

Mən, Şeyx Səədidə də bu şərtin olmuş oldu­ğuna inanıram və həqi­qətən onun dilindən belə mənali çeşmələr axmışdır. Bu isə Allahın fəzilətin­dəndir.

Allah ona əvəzini versin!

Beləliklə, deyilmişdir ki: “Quranın mənasını təkcə təmiz qəlblilər anlaya bilərlər. O qəlblər isə təqva sahibləri­nin qəlbidir” (Bax: əl-Fətava, 13/245).

Fövqəluca Allah Nəcdli alim Səədiyə bu sahədə ilk əsər yazan­lardan olmasına görə xeyirlər versin. Mən Nəcdli alim­lər arasında Quranı bu gözəllikdə tam təfsir edən daha bir başqasını tanımıram.

Həqiqətən də, Fövqəluca Allah bizə bu təfsirin müsəlmanlar arasında qəbul edilmə­sini və yer üzünün hər tərəfinə yayılıb dəfələrlə nəşr edilməsini nəsib etdi.

Kitabın bəzi nəşrləri:

1. Misir Sələfiyyə mətbəəsi çapı. Kitabın bir hissəsi içindəki çatışmaz­lıqlarla birlikdə Şeyxin yaşadığı dövrdə nəşr edilmiş, qalanı isə vəfatından sonra tamamlanmışdir.

O zamanın mətbəə və nəşriyyat şərtləri çərçi­vəsində bu nəşrdə bəzi kəlmələr və cümlələr çıxa­rılmış və nöqsanlar yaran­mışdır.

2. Muhəmməd Zuhri ən-Nəccarın tədqiqatı ilə Riyad Səu­diyyə çapı. Bu şəxs nəşri kitaba aid olmayan əlavələrlə korla­mışdır. Onun ardınca tələ­bəsi yazdığı “Kəşfus-sitar an telfigi və talikin-Nəccar” adlı kitabında onu tənqid etmişdir.

3. Birinci və ikinci əsas götürülərək çap edilən nəşrlər.

4. Daha sonra düzəlişlər verilərək Nəccarın əla­vələ­rindən təmiz­lənmiş nəşrlər çap edilməyə başlandı.

5. Əlimizdə olan bu nəşr iki xüsusiyyətilə önə çıxır. Birincisi, edilmiş yanlışlıqların və nöqsanların təshih edilib düzəldilməsi.

İkincisi isə, Nəccarın əlavələrindən təmizlənərək və iki əlyazması tutuşdu­rularaq, başlıqlara ayrılmış mövzular və faydalar mündərəcatı yaradılmışdır. Bu nəşrin əsas götürülməsi və qardaşlarımız tərəfindən müəyyən edilən düzəliş və mülahizələr naşirlərə təqdim edilməlidir ki, növbəti çaplarda nəzərə alınıb düzəldilsin.

Bacarıq Allahdandır!

                                                           

 Şeyx Bəkir b. Abdullah Əbu Zeyd

8 şəvval 1421-ci hicri ili

                                                        

---

[1] Hicri 1376-cl ildə vəfat etmişdir. F.S.

[2] Ayənin şərhi: “Bu və buna bənzər ayələr, insanların iman gətirməli olduqları nə varsa, hamısını əhatə edir. Bilmək lazımdır ki, iman gətirmək dedikdə, əsas dini baxışlarda əqidə möhkəmliyi nəzərdə tutulur ki, bu da ruhun və bədənin etdiyi əməllərlə təsdiq olunur. Bu ifadədən belə anlamaq olar ki, iman, imanın bir hissəsi və nəticələrinin biri olan saleh əməllərin hamısını özündə birləşdirir. Əgər iman Quran ayələrində ayrıca xatırlanırsa, o həmişə İslamı və saleh əməlləri bildirir, əgər təkcə İslam qeyd olunursa, onda o, həmişə imanı və əməlisaleh nəzər nöqtələrini əks etdirir. Əgər onlar ikisi birlikdə yad edilirsə, onda iman adı altında qəlbdə olan əqidə, İslam adı altında isə, açıq şəkildə həyata keçirilən saleh əməllər nəzərdə tutulur. Eyni şeyi imanın saleh əməllərlə yanaşı xatırlandığı ayələr haqqında da demək mümkündür”. Tərc. F.S.

[3] Bu ayənin şərhi də yuxarıdakı (Bəqərə, 2/136) kimi böyük məharət və bacarıqla verildiyi üçün, onu burada göstərməyi lazım bilmədim. Tərc. F.S.

[4] Şeyx Əbu Zeydin dəqiqləşdirmədiyi bu ayə Əhzab surəsinin 13-cü ayəsidir. Tərc. F.S.

[5] Qeybə aid elmlərdən biridir. Tərc. F.S.

[6] Burada İbn Teymiyyədən gətirilən sitat sona yetir. Tərc. F.S.