Ə.N. əs-Səədi. Təfsir. II c. 7.45-7.66 . ayələr

 Ə.N. əs-Səədi. Təfsir. II c. 7.45-7.66 . ayələr

ﭻ  ﭼﭽ  ﭾ  ﭿ   ﮀ  ﮁ  ﮂ        ﮃ ﮄ  ﮅ  ﮆ  ﮇ  ﮈ  ﮉ  ﮊﮋ   ﮌ   ﮍ  ﮎ  ﮏ  ﮐ 

(7.46) “Onların ikisinin (Cənnət əhli ilə Cəhənnəm əhlinin) arasında pərdə və Əraf üzərində isə insanlar vardır ki, onlar hamını üzündən tanıyıb Cənnət əhlinə: “Sizə salam olsun!” - deyə müraciət edərlər. Bun­lar çox istədiklərinə bax­ma­yaraq hələ ora daxil olmamış kimsələrdir”.

Cənnət və Cəhənnəm sakinləri arasında “Hasar”[1] adlandı­rılan bir çəpər çəkilmişdir. O, nə Cənnətə, nə də Cəhənnəmə aid deyildir, hər iki məskən üzərində ucalır və onun üzərindən cənnətdəkilər və cəhənnəmdəkilərlə nə baş verdiyini müşahidə etmək olur. Axirət həyatında o “hasarın” üstündə cənnətdəkiləri və cəhənnəmdəkiləri onların şəxsi əlamətlərinə görə tanıya bilən insanlar olacaqlar. Onlar Cənnət əhlini görəndə onlara salam[2] verəcəklər. Onlar hələ Cənnət bağlarına daxil olmayanlardır, lakin oraya girmək ümidini də itirmirlər və buna nail olacaqlarını düşünürlər. Allah onlara lütfkarlıq göstərə­rək, bu ümidi qəlblərinə salacaqdır.

ﮑ  ﮒ  ﮓ  ﮔ  ﮕ   ﮖ   ﮗ       ﮘ  ﮙ  ﮚ  ﮛ  ﮜ  ﮝ     ﮞ  ﮟ 

 (7.47) “Onların nəzərləri Cəhənnəm əhlinə çevrildiyi zaman: “Ey Rəbbimiz! Bizi zalımlarla bir etmə!” - deyərlər”.

Hasar üstündəki insanlar Cəhənnəm sakinlərinə tərəf çevri­lib baxanda, onlar dəhşətə gəldikləri çox çirkin bir mənzərə görür və ucadan belə deyirlər: “Ey Rəbbimiz! Bizi zalım insanlarla bir yerə salma!”

Cənnət sakinlərini gördükdə isə tezliklə onlarla birləşməyi arzulayır və onları salamlayırlar. İradələrinin əleyhinə olaraq baxışları Cəhənnəm sakinləri ilə rastlaşdıqda, onlarla hər hansı bir əlaqəyə girməyi heç ağıllarına belə gətirmirlər.

ﮠ  ﮡ    ﮢ  ﮣ  ﮤ  ﮥ  ﮦ  ﮧ  ﮨ  ﮩ  ﮪ   ﮫ  ﮬ    ﮭ  ﮮ  ﮯ  ﮰ  ﮱ  ﯓ   ﯔ   ﯕ  ﯖﯗ  ﯘ  ﯙ  ﯚ   ﯛ  ﯜ  ﯝ  ﯞ  ﯟ   ﯠ 

(7.48) “Əraf əhli üzlərindən tanıdıqları adamlara müraciət edib: “Sizə nə yığdığınız mal-dövlət, nə də təkəbbürünüz fayda verdi” - deyəcək”.

(7.49) “Allah onları Öz mərhəmətinə nail etməyəcək, - deyə and içdiyiniz kəslər bun­lar­dırmı?” – söyləyəcəklər. “Cənnətə daxil olun. Sizin heç bir qorxunuz yoxdur və siz qəm-qüssə görməyəcəksiniz!”

Hasarlar üstündə olan insanlar Cəhənnəm sakinlərini fərdi əlamətlərinə görə tanıyaraq onlara müraciət edəcəklər. Dünya həyatında bu insanlar şan-şöhrətlə əhatə edilmiş, dəbdəbəli həyat sürən, çox böyük var-dövlət və çoxlu oğul-uşaq sahibi olan  məşhur şəxslər olmuşdular. Lakin Cəhənnəmdə onlar tamamilə tənha olacaqlar. Onlar əzab çəkəcəklər, amma heç kim onların köməyinə gəlməyəcək. Belələrini görüb, deyəcəklər: “Dünya həyatında siz bir yerdə idiniz, özünüzü xoşagəlməz hadisələrdən qoruyaraq qarşınıza qoydu­ğunuz məqsədə nail olmağa cəhd göstərirdiniz. Lakin bu gün sizin birliyinizin izi-tozu belə qalmamışdır. O, sizə bir fayda vermədi və sizin Haqqa qarşı, Onun təbliğatçılarına və tərəfdarlarına qarşı bəslədiyiniz təkəbbürünüz də sizə heç nə ilə kömək etmədi”.

Sonra onlar Cənnətin sakinlərini göstərəcəklər. Dünya həyatında onlar kasıb və zəif idilər, amma Cəhənnəmin sakinləri onlara istehza edərdilər. Hasar üstündə olan insanlar əzab çəkənlərə deyəcəklər: “Budur, baxın Cənnətə düşən insanlara! Məgər siz and içmirdiniz ki, Allah heç vaxt onlara mərhəmət göstərməyəcək? Məgər siz onları məsxərəyə qoymaqla özünüzü təkəbbürlü və özündən razı qalan adamlar kimi aparmırdınız? Sizin içdiyiniz andlar yalan oldu, indi sizin qarşınızda açılan mənzərəni siz hətta təsəvvür belə etməzdiniz”.

Belə olduqda bu kasıb möminlər böyük bir şərəfə nail ediləcəklər. Onlara deyilə­cək: “Öz saleh əməlləriniz sayəsində Cənnətə girin! Sizin gələcəyinizdən qorxunuz yoxdur və sizin keçmişdə törətdiklərinizə görə də kədərlənməyinizə dəyməz. Rahatlanın və cürbəcür nemətlərə sevinin!”

Bu vəhy Fövqəluca Allahın aşağıdakı sözlərinə oxşayır: “Həqiqətən, günah­karlar iman gətirmiş kimsələrə (dünyada) gülürdülər. (Möminlərin) yanların­dan keçərkən (onları dolamaq məqsədilə) bir-birinə qaş-göz edirdilər. Ailələrinin (yaxın adam­la­rının) yanına qayıtdıqda isə (onları doladıqları üçün) kefləri kök qayıdırdılar. Onlar (möminləri) gördükdə: “Doğrusu, bunlar (haqq yoldan) azanlardır!” – deyirdilər. Halbuki onlara (mömin­lərə) nəzarətçi göndərilməmişdir. Bu gün isə möminlər kafirlərə güləcəklər. Onlar taxtlar üstündə (əyləşib) baxacaqlar (ki, gör­sün­lər). Kafirlər öz əməllərinin cəzasını aldılarmı?! (Əlbəttə, aldılar!)” (Mutəffifin, 83/29-36).

İslam alimləri Hasarların üstündə olan və bu insanların hansı əməl sahibləri olması haqqında rəyləri müxtəlifdir. Ən səhih rəyə əsasən, onlar cinayətləri yaxşı əməllərinə bərabər olacaq dindarlardır. Onların törətdikləri günahlar xeyirxah əməllərindən çox olmadığı üçün Cəhənnəmə düşmürlər və onların xeyirxah əməlləri də onların günahlarından artıq olmadığı üçün Cənnətə  də girə bilmirlər. Buna görə onlar Allahın istədiyi qədər hasarın üstündə qalacaqlar. Sonra O, Öz mərhəməti sayəsində onları Cənnət bağlarına daxil edəcək, çünki Onun mərhəməti Onun qəzəbini həmişə üstələyir və qalib gəlir. Həqiqətən, Onun mərhəməti hər şeyi əhatə edir.

ﯡ  ﯢ  ﯣ  ﯤ  ﯥ  ﯦ  ﯧ  ﯨ   ﯩ  ﯪ  ﯫ  ﯬ  ﯭ  ﯮﯯ  ﯰ  ﯱ  ﯲ  ﯳ  ﯴ   ﯵ  ﯶ  ﯷ  ﯸ  ﯹ  ﯺ  ﯻ   ﯼ  ﯽﯾﯿﰀﰁﰂﰃ   ﰄ  ﰅ   ﰆ  ﰇ  ﰈ  ﰉ  ﰊ  ﰋ   ﭑ  ﭒ  ﭓ  ﭔ  ﭕ  ﭖ  ﭗ  ﭘ  ﭙ    ﭚ  ﭛ 

(7.50) “Cəhənnəm əhli cənnət əhlinə müraciət edib: “Üstü­müzə bir az su tökün və ya Allahın sizə verdiyi ruzilərdən bizə bir qədər ehsan edin!” – deyəcək. Onlar isə: “Doğrusu, Allah bunları kafirlərə haram buyurmuşdur!” – deyə cavab verəcəklər”.

(7.51) “O kəslər ki, dinlərini oyun-oyuncaq (əyləncə) etmiş və (fani) dünya həyatı onları aldatmışdı və onlar bu günə qovuşacaqlarını unutduqları və ayələrimizi (bilə-bilə) inkar etdikləri kimi Biz də onları bu gün unudarıq!”

(7.52) “Həqiqətən, Biz onlara (Məkkə müşriklərinə və kafirlərinə) elmlə müfəssəl izah etdiyimiz, inanan bir qövm üçün hidayət və mərhəmət olan (dini vəzifələrini öyrətmək üçün mükəmməl) bir Kitab (Quran) gətirdik”.

Cəhənnəm sakinlərinin əzabı ən yüksək həddə çatdıqda, onlar dözülməz aclıq və son dərəcə bərk susuzluq çəkdikdə, onlar kömək üçün Cənnət əhlinə müraciət edəcəklər: “Bir az üstümüzə su səpin və Allahın sizə əta etdiyi yeməyi bizimlə bölüşün”. Lakin Cənnət sakinləri deyəcəklər: “Allah sizə kafir olduğunuz üçün Cənnət yeməklərini və içkilərini qadağan etmişdir”.

Günahkarların Allahın ayələrinə iman gətirməkdən boyun qaçırmalarının və onlara layiqincə etiqad etmələri əmr olunmuş və buna görə bol-bol mükafatlar vəd edilmiş dini əyləncəyə və oyuncağa çevirmələrinin əvəzi bax belə olacaqdır. Bir şərhə görə, onlar dinə laqeyd yanaşdılar, ondan üz döndərdilər və hətta onu məsxərəyə qoydular. Digər bir şərhə görə isə onlar dini hökmləri oyun-oyuncağa və əyləncəyə çevirib düz yoldan çıxdılar. Dünya həyatı öz gözəllikləri bər-bəzəyi və həmçinin təkcə maddi nemət­lərdən zövq almağa çağıranların çoxsaylılığı ilə onları azdırdı. Son nəticədə, onlar maddi nemətlərlə qane olaraq əylənməyə və şadyanalıq etməyə başladılar, Axirət həyatından üz döndərdilər və onu unutdular. Buna görə Allah da onları unudacaq və işgəncəli cəzaya məruz qoyacaqdır. Onlar özlərinə qarşı belə münasibətə özləri özlərini layiq etdilər, çünki dirildiləcəklərini yada salmadı­lar, sanki onlar təkcə yer üzündə yaşamaq üçün yaradılmışdılar, sanki qarşıda onları əvəz veriləcəyi Gün gözləmirdi.

Bununla yanaşı onlar Allahın ayələrini inkar etdilər, özü də bu rəftarları ayələrin nöqsanlı və yanlış olmasına görə deyildi. Əksinə, Allah onların vasitəsilə məxluqların ehtiyac duyduqları bütün bilikləri onlara izah etmişdi. Allaha müxtəlif zamanlarda və müxtəlif ölkələrdə yaşayan insanların vəziyyəti məlum idi. Ona Onun məxluqları üçün nəyin yararlı və nəyin yararsız olması məlum idi. Onun nazil etdiyi açıqlamalar, ətrafda nə baş verdi­yindən xəbəri olmayanların, haqqın bir hissəsinə belə sahib olmayanların və düzgün qərar qəbul etməyi bacarmayanların izahına bənzəmirdi. Əksinə, bunlar Hərşeydənxəbərdar olan Rəbbin izahları idi, o Rəbbin ki, Ona bütün şeylər agahdır və Onun mərhəməti bütün məxluqları əhatə edir.

O, Öz Kitabını iman gətirənlər üçün Doğru Təlimat və rəhmət mənbəyi etmişdir ki, bunun sayəsində insanlar doğru yolu azğınlıqdan və həqiqəti isə yalandan ayırd etməyi öyrənmişlər. Kitab onlar üçün nemətlərin ən əzəmətlisi olmuşdur: o, onlara həm bu dünyada və həm də Axirət həyatında nəhəng faydalar və xoşbəxtlik gətirir və onun sayəsində onlar azğınlıqdan və bədbəxtliklərdən xilas olurlar.

Layiq olduqları cəzanı dadmış günahkarlar Kitaba iman gətirməkdən, onun hökmlərini yerinə yetirməkdən və qadağaların­dan çəkinməkdən boyun qaçırdılar. Buna görə onlar Quran ayələrinin xəbərdar etdiyi əziyyətlərə məhkum edildilər.

ﭜ  ﭝ  ﭞ   ﭟﭠ  ﭡ  ﭢ  ﭣ  ﭤ   ﭥ  ﭦ  ﭧ  ﭨ  ﭩ  ﭪ  ﭫ  ﭬ  ﭭ  ﭮ  ﭯ   ﭰ  ﭱ  ﭲ  ﭳ    ﭴﭵ  ﭶ  ﭷ    ﭸ  ﭹ            ﭺﭻ   ﭼ  ﭽ  ﭾ  ﭿ  ﮀ  ﮁ  ﮂ  ﮃ  ﮄ  

(7.53) “Onlar (kafirlər) ancaq aqibətimi (Kitabın xəbər verdiyi aqibətimi) gözləyirlər? Onun xəbər verdiyi aqibət (Qiyamət) gəlib çatdığı gün əvvəllər onu unutmuş olanlar deyəcəklər: “Doğrudan da, Rəbbimizin elçiləri (bizə) haqqı gətirmişdilər. İndi bizdən ötrü şəfaət edəcək bir kimsə varmı? Yaxud geri (dünyaya) qaytarıla bilərikmi ki, etdiyimiz əməllər­dən başqasını edək?” Onlar özlərinə ziyan etdilər. Uyduqları (bütlər də) onlardan uzaqlaşıb qeyb oldu”.

Ayədə “təvil” (“şərh”) sözü “peyğəmbərliyin həyata keçiril­məsi” kimi[3] tərcümə edilmişdir. “Təvil” sözü həmçinin Yusufun (ə) peyğəmbəranə yuxusu gerçəkləşən zaman onun (ə) dediyi sözdə öz əksini tapmışdı: “Atacan! Bu əvvəl gördüyüm yuxunun yozumudur!...” (Yusuf, 12/100).

Doğrudanmı kafirlər Quranda deyiləndən başqa bir şeyin icra olunacağını gözləyirlər? Bu vəhy edilənlər yerinə yetirilməyə başladıqda, Axirət həyatını unutmuş kafirlər törətdikləri əməllərə görə çox təəssüflənəcək və əfv olunmalarını diləyəcəklər. Onlar dərk edəcəklər ki, elçilərin təbliğ etdikləri doğruymuş. Lakin heç kimin şəfaəti artıq onlara fayda verməyəcək və heç kim onları artıq dünya həyatına qaytarmayacaq. Bu, sadəcə mümkün olmayacaq­dır.

Hətta onların geri qaytarılacaqları halda yaxşılıq edəcəkləri haqqında vədləri yalan olacaqdır, çünki onların yeganə arzusu onları yaxalamış müsibətdən xilas edilmək olacaqdır. Fövqəluca Allah bununla əlaqədar buyurur: “Xeyr, əvvəlcə (ürəklərində) gizlət­dikləri (küfr, nifaq və çirkin əməllər) onların qabağına çıxdı. Əgər geri qaytarılsay­dılar, yenə də onlar qadağan olun­duqları şeyə (küfr və günaha) əl qatardılar. Onlar, şübhəsiz ki, yalançıdırlar!” (Ənam, 6/28).

Kafirlər hələ bu dünya həyatında ikən özlərini itirəcəklər, çünki onlar uğur qazanmağı bacarmadılar və özlərini məhvə məhkum etdilər. Onların ziyanı, var-dövlətindən və övladların­dan məhrum olmuş şəxslərin ziyanından fərqlənə­cəkdir. Bu, elə bir ziyan olacaq ki, ondan sonra artıq dirçəlmək mümkün olmaya­caqdır. Onları dünya həyatında bütün uydurduqları “havadar­ları” və ümid bəslədikləri tərk edəcəkdir. Şeytan onlara çox şey vəd etmişdi və bunun sayəsində onlar törətdikləri əməllərə görə hətta təsəvvür edə bilməyəcəkləri aqibətə düçar edilmişdilər. Ancaq öldükdən sonra onlar azğınlığa qapıldıqlarına və elçilərin bütün təbliğ etdiklərinin doğruluğuna əmin oldular.

ﮅ    ﮆ  ﮇ  ﮈ  ﮉ  ﮊ  ﮋ  ﮌ  ﮍ   ﮎ  ﮏ  ﮐ  ﮑ  ﮒ  ﮓ  ﮔ   ﮕ     ﮖ  ﮗ   ﮘ  ﮙ  ﮚ  ﮛ  ﮜﮝ  ﮞﮟﮠ ﮡﮢﮣ ﮤ ﮥ ﮦﮧ 

(7.54) “Həqiqətən, sizin Rəbbiniz göyləri və yeri altı gün içində xəlq edib Ərşə qalxan Allahdır. O, gündüzü dayanmadan izləyən gecəyə bürüyür. Günəşi, ayı və ulduzları yaradıb əmrinə Ramedəndir. Şübhəsiz ki, O, həm Yaradan və həm də Hökmedəndir. Aləm­lərin Rəbbi Allah Xeyirxahdır!”[4] 

Fövqəluca Allah izah edir ki, O – Vahid Rəbb olan Allahdır və Onun şərikləri yoxdur. O, göyləri, yeri və onların məskunlarını, bu məxluqların əzəmətinə, əhatəedilməzliyinə, kamilliyinə və gözəlliyinə baxmayaraq, təkbaşına yaratmışdır. O, Kainatı altı gün içində: bazar günündən başlayaraq cümə gününədək yaratmışdır. Bu yaradılış prosesini bitirdikdən və orada istədiyi hər şeyi yaratdıqdan sonra, O, bütün göyləri, yeri və onların arasında olan hər şeyi əhatə edən Möhtəşəm Kürsüsünə qalxmışdır. O, bunu Özünün Əzəməti və Qüdrətinə layiq tərzdə etmişdir. Bundan sonra, O, Kainat və dini qanunlarına müvafiq olaraq Öz qullarını idarə etməyə başlamışdır.

O, qaranlıq gecə ilə işıqlı gündüzü örtdükdə yer üzünə zülmət çökür, insanlar isə istirahət etmək imkanı qazanırlar. Yaradılmışlar öz mənzillərinə yollanır və orada onlar gündüzün qayğılarından və sərgüzəştlərindən dincəlirlər. O, günəşi, ayı və ulduzları yaratmışdır və onlar Onun istənilən sərəncamına tabe olurlar və Onun kamil sifətlərinə şahidlik edirlər. Onların mövcud­luğu və nəhəng ölçüləri Onun kamil qüdrətinin dəlilləridir. Bu səma cisimlərinin yaradılışının dəqiqliyi və məharətliliyi Allahın İdrakının misilsiz kamilliyinin sübutudur. Onların yer üzündə həyatın mümkün olması üçün verdikləri çox böyük fayda Allahın hüdud­suz mərhəmətinə və kamil elminə dəlalət edir. Bütün bunların hamısı təsdiq edir ki, O – Vahid Haqq Allahdır və yeganə İbadətəlayiqolandır.

Ali və ibtidai aləmlərdə bütün varlıqları O yaratmışdır. O, məxluqları onların keyfiyyətləri və əməlləri ilə birlikdə yaradır. O, dini qanunlar yaratmaqla və elçilər göndərməklə hökmranlıq edir. Onun yaratdıqları – Kainat qanunları və qədərdir, Onun hökmləri isə şəriət və dini qanunlardır və həmçinin ədalətli əvəz qanun­larıdır ki, O, onların əsasında Öz qullarını Axirət həyatında mühakimə edəcək. O – Əzəmətlidir və Ucadır, Onun xeyirxahlığı isə hüdudsuzdur. O – Xeyirxahdır, çünki əzəmətli və kamil sifət­lərə malikdir. O – Nemətlərəsahibolandır, çünki Öz qullarına həd­siz səxavətlə hədiyyə və böyük nemətlər bəxş edir və Kainatda olan hər hansı nemət Onun mərhəməti­nin və rəhmətinin nəticə­sidir.

ﮨ  ﮩ  ﮪ   ﮫﮬ  ﮭ     ﮮ  ﮯ  ﮰ  ﮱ 

(7.55) “Rəbbinizə yalvara-yalvara, həm də gizlicə dua edin. Şübhəsiz ki, O, həddi aşanları (qışqıraraq dua edənləri) sevməz!”

Hər bir dərrakəli insanı Özünün məxluqlarının ehtiyaclarını təmin etməyə qadir Vahid Allah olmasına əmin edən Əzəməti haqqında xatırladıqdan sonra, O, Ona dua edilməsini buyurur. Bu hökm insanın Ona xahişlə müraciət etdiyi dualara və ya Allah qarşısında ibadət etdiyi namaza şamil edilir. O, Ona mütiliklə, təkidlə və gizli[5] dua etməyi buyurur. Dua camaatın gözü qarşısında, özünü ətrafdakılara nümayiş etdirmək məqsədilə deyil, tənhalığa çəkilərək, öz əməlini təkcə Allaha həsr etməklə yerinə yetirilməlidir. Həqiqətən, O, yol verilən hədləri bütün hallarda aşanları sevmir.

Bu hallara həm də Allahın qulunun ona məxsus olmayan şeyləri xahiş arzu etməsi, ümidsizləşərək Allaha dua etməkdən çəkinməsi və ya Ona uca səslə müraciəti aid edilir. Bütün sadalanan bu hərəkətlər qadağan edilmişdir.

ﯓﯔﯕ ﯖﯗﯘ  ﯙ  ﯚ  ﯛﯜ  ﯝﯞ ﯟﯠﯡﯢﯣ 

(7.56) “Yer üzü (Peyğəmbərin gəlməsi sayəsində iman və ədalətlə) düzəldik­dən sonra, orada fəsad törətməyin. Ona (Allaha) həm qorxu, həm də ümidlə dua edin. Həqiqətən, Allahın mərhəməti yaxşılıq edənlərə çox yaxındır!”

Yer üzündə Allaha xoş gələn əməllər edilməsi sayəsində qayda-qanun yaradıl­dıqdan sonra, günah işlədərək, şərəfsizlik yaymayın. Günahlar və itaətsizlik insanı əxlaqdan məhrum edir, xeyirxahlığı heçə endirir və var-dövləti məhv edir. Fövqəluca Allah bu barədə belə buyurur: “İnsanların öz əlləri ilə etdikləri (pis əməllər, günahlar) üzündən quruda və suda fəsad (pozuntu) əmələ gələr (bəzi yerlərdə quraqlıq, qıtlıq olar, bəzilərində zərərli yağışlar yağar, zəlzələ baş verər, dənizlərdə gəmilər batar) ki, Allah (bununla) onlara etdiklərinin bir qismini (etdikləri bəzi günahların cəzasını) daddırsın və bəlkə, onlar (tövbə edib pis yoldan) qayıtsınlar” (Rum, 30/41). Amma Allaha itaət əxlaqı nəcibləşdirir, əməlləri yaxşılaşdırır və həm bu dünyada və həm də ölümdən sonra zənginliyin artmasına səbəb olur.

Bu barədə xatırladıqdan sonra, Allah Ona qorxu içində və ümidlə dua etməyi əmr edir, çünki mömin Onun cəzalandıra­cağından ehtiyat etməli və Onun mükafatlandıracağına ümid bəsləməlidir. O, ümid etməlidir ki, onun duaları qəbul olunacaq və qorxmalıdır ki, duaları rədd edilə bilər. O, öz-özünə aldanaraq və başından hündürə tullanmağa cəhd göstərərək, öz Rəbbinə, nə etmək lazım olduğunu göstərməməlidir və Ona laqeyd və etinasızlıqla müraciət etməməlidir.

Bir sözlə desək, Allaha dua etmək istədikdə, bunu gizlicə etmək lazımdır ki, dua səmimiyyətlə təkcə Ona həsr edilmiş olsun, özü də bu zaman dua edənin qəlbində qorxu və ümid hissi olmalıdır. O, özünü, sanki təhlükəsizlikdə hiss edərək və Rəbbinin cavabına ehtiyac duymayaraq, saymazyana aparmamalıdır. Ancaq belə dualar düzgün edilən dua sayılır və istənilən ayini layiqincə yerinə yetirmək üçün onun səylə icra edilməsinə çalışmaq, zəruri olan bütün qaydaları həyata keçirmək və hər hansı xəta qüsurlardan çəkinmək lazımdır. Əgər insan Allaha layiqincə ibadət edirsə və Onun qullarına yaxşılıq göstərirsə, onda Onun mərhəməti həqiqətən ona yaxın olur. İnsan nə qədər çox yaxşılıq edirsə, o bir o qədər o mərhəmətə yaxınlaşır və beləliklə, Rəbbi ona Öz mərhəmətinin vasitəsilə daha da yaxınlaşır. Bu barədə xəbər verərək, Allah qullarını saleh əməl sahibi və xeyirxah olmağa açıq şəkildə çağırır.

ﯤ  ﯥ  ﯦ   ﯧ  ﯨ  ﯩ  ﯪ  ﯫﯬ  ﯭ  ﯮ   ﯯ  ﯰ   ﯱ   ﯲ  ﯳ       ﯴ  ﯵ  ﯶ    ﯷ  ﯸ  ﯹ  ﯺ  ﯻ    ﯼﯽ  ﯾ    ﯿ  ﰀ  ﰁ  ﰂ  ﰃ  

(7.57) “Küləkləri Öz mərhəməti önündə (yağışdan qabaq) müjdəçi olaraq göndərən Odur. Belə ki, küləklər (yağmur yüklü) ağır buludları hərəkətə gətirdiyi (daşıdığı) zaman Biz onları (buludları) ölü (qurumuş) bir məmləkətə tərəf qovur, ora yağmur endirir və onunla hər cür meyvə yetişdiririk. Biz ölüləri də (dirildib qəbirlərindən) belə çıxaracağıq. Bəlkə, düşünüb ibrət alasınız!”

Bu ayədə Fövqəluca Allah Özünün qüdrət və rəhmətinin təzahürlərindən biri haqqında xəbər verir. O, küləkləri Öz mərhə­mə­tinin xeyirxah müjdəçiləri adlandırır, çünki onlar tezliklə yağış yağacağını müjdələyirlər. Onun iradəsi ilə küləklər buludları qovur və insanlar hələ yağış yağmamışdan Onun lütfkarlığından sevinməyə başlayırlar. Küləklərin bəziləri buludları bir yerə toplayır, digərləri onları qabağına qatıb qovur, başqaları isə onları kiçik yağış topalarına çevirirlər. Onlar, demək olar ki, canlı məxluqların artıq qalmadığı və sakinlərinin öz Rəbbinin mərhəmə­tindən ümidlərinin kəsiləcəyinə hazır olduqları bir vaxtda, quruyub-çatlamış torpağın üstündə dayandıqda, Allah bu ölü torpağa bol yağış yağdırır. Özü də bu zaman O, küləkləri göndərərək, Öz icazəsi ilə buludları boşaldır və onları parça-parça dağıdır. Yağışın sayəsində yerdə növbənöv meyvə-tərəvəz bitir və insanlar Allahın mərhəmətindən sevinmək imkanı qazanır və Onun səxavətindən zövq alırlar.

O, yağışların vasitəsilə bitkilər yetişdirir və onlarla qurumuş torpağı canlandırır və bu qayda ilə də ölüləri, bədənləri çürüyüb torpağa hopduqdan sonra, qəbirlərindən dirildəcəkdir. Bu – dirildilmənin gerçəkliyinin aydın bir dəlilidir, çünki xatırlanan bu iki hadisə arasında böyük fərq yoxdur. Əgər insan ölü torpağın canlandırılmasının şahidi olduğu halda, dirildilməni qeyri-adi bir şey hesab edirsə, onda o, sadəcə məlum faktı inkar edən inadcıl tərs adamdır. Bunu bildirdikdən sonra, Fövqəluca Allah insanları Onun nemətləri barəsində düşünməyə və fikirləşməyə, ətrafda gedən proseslərdən faydalı nəticələr çıxartmağa və bütün baş verənlərə laqeyd qalma­mağa dəvət edir.

ﭑ  ﭒ  ﭓ  ﭔ  ﭕ  ﭖﭗ  ﭘ  ﭙ  ﭚ     ﭛ       ﭜ  ﭝﭞ  ﭟ  ﭠ  ﭡ  ﭢ    ﭣ  ﭤ  

(7.58) “Təmiz bir məmləkətin bitkiləri Rəbbinin izni ilə çıxar. Pis bir məmləkətin bitkiləri isə yalnız çox çətinliklə yetişər. Biz ayələrimizi şükür edən bir tayfa üçün belə müfəssəl izah edirik”.

Fövqəluca Allah müxtəlif torpaq sahələri arasında, onların hər birisinə yağış yağmasına baxmayaraq, fərqin olması barədə xəbər verir. Yağış münbit və bərəkətli torpağa yağdıqda, orada müxtəlif bitkilər tez yetişir. Bu, Allahın iradəsi ilə belə baş verir, çünki Kainat qanunları müstəqil deyil, ancaq Onun razılığı ilə təsir göstərirlər. Yağış qeyri-münbit torpağa düşdükdə isə onun üstündə çox az miqdarda bitkilər bitir ki, nə fayda, nə də xeyir gətirmir.

Allah Öz ayələrini yaxşılıq bilən insanlar üçün bu minvalla izah edir. O, ayələr nazil edir, onlarını mənalarını açıqlayır və Onun nemətlərini etiraf edən və Onun lütfkarlığını qazanmaq ümidi ilə onlara bəxş edilmiş nemətlərdən başqaları üçün sərf edən insanlar üçün nəzərdə tutulan ibrətamiz hekayətlər nəql edir. Onlar Onun Kitabında izah etdiyi hökmlərdən faydalanırlar, çünki Quran ayələrini Rəbbin onlara bəxş etdiyi ən böyük neməti sayırlar. Onlar Quranın vəhylərinə öz ehtiyacları olduğunu dərk edir, onu sevinclə qarşılayır və onların mənası üzərində düşünürlər və bu məna onların qarşısında, buna yaxşıca hazır olmalarından asılı olaraq,  açılır.

Bu ayədə Allah qəlbləri torpaqla[6] müqayisə edir. Qəlblər həyat mənbəyi olan Vəhylə nurlandıqları kimi, torpaq da həyat mənbəyi olan yağış suyu ilə suvarılır. Vəhy xeyirxah qəlbə nazil olduğu kimi, sonuncu onu qəbul edir, öyrənir və öz bəhrəsini verir və bütün bunlar vəhyin düşdüyü zəminin kamil və gözəl olmasından asılıdır. Əgər o, xeyirxahlığın olmadığı pis qəlbə nazil olursa, o, onu qəbul etmir, ona laqeyd qalır, ondan üz döndərir və hətta ona müqavimət göstərir. Bu halda ondan gələn fayda da təzəyin, çay daşının və ya qayanın üstünə yağan yağışdan əldə ediləcək faydadan çox olmaz. Fövqəluca Allah buyurur: “Allah göydən bir yağmur endirdi, vadilər öz tutumlarına görə onunla dolub daşdı. (Sudan əmələ gələn) sel, üstünə çıxan bir köpünü alıb apardı. (Haqq din olan islam insanlara, torpağa həyat verən suya, müşriklərin etiqadı isə boş köpüyə bənzər). Bəzək şeyləri və ya əşya (qab-qacaq) düzəltmək məqsədilə insanların od üzərində qızdırıb əritdikləri (qızıl, gümüş və s. filizlərin) üstündə də buna bənzər bir köpük vardır. Allah haqq ilə batili (sizdən ötrü) ayırd etmək üçün belə misallar çəkir. Köpük heç bir şey olmadığı üçün uçub gedər. İnsanlara fayda verən bir şey isə yer üzündə qalar. Allah belə misallar çəkir!” (Rəd, 13/17).

ﭥ  ﭦ  ﭧ  ﭨ     ﭩ  ﭪ  ﭫ  ﭬ  ﭭ  ﭮ  ﭯ   ﭰ  ﭱ   ﭲ  ﭳ     ﭴ  ﭵ  ﭶ  ﭷ  ﭸ  ﭹ  

(7.59) “Biz Nuhu öz tayfasına (peyğəmbər) göndərdik. O dedi: “Ey cama­atım! Allaha ibadət edin. Sizin Ondan başqa heç bir tanrınız yoxdur. Mən (müsi­bəti) Böyük günün sizə üz verəcək əzabından qorxuram!”

Fövqəluca Allah tövhidin gerçəkliyinə dəlalət edən sübutları sadaladıqdan sonra, onlar haqqında rəvayəti yalnız Allaha ibadətə dəvət edən Allah elçiləri (onlara salam olsun) və onların kafir xalqları arasında baş vermiş hadisə ilə gücləndirdi. Allah tövhid tərəfdarlarını müdafiə etdiyini və elçilərə itaət etməkdən boyun qaçıran inadkarları məhv etdiyini bildirir. O, xəbər verir ki, bütün elçilər bir dini və eyni baxışları təbliğ edirdilər.

Nuh peyğəmbər (ə) insanları tək Allaha ibadətə dəvət etmək və onları bütpərəst­likdən əl çəkdirmək hökmü ilə öz xalqına göndərilmişdi. O (ə) demişdi: “Ey mənim xalqım! Ancaq Allaha – Vahid Yaradana, Bəsləyənə və Hökmdara ibadət edin. Bütün qalan varlıqlar yaradılmışlardır və qətiyyən hakimiyyətə malik deyillər və hamı Ona tabedirlər”. Nuh Allaha itaətdən boyun qaçıranların cəzalandırılacağı barədə öz xalqını xəbərdar etdi.

Bu, onun (ə) səmimiyyətinə və rəhmdilliyinə dəlalət edirdi. O ehtiyat edirdi ki, onun həmtayfaları əbədi cəzaya və sonu olmayan bədbəxtliklərə düçar olsunlar. Allahın bütün digər elçiləri də belə etmişdilər və onların hər birində insanlara onların öz ata-analarından daha çox rəhm hissi var idi. Lakin kafir həmtayfa­larının cavabı qorxunc və iyrənc idi.

 ﭺ  ﭻ   ﭼ  ﭽ  ﭾ  ﭿ  ﮀ  ﮁ  ﮂ  ﮃ 

(7.60) “Tayfasının başçıları ona: “Biz səni açıq-aydın azmış görürük!” - deyə cavab verdilər”.

Bütün zamanlarda haqqa təkəbbürlə yanaşan və Allahın elçilərinə tabe olmaqdan boyun qaçıran varlı tayfa başçıları öz peyğəmbərinə belə dedilər: “Biz hesab edirik ki, sən açıq-aydın azğınlığa düşmüşsən”. Allah onları rüsvay etsin! Onlar peyğəmbərə itaət etməməklə qane olmayaraq, ona qarşı müdhiş ittiham irəli sürdülər və onu azmış adlandırdılar. Hətta bununla da kifayətlənməyərək, onlar onun azğınlığının hər kəsə aydın olduğunu bildirdilər. Həqiqətən də bu – təkəbbürlülüyün ən dəhşətli təzahürlə­rindən biri idi və belə bir yalandan təkcə son dərəcə düşüncəsiz insanlar istifadə edə bilərdilər. Əsil həqiqətdə isə, azanlar Nuhun həmqəbilələrinin özləri idi ki, öz əlləri ilə cansız materiallardan eşitmək, görmək və xeyir vermək qabiliyyəti olmayan bütlər yonub düzəldərdilər. Onlar o bütləri göyləri Yaradana bərabər tutar və onlara müxtəlif ibadət mərasimləri həsr edərdilər. Əgər onların Allahın dəlillərini görüb tanımalı olduqları və onları bilməməzlik bəhanəsindən məhrum edən ağılları olmasaydı, deyilə bilərdi ki, dəlilər onlardan daha düşüncəli insanlardır. Doğrudan da, dəlilərin əməlləri bu azğınların əməllərindən daha düzgün və dərrakəlidir.

ﮄ   ﮅ  ﮆ  ﮇ  ﮈ  ﮉ  ﮊ  ﮋ  ﮌ  ﮍ    ﮎ  ﮏ  ﮐ  ﮑ  ﮒ  ﮓ  ﮔ   ﮕ  ﮖ   ﮗ  ﮘ    ﮙ  ﮚ  ﮛ  ﮜ  ﮝ  ﮞ ﮟ  ﮠ        ﮡ   ﮢ  ﮣ  ﮤ  ﮥ  ﮦ  ﮧ  ﮨ 

(7.61) “(Nuh) dedi: “Mən (haqq yoldan) heç azmamışam, lakin mən aləm- lərin Rəbbi tərəfindən göndərilmiş bir peyğəmbərəm!

(7.62) “Mən sizə Rəbbimin əmrlərini təbliğ edir və öyüd-nəsihət verirəm. Allahdan (gələn vəhy ilə) sizin bilmədiklərinizi bilirəm!

(7.63) “Yoxsa sizi (Allahın əzabı ilə) qorxutmaq, sizin də qorxmanız və (bunun nəticəsində) rəhm oluna bilinməniz üçün içərinizdən olan bir insan vasitəsi ilə Rəbbinizdən sizə xəbərdarlıq gəlməsinə təəccüb edirsiniz?”

Nuh (ə) öz həmqəbilələrinin dediklərini nəzakətlə təkzib etdi və özünü olduqca mərifətli apardı və o, ümid bəsləyirdi ki, onlar ona itaət edəcəklər. O demişdi: “Mən öz iddialarımın heç birində azğınlığa düşməmişəm. Əksinə, mən düz yolla gedirəm və başqalarını da o yola gəlməyi dəvət edirəm”.

Bu şərəfli elçinin yolu Allahın möhkəm ruhlu digər elçilə­rinin yolundan fərqlənmirdi. Bu ən gözəl, peyğəmbərlik vəhyi ilə tam ifadə edilmiş və qüsursuz kamil yol idi. Buna görə də o (ə), daha sonra demişdir: “Mən aləmlərin Rəbbi, mənim və sizin Rəbbiniz, bütün məxluqların Rəbbi tərəfindən göndərilmişəm. O, Öz məxluqlarının qayğısını çəkir və Onun qayğıkeşliyinin gözəl təzahürlərindən biri kimi qullarına elçilər göndərməsidir ki, onlar insanlara saleh əməllər işlətməyi, yüksək əxlaqa sahib olmağı, gözəl baxışlara etiqad etməyi və bütün əks olan şeyləri qadağan etməyi buyursunlar. Mənə bir vəzifə kimi həvalə olunmuşdur ki, Rəbbimin Müraciətini sizin nəzərinizə çatdırım, yalnız Tək Ona ibadət etməyinizin zəruriliyini, Onun hökmlərini və qadağalarını sizə izah edim. Mənə hökm edilmişdir ki, sizə mərhəmət və rəhm göstərərək səmimi məsləhətlər verim. Allah mənə sizin bilmədik­lərinizi öyrətmişdir və buna görə siz mənə itaət etməli və əmrlərimi yerinə yetirməlisiniz. Əgər siz bunları bilsəydiniz! Amma siz Allahın sizlərdən birinə zikr nazil etməsinə təəccüb edirsiniz. Niyə siz qətiyyən təəccüblü olmayan bir şeyə təəccüblə­nirsiniz? Niyə siz təəccüblənirsiniz ki, Allahın öyüd-nəsihəti doğruçuluğu və digər keyfiyyətləri sizə yaxşı məlum olan bir şəxs  tərəfindən çatdırılmışdır? Allah sizin qayğınızı çəkərək sizə Öz lütfünü göstərmişdir ki, onu minnətdarlıqla qəbul edəsiniz. O sizi məşəqqətli cəza verilə biləcəyi barədə xəbərdar edir və  sizi qəlbən və hərəkətlərinizlə Allahdan qorxmağa etiqad bəsləməyinizə dəvət edir ki, siz əbədi məşəqqətlərdən çəkinəsiniz və Onun həddi-hüdudu olmayan nemətlərinə layiq olasınız”.

 ﮩ   ﮪ  ﮫ  ﮬ  ﮭ  ﮮ  ﮯ  ﮰﮱ  ﯓﯔﯕ ﯖﯗﯘﯙ 

(7.64) “Buna görə onlar (Nuhu) yalançı hesab etdilər. Biz də onu və onunla birlikdə gəmidə olanları xilas etdik. Ayələrimizi təkzib edənləri isə (tufan vaxtı suda) qərq etdik. Onlar, həqiqə­tən, kor bir camaat idilər”.

Peyğəmbərin (ə) möizələri onun həmtayfalarına heç bir fayda vermədi və o (ə) istənilən nəticəyə nail ola bilmədi. Qəbilədaşları onu (ə) yalançı adlandırdılar və, belə olduqda, Allah ona əmr etdi ki, bir gəmi hazırlasın və ona hər heyvandan bir cüt yerləşdirsin. Gəminin göyərtəsinə qalxmağa Nuh ilə bərabər iman gətirənlərə icazə verilmişdi. Onların hamısı xilas edildi, Allahın ayələrinə iman gətirməkdən boyun qaçıran və doğru yolu görməkdə kor olan günahkarlar isə suda qərq edildilər. Onlar, Allahın onlara Öz peyğəmbəri (ə) vasitəsilə nümayiş etdirdiyi haqqı və açıq-aydın möcüzələri gördülər. İstənilən dərrakəli insa­nın həqiqi dinə gəlməsi üçün bu möcüzələr kifayət qədər idi, lakin onlar gördüklərini məsxərəyə qoydular, onlara laqeyd yanaşdılar və kafir oldular.

ﯚ  ﯛ  ﯜ  ﯝ    ﯞﯟ  ﯠ  ﯡ  ﯢ  ﯣ  ﯤ  ﯥ  ﯦ  ﯧ     ﯨﯩ  ﯪ  ﯫ   ﯬ 

  (7.65) “Ad tayfasına da qardaşları Hudu (peyğəmbər gön­dərdik). O dedi: “Ey camaatım! Allaha ibadət edin. Sizin Ondan başqa heç bir tanrınız yoxdur. Məgər (Allahın əzabından) qorx­mursunuz?”

Yəməndə yaşayan qədim Ad tayfasına da onların qardaşı olan Hud (ə) peyğəmbər  göndərildi. O (ə) onları Tək olan Allaha ibadət etməyə çağırırdı və Ona şərik qoşmağı və yer üzündə pozğunluq törətməyi qadağan etmişdi. O demişdi: “Ey mənim xalqım! Allaha ibadət edin, çünki sizin Ondan başqa heç bir tanrınız yoxdur. Doğrudanmı siz bundan sonra da günah işlətsəniz, çağırışıma cavab verməsəniz və mənə itaət etməsəniz, sizi mütləq haqlayacaq Allahın qəzəbindən və cəzasından qorxmursunuz?”

ﯭ  ﯮ   ﯯ  ﯰ   ﯱ  ﯲ  ﯳ  ﯴ  ﯵ    ﯶ  ﯷ  ﯸ  ﯹ  ﯺ  ﯻ 

  (7.66) “(Hud) tayfasının kafir başçıları ona: “Biz səni səfehlik içində görür və yalançılardan hesab edirik!” – deyə cavab verdilər”.

Kafir başçılar onun (ə) nəsihətlərini rədd etdilər və sözlərini boş şey saydılar. Onlar dedilər: “Biz əmin olduq ki, sən ağıllı adam deyil, səfehsən. Bundan başqa, biz belə bir rəyə gəlmişik ki, sən – həm də yalançısan”. Aləm onların gözündə tərsinə çevrilmişdi və onlar haqqı görmürdülər. Onlar özlərinə xas olan keyfiyyətləri Allahın peyğəmbərinə (ə) aid etdilər. Hud (ə) bu yaramaz sifətlərə malik deyildi, onlar isə əsil səfehlər və yalançılar idilər.

Şübhə doğurmayan haqqı rədd edən və həqiqi rəhbərə və xeyirxah məsləhətçiyə itaət etməkdən boyun qaçıran, qəlbini hər bir qiyamçı iblisə təslim edən, ibadətə layiq olmayan və fayda verməyə qabiliyyəti olmayan ağaclara və daşlara etiqad edən təkəbbürlü insanlardan daha axmaq kim ola bilər?!! Fövqəluca Allaha belə iftiraları isnad edənlərdən daha yalançı kim ola bilər?!!

---

[1] “Hasar” –  çəpər, sədd, divar mənalarını bildirir. F.S.

[2] Yəni, “salam əleykum” deyəcəklər (salamlaşacaqlar). F.S.

[3] Həm bu ayə (7.53) və həm də digər ayələr Ziya Bünyadovun və Vasim Məmmədəliyevin tərcümə etdikləri Qurandan (Bakı, “Çıraq” nəşriyyatı, 2004) iqtibas edilmişdir və mənim rus dilindən tərcümə etdiyim şərhdə “peyğəmbərliyin həyata keçirilməsi” və ya “peyğəmbərliyin gerçəkləşməsi” ifadəsi ayədə (həmin tərcümədə) “xəbər verilən aqibət” kimi çevrilmişdir. F.S.

[4] Bu ayə, etiqad prinsipləri ilə əlaqədar, Əs-Səədi təfsirinin rus dilindəki mətnindən sərbəst çevrilmişdir. F.S.

[5] Gizli, yəni səssizcə, başqalarına bildirmədən və nümayiş etdirmədən. F.S.

[6] Bir başqa təfsirdə isə İbn Abbasdan (r. a) rəvayət edilən bir hədisdə o (r.a.), bu ayə haqqında belə demişdir: “Allah (c. c), bu ayədə verdiyi örnək kimi təmiz torpağı möminə, yararsız torpağı isə kafirə bənzətmişdir”. Yəni, mömin gözəl və tez bitki yetişdirən torpaq kimidir. Kafir isə bitkilərin çətinliklə bitdiyi yararsız torpağa bənzəyir. “Müfəssəl Təfsir”, Abdulvahid Mətin (İQRA 2. 0), 2004, İstanbul, abdulvahidmetin@mynet.com. Tərc. F.S.