Ə.N. əs-Səədi. Təfsir. II c. 7.147 - 7.162 ayələr

 Ə.N. əs-Səədi. Təfsir. II c. 7.147 - 7.162 ayələr

ﮜ  ﮝ      ﮞ  ﮟ   ﮠ  ﮡ  ﮢ ﮣﮤ ﮥﮦﮧ  ﮨ  ﮩﮪ

 (7.147) “Ayələrimizi və Axirətə qovuşmağı doğru hesab etməyənlərin  əməlləri puça çıxdı. Onlar ancaq öz əməl­lərinin cəzasını çəkəcəklər!”

Əgər bir insan Allahın elçiləri vasitəsilə göndərdiyi hər şeyin doğruluğunu təsdiq edən böyük möcüzələri yalan sayırsa və Axirət həyatını inkar edirsə, onda onun əməlləri mütləq əbəs olacaqdır, çünki onlar (əməllər) hər hansı bir əsasdan məhrumdur. O insan heç bir əməlin, onsuz qəbul edilmədiyi, şərtini yerinə yetirmir. Bu şərt, Allahın ayələrinə və ölümdən sonra əvəz verilə­cəyinə iman gətirməkdir.

Əgər insanın əməlləri əbəsdirsə və o, müqəddəs saydığı məqsədinə nail ola bilmirsə, onda o, layiq olduğu əvəzi alır. Kafir Qiyamət günü mükafatlan­dırılacağına ümid etməməlidir. Onun etdiyi xeyirxah əməllər mənasızdır və buna görə onlar itib-batacaq və yox olacaqlar.

  ﮫ  ﮬ  ﮭ  ﮮ  ﮯ  ﮰ  ﮱ   ﯓ    ﯔ  ﯕ  ﯖﯗ  ﯘ    ﯙ  ﯚ    ﯛ  ﯜ  ﯝ   ﯞ   ﯟﯠ  ﯡ  ﯢ  ﯣ  ﯤ

 (7.148) “Musa gedəndən sonra tayfası öz bəzək-düzək şeylə­rindən böyürən bir buzov heykəli düzəltdilər. Məgər onun onlarla danışma­dığını, onlara bir yol göstərə bilmədiyini görmədilərmi? Ona tapınıb (özlərinə) zülm eləyən oldular”.

Samaralı birisi İsrail oğullarına məxsus olan qızıl bəzək əşya­larından bir buzov heykəli düzəltdi. O, ərintiyə Allahın elçisinin (ə) ayağının izi qalmış bir ovuc torpaq da əlavə etdi və buna görə buzov böyürməyə başladı. Adamlar bunu gördükdə, buzova səcdə etməyə başlayıb, ondan ilah düzəltdilər. Samaralı isə dedi: “Budur sizin ilahınız və Musanın ilahı, lakin o, onu unudaraq, öz Allahını axtarmağa getmişdir”.

İsraillilərin hərəkəti onların düşüncəsizliyinə və ağılsızlığına dəlalət edirdi. Onlar necə güman edə bilərdilər ki, ən qeyri-kamil məxluqlardan biri olan – qızıl buzov göylərin və yerin Rəbbi ola bilər?!!

Fövqəluca Allah izah edir ki, həmin buzovun nə keyfiyyət­ləri, nə də onun əməlləri ilahlaşdırılmasına və ya ona ibadət edilməsinə layiq deyildi. Doğrudanmı israillilər görmürdülər ki, buzov hətta danışa bilmir? Danışıq qabiliyyətinin olmaması böyük nöqsan idi və onlara aydın olmalıydı ki, özləri bu dilsiz heyvan­dan və cansız heykəldən daha kamil keyfiyyətlərə malikdirlər.

Buzov onlara dində doğru yol göstərə bilməzdi və ya onlara dünyəvi işlərində fayda verə bilməzdi, axı insan ağlı və şüuraltısı birmənalı olaraq sübut edir ki, xeyir verməyə və zərər vurmağa qabil olmayan dilsiz heykələ ibadət etmək ən böyük yalan və yaramaz axmaqlıqdır. Buna görə Fövqəluca Allah buyurur ki, buzova ibadət etməyə başlayan İsrail oğulları zalımcasına davran­dılar. Onlar layiq olmayan məxluq qarşısında baş əydilər. Onlar müşrikliyə qapıldılar ki, o barədə Allah heç bir dəlil nazil etmə­mişdi.

Bu ayə təsdiq edir ki, Allahın nitqini inkar etmək Onun ilahi sifətlərindən birini inkar etmək deməkdir. Biz bu nəticəyə - qızıl buzovun danışıq qabiliyyətinin olmaması – haqqında Allahın: “bu­zov ibadətə və ilahlaşdırılmağa layiq deyil” deyə, duyurduğu sözlərinə görə gəlirik.

ﯥ  ﯦ   ﯧ  ﯨ  ﯩ  ﯪ  ﯫ  ﯬ  ﯭ  ﯮ  ﯯ  ﯰ      ﯱ  ﯲ  ﯳ  ﯴ  ﯵ  ﯶ  ﯷ

 (7.149) “Onlar əllərinin etdiklərinə peşman olaraq haqq yoldan azdıqlarını görüb dedilər: “Əgər Rəbbimiz bizə rəhm etməsə və bizi bağışlamasa, mütləq ziyana uğrayanlardan olacağıq!”

Musa (ə) xalqının yanına qayıtdıqdan sonra həmtayfalarının nə törətdiklərini gördü. O (ə), onların səhvini özlərinə izah etdi və onlar etdiklərinə peşman oldular və kədərləndilər. Günahlarını dərk edərək, onlar Rəbbin qarşısında itaətkarlıq göstərdilər və dedilər: “Əgər Allah bizə rəhm etməsə, bizə doğru yolu göstərməz, təkcə Ona ibadət etməkdə bizə kömək etməz və bizi saleh əməllərə ruhlandırmaz, buzova ibadət etməyimizi bağışlamaz və belə olduqda, biz ziyana uğramışların sırasında olarıq – o şəxslərin ki, həm bu dünyada, həm də ölümdən sonra nemətlərdən məhrum edilmişlər”.

   ﭑ  ﭒ  ﭓ  ﭔ  ﭕ  ﭖ  ﭗ  ﭘ  ﭙ  ﭚ   ﭛ  ﭜﭝ  ﭞ  ﭟ  ﭠﭡ  ﭢ  ﭣ  ﭤ  ﭥ    ﭦ  ﭧ  ﭨﭩ  ﭪ  ﭫ  ﭬ  ﭭ  ﭮ  ﭯ  ﭰ   ﭱ  ﭲ  ﭳ  ﭴ  ﭵ  ﭶ  ﭷ  ﭸ  ﭹ   ﭺ  ﭻ

(7.150) “Musa qəzəbli və kədərli halda tayfasının yanına dönərkən onlara dedi: “Məndən sonra mənə nə pis xələf oldu­nuz! Rəbbinizin əmrini tezləş­dirməkmi istədiniz?” O, qəzəbindən löv­hə­lərini yerə atdı, qardaşının başından yapışıb özünə tərəf çəkməyə başladı. O dedi: “Ey anamın oğlu! Bu tayfa məni zəif bilib az qaldı ki, öldürə. Mənimlə belə rəftar etməklə düşmənləri sevindirmə! Məni zalımlarla bərabər tutma!”

Musa (ə) İsrail oğullarına bərk qəzəblənmişdi və bu, onun (ə) Allahın dinini bütün varlığı ilə qorumağa səy göstərməsinə, öz həmtayfalarına ürəkdən yardım etmək istəməsinə və onlara yazığı gəlməsinə dəlalət edirdi. O (ə) dedi: “Mən gedən kimi siz yaramaz bir iş gördünüz ki, o, sizi əbədi məhvə və tükənməz bədbəxtliklərə məhkum edə bilər. Allah sizə Kitab nazil edəcəyinə söz verdi. Doğrudanmı siz Rəbbinizin vədini qabaqlamağı qərara aldınız və öz axmaq mühakimənizə əsaslanaraq bu mənfur günahı işlətməyə cumdunuz?”

Musa (ə) o dərəcədə hirslənmişdi ki, (Allahın nazil etdiyi yazılı lövhələri yerə ataraq) qardaşı Harunu saqqalından tutdu və onu özünə tərəf çəkib dedi:  “...Ey Harun! Onların az­dıq­­larını gördüyün zaman sənə nə mane oldu ki, arxamca gəlmədin? Əmrimə asimi oldun?” (Taha, 20/92-93).

Musa (ə) ona dediyi sözləri xatırlatdı: “...“Sən tayfam içində mənim xəlifəm ol, (camaatı) islah etməyə çalış və fitnə-fəsad törədənlərin yolu ilə getmə!” (Əraf, 7/142). Belə olduq­da Harun ona (ə) dedi: “Ey anamın oğlu! Saçımdan, saqqa­lımdan tutma. (Saqqalımı, başımı yolma). Doğrusu, sənin: “İsrail oğulla­rı arasına ayrılıq saldın, sözümə baxmadın!” – deyəcəyindən qorxdum” (Taha, 20/94).

Harun onu (ə) anasının oğlu adlandırmaqla ancaq onun (ə) ürəyini yum şaltmaq istəyirdi. Əslində isə onlar ata-anadan doğma qardaş idilər. O, Musaya (ə) İsrail oğul­larına dediyi sözləri danışır: “...Ey ümmətim! Siz bununla yalnız imtahana çəkildiniz. Sizin Rəbbiniz, şübhəsiz ki, Rəhmandır. Mənə tabe olub əmrimə itaət edin!” (Ta-ha, 20/90). Sonra o, əlavə edir: “Onlar məni zəif hesab edərək öldürməyə belə hazır idilər. Mənim barəmdə pis fikirləşmə və düşmənlərimizə məndən kam almağa əsas vermə, çünki onlar ümid edirlər ki, mən ya səhv buraxacaq, ya da nöqsanlı bir iş tutacağam. Məni zalımlara tay tutma və mənimlə onlarla davranılan kimi davranma”.

ﭼ  ﭽ  ﭾ  ﭿ  ﮀ  ﮁ  ﮂ   ﮃﮄ  ﮅ  ﮆ  ﮇ  ﮈ

 (7.151) “(Musa) dedi: “Ey Rəbbim! Məni də, qardaşımı da bağışla. Bizi Öz mərhəmətinin altına al. Sən rəhm edənlərin ən rəhmlisisən!”

Musa (ə) tələsik nəticə çıxartmasına və qardaşı ilə pis dav­ranmasına görə peşmançılıq çəkdi. O (ə) onun günahsız olduğunu bilmirdi və belə hesab etmişdi ki, Harun (ə) öz vəzifəsini yerinə yetirməmişdir. Həqiqət ona (ə) məlum olduqdan sonra, o (ə) dedi: “Ey Rəbbim! Məni və qardaşım Harunu bağışla! Bizi Öz mərhəmə­tinin altına al və belə et ki, o bizi hər tərəfdən əhatə etsin. Həqiqətən, Mərhəmətin – alınmaz qala və hər hansı şərdən etibarlı müdafiə vasitəsidir. Əgər biz şərdən qorunmağa nail olsaq, bizə ancaq böyük nemətindən zövq almaq qalır. Ey Rəbbim! Sən bizə bütün məxluqlarından daha çox rəhm edirsən. Sən bizə ata və analarımızdan, övladlarımızdan və bizim özümüzdən daha çox qayğı bəsləyirsən”.

ﮉﮊﮋ  ﮌﮍﮎ ﮏﮐ  ﮑ  ﮒ  ﮓ  ﮔﮕ   ﮖ  ﮗ  ﮘ  ﮙ

 (7.152) “Şübhəsiz ki, buzovu qəbul edənlərə Rəb­bindən bir qəzəb yetişəcək və onlar dünyada zillətə düçar ola­caqlar! Biz iftira atanları belə cəzalandırırıq!”

Fövqəluca Allah, buzova ibadət edən və onu bütə çevirən­lərin taleyi haqqında xəbər verir. Onlar öz Rəbbini qəzəbləndirdilər və Onun hökmlərinə etinasız yanaşdılar və onlar elə bu dünyada olduqları zaman alçaldılmaya məruz qaldılar. Allaha böhtan atanların, Onun dininin qanunlarını yalandan təhrif edənlərin və Onu yalanlamağa cəhd göstərən­lərin  hər biri belə qisasa layiq görülür.

Belə insanlar Allahın onlara qəzəblənməsinə özləri səbəbkar olmuşlar. Onlar dünya həyatında nifrətə layiqdirlər və buna görə Fövqəluca Allah İsrail oğullarına bir-birini öldürməyi əmr edir və bildirir ki, ancaq bu yolla onlar Onun lütfkarlığını əldə edə bilərlər.

   ﮚ  ﮛ  ﮜ  ﮝ   ﮞ  ﮟ  ﮠ  ﮡ  ﮢ  ﮣ  ﮤ  ﮥ  ﮦ  ﮧ   ﮨ

 (7.153) “Pis əməllər etdikdən sonra tövbə edib iman gə­tirənlərə gəldikdə isə Rəbbin tövbədən sonra Bağışlayandır, Rəhmedəndir!”

İsraillilər bir-birilərini öldürməyə başladılar və onların çoxu qətlə yetirildik- dən sonra, Qüdrətli Allah onları bağışladı.

Bu ayə İsrail oğulları barədə nazil edilmişdi, lakin onun mənası müşrikliyə düşən­lərin, böyük və kiçik günahlar işlədənlə­rin, sonra isə etdiklərinə peşman olaraq Allaha itaətsizlikdən əl çəkən və bu günahlara bir daha qayıtmayacağına qəti qərar verən­lərin hamısına aiddir. O, Allaha və iman gətirilməsinə Onun əmr etdiyi qeybə iman gətirənlə­rin; qəlbi və hərəkətləri ilə haqq dinin zəruri şərti olan və onlarsız kamil olmayan xeyirxah əməllər törədənlərin hamısına aiddir.

Həqiqətən də, əgər insan günahlarını tövbə edirsə və doğru yolu tutursa, onda Allah onun günahlarını, onlar yer kürəsi həcminə çatsalar da, bağışlayır və hətta onları silir. Bununla yanaşı O, onun tövbəsini qəbul edir, onu saleh əməllər işlətməyə ruhlan­dırır və onları ondan qəbul edir.

  ﮩ  ﮪ  ﮫ  ﮬ  ﮭ  ﮮ  ﮯﮰ  ﮱ   ﯓ  ﯔ  ﯕ  ﯖ  ﯗ  ﯘ  ﯙ  ﯚ

  (7.154) “Musanın qəzəbi yatanda lövhələri götürdü. Onların birində: “Rəbbindən qorxanlar doğru yola və mərhəmətə nail olacaqlar!” - (deyə yazıl- mışdı)”.

Musa (ə) sakitləşdikdən və şəraiti dəyərləndirdikdən sonra, etməli olduğu ən mühüm məsələlərdən başladı. O (ə), hiddətlən­diyi zaman yerə atdığı lövhələri götürdü. Bunlar haqq təlimatdan və mərhəmətdən ibarət olan böyük və dəyərli vəhylər idi. Onlar doğru yolla azğınlıq, haqla yalan, xeyirxah əməllə cinayət arasın­dakı fərqi izah edirdi. Onlar saleh əməllərə, yüksək əxlaqa və tərbiyəli davranışa düz yol göstərirdi. Onlar, bu lövhələrdə həkk olunmuş nəsihətləri yerinə yetirən, onlarda nazil edilmiş hökmləri öyrənən və onların dərin mənalarını dərk edən, sözü və əməli ilə Allaha itaət edən və Onun qarşısında qorxu hissi keçirən hər kimə mərhəmət və xoşbəxtlik gətirirdi. O ki qaldı Allahdan qorxmayan­lara və Onun hüzurunda cavab verməli olacağından çəkinməyən­lərə, nazil edilmiş vəhylər onları Haqqı daha təkəbbürlə inkar etməyə və ondan uzaq qaçmağa məcbur edirdi. Bununla belə, o vəhylər onları həm də Allah qarşısında öz cahilliklərinə görə bəraət əldə etmək imkanından məhrum edirdi.

ﯛ   ﯜ  ﯝ  ﯞ  ﯟ  ﯠﯡ  ﯢ  ﯣ  ﯤ   ﯥ  ﯦ  ﯧ  ﯨ  ﯩ  ﯪ  ﯫ  ﯬﯭ  ﯮ  ﯯ   ﯰ   ﯱ  ﯲﯳ  ﯴ   ﯵ  ﯶ   ﯷ  ﯸ  ﯹ  ﯺ  ﯻ  ﯼ   ﯽ  ﯾﯿ  ﰀ  ﰁ  ﰂ  ﰃ  ﰄﰅ  ﰆ  ﰇ  ﰈ  ﰉ

(7.155) “Musa Bizim (Sina dağında) təyin etdiyimiz vaxt üçün öz tayfasın- dan yetmiş (mötəbər) adam seçmişdi. Onları sarsıntı yaxalayanda (ildırım vuranda Musa) dedi: “Ey Rəbbim! Əgər istəsəydin, bundan qabaq onları da, məni də məhv edərdin. Aramızdakı səfehlərin törətdiyi günahlar üzündən bizi məhvmi edə- cəksən? Bu, Sənin sınağından başqa bir şey deyildir. Sən onunla istədiyini zəlalətə düçar edər, istədiyini doğru yola salarsan. Sən bizim Hamimizsən. Bizi bağışla və rəhm et. Axı Sən bağışlayanların ən yaxşı­sısan!”[1]

İsrail oğulları tövbə edərək doğru yola qayıtdıqda, Musa (ə) onların arasından yetmiş nəfər kişi seçdi. Bunlar onun (ə) xalqının ən yaxşı nümayəndələri idi ki, Allaha, öz həmtayfalarının əməl­lərinə görə, üzrxahlıq etməliydilər. Allah onlar üçün yer və vaxt müəyyən etdi. Lakin müəyyən olunmuş vaxtda təyin olunmuş yerə gəldikdə, onlar peyğəmbərə (ə) dedilər: “Ey Musa! Bizə Allahı öz gözümüzlə görməyə imkan ver”. Onlar kobud bir hərəkətə cəsarət etdilər və Böyük Rəbbə hörmətsizlik göstərdilər. Elə bu zaman zəlzələ onları sarsıtdı və günahkarlar ölüb yerə sərildilər.

Musa (ə) isə Allaha dua etməyə və Onun qarşısında acizanə yalvarmağa başladı. O (ə) dedi: “Ey Rəbbim! Əgər Sən istəsəydin, onlar Sənin yanına öz xalqının cinayətlərinə görə üzrxahlıq etməyə gəlməmişdən və günahkar zalımlar olmamışdan öncə onları məhv edərdin. Doğrudanmı Sən bizi aramızdakı düşüncəsiz səfehlərin törətdiyi günahlara görə məhv edəcəksən?” Allaha dua etdikdən sonra o (ə), öz həmtayfalarının qaba hərəkətini onların belə işlərdən və sözlərdən çəkindirə biləcək kamil təfəkkürə malik olmamaları ilə  doğrultmağa cəhd göstərdi.

Musa (ə) onların günahkar olmalarını doğruldaraq deyirdi ki, onlar azğınlığa düçar olmuşlar və bu azğınlıq insanı böyük təhlükəyə sala və hətta onu imandan məhrum edə bilər. O (ə) belə deyirdi: “Sən onları, istədiyini azğınlığa saldığın və istədiyini də doğru yola yönəltdiyin vasitənlə sınağa çəkdin. Bizi bağışla və rəhm et, axı Sən – bağışlayan­ların ən Yaxşısı, rəhmlilərin ən Rəhmlisi və bəxş edənlərin ən Səxavətlisisən!”

Bu sözlərin mənası belə idi: “Ey Rəbb! Əzəldən bizim hamımızın Sənin hökmlərini yerinə yetirməyə və Sənə iman gətirməyə qəti niyyətimiz vardı. Əgər insan sağlam təfəkkürə malik olur və düzgün biliklərə yiyələnirsə və maneəsiz olaraq Sənin doğru öyüd-nəsihətlərinə istinad edirsə, ona doğru yolla getmək müyəssər olur. Lakin əgər insan püxtələşməmiş ağıl sahibidirsə, onda o, yanlış qərarlar qəbul edir və azğınlığa düçar olur və bu iki amilin təsiri altında müxtəlif günahlar törədir. Sən isə rəhmlilərin Ən Rəhmlisi və bağışlamaqda – Ən Səxavətli Olansan!”

Allah Musanın (ə) duasını qəbul etdi və onun (ə) həmtay­falarını diriltdi və onların günahlarını bağışladı.

ﭑﭒﭓ ﭔﭕﭖﭗﭘﭙ ﭚ   ﭛ ﭜﭝﭞﭟﭠﭡ ﭢ ﭣﭤﭥ   ﭦ  ﭧ  ﭨﭩ  ﭪ  ﭫ    ﭬ  ﭭ   ﭮ  ﭯ  ﭰ  ﭱ  ﭲ  ﭳ ﭴﭵ ﭶﭷ  ﭸ  ﭹ  ﭺ  ﭻ  ﭼ   ﭽ  ﭾ  ﭿ  ﮀ  ﮁ  ﮂ   ﮃ  ﮄ  ﮅ  ﮆ  ﮇ  ﮈ  ﮉ   ﮊ  ﮋ  ﮌ  ﮍ  ﮎ  ﮏ  ﮐ            ﮑﮒ  ﮓ  ﮔ  ﮕ  ﮖ  ﮗ  ﮘ   ﮙ   ﮚ    ﮛ  ﮜﮝ  ﮞ  ﮟ  ﮠ  ﮡ

(7.156) “Bizə bu dünyada da yaxşılıq yaz. Biz, Sənə tərəf döndük!” O bu­yurdu: “İstədiyimi əzabıma düçar edirəm. Mərhəmə­tim hər şeyi əhatə edir. Onu Allahdan qorxub pis əməllərdən çəkinən­lərə, zəkat verənlərə, ayələrimizə iman gətirənlərə yazacağam,”

(7.157) “o kəslərə ki, əllərindəki Tövratda və İncildə (əlamətləri) yazılmış gördükləri elçiyə – oxumağı-yazmağı bilməyən peyğəm­bərə tabe olurlar. (O Peyğəmbər) onlara yaxşı işlər görməyi buyurar, pis işləri qadağan edər, təmiz nemətləri halal, murdar şeyləri haram edər, onların ağır yükünü yün­gülləşdirər və üstlərindəki buxovları açar. Ona iman gətirən, yardım göstərən və məhz onun ardınca gedənlər nicat tapanlardır!”

Musa (ə) dua edib qurtardıqdan sonra, dedi: “Bu dünyada bizə faydalı biliklər,  bol ruzi və saleh əməllər, Axirət həyatında isə Öz mömin dostların və mömin qulların üçün hazırladığını qismət et! Biz yol verdiyimiz qüsurları etiraf edir və bütün niyyətlərimizi Sənə doğru qayıtmaqda görürük!”

Allah ona (ə) cavabında belə buyurdu: “Mən, özləri özlərini məşəqqətlərə məhkum edən bədbəxt günahkarlara Öz cəzamla zərbə endirirəm, Mənim Mərhəmətim isə göyləri və yeri, mömin­ləri və günahkarları, iman gətirənləri və kafirləri əhatə edir. Elə bir məxluq yoxdur ki, Mənim Mərhəmətim ona toxunmasın, Mənim Səxavətimə qərq olmasın. Lakin heç də hər kəsə xüsusi mərhəmətə layiq olmaq nəsib olmur. Xüsusi mərhəmətin nəticəsi – həm bu dünyada, həm də ölümdən sonra səadətə nail olmaqdır. Mən bunu, böyük və kiçik günahlardan çəkinənlərin, vacib zəkatlarını ödəyənlərin və ən kamil surətdə ayələrimizə inananların, onların həqiqi mənasını bilən, işlərində onları əsas tutanların, qəlbən və bədən əzaları ilə dinin əsas və fərdi hökmlərini yerinə yetirərək Peyğəmbərin  yolu ilə gedənlərin qismətinə yazacağam”.

Bu ayələrdə söhbət oxumağı və yazmağı bilməyən peyğəmbər barəsin­dədir. Bu – Abdullahın oğlu və Əbdülmütəl­libin nəvəsi – Muhəmməd Peyğəmbər (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) idi. İsrail oğulları haqqında nazil edilmiş bu ayələrdən aydın olur ki, Muhəmməd Peyğəmbərə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) iman israillilərin haqq dinə gəlməsinin vacib şərti idi. Onlardan həm də məlum olur ki, Muhəmməd Peyğəmbərə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) iman gətirənlər və ardınca gedənlər Allahın mərhəmətinə ən geniş mənada layiqdirlər.

Allah Muhəmmədi (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) savadsız peyğəmbər kimi səciyyələndirir, çünki o (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) ərəb idi və nə yazmağı və nə də oxumağı bilməyən savadsız bir icmaya məxsusdu. Quran nazil edilənə qədər ərəblərin heç bir Müqəddəs Kitabı olmamışdı. Onların arasından peyğəmbər çıxacağı barədə öncəgörüm Tövratda və İncildə nazil edilmişdi. O Kitablarda onun (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) adı və xüsusiyyətləri xatırlanırdı, həm də bu xüsusiyyətlərdən biri onun (ona Allahın salavatı və salamı olsun!)  təbliğatı və qadağaları idi[2]. 

O (ona Allahın salavatı və salamı olsun!), insanları gözəlliyi, salehliyi və faydası tamamilə aydın olan əməllər etməyə çağırırdı. O (ona Allahın salavatı və salamı olsun!), pisliyi ağıl və fəhm ilə müəyyən olunan əməllərin icrasını qadağan etdi. O (ona Allahın salavatı və salamı olsun!), namaz qılmağı və zəkat verməyi, oruc tutmağı və həccə getməyi, qohumluq əlaqələri saxlamağı və valideynlərə yaxşılıq etməyi, qonşular mərhəmət göstərməyi və qullara yardım etməyi, yerdə qalan bütün məxluqlara kömək etmək və həqiqəti deməyi, bakirəliyə və möminliyə riayət etməyi və ətrafdakılara səmimi qəlblə yaxşılıq etməyi və həmçinin digər xeyirxahlıqlar göstərməyi əmr etmişdir. O (ona Allahın salavatı və salamı olsun!), Allaha şərik qoşmağı və haqqı olmadan insanları öldürməyi, zinakarlıq etməyi və məstedici içkilər içməyi, məxluq­ları incitməyi və yalan danışmağı, əxlaqsızlıq etməyi və başqa cinayətlər törətməyi qadağan etdi.

Onun (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) hökmləri və qadağaları onun (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) həqiqətən də Allahın Elçisi olmasının əzəmətli dəlillərindəndir. Bunun sübu­tu həm də onun (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) halal və haramı elan etməsidir. O (ona Allahın salavatı və salamı olsun!), yeyilməsi üçün ən yaxşı qida maddələrini, faydalı içkilərin içilmə­sini və qadınlarla evlənməyi halal etmişdir. O (ona Allahın salavatı və salamı olsun!), zərərli ərzaq yeməyi, zərərli içki içməyi, bəzi qadınlarla nikah bağlamağı, əxlaqsız sözlər işlətməyi və yaramaz hərəkətlərə yol verməyi qadağan etmişdir. O (ona Allahın salavatı və salamı olsun!), yüngül və asan bir din gətirmişdir ki, o ona etiqad edənləri çətinə salmır  və onları gücləri çatmayan hökmləri yerinə yetirməyə məcbur etmir.

Möminlər ona (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) inanır və ehtiramla yanaşırlar, ona kömək göstərir, cahil­lik və şübhələr zülmətində yolu nurlandıran və istənilən ziddiyyətləri həll edən Müqəddəs Quranın ardınca gedirlər. Onlar hökmən həm bu dünya həyatında və həm də ölümdən sonra uğur və böyük nemət qazanacaqlar və hər cür şərdən xilas olacaqlar, çünki onlar ən əzəmətli bir səbəbdən bərk-bərk yapışmışlar ki, bunun nəticəsi də – böyük müvəffəqiy­yətdir. O kəslər ki, oxumağı və yazmağı bilməyən Peyğəmbərə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) iman gətirməkdən, ona (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) ehtiram bəsləməkdən və ona (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) yardım göstərməkdən boyun qaçırırlar, ona (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) nazil edilən Nurun ardınca getmək istəmirlər, mütləq zərərə uğrayanlardan olacaqlar.

  ﮢ   ﮣ  ﮤ  ﮥ  ﮦ  ﮧ  ﮨ  ﮩ  ﮪ    ﮫ    ﮬ  ﮭ  ﮮﮯ  ﮰ   ﮱ   ﯓ        ﯔ  ﯕ  ﯖﯗ   ﯘ  ﯙ  ﯚ  ﯛ  ﯜ  ﯝ  ﯞ  ﯟ   ﯠ  ﯡ  ﯢ  ﯣ  ﯤ

(7.158) “De: “Ey insanlar! Şüb­hə­siz ki, mən sizin hamınız üçün Allahın elçi­si­yəm. Göy­lərin və yerin hökmranlığı Ona məxsus­dur, Ondan başqa ilah yox­dur. O həm dirildir, həm də öldürür. Elə isə Allaha, Onun yazıb-oxu­maq bil­mə­yən elçisinə və Onun kəlmələrinə ina­nan peyğəm­bərə iman gətirin. Onun ardın­ca gedin ki, bəlkə doğru yola yönələsiniz”[3].

Bundan əvvəlki ayədə Allah bildirir ki, İsrail oğullarına Muhəmməd Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) yolu ilə getmək əmr olunmuşdu və belə bir yanlış təsəvvür yarana bilər ki, onun (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) yolu ilə getmək təkcə onlara aid edilmişdir. Bunun belə başa düşülməməsi üçün Fövqəluca Allah Muhəmməd Peyğəmbərə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) əmr edir ki, özünün (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) peyğəmbərliyinin ərəblərə və qeyri-ərəblərə, Kitab əhlinə və bütün qalan xalqların nümayəndələrinə şamil edilən ümumbəşəri bir vəzifə olması barədə hamıya bəyan etsin.

O (ona Allahın salavatı və salamı olsun!), göyləri və yeri yaradan və onları Kainat və dini qanunları ilə idarə edən Allah tərəfindən göndərilmişdir. Onun dininin qanunlarından biri bəşəriyyətə böyük bir Elçinin gəlməsini tələb edirdi ki, onun (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) vəzifəsi bəşəriyyəti Allaha və Allahın mərhəmət diyarına dəvət etməli, onları Ondan və Onun mərhəmət diyarından uzaqlaşdıra bilən hər şeydən xəbərdar etməli idi.

O (ona Allahın salavatı və salamı olsun!), şəriki olmayan və Özündən başqa digər haqq ilah olmayan Allah tərəfindən göndərilmişdi. Ona insanların necə ibadət etməli olduğunu öyrənmək isə ancaq Onun elçiləri vasitəsilə həyata keçirilə bilər. O (Allah) ölüləri dirildir və diriləri öldürür və heç kim Onunla bu hakimiyyətini bölüşdürə bilməz. O, ölümü hər kəsin keçməli olduğu və əbədi aləmə aparan körpü etmişdir. Əgər insan o biri aləmə iman gətirirsə, o hökmən Muhəmməd Peyğəmbərə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) iman gətirməlidir.

Allaha bütün qəlbinizlə iman gətirin və öz imanınızı qəlbiniz və vücudunuzla yerinə yetirdiyiniz  saleh əməllərinizlə təsdiq edin. Onun Elçisinə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) – oxuyub-yazmağa öyrədilməmiş peyğəmbərə (ona Allahın salavatı və sala­mı olsun!) iman gətirin, o (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) düzgün baxışlara etiqad etmişdir və saleh əməllər sahibi olmuşdur. Onun (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) ardınca gedin və siz məhz onda düzgün yola çıxarsınız və dünyəvi və mənəvi aləminizi abadlaşdırmağı bacararsınız. Lakin siz onun (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) ardınca getməyi rədd etsəniz, onda hökmən dərin azğınlığa düşmüş olarsınız.

ﯥﯦﯧﯨﯩﯪ ﯫ ﯬ ﯭ

 (7.159) “Musanın ümməti arasında bir dəstə də vardır ki, onlar (insanları) haqq yola aparır və haqqı rəhbər tutaraq (onlar arasında) ədalətlə hökm edirdilər”.

Onlar insanlara həqiqəti öyrədir, düzgün qərarlar qəbul edir, mübahisələri və anlaşılmazlıqları ədalətlə həll edirlər. Fövqəluca Allah buyurur: “(Çətinliklərə) səbir etdikləri və ayələrimizə ürək­dən inandıqları üçün Biz onlardan (İsrail oğullarından) əmri­mizlə (insanlara) haqq yolu göstərən rəhbərlər təyin etmişdik” (Səcdə, 32/24).

Bu vəhylər təsdiq edir ki, Musa peyğəmbərin (ə) xalqı ara­sında Allahın iradəsi ilə ətrafdakıları öyüd-nəsihətləri ilə düz yola yönəldən rəhbərlərin olması bu xalqın üstünlüyünü göstərir. Bu hikmətli ayə İsrail oğullarının kamillik və doğru yola bağlılığı ilə bir araya sığmayan qüsurlarını göstərən əvvəlki ayələri tamam­layır. İnsanlarda sadalanan nöqsanların bütün israillilərə məxsus olması kimi yanlış baxışların yaranmaması üçün[4] Allah  bildirir ki, onların arasında doğru yolla gedən və onu başqa insanlara göstərənlər də var idi.

   ﭑ  ﭒ   ﭓ  ﭔ  ﭕﭖ  ﭗ  ﭘ   ﭙ   ﭚ  ﭛ  ﭜ  ﭝ  ﭞ  ﭟ  ﭠﭡ   ﭢ  ﭣ  ﭤ  ﭥ  ﭦﭧ  ﭨ  ﭩ  ﭪ  ﭫ   ﭬﭭ  ﭮ  ﭯ  ﭰ  ﭱ  ﭲ  ﭳ   ﭴﭵ  ﭶ  ﭷ  ﭸ  ﭹ  ﭺﭻ  ﭼ   ﭽ  ﭾ  ﭿ  ﮀ  ﮁ  ﮂ

 (7.160) “Biz onları on iki qəbiləyə - ümmətə böldük. Camaatı ondan su istədiyi zaman ona: “Əsanı daşa vur!” – deyə vəhy etdik. Ondan on iki çeşmə qaynayıb axmağa başladı. Hər qəbilə özünün su içəcəyi yeri bildi. Biz buludları onların üstündə kölgəlik etdik, onlara qüdrət halvası və bildirçin endirdik. Onlara: “Sizə ruzi olaraq verdiyimiz pak nemətlərdən yeyin!” dedik. Onlar Bizə deyil, ancaq özlərinə zülm edirdilər!”

Allah İsrail oğullarını on iki nəslə bölmüşdü. Bunlar sülh və razılıq şəraitində birgə yaşayan on iki qəbilə idilər. Onların hər biri Yaqub peyğəmbərin (ə) bir oğlundan törəmişdi. Allah bildirir ki, israillilər Musaya (ə) yalvarırlar ki, o (ə), Allaha dua etsin ki, onlara və heyvanlarına içməli su versin. Yəqin ki, bu əhvalat onlar, demək olar ki, içməli suyu olmayan ərazidə ikən baş vermişdi, amma bu barədə ən doğrusunu bilən Allahdır. O, onların yalvarışını qəbul etdi və əlindəki əsanı daşa vurmağı Musaya (ə) təlqin etdi. Belə bir rəy mövcuddur ki, həmin daş müəyyən olunmuş bir daş idi. Amma başqa bir şərhə görə bu, istənilən daş ola bilərdi.

Musa (ə) əsası ilə daşa vurduqda, ondan on iki çeşmə fış­qırdı. Onlar İsrail oğullarının on iki qəbiləsi arasında bölüşdürüldü və hər qəbilə kimin haradan su içəcəyini artıq bilirdi. Onlar narahatçılıqdan asudə oldular, istirahət etməyə imkan tapdılar və daha bir yerə yığışmırdılar. Bütün bunlar Allahın onlara qarşı kamil mərhəmətinin təzahürü idi.

Allah buludlara hökm etdi ki, yandırıcı günəşin qabağını kəsərək onları kölgələn­dirsin və sonra onlara qüdrət halvası və bildirçinlər nazil etdi. Bu quşların əti çox dadlı və xoşməzə idi. Bütün deyilənlərdən aydın olur ki, Allah İsrail oğullarına sərinlə­dici kölgə, xoşagələn içki, ət yeməyi və şirniyyat bəxş edir. Onlara, öz taleyi üçün heç bir narahatlıq keçirmədən, bu nemətlərdən ancaq ləzzət almaq qalırdı. Lakin onlar Allaha şükür etməkdən və Onun qarşısında öz vəzifələrini yerinə yetirməkdən boyun qaçır­dılar. Bu rəftarları ilə onlar Allahı incitmədilər – təkcə özlərinə qarşı zalımcasına davrandılar. Onlar bütün nemətlərdən məhrum oldular və özlərini müsibətlərə və məşəqqətlərə məhkum etdilər ki, bu da, onlar səhrada didərgin dolaşdıqları zaman qismətlərinə düşməklə özünü göstərdi.

ﮃ   ﮄ  ﮅ  ﮆ  ﮇ  ﮈ  ﮉ  ﮊ  ﮋ   ﮌ  ﮍ  ﮎ  ﮏ  ﮐ  ﮑ  ﮒ   ﮓ  ﮔﮕ  ﮖ  ﮗ  ﮘ   ﮙ   ﮚ   ﮛ   ﮜ  ﮝ  ﮞ  ﮟ  ﮠ  ﮡ   ﮢ  ﮣ  ﮤ  ﮥ  ﮦ  ﮧ  ﮨ   ﮩ  ﮪ

(7.161) “Yadına sal ki, o zaman onlara belə deyilmişdi: “Bu şəhərdə sakin olun, ondan istədi­yi­niz yerdə yeyin, “hittə” deyin və qapıdan səcdə edərək daxil olun ki, günahlarınızı bağışlayaq. Biz yaxşı işlər görən­lərin mükafatını artıra- cağıq!”

(7.162) “Lakin özlərinə zülm edənlər onlara deyilən sözü dəyiş­di­rib başqa şəklə saldılar. Etdikləri haqsızlığa görə Biz də onlara göydən əzab göndərdik”.

İsraillilər Qüdsə yaxınlaşdıqda onlara şəhərə daxil olub orada məskunlaşmaq tapşırıldı. Orada çoxsaylı meyvə ağacları və kolluqlar boy atmışdı və Fövqəluca Allah onlara imkan verdi ki, istədikləri yerdə meyvələrdən yesinlər. Qüdsdə həyatın rahat və ehtiyac duyulmadan keçəcəyi vəd edilirdi.

Onlara tapşırılmışdı ki, nazil etdiyi nemətlərə minnətdarlıq əlaməti kimi şəhərə Allahın qüdrəti qarşısında itaətkarcasına, müti olaraq girsinlər. Allah onlara əmr etmişdi ki, özlərini dinc və sakit aparsınlar, bağışlanmaları haqqında dua etsinlər və onlara günah­larını bağışlayacağını və onları həm bu dünyada və həm də ölümdən sonra mükafatlandıracağını vəd etmişdi.

Lakin israillilər Rəbbin əmrini yerinə yetirməyib, Ona qulaq asmadılar. Onlar Ona elə bir saymamazlıqla yanaşdılar ki, bağışlanma duası olan “xitta” əvəzinə, “xinta” dedilər ki, bu da “bir arpa giləsi” deməkdir. Onlar sadə və mürəkkəb olmayan bir sözü təhrif etdilər. Hələ bir bununla da qane olmayaraq, onlar şəhərə yanları üzərində oturduqları halda hərəkət edərək[5] girdilər və elə bu zaman onları göydən gələn sərt cəza haqladı. Bu – taun xəstəliyi və ya hər hansı təbii fəlakət ola bilərdi. Allah onlara zalımlıq etmədi – öz əməlləri ilə layiq olduqlarının əzabını daddılar.

---

[1] İlk öncə ayənin (7.155) bu tərcüməsi ilə (Z.B. və V.M.) qarşınızda olan şərhin mətni arasında bir sıra cüzi də olsa fərqlər mövcuddur (“sarsıntı yaxalayanda (ildırım vuranda...”). Təfsir müəllifi bu sarsıntının “zəlzələ” olduğunu konkretləşdirmiş və “ildırım” haqqında məlumat verməmişdir. Tərc. F.S.

[2] “...həm də bu xüsusiyyətlərdən biri onun (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) təbliğatı və qadağaları idi” ifadəsi növbəti abzasda (“O (ona Allahın salavatı və salamı olsun!), insanları gözəlliyi, salehliyi və faydası tamamilə aydın olan əməllər etməyə çağırırdı.” ) cümləsi ilə başlayaraq geniş şərh edilir.

[3] Ayənin tərcüməsinin mətni qismən redaktə edilmişdir. F.S.

[4] Həmin fraqmentin qalın şrift və kursivlə verilməsi mənimdir. F.S.

[5] Bu hərəkət, hələ ayaq üstə durmağa alışmamış körpə uşağın yanları üstə bardaş quraraq  yanları üstə hərəkət etməsinə bənzərdir. F.S.