Ə.N. əs-Səədi. Təfsir. II c.7.1- 7.26 . ayələr

Ə.N. əs-Səədi. Təfsir. II c.7.1- 7.26 . ayələr

\c

                                   ƏL-ƏRAF

                                    (SƏDD)

                        SURƏSİNİN ŞƏRHİ

                          ﭑ       ﭒ  ﭓ

                            Mərhəmətli və Rəhmli Allahın adı ilə!

ﭑ  ﭒ ﭓ  ﭔ  ﭕ      ﭖ  ﭗ  ﭘ  ﭙ  ﭚ  ﭛ   ﭜ   ﭝ  ﭞ  ﭟ  ﭠ 

(7.1) “Əlif, Ləm, Mim, Sad”.

(7.2) “Bu, (kafirləri Cəhənnəm əzabı ilə) qorxutmaq və möminlərə öyüd-nə­si­hət vermək üçün sənə nazil edilən Kitabdır. (Ey Elçim!) Ondan ötrü ürəyində bir sıxıntı olmasın!”

Bu ayələrdə Fövqəluca Allah Öz Elçisinə (ona Allahın sala­vatı və salamı olsun!) Quranın əzəmətini izah edir. Bu Şərəfli Kitab Allahın qullarının ehtiyac duyduqları hər şeyi özündə əks etdirir. Onda Allahın bütün tələbləri və dini ehkamları təfsilatı ilə açıq­lanır.

Ey Muhəmməd! Quran insana sıxıntı vermir və onda şübhə doğurmur. Əksinə, bu – Müdrik və Həmdəlayiq Rəbbin Vəhyi və ən doğru Sözdür. Yalan Qurana nə öndən, nə də arxadan yaxınlaşa bilməz. Buna görə onun qarşısında qəlbini aç, əmin ol, onun hökmlərinə və qadağalarına riayət et və səni qınayanlardan və sənə müqavimət göstərənlərdən qorxma. Məxluqlara onun vasitə­silə öyüd-nəsihət və faydalı göstərişlər ver. Haqqı kafirlikdə inad­karlıq edənlərin nəzərinə çatdır və xütbələrini möminlər üçün oxu.

Fövqəluca Allah buyurur: “Sən (onlara Quranla) öyüd-nəsihət ver. Çünki öyüd-nəsihət möminlərə fayda verir” (Zariyat, 51/55). Xatırlatmalar sayəsində insanlar düz yolla getmək, ürəkdən və can-başla xeyirxah əməllər etmək zəruriyyətini və həmçinin qullara doğru yolla getməyə mane olan şeyləri yadlarına salırlar.

ﭡ  ﭢ  ﭣ  ﭤ      ﭥ  ﭦ  ﭧ  ﭨ  ﭩ     ﭪ  ﭫﭬ  ﭭ  ﭮ  ﭯ  ﭰ  

(7.3) “Rəbbinizdən sizə nazil edilənə tabe olun. Allahı qoyub başqa dostlara uymayın. Siz öyüd-nəsihətə olduqca az qulaq asırsınız!” 

Sizin xatiriniz üçün nazil edilən Kitabı rəhbər tutun. Rəbbiniz sizə göstərdiyi mərhəmətini tamamlamaq üçün onu sizə nazil etməyi arzulamışdır. Əgər siz indi, o nazil olduğu bir vaxtda onun ehkamlarına riayət etsəniz, onda Rəbbinizin ən böyük nemə­tindən ləzzət alacaq, mömin əməllər və gözəl əxlaq yolunu tutacaqsınız. Siz Ondan başqa bir kimsəni özünüzə sevimli hami qəbul etməyin, onların istəklərinə uymayın və onların xatirinə haqdan üz döndərməyin. Amma siz necə də öyüd-nəsihətə az qulaq asırsınız! Əgər siz onlara qulaq assaydınız və nəyin sizə fayda verəcəyini başa düşsəydiniz, onda siz sizə zərər verənə üstünlük verməz və fayda gətirəndən boyun qaçırmazdınız. Siz xeyirxah insanı buraxıb, düşmənə üstünlük verməzdiniz.

ﭱ   ﭲ  ﭳ  ﭴ   ﭵ  ﭶ   ﭷ  ﭸ ﭹ  ﭺ   ﭻ 

 (7.4) “Biz neçə-neçə məmləkətləri (onların əhalisini) məhv etdik. Əzabımız onlara (Lut peyğəmbərin qövmünə) gecə (yatarkən), yaxud (Şüeyb peyğəmbərin qövmünə) günün günorta çağı (istirahət edərkən) gəldi”.

Allah vaxtilə elçilərin gəldiyi zaman iman gətirməkdən boyun qaçıran xalqların düçar edildikləri cəza ilə insanları təhdid edir. O, həmin xalqlara bənzəməyi qadağan edir, çünki o zaman kafirləri amansız cəza çulğamışdı və onlar o cəzadan xilas ola bilmədilər. Onların ümid bəslədikləri tanrıçalar onlara fayda gətirmirdi və onlar törətdikləri zalımlıqlardan və cinayətlərdən imtina edə bilmədilər.

ﭼ  ﭽ    ﭾ  ﭿ  ﮀ  ﮁ     ﮂ     ﮃ  ﮄ  ﮅ  ﮆ     ﮇ  ﮈ 

 (7.5) “Əzabımıza düçar olduqları zaman onların: “Biz həqiqətən, zalım olmu­şuq!” – deməkdən başqa heç bir sözləri olmamışdır”.

Fövqəluca Allah həmçinin buyurur: “Biz zalım olan (küfr edən) neçə-neçə məmləkətin (əhlisini) məhv etdik və onlardan sonra başqa bir xalq yaratdıq. Onlar əzabımızı hiss edən kimi dərhal oradan (öz yurdlarından) qaçmağa üz qoydular. (Mələklər istehza ilə onlara belə dedilər:) “Qaçmayın, kef çəkdiyiniz yerə, məskənlərinizə qayıdın”. Yəqin ki, (hara getmiş­diniz; mal-dövlətiniz, cəh-cəlalınız necə oldu, deyə) sorğu-sual ediləcək­siniz! Onlar (nicat tapmaqdan ümidlərini üzüncə): “Vay halı­mıza! Biz, həqiqətən, zalım olmu­şuq (Rəbbimizə küfr etməklə özümüz özümüzə zülm etmişik)” - dedilər. Biz onları ot kimi biçənəcən (külə döndərənəcən) elə bu sözləri deyib dururdular (nalə çəkirdilər)” (Ənbiya, 21/11-15).

ﮉ  ﮊ  ﮋ  ﮌ  ﮍ   ﮎ   ﮏ 

(7.6) “(Özlərinə) peyğəmbər göndərilən ümmətləri (pey­ğəm­­bərlərə tabe olub-olmadıqları barədə) sorğu-suala çəkəcək, göndərilən peyğəmbərləri də  sorğu-sual edəcəyik”.

Allah elçilər göndərdiyi xalqlardan Onun elçilərinin çağırı­şına necə cavab verdiklərini soruşacaq.

Fövqəluca Allah buyurur: “(Allah) həmin gün onlara xitab edib belə buyuracaqdır: “Peyğəmbərlərə nə cavab verdiniz?” O gün (canlarını qurtaracaq) xəbərlər (cavablar) onlardan gizli qalacaqdır (bütün bəhanələri kəsiləcəkdir). Onlar (Qiyamətin dəhşətindən) bir-birindən hal-əhval belə tuta bilməyəcəklər. (Hər kəs öz hayında olacaqdır)” (Qəsəs, 28/65-66). Allah həmçinin elçilərini (Allahın onlara salamı olsun!) də məsuliyyətə cəlb edəcək və onlardan Onun Müraciə­tini insanlara necə çatdırmaları və onların xalqının verdiyi cavab haqqında soruşacaq. 

ﮐ  ﮑ  ﮒﮓ  ﮔ  ﮕ    ﮖ  ﮗ  

(7.7) “Sonra da onlara (nə etdiklərini) bildiyimiz üçün (hamısını bir-bir) söyləyəcəyik. Axı Biz qaib deyildik (onların yanındaydıq)”.

Biz hökmən məxluqlara onların etdikləri bütün əməlləri haq­qında xəbər verəcəyik, çünki Bizə onların əməlləri büsbütün məlumdur. Biz həmişə (onlarla) olmuş[1] və (onları) heç vaxt tərk etməmişik.

Fövqəluca Allah buyurur: “And olsun ki, Biz sizin üstü­nüz­də yeddi yol (göy) yarat­dıq. Biz (onların altındakı) məxluqatdan da xəbərsiz deyilik. (Onları qoruyub saxlayır, nə etdiklərini bilirik)” (Muminun, 23/17).

ﮘ  ﮙ  ﮚﮛ  ﮜ  ﮝ  ﮞ  ﮟ  ﮠ   ﮡ   ﮢ     ﮣ  ﮤ  ﮥ  ﮦ  ﮧ  ﮨ   ﮩ  ﮪ  ﮫ   ﮬ  ﮭ  ﮮ 

(7.8) “O gün (Qiyamət günü) çəki (əməllərin tərəzidə çəkilməsi) haqdır. Tərəziləri ağır gələnlər (yaxşı əməlləri pis əməllərindən çox olanlar) nicat tapan­lardır!”

(7.9) “Tərəziləri yüngül gələnlər (pis əməlləri yaxşı əməllə­rindən çox olanlar) isə ayələrimizə haqsızlıq etdiklərindən özlə­rinə zərər edənlərdir”.

Fövqəluca Allah törədilmiş əməllərə görə əvəz veriləcəyini xəbər verir və bildirir ki, Qiyamət günü əməllərin Tərəzidə çəkil­məsi ədalətli və qərəzsiz olacaqdır. Heç kimlə insafsızcasına davranmayacaqlar və buna görə yaxşı əməlləri pis əməllərindən ağır gələn möminlər uğur qazananlardan olacaqlar. Onlar bütün xoşagəlməz hallardan xilas olacaq və vəd olunan, arzu edilən nə varsa, əldə edəcəklər. Onlar böyük fayda qazanacaq və əbədi səadətə nail olacaqlar. Pis əməlləri Tərəzinin gözündə ağır gələn şəxslər uğur­suz­luğa uğrayacaqlar. Onlar əbədi səadətdən məhrum ediləcək və öz vəzifələrini yerinə yetirməkdən boyun qaçırdıqla­rına və Allahın ayələrini rəhbər tutmadıqlarına görə şiddətli cəzaya məruz qoyulacaqlar.

ﮯ  ﮰ   ﮱ  ﯓ  ﯔ  ﯕ  ﯖ  ﯗﯘ  ﯙ   ﯚ  ﯛ  ﯜ  

(7.10) “Sizi yer üzündə yerləşdirdik və orada sizin üçün dolanacaq vasitələri yaratdıq. Siz isə olduqca az şükür edənlərsiniz!”

Fövqəluca Allah qullarına göstərdiyi mərhəmətini, onları ev-eşiklə və yaşayış üçün zəruri olan vasitələrlə təmin etdiyini xatırladır. O, yeri elə bir hala salır ki, insanlar onun üstündə ev tikə və əkin əkə bilsinlər və həmçinin yerdən başqa faydalı məqsədlər üçün istifadə edə bilsinlər. O, yerdə ağaclar və bitkilər əkdi, onda faydalı minerallar və cürbəcür şeylər yaratdı ki, insanlar onları istifadə edir və ya satırlar. O, yeri həyat üçün əlverişli hala gətirdi və insanlara bu nemətlərdən faydalanmağı öyrətdi. Lakin insanlar onlara çoxsaylı nemətlərini bəxş edən və onları hər cür bədbəxt­liklərdən qoruyan Allaha çox nadir hallarda öz minnətdarlıqlarını bildirirlər.

ﯝ  ﯞ  ﯟ  ﯠ  ﯡ  ﯢ  ﯣ  ﯤ  ﯥﯦﯧ  ﯨ ﯩ ﯪ  ﯫ  ﯬ   ﯭ  

(7.11) “Sizi (babanız Adəmi) yaratdıq, sonra sizə surət verdik və mələklərə: “Adəmə səcdə edin!” – dedik. İblisdən başqa hamısı səcdə etdi. O, səcdə edənlərdən olmadı”.

Fövqəluca Allah insanlara onların nəslinin ulu babasını yaratması haqqında xəbər verir. Allah Adəmi xəlq edərək ona gözəl zahiri görünüş və qədd-qamət bəxş etmişdir. O, ona müxtəlif əşyalar və hadisələrin adları haqqında bilik vermiş və bunun sayəsində onun mənəvi siması kamilləşmişdi. Bundan sonra O, Özünün alicənab mələklərinə əmr edir ki, Adəmə səcdə etsinlər və bununla ona öz ehtiramlarını və onun üstünlüyünü bildirsinlər. Mələklər Rəbbin əmrinə itaət etdilər, təkcə İblis Adəmin qarşısında yerə diz çöküb səcdə etməkdən boyun qaçırdı, çünki o, təkəbbürlü və özündənrazı idi.

ﭑ  ﭒ  ﭓ  ﭔ   ﭕ  ﭖ  ﭗﭘ  ﭙ  ﭚ  ﭛ  ﭜ  ﭝ  ﭞ  ﭟ   ﭠ  ﭡ  ﭢ  ﭣ 

(7.12) “(Allah iblisə): “Mən sənə əmr edəndə sənə səcdə etməyə nə mane ol­du?” – deyə buyurdu. (İblis: ) “Mən ondan daha yaxşıyam (üstünəm), çünki Sən mə­ni oddan, onu isə palçıqdan yaratdın!” – dedi”.

Allah İblisə buyurdu: “Sən niyə Mənim Öz iki əlimlə yarat­dığımın qarşısında diz üstə çöküb səcdə qılmaqdan boyun qaçırt­dın? Mən ona, digər məxluqların layiq görülmədiyi böyük ehtiram göstərmişdim. Niyə sən Mənə itaət etmədin və Mənim əmrimə etinasızlıqla yanaşdın?” İblis Ona etiraz edib belə cavab verdi: “Mən ondan daha üstünəm, çünki Sən məni oddan, onu isə gildən yaratmışsan”.

Onun dəlili yanlış idi: o belə güman etmişdi ki, oddan yaradılan məxluqlar gildən xəlq edilənlərdən üstündürlər, çünki od gildən yaxşıdır. Lakin bu – oxşarlıq üzrə ən yanlış mühakimədir ki, bir neçə dəlillərlə təsdiq edilir.

Birincisi, İblis Adəmə səcdə qılmaq haqqında Allahın əmrinə zidd olan mühakiməyə istinad etmişdi və əgər oxşarlıq üzrə müha­kimə birmənalı əmrlə ziddiyyət təşkil edirsə, onda o, şübhəsiz ki, səhvdir. Oxşarlıq üzrə mühakiməyə istinad etmək o zaman mümkün sayılar ki, Allahın hökmü birmənalı olmasın və belə olduqda, bir məsələni, barəsində Allahın birmənalı hökmü bizə məlum olan digər məsələ ilə müqayisə etmək olar. Lakin əgər oxşarlıq üzrə mühakimə birmənalı əmrə ziddirsə, onda onun hüquqi əsası olmasının qəbul edilməsi Allahın hökmünü rədd etməyi nəzərdə tutur. Bax buna görə də oxşarlıq üzrə belə müha­kimə ən yaramaz mülahizələrdən biridir.

İkincisi, İblisin Adəmdən daha üstün olması haqqında iddi­ası tamamilə kifayətdir ki, onun qüsurlu olmasını ifşa etsin. O, öz üstünlüyündən təkəbbürlüyü və özün­dənrazılığı nəticəsində danışır və heç bir biliyi olmadan Allaha böhtan atır. Bundan da böyük nöqsan daha nə ola bilər?!

Üçüncüsü, o, odun gil və torpaqdan üstün olmasını söylə­yəndə haqlı deyildi, çünki yer müti və sakit bir məxluqdur və əkinçilik üçün yararlıdır. Yer daha çox nemət verir, onun üstündə ağaclar və hər cür bitkilər bitir, halbuki od aramsız və düşüncəsiz məxluqdur qarşısına çıxan hər şeyi yandırır və məhv edir.

ﭤ  ﭥ  ﭦ  ﭧ  ﭨ  ﭩ  ﭪ  ﭫ    ﭬ  ﭭ  ﭮ  ﭯ  ﭰ  ﭱ 

 (7.13) “(Allah) buyurdu: “Oradan (Cənnətdən) aşağı en. Orada sənə (Allahın əmrinə) təkəbbür göstərmək yaraşmaz. (Oradan) çıx, çünki sən alçaqlardansan!”

Öz mənfur hərəkətini etməklə İblis özünü o dərəcədə alçalt­dı ki, Fövqəluca Allah ona belə əmr etdi: “Cənnəti tərk et! Heç kim özünü burada öyə bilməz, çünki Cənnət – pak və alicənab məxluq­ların məskənidir. Bura yaramaz və miskin alçaqların yeri deyil!” Alçaldılma və nifrət onun təkəbbürünün və özündənrazılığının cəzası oldu. 

ﭲ  ﭳ  ﭴ    ﭵ  ﭶ        ﭷ      ﭸ  ﭹ    ﭺ  ﭻ  ﭼ 

(7.14) “(İblis) dedi: “Mənə Qiyamətə qədər möhlət ver!”

(7.15) “(Allah) buyurdu: “Sən möhlət verilənlərdənsən!”

Allahın düşməni Allaha, Adəmə və onun nəsillərinə qarşı öz nifrətini açıq bildirdikdə, o, Qiyamət gününə qədər ona möhlət verilməsini xahiş etdi. O, Adəmin nəsillərindən olan insanlardan mümkün qədər çoxunu yoldan çıxarmağı böyük vəcdlə arzulayır­dı. Allahın hikməti də Ondan tələb edirdi ki, Onun qulları sınaqdan keçirilsinlər, çünki məhz bu vasitə ilə doğruçu insanları yalançılardan, Allaha müti olan möminləri isə Onun düşməninin əlaltılarından fərqləndirmək mümkün olardı. Buna görə, Allah İblisin xahişinə razılaşdı və ona möhlət verdi.   

ﭽ  ﭾ  ﭿ  ﮀ  ﮁ   ﮂ  ﮃ  ﮄ  ﮅ  ﮆ   ﮇ  ﮈ  ﮉ  ﮊ  ﮋ   ﮌ  ﮍ  ﮎ  ﮏﮐ  ﮑ  ﮒ  ﮓ   ﮔ  ﮕ 

 (7.16) “(İblis) dedi: “Sən məni (Adəmə səcdə etmədiyimə görə) azdırıb yoldan çıxartdığın üçün mən də Sənin düz yolunun üstündə oturub insanlara (Sənə ibadət və itaət etməyə) mane olacağam!

(7.17) “Sonra onların yanına qarşılarından və arxalarından, sağlarından və sollarından gələcəyəm (soxulacağam) və Sən onların əksəriyyətini şükür edən gör­mə­yəcəksən!”

İblis Allahın mərhəmətinə ümidini itirərək dedi: “Mən hök­mən düz yolunun üstündə oturacağam və insanlara bu yolla get­məyə bacardığım qədər mane olacağam! Mən onlara hər tərəf­dən yaxınlaşacaq və istənilən imkandan istifadə edəcəyəm ki, heç olmazsa qismən istədiyimə nail olum”. Şeytan başa düşürdü ki, Adəmin övladları zəif idilər və onların əksəriyyəti öz vəzifələrinə laqeyd yanaşacaqdılar. Bundan başqa o, əmin idi ki, onları yoldan azdırmaq üçün əlindən gələni əsirgəməyəcək. Buna görə də o, güman edirdi ki, insanların əksəriyyəti naşükür olacaq və onun bu zənni düz çıxdı. Ancaq düz yolla gedən insanlar layiqincə minnət­darlıq edə bilərlər. Şeytan isə insanları məhz bu yoldan sapdırmaq və onların şükür edən qullar olmasına maneə törətmək niyyətində idi. Fövqəluca Allah buyurur: “Həqiqətən, Şeytan sizin düşməni­nizdir, onu (özünüzə) düşmən tutun. O özünə uyanları cəhən­nəm əhli olmağa çağırır” (Fatir, 35/6). 

Allah İblisin sözləri və niyyəti haqqında bizə xəbər verir ki, biz ehtiyatlı olaq və bu düşmənlə qarşılaşmaya hazırlaşaq. Allah istəyir ki, biz şeytanın getdiyi yolları və girdiyi qapıları öyrənərək ondan qorunaq. Bu da Fövqəluca Allahın bizə bəxş etdiyi ən böyük nemətlərindən biridir.

ﮖ   ﮗ  ﮘ  ﮙ  ﮚﮛ  ﮜ  ﮝ  ﮞ  ﮟ  ﮠ  ﮡ   ﮢ  ﮣ 

 (7.18) “(Allah) buyurdu: “Oradan (Cənnətdən) rüsvay olmuş və (mər­həmə­timdən) kənar edilmiş (qovulmuş) halda çıx. Onlardan (insanlardan) hər kim sənə uysa, (cəzasını alacaq). Əlbəttə, Cəhənnəmi sizin hamınızla dol­duracağam!”

İblis sözünü deyib qurtardıqdan sonra, Allah ona belə buyurdu: “Sən Cənnət bağlarını ən əhəmiyyətsiz və nifrətamiz məxluqlar kimi tərk edəcəksən. Sənə hörmət edilməyəcək. Əksinə, sən alçaldılacaq və tərk ediləcəksən. Sən Mənim mərhəmətimdən və hər cür xeyirdən məhrum ediləcəksən. Əgər insanlardan kimsə sənin ardınca getsə, bilin ki, Cəhənnəm səninlə və sənin ardınca gedənlərlə doldurulacaq”.

Beləliklə, Fövqəluca Allah and içmişdir ki, Cəhənnəm itaət­sizlik göstərənlərin məskəni olacaq və İblis və onun cinlərdən və insanlardan olan əlaltıları oraya atılacaqlar.

ﮤ  ﮥ  ﮦ  ﮧ  ﮨ  ﮩ  ﮪ  ﮫ   ﮬ  ﮭ  ﮮ  ﮯ  ﮰ  ﮱ  ﯓ  ﯔ  ﯕ 

(7.19) “Ey Adəm! Sən zövcənlə birlikdə Cənnətdə sakin ol. Hər ikiniz istədi­yiniz yerdən (Cənnət meyvələrini dərib) yeyin, ancaq bu ağaca yaxınlaşmayın, yoxsa (özünüzə) zülm edənlərdən olarsınız!”

Allah Adəmi şeytanın ona yetirə biləcəyi şər haqqında xəbərdar etmişdi. Bununla yanaşı, O, Adəmə və yaradılması ona qarşı bir nemət olan zövcəsi Həvvaya tapşırmışdı ki, Cənnət bağlarında məskunlaşsınlar, Cənnətin istədikləri nemətlərindən yesinlər və gözəlliklərindən həzz alsınlar, lakin bir müəyyən olunmuş ağaca yaxın düşməsinlər – onun meyvələrini yemək onlara qadağan edilmişdi. Allah hamıdan yaxşı bilir ki, bu ağac hansı ağac idi və onun adının çəkilməsinin bizə heç bir faydası olmazdı. Adəmə və Həvvaya o ağacın meyvələrindən yemək qadağan edilmişdi və Allah xəbər verir ki, əks halda onlar ədalətsiz günahkar – zalım olarlar.

ﯖ   ﯗ  ﯘ  ﯙ  ﯚ  ﯛ  ﯜ  ﯝ  ﯞ  ﯟ  ﯠ   ﯡ  ﯢ  ﯣ  ﯤ  ﯥ  ﯦ  ﯧ     ﯨ  ﯩ  ﯪ  ﯫ  ﯬ   ﯭ  ﯮ  ﯯ  ﯰ  ﯱ     ﯲ  ﯳ  ﯴ    ﯵ  

(7.20) “Şeytan (Adəmin və Həvvanın) örtülü ayıb (övrət) yerlərini özlərinə göstərmək məqsədilə onlara vəsvəsə verib dedi: “Rəbbiniz sizə bu ağacı yalnız mələk olmamağınız və ya (Cənnətdə) əbədi qalmamağınız üçün qadağan etmişdir!”

(7.21) “Həm də onlara: “Mən, əlbəttə, sizin xeyirxah məslə­hət­çiləri­niz­də­nəm” – deyə and içdi”.

Adəm və Həvva qəddar düşmən onlara yaxınlaşana qədər Allahın tapşırığını layiqincə yerinə yetirirdilər. Şeytan onları yoldan çıxarmağa başladı və aldadaraq onları azdırdı və dedi: “Allah sizə bu ağacın meyvələrindən yeməyi ona görə qadağan etmişdir ki, siz mələklərə oxşamayasınız və əbədi yaşamağı əldə etməyəsiniz. Mənə inanın, axı mən sizə səmimi qəlbdən xeyirxah­lıq arzulayıram. Məhz buna görə mən sizə bu sirri açdım”. Onun sözləri insanları inandırıb yoldan çıxartdı və onların coşqun arzusu onların ağlını çaşdırdı.

ﯶ  ﯷﯸ  ﯹ  ﯺ  ﯻ  ﯼ  ﯽ  ﯾ  ﯿ   ﰀ  ﰁ  ﰂ  ﰃ  ﰄﰅ  ﰆ  ﰇ  ﰈ  ﰉ   ﰊ  ﰋ  ﰌ  ﰍ  ﰎ      ﰏ      ﰐ  ﰑ  ﰒ      ﰓ  ﰔ  

 (7.22) “Beləliklə, (Şeytan) onları batil sözlərlə aldatdı (onları aldadaraq uca yerlərdən, yüksək mərtəbələrdən aşağı endirdi). (Adəm və Həvva) ağacın mey­və­sindən daddıqda ayıb yerləri (gözlərinə) göründü. Onlar Cənnət (ağaclarının) yarpaqla­rın­dan (dərib) ayıb yerlərinin üstünü örtməyə başladılar. Rəbbi onlara müraciət edib buyurdu: “Məgər sizə bu ağacı (ağaca yaxın­­laşmağı) qadağan etməmişdimmi? Şeytan sizin açıq-aşkar düşməninizdir, deməmiş­dim­mi?”

Şeytan, itaətsizlikdən uzaq olmaları və ismətlə davranmaları sayəsində tut­duq­ları o yüksək pillədən Adəm və Həvvanı aşağı saldı. O onları günah girdabına batırdı və onlar qadağan edilmiş ağacın meyvəsindən yedilər. Lakin onlar o meyvələrdən dadan kimi, nəzərlərindən gizli qalan ayıb yerləri onlara göründü. Allah qorxusu onların ruhi libası olduğu üçün onların zahiri görünüşünə də təsir edirdi, lakin günah işlətdikdən sonra onların ayıb yerləri aşkar oldu və onlar bir-birilərindən utanmağa və Cənnət ağacları­nın yarpaqları ilə ayıb yerlərini örtməyə başladılar. Belə olduqda Allah tənə və məzəmmətlə onlara müraciət edərək deyir: “Məgər sizə bu ağacın meyvələrindən yemək qadağan olunmamış­dımı? Məgər sizə deyilməmişdi ki, şeytan – sizin açıq-aydın düşməniniz­dir? Bəs niyə ona qulaq asıb qadağan olunmuş əməli törətdiniz?”

ﭑ  ﭒ  ﭓ  ﭔ  ﭕ  ﭖ   ﭗ  ﭘ  ﭙ  ﭚ  ﭛ   ﭜ  ﭝ 

(7.23) “(Adəm və Həvva) “Ey Rəbbimiz! Biz özümüzə zülm etdik. Əgər bizi bağışlamasan, rəhm etməsən, biz, şübhəsiz ki, ziyana uğrayanlardan olarıq!” – dedilər”.

Allah Adəmə və Həvvaya rəhm etdi, onlara tövbə etməyə imkan verdi və onların tövbəsini qəbul etdi. Onlar öz günahlarını boyunlarına alıb etiraf etdilər, Ondan bağışlanmalarını dilədilər: “Ey Rəbbimiz! Biz bizə qadağan olunmuş əməl törətmiş və özümüz özümüzə böyük ziyan vurmuşuq. Əgər Sən bizi bağışlamasan, işlətdiyimiz günah bizə böyük zərər verə bilər. Günahlarımız yu, bizi cəzadan xilas et, tövbəmizi qəbul et və bizi sonrakı belə əməllərdən qoru”.

Allah onları bağışladı və Quranda bu barədə deyilmişdir: “...Adəm Rəbbinin əm­rindən çıxdı, amma mətləbinə yetmədi... Sonra Rəbbi (tövbə etdirməklə) onu seçdi (Özünə yaxınlaşdırdı), tövbəsini qəbul buyurdu və doğru yola müvəffəq etdi” (Taha, 20/121-122).

İblis isə günah əməllərini və zalımlığını davam etdirdi. Buna görə, əgər insanlar Adəm kimi öz günahlarını etiraf edir, bağışlan­ma diləyir, törətdikləri əməllər üçün təəssüflənirlərsə və Rəbbə itaətsizlik etməkdən əl çəkirlərsə, onda Allah onları seçilmiş qulları edir və onları doğru yola yönəldir. Yox, əgər onlar İblis kimi günah işləyərək, öz günahlarını artırırlarsa, onda Allah onları Özündən uzaqlaşdırır.

ﭞ  ﭟ  ﭠ  ﭡ    ﭢﭣ  ﭤ  ﭥ   ﭦ  ﭧ  ﭨ  ﭩ  ﭪ  ﭫ 

(7.24) “(Allah) buyurdu: “Bir-birinizə düşmən olaraq (Cənnət­dən yer üzünə) enin! Yerdə sizin üçün bir müddət (əcəli­niz çatana qədər) sığınacaq və dolanacaq (yaşayış vasitələri) vardır”.

Allah Adəmə və Həvvaya müraciət edərək onlara Cənnəti tərk etmək əmri verir. Hərçənd bu ayədə fel cəm halında verilirsə də, tərk etmək hökmü təkcə Adəm ilə Həvvaya aid idi, çünki İblis daha əvvəl səmaya qovulmuşdu. Sonra Allah onlara İblislə birgə yerə enmək hökmü verdi ki, şeytanların daima insanları izləyəcəyi hamıya aydın olsun. İblis doğrudan da daima insanladır, addım-addım onun ardınca gedir və Adəmin nəsillərini azğınlığa salmaq üçün əlindən gələni hər şeyi edir.

Buradan belə bir nəticə çıxarmaq olar ki, Allah Adəmi, Həvvanı və İblisi Cənnətdən Yerə qovmuşdur və onlara burada bir-birinə düşmən olaraq qalmaq nəsib edilmişdir. Yer kürəsi onlar üçün müvəqqəti bir məskəndir və onlar burada müəyyən bir vaxtadək maddi nemətlərdən ləzzət çəkmək və onlardan istifadə etmək imkanı almışlar.

ﭬ  ﭭ  ﭮ  ﭯ   ﭰ  ﭱ  ﭲ  ﭳ 

(7.25) “(Allah) buyurdu: “Orada yaşayacaq, orada öləcək və oradan (dirildilib) çıxarılacaqsınız!”

Adəmi, onun zövcəsini və törəmələrini yerə endirdikdən sonra, Fövqəluca Allah yerdə onların başına nə gələcəyindən xəbər verir: onlara orada yanılmalar və sınaqlarla dolu tam bir həyat sürmək nəsib olacaq. Onlara elçilər göndəriləcək və Kitablar nazil ediləcək və sonra onlar öləcəklər və torpağa basdırılacaqlar. Adəmin bütün nəsilləri onlar üçün müəyyən edilmiş müddəti yaşayıb başa vurduqdan sonra, Allah insanları dirildəcək, onları yerdən çıxardacaq və son dayanacaqları olan məskəndə məskun­laş­dıracaq.

 ﭴ  ﭵ  ﭶ  ﭷ  ﭸ  ﭹ   ﭺ  ﭻ  ﭼﭽ  ﭾ  ﭿ  ﮀ  ﮁﮂ  ﮃ  ﮄ   ﮅ  ﮆ  ﮇ  ﮈ  ﮉ 

(7.26) “Ey Adəm oğulları! Sizə ayıb yerlərinizi örtəcək bir geyim və bir də bəzəkli libas nazil etdik. Lakin təqva libası daha yaxşıdır (xe­yirlidir). Bu, Allahın ayələrindəndir ki, bəlkə, (onunla) öyüd-nəsihətə qulaq asa­sınız”.

Allah insanlara, onların geyinməsi üçün zəruri olan hər şeylə təmin edilməsi ilə bağlı göstərdiyi mərhəmətini xatırladır. Burada geyim adı altında nəinki təkcə bəzəkli libaslar, həm də dadlı yeməklər, içkilər, minik heyvanları, gözəl qadınlar və bir çox başqa şeyləri nəzərdə tutulur.

Allah qullarını onlara zəruri olan hər şeylə və hətta bundan daha çoxu ilə təmin etmiş və bildirmişdir ki, maddi nemətlər insan həyatının mənasını təşkil etmir. Allah o nemətləri onlara ona görə göndərmişdir ki, insanlar onlardan Ona ibadət etmək və itaət göstərmək üçün istifadə etsinlər[2]. Məhz buna görə, sonra Fövqəluca Allah xəbər verir ki, ən yaxşı libas – təqva[3] libasıdır. O, dünyəvi geyimdən daha yaxşıdır, çünki həmişəlik insanla qalır. O, nə köhnəlmir, nə də dağılıb yırtılmır və həmişə qəlbin və ruhun bəzəyi olaraq qalır, yer paltarına gəldikdə isə, onunla ancaq bədənin ayıb sayılan hissələrini müəyyən vaxtlarda örtmək və yaxud bəzənmək üçün onları geymək olar, o, insana başqa faydalar gətirə bilməz. Bundan başqa, insan libasdan məhrumdursa, onun ayıb yerləri açıq qalır, lakin bu ona ziyan vermir, çünki bu mövcud şəraitdən irəli gəlir. Əgər insan Allah qorxusundan məhrumdursa, onda onun mənəvi qüsurları aşkara çıxır və bu onu rüsvayçılığa və şərəfsizliyə məhkum edir. Bax buna görə libas Allahın möcüzələ­rindən biridir və insanlar onun sayəsində onlara fayda verənlə zərər vuranı bir-birindən ayıra bilir və öz mənəvi libaslarını sahmana salmaq üçün zahiri paltardan istifadə edirlər.

Sonra Fövqəluca Allah Adəmin nəslini şeytana itaət etmək­dən çəkindirir ki, o, bəşəriy­yətin ulu babasının başına gətirdiyini onların da başına gətirə bilməsin:

---

[1] Bu ifadə ilə Qüdrətli və Müdrik Allahın Özünün hərşeyiəhatəedən Elmi ilə yaratdığı məxluqlardan heç vaxt uzaq olmadığı ehtiva edilir. Bu, Fövqəlucanın misilsiz sifətlərindən biridir. F.S.

[2] Qalın şrift və kursiv tərcüməçinindir. F.S.

[3] Təqva – Allah qorxusu. F.S.