Ə.Səədi. Təfsir. I c. 2.283 - 2.286 - cı ayələr

ﭑﭒﭓﭔﭕﭖ  ﭗ  ﭘﭙ  ﭚﭛ   ﭜ  ﭝ  ﭞ  ﭟ  ﭠ  ﭡ  ﭢ  ﭣ  ﭤ   ﭥ  ﭦﭧ  ﭨ  ﭩﭪﭫﭬ  ﭭ  ﭮ   ﭯ  ﭰﭱ  ﭲ  ﭳ  ﭴ  ﭵ  ﭶ 

 (2.283) “Əgər səfərdə olsanız və katib tapma­sanız, saxlanıl­ması üçün girov verin. Əgər sizlərdən biri digərinə etibar edibsə, qoy etibar olunmuş kimsə ona verilmiş borcu qaytarsın və Rəbbi olan Allahdan qorxsun. Şahidliyi gizlətməyin. Kim onu gizlə­dirsə, şübhəsiz ki, qəlbi günahkardır. Allah nə etdiklərinizi bilir”.

Bu ayədən çoxsaylı faydalı nəticələr çıxartmaq olar.

Əqdlər və müqavilələr bağlanarkən girov götürmək və zəmanət tələb etməyə icazə verilir ki, bunlar da, öz növbəsində, qula, tərəflərin kimliyindən – mömin və ya günahkar, etibarlı insan və ya əhdini pozan fırıldaqçı olmasından asılı olmayaraq, ona çatacaq haqqı almağa imkan verir. Belə zəmanətlər insanlara öz hüquqlarını qorumağa imkan verir və mübahisələri aradan qaldırır.

Ən yaxşı zəmanət – götürülməsi mümkün olan girovdur. Lakin bu hələ o demək deyildir ki, götürülməsi və aparılması mümkün olmayan girov qanuni qüvvəsi olmayan girovdur. Fövqəluca Allah ələ götürülməsi mümkün olan girovu xatırladaraq izah edir ki, girovu ələ götürmək mümkün olarsa, onda o, insanın hüquqlarının qorunmasının ən etibarlı zəmanətidir. Lakin onu ələ almaq mümkün olmadıqda, belə girovun zəmanəti mükəmməl sayılmır.

Alınıb götürülən girovun müəyyən edilməsi haq­qında hökm təsdiq edir ki, girov qoyanla girov saxlayanın arasında borc və girovla əlaqədar mübahisə yarandıqda, son söz girov saxlayana məxsus olur, çünki onun haqqı daha çoxdur və bunun səbəbi də onun əlində qalan girovun onun hüquqlarının zəmanəti olmasıdır. Əgər son qərar ona məxsus olmasaydı, katibin və şahidlərin olmadığı bir şərait­də, girovsaxlayanın hüquqlarının qorun­ma­sına zəmanət verilə bilməzdi.

Tərəflər bir-birilərinə etibar etdikdə, onların hüquq­la­­rı­nı qoruyan zəmanət və şahidlər olmadan, müqavilə bağlamağa icazə verilir. Lakin belə hallarda onlar Allahdan layiqincə qorxmalıdırlar, çünki əks təqdirdə, almalı olaca­ğından məhrum ola bilər. Məhz buna görə, belə şəraitdə Allah maddi məsuliyyət daşıyan şəxslərə Ondan qorxmağı və ona saxlanmağa verilmiş əmlakı tam qaytarmağı əmr edir.

Bir nəfər başqa birisinə, onun dindarlığına və səda­qətliliyinə görə öz əmlakını etibar etdikdə, bu ona böyük şərəfdir və buna görə maddi məsuliyyət daşıyan şəxs ona saxlanmağa etibar edilmiş əmlakı iki səbəbə görə: məhz belə davranmağı əmr etmiş Allahın qarşısında və həm də öz mülkiyyətini saxlamağı etibar edərək ona verənin qarşısında öz borcunu yerinə yetirmək üçün tam qaytarmalıdır.

Şəriət qəti olaraq şahidliyi gizlətməyi qadağan edir və əgər, buna baxmayaraq, insan yenə də bunu edirsə, onda onun qəlbi – orqanizmin ən vacib orqanı – günaha bat­mış­dır. Bu onunla izah edilir ki, şəhadəti gizlətmək yalandan şəhadət verməyə bənzəyir və insanların hüququnun məhdud­laşdırılmasına və onların arasına qarşılıqlı münasibətlərin pozul­masına səbəb olur. Əgər insan belə bir günah iş tutursa, o, öz əməlinə görə məsuliyyət daşıyır, bu əməl digər tərəf qarşısında maddi məsuliyyət daşıyan şəxsin əməlidir.

Qeyd etmək lazımdır ki, girov götürməyə həm səfər zamanı və həm də daimi yaşayış yerində icazə verilir. Lakin şərh etdiyimiz ayədə ancaq səfər zamanı girovdan bəhs edilir, çünki məhz belə şəraitdə insanlar, adətən, katib və şahidlər tapa bilmirlər və girov qoymağa məcbur olurlar. Ayənin sonunda Allah, insanları ləyaqətli əqdlər bağlama­ları, zərərli əqdlərdən qorunmaları üçün onları ruhlandırmaq məqsədilə xatırladır ki, qulların bütün hərəkətləri Ona büs­bütün məlumdur.

ﭷ  ﭸ  ﭹ  ﭺ     ﭻ  ﭼ  ﭽﭾ  ﭿ  ﮀ  ﮁ  ﮂ   ﮃ  ﮄ    ﮅ   ﮆ  ﮇ    ﮈﮉ  ﮊ  ﮋ  ﮌ  ﮍ  ﮎ  ﮏﮐ   ﮑ  ﮒ  ﮓ     ﮔ  ﮕ  ﮖ 

 (2.284) “Göylərdə və yerdə nə varsa, Allahın­dır. Siz içərinizdə olanı üzə çıxarsanız da, gizlətsəniz də Allah buna görə sizi hesaba çəkəcək. O, istədiyini bağışlayar, istədiyinə də əzab verər. Allah hər şeyə qadirdir”.

Fövqəluca Allah göylərdə və yerdə Özünün hüdudsuz hakimiyyəti və Özünün hər şeyi əhatə edən elmi ilə qul­larının açıq-aşkar etdiklərini də və ürəklərində gizlətdik­lərini də bildiyini xəbər verir. Allah onları etdikləri əməl­lərinə görə hökmən cavab verməyə çağıracaq və ancaq kimi istəsə, onu da bağışlayacaq. Bu qullar, Rəbbi qarşısında töv­bə edənlər olacaqdır. Bununla əlaqədar Fövqəluca Allah buyu­rur: “Rəbbiniz ürəklərinizdə olanları çox yaxşı bilir. Əgər əməlisaleh olsanız, bilin ki, həqiqətən də, O, tövbə edən­ləri Bağışlayandır” (İsra, 17/25). Kimi də istəsə, Qüdrətli Allah əzabverici cəzaya məhkum edəcək. Bu bəd­bəxtlər, arası kəsilmə­dən qəlbən və cismən günah işlədərək Allaha itaətdən çıxmış kəslər olacaqlar.

Bu ayə, qəlbində pis fikirlər doğan, amma müvafiq əməllər etmə­yən və onlara uyğun pis sözlər danışmayan insanları Allahın bağışlayacağı haqqında hədislərə zidd deyil. İnsanın qəlbində ona xas olmayan və onun rədd etdiyi müxtəlif pis fikirlər ola bilər. Şərh olunan ayədə insanın qəlb­ində kök salmış təkcə qəti niyyətlərdən və sifətlərdən söhbət gedir ki, onların yaxşı və ya pis olması mümkündür.

Allah həmçinin bəyan edir ki, O, bütün varlıqlar üzərində haki­miyyət sahibidir və Onun qüdrətinin mükəm­məlliyi, istənilən məxluqla­rını məsuliyyətə cəlb etməyə, onları layiq olduqları ilə mükafatlandırmağa və ya cəza­landırmağa gücü çatmasında özünü göstərir.

ﮗ  ﮘ  ﮙ  ﮚ   ﮛ   ﮜ  ﮝ  ﮞﮟ  ﮠ      ﮡ  ﮢ  ﮣ  ﮤ   ﮥ  ﮦ  ﮧ  ﮨ  ﮩ  ﮪ  ﮫﮬ  ﮭ  ﮮ   ﮯﮰ  ﮱ  ﯓ  ﯔ  ﯕ  ﯖ 

 (2.285) “Peyğəmbər öz Rəbbindən ona nazil edilənə iman gə­tirdi, möminlər də. Hamısı Allaha, Onun mələk­lərinə, kitab­larına və elçilərinə iman gətirdilə: “Biz Onun elçiləri arasında fərq qoymu­ruq!” Onlar dedilər: “Eşitdik və itaət etdik! Ey Rəbbimiz! Səndən bağışlanma diləyirik, dönüş də yalnız Sənədir!”

ﯗ  ﯘ   ﯙ  ﯚ  ﯛ  ﯜﯝ  ﯞ  ﯟ  ﯠ  ﯡ  ﯢ  ﯣﯤ   ﯥ  ﯦ  ﯧ  ﯨ    ﯩ  ﯪ  ﯫﯬ  ﯭ  ﯮ  ﯯ   ﯰ   ﯱ  ﯲ    ﯳ    ﯴ  ﯵ  ﯶ  ﯷﯸ  ﯹ  ﯺ   ﯻ  ﯼ  ﯽ    ﯾ  ﯿ  ﰀﰁ  ﰂ  ﰃ  ﰄ   ﰅ  ﰆﰇ   ﰈ  ﰉ  ﰊ  ﰋ  ﰌ  ﰍ  ﰎ  

 (2.286) “Allah hər kəsi yalnız onun qüvvəsi çatdığı qədər mü­kəlləf edir. Hər kəsin qazandığı xeyir yalnız onun özünə, qazandığı şər də yalnız öz əleyhinədir. “Ey Rəbbimiz unutsaq və ya xəta etsək bizi cəzalandırma! Ey Rəbbimiz, bizdən əvvəlkilərə yüklədiyin kimi bizə də ağır yük yükləmə! Ey Rəbbimiz, gücümüz çatmayan şeyi daşımağa bizi vadar etmə! Bizi əfv et, bizi bağışla və bizə rəhm et! Sən bizim Himayədarımızsan! Kafirləri məğlub etməkdə bizə yardım et!”

Peyğəmbərin (s.ə.s.) bir səhih hədisində rəvayət edilir ki, gecə bu iki ayəni oxumaq şərdən qorunmaq üçün bəs edər. Bunun səbəbi isə onların mübarək mənalarındadır. Bu surənin əvvəlki ayələrinin birində Allah insanları imanın bütün əsas müddəalarını qəbul etməyə dəvət edir: “Deyin: “Biz Allaha, bizə nazil olana, İbrahimə, İsmailə, İshaqa, Yaqu­ba və onun nəslinə nazil olana, Musa və İsaya verilənlərə, özlərinin Rəbbi tərəfindən peyğəmbər­lərə verilən­lərə iman gətirdik. Biz onların arasında fərq qoy­muruq. Biz yalnız Ona təslim olan­larıq!” (Bəqərə, 2/136). Allah bu ayədə bildirir ki, Elçi (s.ə.s.) və möminlər dinin bu əsaslarına iman gətirdilər, bütün elçilərə və bütün kitablara iman gətirdilər. Onlar Kitabın bir hissəsini qəbul edib, digər hissəsini inkar edənlərə və ya bəzi elçiləri qəbul edib, digərlərini rədd edənlərə bənzəmədilər. Həqiqətən təhrif olunmuş dinlərin ardıcılları isə məhz belə edirlər.

Allahın Elçisinin (s.ə.s.) adının çəkilməsi ilə yanaşı möminlərin xatırlanması onlar üçün böyük şərəfdir. Bu ona dəlalət edir ki, Allahın Elçisinə (s.ə.s.) aid olan dini hökmlər onun ardıcıllarına da şamil edilir. O, bu hökmləri ən mü­kəm­məl surətdə yerinə yetirmiş və bu sahədə bütün mö­minləri və hətta Allahın digər elçilərini də ötüb keçmişdir.

Sonra, Allah bildirir ki, möminlər belə deyirlər: “Eşitdik və itaət etdik! Ey Rəbbimiz! Səndən bağışlanma diləyirik, dönüş də yalnız Sənə­dir!” Onlar Peyğəmbərin (s.ə.s.) Quranda və Sünnədə onlara gətir­diklərini bütövlüklə əməl etməyi öhdələrinə götürürlər. Onlar dini qanun­ları səmimi qəlblə qəbul edərək və can-başla onlara itaət edərək qulaq asırlar, onların sözləri isə Allah qarşısında mütilik ifa­də edir və dini vəzifələrini yerinə yetirməkdə onlara kö­mək göstərilməsi xahişini və fərz hökmləri yerinə yeti­rərkən yol verdikləri qüsurlarının və törətdikləri günahlarının bağış­lanmasını nəzərdə tutur. Onlar Allaha müti halda dua edir və bu dua onlara fayda verir; Fövqəluca Allah Öz Peyğəmbərinin (s.ə.s.) sözü ilə: “Mən bunu artıq etmişəm!” deyə, ona cavab veribdir.

Allah bu duaları, əsasən, hökmən qəbul edir və on­ları ayrı-ayrı din­darlardan isə bir şərtlə, belə duaların qəbu­luna maneə olan amillərin olma­ması şərti ilə qəbul edir. Allah müsəlmanları, səhvən və ya unutqanlığı nəticəsində yol verdikləri hərəkətlərə görə məsu- liyyətə çəkmir. Allah İslam şəriətini çox yüksək dərəcədə asanlaşdırmış və müsəlmanları, on­lardan əvvəlki millətləri yüklədiyi kimi ağır yüklə və vəzifələrlə yük­ləmir. Allah müsəl- manlara, on­la­rın imkanlarını aşan vəzifələr yerinə yetirməyə hökm ver­məmiş, xətalarını onlara bağışlamış, onlara rəhm edərək kafirlər üzərində qələbə çalmağı əta etmişdir.

Biz, Fövqəluca Allahdan Onun gözəl adları və sifətləri va­sitəsilə, dininin tələblərini yerinə yetirməyi bizə öyrədər­kən bizə göstərdiyi mərhəməti vasitəsilə xahiş edirik ki, bu dua­la­­rımızı həyata keçirsin, Muhəmməd Peyğəmbərin (s.ə.s.) vasitəsilə bizə verdiyi vədini icra etsin və bütün mömin müsəlmanların işlərini qaydaya salsın.

Bu vəhydən bir sıra mühüm qaydalar çıxır. Onlardan ən birincisinə uyğun olaraq dini vəzifələri asanlaşdırmaq və bütün dini məsələlərdə müsəlmanları sıxıntıdan xilas etmək lazımdır. Digər qayda öyrədir ki, əgər insan ibadət ayinlə­ri­nin icrası zamanı Allah qarşısında səhvən və ya unutqanlığı üzündən vəzifələrini pozarsa, bağışlanmağa layiqdir. Əgər bu səbəblərə görə o, vəzifələrini məxluqlar qarşısında poz­muşsa, onda o, alçaldılmağa və qınanmağa layiq sayılmır. Lakin onun səhvi və ya unutqanlığı insanların ölümünə və ya əmlakın məhvinə səbəb olduqda, o, məsuliyyət daşıyır, çünki insanın başqa insanların həyatına və ya əmlakına nə qərəzlə, nə səhvən və nə də unutqanlığı üzündən qəsd etmək haqqı yoxdur.