Ə.Səədi. Təfsir. I c. 2.238 - 2.257 - ci ayələr

ﭑ  ﭒ  ﭓ  ﭔ  ﭕ  ﭖ  ﭗ   ﭘ  ﭙ 

(2.238) “Namazları və (günortadan sonrakı) orta namazı qoru­yun və Allah qarşısında mütiliklə durun”.

Fövqəluca Allah bütün namazları və xüsusilə, günortadan sonrakı namazı (əsr) müntəzəm və qüsursuz qılmağı əmr edir. Namazlara qayğı ilə yanaş­maq dedikdə, onları müəyyən olunmuş vaxtlarda qılmaq, onların şərtləri­nin və rüknlərinin dəqiqliklə yerinə yetirilməsi, namaz oxunarkən mütilik və bütün fərz və sünnələrin qılınması nəzərdə tutulur.

Əgər insan qıldığı namazlara qayğı ilə yanaşırsa, o, hökmən bütün digər ibadət ayinlərini də nöqsansız icra edir və yaramaz, qınanılan hərəkətlərdən çəkinir. Xüsusilə bu, namazı mükəmməl qılan, Allah qarşısında itaətkarlıqla dayanan şəxslərə aiddir. Belə insan Allah xatirinə səmimi namaz qılır, Onun qarşısında əyilir, çünki “qunut” sözü (burada “itaət”, “mütilik”) “Allah qarşısında mütilik hissi ilə uzun müddət ibadət etməkdir”.

ﭚ  ﭛ  ﭜ  ﭝ   ﭞﭟ  ﭠ  ﭡ    ﭢ  ﭣ  ﭤ      ﭥ  ﭦ  ﭧ  ﭨ  ﭩ   ﭪ 

(2.239) “Əgər nədənsə qorxsanız, namazınızı ayaq üstə və ya mi­nik üzərində qılın. Təhlükə sovuşduqda isə Allahı, sizə bilmədik­lə­ri­nizi necə öyrədibsə, o cür yad edin!”

Bu ayədə namaz qılanın məhz nədən ehtiyat etməsi xatırlan­ma­dığına görə, ayə çox geniş məna kəsb edir. Əgər insan düşmənlərindən, vəhşi heyvanlardan və ya mövcud təhlükəli şəraitin ona zərər vura bil­məsindən qorxarsa, onda ona ayaq üstdə və minik üzərində namaz qılmağa icazə verilir. O, at, dəvə üstündə və ya istənilən nəqliyyat vasitəsində namaz qıla bilər, həm də onun üzünü Kəəbəyə tərəf tutması vacib deyil. Belə namaz qılınmasına təhlükə zamanı yol verilir, çünki müsəlman təhlükəsizlik şəraitində namazı bütün qaydalara uyğun qılma­lıdır.

“Allahı təhlükəsizlikdə olanda zikr edin” hökmü – namazı layi­qincə qılmağı, göstərdiyi mərhəmətinə görə Allaha həmd edərək tez-tez xatırlamağı nəzərdə tutur. Allah Öz qullarına lütf­karlıq edərək onlara xoş­bəxtliklərinin və müvəffəqiyyətlərinin rəhni olan bilikləri öyrətmişdir.

Bu ayə biliyin üstünlüyünü göstərir və təsdiq edir ki, Allah insana onun əvvəl bilmədiyi şeyləri öyrədir və buna görə o, Rəbbini tez-tez xatırlamalıdır. Ondan aydın olur ki, Allahın adının tez-tez çəkilməsi yeni biliklərin əldə edilməsinə gömək göstərir, çünki bəxş etdiyi nemətlərinə görə Ona yönəldilən minnətdarlıq həmin nemətlərin dəfələrlə artmasına səbəb olur.

ﭫ  ﭬ  ﭭ  ﭮ  ﭯ  ﭰ   ﭱ  ﭲ  ﭳ  ﭴ  ﭵ  ﭶﭷ  ﭸ  ﭹ   ﭺ  ﭻ  ﭼ  ﭽ  ﭾ  ﭿ  ﮀ  ﮁ  ﮂ   ﮃﮄ  ﮅ  ﮆ   ﮇ  ﮈ 

(2.240) “Sizlərdən ölən və zövcələr qoyub gedən kimsələr zövcələrinə, bir ilin tamamınadək evlərindən çıxarılmamaq şərtilə, baxılmasını vəsiyyət etməlidirlər. Əgər onlar öz istəkləri ilə çıxıb getsələr, şəriətlə müvafiq qayda üzrə özləri barəsində etdiklərinə görə sizə günah gəlməz. Allah Qüdrətlidir, Müdrikdir”.

Quranın əksər təfsirçiləri hesab edirdilər ki, bu ayə Fövqəluca Allahın: “Sizlərdən ölənlərin qoyub getdiyi zövcələr dörd ay on gün gözləmə­lidirlər...” (Bəqərə, 2/234) ayəsi ilə ləğv edilmişdir. Bu şərhə müvafiq olaraq, əvvəlcə dul qadınlara tam bir il gözləmək əmr olunmuşdu və sonradan o, dörd ay on gün gözləmək ayəsi ilə ləğv edilmişdir. Bu alimlərin rəyinə görə, ləğv edən ayə nazil olma vaxtına görə deyil, ancaq Qurandakı düzülüşünə görə ləğv olunandan əvvəl yerləşə bilər, çünki ləğv olunan dini hökmün (nəsx) vacib şərti – ləğv edən hökmün ondan sonra nazil edilməsidir. Lakin bu rəy inandırıcı dəlillərlə təsdiq olunmur.

Əgər bu iki ayə üzərində düşünsək, onda aydın olar ki, ən etibarlı rəyin tərəfdarları hesab edirlər ki, birinci ayə qadına, məcburi qaydada, dörd ay on gün ərzində gözləməsini əmr edirsə,  sonrakı ayə mərhumun qohumlarına yönəldilmiş öyüd-nəsihətdən ibarətdir. Bunun əsasında onlar dul qadına tam bir il ərzində öz yanlarında yaşamağa icazə verməyə borcludurlar ki, qadın təsəlli tapsın və onlar da öz mərhum qohumuna bu minvalla xeyirxahlıqlarını göstərə bilsinlər. Bu o deməkdir ki, Allah Özü mərhum ərin qohumlarına onun dul zövcəsinə yaxşı münasibət göstərmə­lərini və onu zəruri olan vəsaitlə təmin etmələrini və ərinin evindən qovmamalarını tapşırır.

Dul qadın istəyərsə, mərhum ərinin evində tam bir il ərzində qala bilər. Əgər istəməsə, onda o, matəm saxlama müddəti qurtaran kimi, onun evini tərk edə, gözəl paltarlar geyə və bəzək şeyləri taxa bilər. Bu zaman dul qadın özünü ləyaqətlə aparmalı, dinin hədlərini aşmamalı və adətləri pozmamalıdır.

Bu ayənin sonunda Allah Öz qüdrətinin və müdrikliyinin kamil­liyini təcəssüm etdirən əzəmətli adlarını xatırladır. Onların hər biri gerçək və yerində xatırlanmışdır.

ﮉﮊ ﮋ ﮍ  ﮎ  ﮏﮐ 

(2.241) “Boşanmış qadınlara şəriətə müvafiq qayda üzrə yaxşılıq etmək lazımdır. Bu, müttəqilər üçün bir borcdur”.

Öncəki ayədə dul qadınların maddi təminatı barədə xatırladıldıqdan sonra, Fövqəluca Allah bildirir ki, boşanmış arvadlar da həmçinin öz sabiq ərlərinin himayəsində qalırlar və onlar öz imkanlarına və tələbatlarına uyğun olaraq həmin qadınları maddi vəsaitlə təmin etməlidirlər. Təqvalı qullar bu vəzifələrini ona görə yerinə yetirirlər ki, boşanmış arvadların maddi təminatı təqvalılığın vacib və ya bəyənilən tələblərindən biridir.

Biz yuxarıda, ər, mehrin ölçüsünün müəyyənləşdirilməsinə və cinsi yaxınlıq etməsinə qədər nikahlandığı zövcəsi ilə boşandıqda, qadına çatacaq maddi mükafat barədə xatırlatmışdıq. Qeyd etmişdik ki, bu mükafat ərin maddi vəziyyətindən asılıdır. Biz həm də yada salmışdıq ki, əgər boşanma, mehrin məbləği müəyyən ediləndən sonra, lakin ər-arvad yaxınlıq etməmişdən öncə baş vermişsə, onda qadına mehrin yarısı verilməlidir.

Əgər onlar evlilik həyatına başlamışlarsa, onda ər boşanmadan sonra, ayrıldığı zövcəsini maddi cəhətdən təmin etməlidir. Alimlərin əksəriyyətinin rəyinə görə, bu hökm bəyəniləndir, amma bəziləri onu vacib sayırlar, çünki Allah bunu təqvalı qulların vəzifəsi adlandırır. İstənilən vəzifə, əksi sübut edilməyənə qədər, xüsusilə, əgər o, təqvalıların vəzifəsi adlandırılmışdırsa,  məcburi sayılmalıdır. Axı, Allahdan qorxmaq xisləti özü vacib ehkamlardandır.

ﮑ  ﮒ       ﮓ  ﮔ  ﮕ  ﮖ  ﮗ  ﮘ 

 (2.242) “Allah Öz ayələrini sizə belə bəyan edir ki, bəlkə başa düşəsiniz”.

Fövqəluca Allah ər-arvada aid olan mühüm qanunlarını izah etdikdən sonra, onların aydınlığını və ağıllı insanların tələblərinə tamamilə uyğun gəldiyini vurğulayaraq, onları tərifləyir. Allah onları qullarına ona görə izah edir ki, onlar hökmlərin mənalarını dərk edə bilsinlər, nazil edilmiş qanunları yadda saxlasınlar, onların əhəmiyyətini və vacibliyini anlasınlar və işlərində istifadə etsinlər. Sadalanan əməllərdən hər biri insanın idrak sahibi olduğunu təsdiq edir.

ﮙ  ﮚ  ﮛ   ﮜ    ﮝ  ﮞ  ﮟ  ﮠ  ﮡ  ﮢ  ﮣ  ﮤ    ﮥ  ﮦ   ﮧ  ﮨ  ﮩ  ﮪﮫ  ﮬ  ﮭ  ﮮ   ﮯ   ﮰ   ﮱ  ﯓ  ﯔ    ﯕ  ﯖ  ﯗ  ﯘ  

(2.243) “Minlərlə olduqları halda ölüm qorxusundan yurdla­rın­dan didərgin düşüb gedən­ləri görmədinmi? Allah onlara: “Ölün!” – dedi. Sonra isə onları diriltdi. Doğru­dan da, Allah insanlara qarşı lütfkardır, lakin insanların çoxu buna şükür etmir”.

Məgər sən İsrail oğullarının başına gəlmiş qəribə bir hekayəti eşitməmisənmi? Onlar ölümdən dəhşətə gələrək, vəba xəstəliyinə düçar olmuş yurdlarını tərk etdilər. Lakin bu qaçqınlıq onlara ehtiyat etdiklərin­dən xilas olmağa kömək göstərmədi. Allah onların taleyini onların arzu etdiklərinin tam əksi olaraq təyin etdi və onların hamısını bir nəfər kimi öldürdü. Sonra Allah rəhm edərək onları həyata qaytardı. Ola bilsin ki, Quran şərhçilərinin əksəriyyətinin hesab etdiyi kimi, bu, peyğəmbərlərdən birinin duası sayəsində edilmişdi, amma, bəlkə də, başqa səbəbə görə baş vermişdir.

İstənilən halda, gerçəkləşmiş hadisə Allahın mərhəməti idi. O, heç vaxt insanları Öz lütfü ilə himayə etməsinə fasilə vermir. Bu hadisə İsrail oğullarını Ona minnətdarlıqlarını bildirməyə yönəltməli, göstərilən iltifatı onlara bəyəndirməli idi. Bundan sonra isə onlar bu hadisədən istifadə edərək, Allahın mərhəmətinə nail olmalı idilər. Lakin o insanların əksə­riyyəti Ona layiqincə minnətdarlıqlarını bildirmədilər.

Bu hekayət ona dəlalət edir ki, Allah hər şeyə qadirdir. Ayədə diril­mənin gerçəkliyini təsdiq edən inandırıcı möcüzə təsvir edilir. Bu hekayət məşhur idi və İsrail oğullarının çoxu onu bir nəsildən digərinə ötürürdülər. Buna görə də, Fövqəluca Allah bu hekayəti, ayənin nazil olduğu insanlara yaxşı məlum olan bir hadisə kimi təqdim edir.

Belə bir rəy də var ki, İsrail oğulları düşmənlərlə rastlaşmaqdan ehtiyat edərək, qorxaqlıq göstərmiş və evlərini tərk etmişdilər. Bu şərh, Allahın sonrakı ayələrdə müsəlmanlara döyüşmək haqqında verdiyi əmri ilə təsdiq olunur və O, bildirir ki, İsrail oğulları (döyüşdən qaçdıqlarına görə) öz mənzillərindən məhrum olaraq oğullarından ayrı düşdülər.

Hər iki təfsiri nəzərə alaraq, demək olar ki, bu ayə cihada dəvət edir və onda iştirak etməkdən boyun qaçırmaqdan çəkindirərək bəyan edir ki, insanlar qaçmaqla ölümdən xilas ola bilməzlər. Digər ayədə isə deyilir: “Sonra O, bu qəm-qüssənin ardınca sizə bir təskinlik – bir qisminizi bürüyən mürgü nazil etdi. O biri qisminiz isə öz canlarının hayına qal­dı. Onlar: “Bu işdə bizim üçün bir xeyir varmı?” – deyə Allah ba­rə­sində haqsız olaraq, cahiliyyə dövründəkinə bənzər düşüncələrə qa­pıldılar. De: “Bütün işlər Allaha aiddir!” Onlar sənə bildirmə­dik­lərini öz içərilərində gizlədir: “Əgər bu işdə bizim üçün bir xeyir olsaydı, elə buradaca öldürülməzdik” – deyirlər. De: “Əgər siz evlə­rinizdə olsaydınız belə, öldürülməsi qabaqcadan müəyyən edilmiş kimsələr yenə çıxıb öləcəkləri yerlərə gedərdilər. Allah sizin kökslə­rinizdə olanları sınamaq, qəlblərinizdə olanları təmizləmək üçün belə etdi. Allah kökslərdə olanları bilir” (Ali-İmran, 3/154).

ﯙﯚﯛﯜﯝ  ﯞ  ﯟ  ﯠ  ﯡﯢ  

 (2.244) “Allah yolunda vuruşun və bilin ki, Allah Eşidəndir, Biləndir!”

Allah müsəlmanlara Onun yolunda, öz həyatını riskə ataraq və malını qurban verərək döyüşməyi tapşırır, çünki bu iki şərti yerinə yetir­mə­dən müqəddəs müharibə mümkün deyil. Allah cihad zamanı müsəlmanları səmimi olmağa çağırır və ancaq Allahın Sözünü ucaltmaq üçün döyüşmək lazımdır, axı O, istənilən sözü, hətta o, pıçıltı ilə deyilsə belə, eşidir və insanların ürəklərində gizlətdikləri bütün xeyirxah və yaramaz fikirlərini bilir. Əgər Allahın yolunda döyüşən mücahid bilsə ki, O – Eşidən və Biləndir, onda o, müharibənin çətinliklərinin öhdəsindən asanlıqla gələ bilər. Mücahidə məlumdur ki, Onun xatirinə dəf etdikləri məhrumiyyətləri Allah görür və hökmən onları Öz yardımı və mərhəməti ilə mükafatlan­dıra­caqdır.

ﯣ  ﯤ  ﯥ  ﯦ  ﯧ  ﯨ  ﯩ  ﯪ  ﯫ  ﯬ   ﯭﯮ  ﯯ  ﯰ  ﯱ  ﯲ  ﯳ  ﯴ  

 (2.245) “Kim Allaha gözəl bir borc versə (ma­lın­dan Allah yolunda xərcləsə), O da onun üçün bunu qat-qat artırar. Allah kimi­sinin ruzisini azaldar, kimisinin ruzisini də artırar. Siz Ona qaytarı­lacaqsınız”.

Allah yolunda malını sərf etmək kimi son dərəcə gözəl bir çağırış üzərində yaxşı-yaxşı fikirləş! İnsan ianə verərkən sanki Allaha borc verir. Allah bu borcu dəfələrlə artıracağına və quluna qaytaracağına vədə verir. Bununla əlaqədar Fövqəluca Allah buyurur: “Mallarını Allah yolunda xərclə­yənlərin məsəli yeddi sünbül verən bir toxumun məsəlinə bənzəyir ki, sünbüllərin hər birində  yüz ədəd dən vardır. Allah dilədiyi kimsənin mükafatını artırar. Allah hər şeyi Əhatəedəndir, Biləndir” (Bəqərə, 2/261).  

İnsanı sədəqə verməkdən çəkindirən ən böyük amil onun dilənçi kökünə düşmək qorxusu olduğu üçün, Fövqəluca Allah yada salır ki, zənginliyin və kasıblığın sərəncamçısı təkcə Odur. O, dilədiyinə kasıbçılıq qismət edir, dilədiyinə də Öz səxavətini əta edir. Əgər bir adam Allah xatirinə öz malını bağışlamaq istəyərsə, dilənçilikdən, kasıbçılıqdan ehtiyat edərək və malının hədər yerə batacağını düşünərək ləngiməməlidir. Bütün qullar Allaha qayıdacaqlar və onda sədəqə paylayan və xeyirxah işlər görən möminlər mükafatlarını, ehtiyac olduğu məqamda, bütövlüklə tapacaqlar. Bu onlara elə bir güclü təsir göstərəcək ki, onu sözlə təsvir etmək müm­kün deyil.

Gözəl borc dedikdə, sədəqə paylayan zaman büruzə verilən gözəl keyfiyyətlər nəzərdə tutulur. Bunun üçün insan təmiz niyyətə malik ol­malı, öz malını həqiqətən ehtiyacı olanlara səmimiyyətlə paylamalı, sədəqə verdiyi şəxslərə minnət qoymamalı, onları incitməməli və müka­fatını məhv edən və ya azaldan günah əməllərə yol verməməlidir.

ﭑ  ﭒ  ﭓ  ﭔ  ﭕ  ﭖ  ﭗ   ﭘ  ﭙ  ﭚ  ﭛ  ﭜ   ﭝ    ﭞ  ﭟ  ﭠ  ﭡ  ﭢ  ﭣ  ﭤ  ﭥﭦ  ﭧ   ﭨ  ﭩ  ﭪ  ﭫ  ﭬ  ﭭ  ﭮ  ﭯﭰ   ﭱ  ﭲ  ﭳ  ﭴ  ﭵ  ﭶ  ﭷ  ﭸ  ﭹ  ﭺ   ﭻ  ﭼ  ﭽﭾ  ﭿ  ﮀ      ﮁ  ﮂ  ﮃ   ﮄ  ﮅ  ﮆﮇ  ﮈ  ﮉ  ﮊ  ﮋ 

(2.246) “Musadan sonra İsrail oğullarından bir dəstəni (onların başına gələnləri) bilmirsənmi? O zaman onlar öz peyğəmbərlərinə dedilər: “Bizə bir hökmdar təyin et ki, Allah yolunda vuruşaq!” O dedi: “Sizə vuruşma vacib edilsə, ola bilsin ki, vuruşma­yası­nız?” On­lar dedilər: “Madam ki, biz yurdumuzdan çıxarılmışıq və övladları­mızdan ayrıl­mışıq, onda nə üçün Allah yolunda vuruşmayaq?” Vu­ruşmaq onlara vacib edildikdə isə onlardan az bir qismi istisna olmaqla hamısı döyüşdən üz çevirdilər. Allah zalımları tanıyır”.

Fövqəluca Allah müsəlmanlara bu əhvalatı danışır ki, onlar özləri üçün ondan faydalı nəticələr çıxartsınlar, cihad etsinlər və onda iştirak etmək­dən boyun qaçırmasınlar, çünki insan səbirli olanda onu həm bu dünyada və həm də Axirətdə tərifə layiq aqibətləri vardır. Əgər o, öz vəzifələrini yerinə yetirməkdən üz döndərirsə, həm bu dünyada və həm də gələcək həyatda zərərdə olacaqdır.

Fövqəluca Allah bildirir ki, İsrail oğullarının hörmət edilən ağsaqqalları inadla tələb edirdilər ki, cihad elan olunsun və öz peyğəmbərlərindən də xahiş edirdilər ki, bu məsələdə mübahisə düşməməyi və xalqın ona layiqincə tabe olması və onunla söz güləşdirməməyi üçün onlara bir hökmdar təyin etsin. Peyğəmbər ehtiyat edirdi ki, onun qəbilədaşlarının tələbi boş bəyanat olsun və onların ardıyca heç bir xeyirxah əməl edilməsin və buna görə də öz xalqından soruşur ki, onlar nə dərəcədə qəti qərara gəliblər. İsraillilər vəzifələrini layiqincə yerinə yetirəcəklərinə söz verdilər və bildirdilər ki, onlardan hər biri müqəddəs müharibədə iştirak etməyə borcludur, çünki məhz bu yolla mənzillərini qaytara və vətənlərinə qayıda bilərlər.

ﮌ   ﮍ  ﮎ  ﮏ  ﮐ  ﮑ  ﮒ  ﮓ  ﮔ  ﮕﮖ   ﮗ  ﮘ  ﮙ  ﮚ  ﮛ  ﮜ  ﮝ  ﮞ  ﮟ     ﮠ  ﮡ  ﮢ  ﮣ  ﮤ  ﮥﮦ  ﮧ  ﮨ    ﮩ  ﮪ   ﮫ  ﮬ  ﮭ  ﮮ  ﮯ  ﮰﮱ  ﯓ   ﯔ  ﯕ  ﯖ  ﯗﯘ  ﯙ  ﯚ  ﯛ  ﯜ  

(2.247) “Peyğəmbərləri onlara dedi: “Allah Talutu sizə höküm­dar təyin etdi!” Onlar dedilər: “O necə bizə hökmdar ola bilər ki, biz hökmdarlığa ondan daha çox layiqik və ona heç böyük var-dövlət də verilməmişdir”. O dedi: “Allah sizin üzərinizə onu hökmdar seçdi, elm və bədəncə onun gücünü artırdı. Allah Öz mülkünü istədiyi kəsə verir. Allah hər şeyi Əhatəedəndir, Biləndir”.

Peyğəmbər Talutu israillilərin hökmdarı təyin etdi. Ona tapşırıl­mışdı ki, İsrail oğullarının müqəddəs müharibəsinə başçılıq etsin, çünki onu ləyaqətli rəhbər olmadan aparmaq mümkün deyil. İsraillilər Talutun təyinatına təəccüblənmişdilər, çünki onların arasında şan-şöhrətli nəsillər­dən olan çoxlu hörmətli və böyük sərvət sahibi olan kişilər var idi. Belə olduqda, peyğəmbər Talutun onlar üçün Allah tərəfindən seçildiyini, Allahın ona siyasət sahəsində elm və böyük fiziki qüvvə bağışladığını xəbər verdi. Bu iki keyfiyyət insanın cəsarətli, igid və xalqı idarə etmək qabiliyyətinə malik olduğunu müəyyənləşdirir. Xalqının rəhbərinin varlı olması, nəslində şahların və ya qəbilə başçılarının olması qətiyyən vacib şərt deyil. Fövqəluca Allah istədiyinə hakimiyyət verir.

ﯝ  ﯞ  ﯟ  ﯠ  ﯡ  ﯢ  ﯣ  ﯤ   ﯥ  ﯦ  ﯧ  ﯨ  ﯩ  ﯪ  ﯫ   ﯬ  ﯭ  ﯮ  ﯯ  ﯰ  ﯱ  ﯲﯳ   ﯴ  ﯵ  ﯶ  ﯷ  ﯸ  ﯹ  ﯺ             ﯻ  ﯼ  

(2.248) “Peyğəmbərləri onlara dedi: “Onun hökmdarlığının əla­məti sizə bir sandığın gəlməsidir. Onun içərisində Rəbbinizdən bir təskinlik, Musanın ailəsindən və Harunun ailəsindən qalan bəzi şeylər vardır. Onu mələklər gətirəcək. Əgər siz möminsinizsə, bu sizin üçün bir dəlildir”.

Alicənab peyğəmbər Talutun rəhbər üçün zəruri olan istedadı və gözəl keyfiyyətləri haqqında danışmaqla qane olmadı. O dedi ki, Talutun hakimiyyətinin dəlili, mələklərin nazil olaraq, Qüdrətli Rəbdən sülh və əmin-amanlıq sandığını gətirmələri olacaqdır. Bu sandıq israillilərin düş­mənləri tərəfindən ələ keçirilmişdi və onda Musanın və Harunun ailə­lərindən sonra qalan şeylər saxlanılırdı.

İsraillilər möcüzəni öz gözləri ilə görənə qədər Talutun həqiqətən gözəl əxlaqi keyfiy­yət­lərə malik olması və onu Allahın peyğəmbərinin (ə.) sözü ilə Allahın Özünün təyin etməsi onları razı salmamışdı. Amma onu gördükdən sonra onlar itaət etməyə razılaşdılar və Allahın iradəsinə tabe oldular.

ﭑ  ﭒ  ﭓ  ﭔ   ﭕ  ﭖ      ﭗ  ﭘ    ﭙ       ﭚ  ﭛ  ﭜ  ﭝ  ﭞ  ﭟ  ﭠ  ﭡ  ﭢ    ﭣ  ﭤ    ﭥ  ﭦ  ﭧ  ﭨﭩ  ﭪ  ﭫ  ﭬ    ﭭ   ﭮﭯ  ﭰ  ﭱ  ﭲ  ﭳ  ﭴ  ﭵ   ﭶ   ﭷ  ﭸ  ﭹ  ﭺ  ﭻ  ﭼﭽ  ﭾ  ﭿ    ﮀ  ﮁ  ﮂ  ﮃ  ﮄ  ﮅ  ﮆ  ﮇ   ﮈ  ﮉ  ﮊ  ﮋ  ﮌﮍ  ﮎ  ﮏ  ﮐ  ﮑ  

(2.249) “Talut qoşunla birlikdə döyüşə yola düşdükdə əsgər­lərinə dedi: “Allah sizi bir çayla imtahan edəcək. Kim ondan içsə, məndən deyildir. Bir ovuc götürən istisna olmaqla, kim ondan dad­masa, o, məndəndir”. Onların az bir qismi istisna olmaqla hamısı on­dan su iç­dilər. Talut onunla olan möminlərlə birlikdə çayı keçdikdən sonra bə­ziləri dedilər: “Bu gün bizim Caluta və onun qoşununa gücümüz çat­mayacaq”. Allahla qarşılaşacaqlarını yəqin bilənlər isə dedilər: “Ne­çə-neçə az saylı dəstələr Allahın izni ilə çox saylı dəstələrə qalib gəl­mişdir!” Allah səbir edənlərlədir”.

ﮒ  ﮓ  ﮔ  ﮕ  ﮖ  ﮗ  ﮘ    ﮙ  ﮚ  ﮛ  ﮜ  ﮝ  ﮞ  ﮟ     ﮠ  ﮡ 

(2.250) “Onlar Calutun və onun qoşununun qarşısına çıxdıqda dedilər: “Ey Rəbbimiz! Bizə səbir ver, qədəmlərimizi möhkəmlət və kafir qövmə qələbə çalmaqda bizə kömək et!”

Talut İsrail xalqının rəhbərliyini qəbul edərək böyük bir ordu topladı, döyüşçülər arasında vəzifələrini böldü və düşmənlə görüşə getdi. O, İsrail oğullarının zəifliyini və niyyətlərində qətiyyətsiz olduqlarını hiss edirdi və başa düşürdü ki, mətin döyüşçüləri döyüşdən boyun qaçırmağa hazır olanlardan ayırmalıdır. Məhz onda Talut elan etdi: “Allah keçməli olacağınız çayın sahilində sizi sınayacaqdır. Siz içməli suya güclü ehtiyac hiss edəcəksiniz. Amma sizlərdən kim o sudan içsə mənim ardımca gəlməsin, çünki onun rəftarı səbirsiz olduğunu təsdiq edəcək. Kim ki, mənə sadiq qalarsa, səbir edib çayın suyundan içməsə, ona mənimlə yolumuzu davam etdirməyə icazə veriləcək. Mən, təkcə bir ovuc su götürənləri bağışlayaram”.

İsraillilər çayın sahilinə çatanda doğrudan da bərk susuzlamışdılar və onların əksəriyyəti suya atılıb içməyə başladılar. Ancaq onların çox azı səbir edib su içmədilər.

Talut və onunla bərabər iman gətirənlər çaydan çıxdıqda, adamlar dedilər: “Bu gün bizim Caluta və onun qoşununa gücümüz çatmayacaq!” Ehtimal ki, bu sözləri deyənlər döyüşdən qaçmaq istəyənlərdi. Ola da bilər ki, bunu deyənlər Talutla birgə çayın o tayına çıxanlar idi.

Əgər bunu deyənlər döyüşdən yayınan israillilər idisə, onda onlar bununla özlərini doğrultmağa çalışırdılar. Ya da onlar Talutla birlikdə çaydan keçən döyüşçülər tərəfindən deyilmişdisə, bu o demək idi ki, onların bəziləri ruhi zəiflik hiss etmişdilər. Buna baxmayaraq mətanətli iman sahibləri onların ruhunu möhkəmlətmiş və onları mübarizəni davam etdirməyə ruhlandırmışdılar. Onlar demişdilər: “Neçə-neçə az saylı dəstə­lər Allahın izni ilə çox saylı dəstə­lərə qalib gəlmişdir! Allah həmişə köməyi və qələbə bəxş etməsi ilə Özünün səbirli qullarının yanındadır”. Bu sözlər israilliləri səbirli olmağa səslədi və onlar Calut və onun qoşunu ilə döyüşə qətiyyətlə yönəldilər.

ﮢ  ﮣ  ﮤ  ﮥ   ﮦ  ﮧ  ﮨ  ﮩ  ﮪ  ﮫ   ﮬ  ﮭ  ﮮﮯ  ﮰ  ﮱ  ﯓ  ﯔ  ﯕ   ﯖ  ﯗ  ﯘ  ﯙ  ﯚ  ﯛ   ﯜ  ﯝ  ﯞ  ﯟ 

(2.251) “Möminlər Allahın izni ilə onları dar­madağın etdilər. Davud Calutu öldürdü. Allah ona hökmranlıq və hikmət verdi, ona istədiyini öyrətdi. Əgər Allah insanların bəzilərini digərləri ilə dəf etməsəydi, yer üzü fəsada uğrayardı. Lakin Allah aləmlərə qarşı lütfkardır”.

Davud Calutu öldürdü və israillilər düşmən üzərində qələbə çaldı­lar. Allah Davuda peyğəmbərlik, hakimiyyət, faydalı biliklər, hikmət və səlis danışmaq qabiliyyəti bəxş etdi. Bunları yada saldıqdan sonra Fövqəluca Allah cihadın faydasını izah edərək, buyurur ki, əgər Allahın iradəsi ilə bəzi adamlar başqalarının qarşısını almasaydılar, onda yer üzündə kafirlər,  günah­karlar, cinayətkarlar və mürtədlər hökmranlıq edərdilər. Onda orada hərc-mərclik başlayardı. Lakin Allah qullara lütfkarlıq göstərərək mömin­ləri və İslamı Öz qanunları və Öz qədəri vasitəsi ilə kafirlərdən qorudu.

ﯠ  ﯡ  ﯢ   ﯣ  ﯤ  ﯥﯦ  ﯧ  ﯨ  ﯩ    ﯪ  

(2.252) “Bunlar Allahın ayələridir. Biz onları sənə haqq olaraq oxuyuruq. Şübhəsiz ki, sən göndərilən elçilərdənsən”.

İsrail barədə hekayətdən sonra Allah Muhəmməd Peyğəmbər­ə (s.ə.s.) xəbər verir ki, Allahın ayələri ona həqiqətən oxunur və o, həqi­qətən elçilərdən biridir. Onun peyğəmbərli­yinin həqiqiliyinin dəlillərindən biri də bu Quran hekayətidir ki, Peyğəmbər (s.ə.s.) onu Allahın vəhyindən bilmişdir.

Quranda bildirilən bu hadisədən müsəlmanlar çoxlu faydalı nəticə­lər çıxara bilərlər.

Birincisi, onda Allahın dininin qorunmasının, müsəlman torpaqla­rının müdafiəsinin, onların həyatı və mülkiyyətinin toxunulmazlığının təminatı üzrə yeganə vasitəsi olan Allah yolunda cihadın üstünlüyündən və faydasından bəhs edilir. Ondan həmçinin aydın olur ki, müqəddəs müharibədə mücahidlərin böyük çətinliklərlə üzləşməsinə baxmayaraq, onları şərəfli aqibət gözləyir, halbuki, cihaddan yayınan günahkarlar ancaq bir müddət ləzzət alaraq özlərini uzun çəkəcək əzab-əziyyətlərə düçar edirlər.

İkincisi, o, ləyaqətli bir adamı hökmdar vəzifəsinə təklif etməyin qanuniliyinə dəlalət edir. Hökmdarın məziyyətləri iki mühüm keyfiyyət­dən hasil olur: siyasət və idarəetmə sahəsin­dəki biliklərdən və həqiqəti qorumaq bacarığından. İnsan bu keyfiyyətlərə malik olduqda, başqala­rından daha çox hökmdar olmağa layiq olur.

Üçüncüsü, o, şəriət alimlərinin belə bir doğru fikrini təsdiq edir ki, ordunun komandanı səfərə çıxmazdan əvvəl qoşunların döyüş tərkibinə baxış keçirərək, yararsız minik heyvanlarını, imanı az olan, səbri çatma­yan, fiziki cəhətdən zəif olan və öz varlığı ilə ətrafdakılarına zərər vura bilən piyada və atlıları qoşundan uzaqlaşdırmalıdır. Həqiqətən, hərbi yürüşdə belə döyüşçülər müsəlmanlara ancaq zərər vururlar.

Dördüncüsü, o təsdiq edir ki, döyüşdən əvvəl mücahidlərin döyüş ruhunu möhkəmlət­mək, onları mübarizəyə ruhlandırmaq, onları Allaha layiqincə iman gətirməyə, Ona hər barədə təvəkkül etməyə çağırmaq lazımdır. Həmçinin Allaha dua etmək lazımdır ki, müsəlmanları mətanətli etsin, onlara lazımi qədər səbir və düşmən üzərində qələbə bəxş etsin.

Beşincisi, o, başa düşməyə imkan verir ki, insanın döyüşmək və cihad etmək niyyəti hələ o demək deyil ki, o, doğrudan da belə bir əməldə iştirak edəcək. İnsan düşmənlə qəti döyüşmək niyyətində ola bilər, lakin onunla rastlaşanda qətiyyət yox ola bilər və buna görə də, Peyğəmbər (s.ə.s.) belə sözlərlə Allaha dua edərdi: “Mənə bütün əməllərimdə möh­kəmlik və düz yolla getməyə qətiyyət ver!”

İsraillilər müqəddəs müharibəyə başlamaq istəyirdilər və qəti qərar qəbul etdiklərini təsdiqləyən çıxışlar edirdilər. Amma düşmənlərlə döyüş­mək vaxtı gəldikdə, onların əksəriyyəti geriyə çəkildi. Bütün bunlar Peyğəmbərin (s.ə.s.) bir başqa duasını yada salır: “Qədərim gerçəkləş­dikdən sonra məni məmnun et!” Bu o deməkdir ki, öz taleyi ilə həqiqi razılaşma, insanın qismətinə düşən çətinliklərdən narazı olmadıqdan sonra özünü göstərir.

ﭑ  ﭒ  ﭓ  ﭔ  ﭕ  ﭖ  ﭗﭘ  ﭙ  ﭚ  ﭛ       ﭜﭝ   ﭞ  ﭟ  ﭠﭡ  ﭢ  ﭣ  ﭤ  ﭥ  ﭦ      ﭧ  ﭨ  ﭩﭪ  ﭫ  ﭬ  ﭭ  ﭮ  ﭯ  ﭰ   ﭱ  ﭲ  ﭳ  ﭴ  ﭵ  ﭶ  ﭷ  ﭸ  ﭹ    ﭺ  ﭻ  ﭼ  ﭽ  ﭾ  ﭿﮀ  ﮁ  ﮂ  ﮃ  ﮄ  ﮅ     ﮆ  ﮇ  ﮈ  ﮉ  ﮊ  ﮋ 

(2.253) “Biz o elçilərin bəzisini digərlərindən üstün etdik. On­lar­dan bəzisi ilə Allah danışmış, bəzisini isə dərəcələrə yüksəltmişdir. Biz Məryəm oğlu İsaya açıq-aydın dəlillər verdik və onu müqəddəs Ruh (Cəbrail) ilə qüvvətləndirdik. Əgər Allah istəsəydi, onlardan sonra gələnlər özlərinə açıq-aydın dəlillər gəldikdən sonra bir-biriləri ilə vuruşmazdılar. Lakin onlar ixtilaf etdilər. Onlardan kimisi iman gətirdi, kimisi də inkar etdi. Əgər Allah istəsəydi, onlar bir-biriləri ilə vuruşmazdılar. Lakin Allah istədiyini edir”.

Yaradan bildirir ki, bəzi elçilər Allahın onlara bəxş etdiyi olduqca yaxşı keyfiyyətləri və gözəl xüsusiyyətləri ilə digərlərindən üstündürlər. Onlar kamil iman, möhkəm əqidə, yüksək əxlaq, gözəl davranış sahibi idilər və insanları Allaha dəvət edir, onlara faydalı biliklər öyrədir və hərtərəfli xeyir verirdilər. Onlardan bəzilərini Allah Öz sevimlisi etmiş, digəri ilə heç bir vasitə olmadan danışmış, daha başqalarını isə qalan məxluqları üzərində ucaltmışdır. Allahın elçiləri elə yüksəkliklərə nail olmuşdular ki, oraya başqa insanların qalxması mümkün olmaya­caqdır.

Məryəm oğlu İsanı Allah xüsusilə qeyd edir. Açıq-aydın möcüzə­ləri onun Allahın qulu və elçisi olmasına dəlalət edir və onun bütün təbliğ etdiklərinin doğruluğunu sübuta yetirirdi. Allah ona korları və cüzamlı xəstələri sağaltmaq, ölüləri diriltmək və hələ döşəmər körpə ikən beşikdə adamlarla danışmaq imkanı vermişdi. Allah onu həmçinin Müqəddəs Ruhla, yəni İman Ruhi ilə qüvvətləndirmişdi. Peyğəmbərin ruhaniliyi digər yaradılmışların ruhaniliyindən üstün olur və onun sayəsində pey­ğəm­bər əlavə yardım və qüvvə alır.

Heç şübhə yoxdur ki, hər bir iman sahibi öz imanına uyğun olaraq mənəvi yardım alır, çünki Fövqəluca Allah buyurur: “Allaha və Axirət gününə iman gətirən elə bir camaat tapa bilməzsən ki, onlar Allaha və Onun Elçisinə düşmən olanlarla, öz ataları, oğulları, qardaş­ları, qohum-əqrəbaları olsalar belə, dostluq etsinlər. Allah onların qəlbinə iman salmış və onları Öz tərəfindən bir ruhla dəstəkləmişdir...” (Mücadələ, 58/22). Lakin İsa peyğəmbərə göstərilmiş yardım, Allahın digər mömin­lərə göstərdiyi yardımdan çox yüksək idi və buna görə də Fövqəluca Allah o barədə ayrıca xatırladır.

Belə bir rəy var ki, Müqəddəs Ruh – mələk Cəbraildir. Allah onun vasitəsilə İsa peyğəmbərə kömək edir, lakin birinci şərh daha səhihdir.

Elçilərin kamil keyfiyyətlərindən və onlara bəxş edilmiş üstünlük­lərdən və özəlliklərdən bəhs etdikdən sonra, Fövqəluca Allah bildirir ki, onlar hamısı bir dinə etiqad edir və bir imana çağırırdılar. Bu şərtlər bütün xalqların Allahın elçilərini tanımasını və onlara tam tabe olmasını zəruri edirdi, çünki onlara həm də ecazkar möcüzələr bağışlanmışdı ki, onların hər biri, insanların həqiqi dinə gəlmələri üçün kifayət edirdi. Lakin insanların əksəriyyəti düz yoldan yayınmağı üstün tutdular və buna görə də Yerin xalqları arasında ixtilaf və ziddiyyətlər baş verdi.

Bir sıra xalqlar iman gətirdilər, digərləri isə kafir qalmağı üstün tutdular. Bu ziddiyyətlər müharibələrlə nəticələnirdi ki, onlar mövcud ziddiyyətləri daha da dərinləşdirir və qarşılıqlı düşmənçiliyi gücləndirirdi. Amma Allah istəsəydi onların hamısını düz yola yönəldərdi və ziddiy­yətlərdən qoruyardı. Əgər O, istəsəydi, onları müharibələrə və qan tök­məyə yönəldən ziddiyyətlərə baxmayaraq, bir-biriləri ilə vuruşmazdılar. Lakin ilahi hikmət tələb edirdi ki, hadisələr bu minvalla getsin və insan­ların əməllərindən asılı olsun!

Bu ayə Fövqəluca Allahın bütün səbəblər üzərində hökmran olmasına ən əzəmətli bir dəlildir. O, bu səbəbləri qüvvədə də saxlaya bilər və onların hadisələrin gedişinə təsirinin qarşısını ala da bilər. Bütün bunlar ancaq Allahın istəyi və hikmətinə uyğun olaraq baş verir. O, istədiyini yaradır və Ona heç bir şey nə mane ola bilər, nə də Onun sarsılmaz iradəsinə müqavimət göstərə bilər.

ﮌ  ﮍ  ﮎ  ﮏ     ﮐ  ﮑ  ﮒ  ﮓ  ﮔ  ﮕ  ﮖ   ﮗ  ﮘ  ﮙ  ﮚ  ﮛ  ﮜ   ﮝﮞ  ﮟ  ﮠ  ﮡ  ﮢ 

 (2.254) “Ey iman gətirənlər! Alış-verişin, dost­luğun və şəfaətin olmayacağı gün gəlmə­mişdən öncə sizə verdiyimiz ruzidən Allah yo­lunda xərcləyin! Kafirlər isə zalımdırlar”.

Allah möminləri sədəqə verməyə və mümkün xeyirxah məqsədlər üçün mallarını sərf etməyə çağırır. Bu ayə ən geniş mənaya malikdir, çünki onda idarəedilən söz buraxılmışdır. Allah Öz qullarına, onlara lütf etdiyi mərhəmətini – bəxş etdiyi ruzini və müxtəlif yaxşılıqları yada salır və əmr edir ki, bu səxavətinin ancaq bir qismini sədəqə kimi paylasınlar; bunun dəlili cümlədəki “min” ön şəkilçisidir. Bu şərtlər insanları hökmən sədəqə verməyə ruhlandırmalıdır.

İnsanları xeyirxah məqsədlər üçün öz malını sərf etməyə yönəldən şərtlərdən biri də bütün sədəqələrin Allah nəzdində, nə ticarətin, nə digər əqdlərin, nə sədəqələrin, nə də şəfaətin insanlara heç bir fayda verə bilmə­yəcəyi və hər bir adamın: “Kaş ki, mən yaxşılığı bu həyat üçün saxla­yay­dım!” deyəcəyi günə qədər saxlanılması haqqında olan ayədir. Həmin gün insana savab qazandıran əməllərdən və Allaha iman gətirməkdən başqa heç nə kömək etməyəcəkdir. Həmin gün Onun qarşısında dayanacaq saf qəlblilərdən başqa, heç kimə nə var-dövlət, nə oğullar heç bir fayda verməyəcək.

Fövqəluca Allah buyurur: “Sizi bizə yaxınlaşdıra biləcək nə var-döv­lətiniz, nə də oğul-uşağınızdır. Ancaq iman gətirib yaxşı işlər görənlər istisnadır. Məhz onların mükafatları etdikləri əməllərə görə qat-qat artırılacaq və onlar Cənnətdəki mənzillərində asudə yaşaya­caqlar” (Səba, 34/37).

“...Bu dünyada qabaqcadan özünüzə hansı xeyirli əməlləri tədarük etsəniz, Allah yanında onun daha xeyirlisi ilə və daha böyük mükafatla əvəz olunduğunu görəcəksiniz...” (Muzəmmil, 73/20).

Sonra Allah bəyan edir ki, kafirlər, əsil zalımlardır. Allah onları Ona ibadət etmək üçün yaratmışdır, onları ruzi və əmin-amanlıqla təmin etmişdir ki, bu nemətlərdən istifadə edib savab işlər görsünlər. Lakin onlar yaradıldıqları məqsəddən yayınaraq, Allahla bərabər, Allahın ilahlıqlarını heç bir dəlillə təsdiq etmədiyi bütləri ilahlaşdırmağa başlamışlar. Onlar Onun nemətlərindən istifadə edərək kafirliyə etiqad bəsləyir, ağır günahlar törədir və Ona itaətsizlik göstərirlər. Onların əməllərində haqqa yer veril­mir və məhz belə insanları əsil zalımlar adlandırmaq lazımdır. 

ﮣ  ﮤ  ﮥ  ﮦ   ﮧ   ﮨ  ﮩﮪ  ﮫ  ﮬ  ﮭ  ﮮ  ﮯﮰ  ﮱ  ﯓ  ﯔ  ﯕ  ﯖ     ﯗ  ﯘﯙ  ﯚ  ﯛ  ﯜ  ﯝ  ﯞ  ﯟ   ﯠﯡ  ﯢ  ﯣ  ﯤ   ﯥ  ﯦ  ﯧﯨ  ﯩ  ﯪ  ﯫ  ﯬ  ﯭ  ﯮ    ﯯ    ﯰﯱ  ﯲ  ﯳ           ﯴ  ﯵﯶ  ﯷ     ﯸ     ﯹﯺ   ﯻ  ﯼ   ﯽ  ﯾ 

 (2.255) “Allah, Ondan başqa ilah yoxdur, əbədi Yaşayandır, bü­tün yaratdıqlarının Qəyyumudur. Onu nə mürgü, nə də yuxu tutar. Göylərdə və yerdə nə varsa, Ona məxsusdur. Onun izni olmadan Onun yanında kim havadarlıq edə bilər? O, gələcəyi və keçmişi bilir. Onlar Onun elmindən, Onun istədiyindən başqa heç bir şey qavraya bilməzlər. Onun Kürsüsü göyləri və yeri əhatə edir. Bunları qoruyub saxlamaq Ona ağır gəlmir. O, Fövqəlucadır, Uludur”.

Muhəmməd Peyğəmbərin (s.ə.s.) dediyi kimi, bu, Quran ayələrinin ən əzəmətlisidir, çünki o, özündə Allahın tövhidinin dəlillərini və həmçi­nin Uca Yaradıcının əzəmətli sifətlərinin sonsuzluğunu ehtiva edir.

Allah bütün ilahi keyfiyyətlərə malikdir və O, ilahlığa və ibadətə layiq olan yeganə Vahiddir və elə buna görə də digər məxluqları ilahlaş­dırmaq haqsızlıq və faydasızdır.

Yaşayan – Allahın gözəl adlarından biridir. O, Allahın Özündə bü­tün ən gözəl həyati əlamətləri təcəssüm etdirdiyini göstərir ki, bunların arasında da eşitmə, görmə, qüdrət, iradə və Onun mahiyyəti ilə bağlı olan digər sifətləri öz əks tapmışdır.

Bütün məxluqlarının Qəyyumu – Allahın digər bir gözəl adıdır. Bu ad Onun ən kamil əməllər sahibi olduğunu bildirir. O, heç nəyə Möhtacolmayan Hökmdardır, məxluqlarına ehtiyac duymur, lakin onları yaradır, yaşamalarına kömək edir və onları zəruri olan hər şeylə təmin edir.

Allahın kamil həyatı və ehtiyacsızlığı Onun heç vaxt mürgüləmə­məsində və yuxula­ma­masında özünü göstərir. Bu keyfiyyətlər ancaq yaradılmışlara xasdır – onlar yorulur, zəifləyir və gücdən düşürlər; lakin həmin xüsusiyyətlər böyüklük, qüdrət və əzəmət sahibi olan Allaha tamamilə yaddır.

Allah bildirir ki, göylərin və yerin üzərində hakimiyyət Ona məx­susdur. Bütün məxluqlar – Allahın quludur və onlardan heç kim bu asılı­lıqdan xilas olmağa qadir deyildir. Fövqəluca Allah buyurur: “Göylərdə və yer­də olanların hamısı ər-Rəhmanın hüzuruna ancaq bir qul kimi gələ­cək” (Məryəm, 19/93).

Allah Öz qullarının sahibidir və Hökmdara, Hakimə məxsus olan hakimiyyətə, qüdrətə, böyüklüyə malikdir. Onun hakimiyyətinin kamilli­yi, tamlığı – heç kimin Onun icazəsi olmadan Onun hüzurunda vəkillik etməyə qabil olmamasındadır. Bütün adlı-sanlı məxluqlar və himayəçilər Onun qullarıdır və Allah onlara icazə vermədikcə onlar kiməsə şəfaətçilik edə bilməzlər. Fövqəluca Allah buyurur: “De: “Şəfaət bütünlüklə Allaha məx­susdur. Göylərin və yerin hökmranlığı da Ona məxsusdur. Sonra siz Ona qaytarılacaqsınız” (Zumər, 39/44).

Allah təkcə razı qaldığı məxluqları üçün şəfaətçilik etməyə icazə verir. O, isə ancaq tövhid əqidəsində olan və Onun elçilərinin yolu ilə gedənlərdən razıdır və əgər insan bu keyfiyyətlərə malik deyilsə, onda, şəfaətçidən heç bir qismət gözləməməlidir.

Sonra Allah Özünün hüdudsuz və hər şeyi Əhatəedən elmindən bəhs edir. Onun sayəsində – uzaqlığından asılı olmayaraq, gələcəkdə məx­luqları gözləyən hər şey və uzaqlığın­dan asılı olmayaraq, məxluqlarla keçmişdə baş vermiş hər şey Ona məlumdur. Allahdan heç nəyi gizlətmək olmaz – hətta oğrun nəzərlə baxan baxışlar da və qəlblərdə gizlədilənlər də Ona məlumdur. Məxluqların özlərinə gəldikdə isə, onlar Allahın elm mənbəyindən ancaq Allahın onlara öyrətdiyini anlaya bilərlər. O, onlara dini ehkamları və kainat qanunlarını öyrətmişdir ki, bunlar Böyük Yaradan­ın ilahi bilikləri okeanında, hərfi mənada, yoxa çıxan ancaq kiçicik zərrəciklərdir. Məhz buna görə, Allah haqqında başqalarından daha yaxşı məlumatı olan elçilər və mələklər deyirdilər: “...Sən pak və müqəddəssən! Sənin bizə öyrətdiklərindən başqa bizdə heç bir bilik yoxdur! Həqiqətən, Sən Bilənsən, Müdriksən!” (Bəqərə, 2/32).

Daha sonra Allah Özünün Qüdrəti və Əzəmətinin dəlili – göyləri və yeri əhatə edən  Kürsüsü haqqında xəbər verir. Allah göyləri, yeri və həmçinin onları məskunlaşdıran məxluqları kainat üçün qoyduğu nizam və yaratdıqlarının yaşaması üçün müəyyən etdiyi qanunlar sayəsində qoruyur. Lakin bu, Onun üçün qətiyyən çətin deyil, çünki Onun qüdrəti mütləqdir, hakimiyyəti hüdudsuzdur, hökmləri isə Onun müdrikliyinə əsasən tərtib olunur.

Onun gözəl adlarından biri də Ucadır. O, Öz mahiyyəti ilə yarat­dıqları üzərindədir, Onun sifətləri əzəmətlidir, bütün yaratdıqları və məx­luqları Onun qüdrətinə itaət edir, bütün qullar Onun hakimiyyəti altındadır və Ona tabedirlər. Onun adlarından biri də Böyükdür. O, böyüklük, ehtiram, əzəmət, şan-şöhrət kimi keyfiyyətləri Özündə birləşdirir və bunun sayəsində qəlblər Ona məhəbbət bəsləyir, canlar isə Ona ehtiramla can atırlar. Gerçək biliklərə malik olanlar gözəl anlayırlar ki, istənilən yaradılmışın, hətta qoy ən şan-şöhrətli və dahi olanın böyüklüyü, Uca və Böyük Rəbbin əzəməti ilə müqayisədə heç nədir.

Bu ayə həqiqətən ən şərəfli və heyranedici mənaya malikdir və Quran ayələrinin ən əzəmətlilərindən adlanmağa layiqdir. İnsan onu oxu­yaraq, onun əhəmiyyəti üzərində düşünərək dərinliyinə agah olarsa, onda onun qəlbi etiqadla, biliklə və imanla dolar və bunların sayəsində o, özünü şeytanın şər əməllərindən qoruyar. 

ﯿ  ﰀ    ﰁ  ﰂﰃ  ﰄ  ﰅ  ﰆ    ﰇ  ﰈﰉ  ﰊ  ﰋ  ﰌ  ﰍ  ﰎ  ﰏ   ﰐ  ﰑ  ﰒ  ﰓ  ﰔ  ﰕﰖ  ﰗ  ﰘ  ﰙ  ﰚ  

(2.256) “Dində məcburiyyət yoxdur. Artıq doğ­ru yol azğınlıq­dan aydın fərqlənir. Hər kəs tağutu inkar edib Allaha iman gətirərsə, heç vaxt qırılmayan ən möhkəm dəstəkdən yapışmış olar. Allah Eşidəndir, Biləndir”.

Bu vəhy İslamın kamilliyini xüsusilə vurğulayır. O, özünün saf dəlilləri və aydın ayələri  sayəsində idrak və elm dini, qüsursuz şüuraltı və hikmət, möminlik və nəsihət, haqq və düzgün rəhbərlik dinidir. Özünün kamilliyi və bəşər düşüncəsinə tam uyğunluğu sayəsində İslam məcburiy­yətə ehtiyac duymur. Adətən, insanı həqiqətə zidd olan, aydın sübutlar və dəlillərlə təsdiq olunmayan və qəlbinin ikrah bəslədiyi bir şeyə məcbur edərlər. İslam əqidəsinə münasibətdə isə, ancaq inadkarlıq göstərən za­lımlar onu inkar edirlər. Düz yolla azmışların yollarının fərqi açıq-aşkardır və heç kim, əgər o, doğru yolu rədd edirsə və haqqın ardıyca getməkdən boyun qaçırırsa, bu əməlinə inandırıcı bəraət qazandıra bil­məz.

Qeyd etmək lazımdır ki, bu ayə heç bir formada müsəlmanların müqəddəs müharibə aparması haqqında nazil olmuş çoxsaylı ayələrlə ziddiyyət təşkil etmir, çünki Allah insanlara cihad etməyi ona görə əmr edir ki, onlar təkcə Allaha ibadət etsinlər və bu üsulla müsəlmanlar  azğın­lıq törədən din düşmənlərini dəf edə bilsinlər.

Müsəlmanlar hər bir hökmdarın rəhbərliyi altında, hətta, o, günah­kar olsa belə, cihad etmək məsələsində həmrəydirlər və bütün zamanlarda sözü və əməli ilə cihad etmək müsəlmanın vəzi­fə­si olmuşdur.

Bəzi ilahiyyatçılar bu ayənin cihad etməyə hökm verən ayələrə zidd olduğunu hesab edirdilər və onu ləğv edilmiş (mənsux) ayə adlandı­rırdılar. Lakin bu rəy zəif və yanlışdır. Bu, bəhs etdiyimiz bu gözəl ayənin əsil mənası üzərində azca da olsa düşünən adam üçün açıq-aydındır.

Sonra Allah insanların iki qrupa bölündüyünü bildirir. Bir qrupa, şəriki olmayan Tək Allaha iman gətirən və bütün yalançı tanrıçaları rədd edən möminlər daxildir. Tağut (büt) sözü burada çoxallahlığı və Allaha iman gətirməyin əleyhinə olan hər şeyi ifadə edir. Əgər insan möminlərin keyfiyyətlərinə malikdirsə, deməli o, etibarlı və qırılmaz dəstəkdən yapışmışdır. O, gerçək dini əqidə sahibidir və onu Allaha tərəf və Allahın mərhəmət məkanına aparan doğru yolla gedir.

Digər insan qrupu haqqında şərh etdiyimiz ayənin nəticələrinə görə mühakimə yürütmək olar və əgər insan Allaha iman gətirməkdən boyun qaçırırsa, küfrə üstünlük verirsə və uydurma tanrıçalara ibadət edirsə, onda o, özünü əbədi zülmə və sonsuz cəzaya məhkum edir.

Allahın gözəl adları arasında – Eşidən və Bilən adları da vardır. O, Ona müxtəlif dillərdə istənilən dualarla müraciət edən bütün yaratdıq­larının səslərini eşidir. O, dua edən qullarının necə Ona yalvardıqlarını və mütiliklə namaz qıldıqlarını eşidir. O, ürəklərdə gizlənənləri bilir, ən sirli düşüncələrdən xəbərdardır və hər bir insana, bütün incəlikləri ilə Ona məlum olan niyyətləri və əməllərinə görə əvəzini verir.

ﭑ  ﭒ  ﭓ   ﭔ  ﭕ  ﭖ  ﭗ  ﭘ  ﭙﭚ   ﭛ  ﭜ   ﭝ  ﭞ  ﭟ  ﭠ   ﭡ  ﭢ  ﭣﭤ  ﭥ  ﭦ  ﭧﭨ  ﭩ  ﭪ   ﭫ  ﭬ 

(2.257) “Allah iman gətirənlərin Himayədarı­dır, onları zülmət­lərdən nura çıxarır. Kafirlərin dostları isə tağutlardır, onları nurdan zülmətə salarlar. Onlar Od sakinləridir və orada əbədi qalacaqlar”.

Bu ayə əvvəlki ilə bağlıdır və onun davamıdır. Fövqəluca Allah bildirir ki, O, iman gətirən və öz imanını, onun vacib tələblərini yerinə yetirməklə və onunla bir araya sığışmayan hər şeydən qorunmaqla təsdiq edən möminlərin Himayəçisidir. Allah onlara xüsusi havadarlıq edir, onlara qayğı göstərir və onları imansızlıq, itaətsizlik, laqeydlik və etinasızlıq zül­mətindən haqq biliklər nuruna, Qüdrətli Rəbbə əmin olmağa, iman gətir­məyə, itaət etməyə və bütün varlığı ilə Ona can atmağa doğru yönəldir. Allah belə insanların qəlbini Vəhyin və imanın nuru ilə işıqlandırır, asan olan hər şeyə qarşı onların yolunu yüngülləşdirir və onları hər cür çətinlik­lərdən uzaqlaşdırır. Onlardan fərqli olaraq kafirlər öz Uca Himayəçisindən üz döndərmişlər və buna görə də O, onları, özlərinin himayəçisi görmək istədiklərinə, himayəçi təyin edir. Allah onları öz yardımın­dan məhrum edir və onları, onlara kömək etməyə qabil olmayan və ya zərər verə bilmə­yənlərdən asılı vəziyyətə salır. Bu “qəyyumlar” onları azdırır, bədbəxt­çiliyə düçar edir, faydalı biliklərdən uzaqlaşdırır, xeyirxah əməllər işlət­məkdən çəkindirir və onları xoşbəxt­likdən məhrum etməklə, Cəhənnəm odunda əbədi işgəncələrə məhkum edirlər. Ey Rəbbimiz, doğru yola yönəltdik­ləri­nin arasında bizi doğru yola yönəlt!