Ə.N. əs-Səədi. Təfsir. I c. 2.63 - 2.95 - ci ayələr..

ﭪ   ﭫ  ﭬ  ﭭ  ﭮ  ﭯ  ﭰ  ﭱ  ﭲ   ﭳ   ﭴ  ﭵ  ﭶ  ﭷ  ﭸ  ﭹ 

(2.63) “Bir zaman sizdən əhd-peyman aldıq, dağı başınız üstünə qaldırdıq və buyur­duq: “Sizə verdiyimizdən möhkəm yapışın və onun içindəkiləri yada salın ki, bəlkə Allahdan qorxasınız”.

ﭺ  ﭻ  ﭼ   ﭽ  ﭾﭿ  ﮀ  ﮁ  ﮂ  ﮃ  ﮄ  ﮅ   ﮆ   ﮇ  ﮈ 

(2.64) “Sonra bunun ardınca siz yenə üz dön­dər­diniz. Əgər sizə Allahın lütfü və rəhmi olma­saydı, əlbəttə, ziyana uğrayanlardan olar­dınız”.

Ey İsrail oğulları! Yadınızdadır, Biz sizinlə necə sərt bir əhd bağ­ladıq. Biz sizi vahimələndirmək üçün dağı başınız üstünə qaldırdıq, sonra isə sizə Tövratdan möhkəm yapışmaq, onun tələblərini səylə yerinə yetir­mək və Allaha səbirlə itaət etmək hökmünü verdik. Sizə əmr olundu ki, nazil edilmiş vəhyi oxuyasınız və öyrənəsiniz ki, Allahın cəzalandıra­cağın­dan, Onun qəzəbindən özünüzü qoruya biləsiniz və təqvalı olasınız. Lakin siz bu açıq-aşkar təlimatdan üz çevirdiniz və özünüzü ən dəhşətli əzablara düçar etdiniz və əgər Allahın sizə rəhmi gəlməsəydi, şübhəsiz ki, ziyana düşərdiniz.

ﮉ  ﮊ  ﮋ  ﮌ  ﮍ  ﮎ  ﮏ    ﮐ  ﮑ  ﮒ    ﮓ  ﮔ  ﮕ 

 (2.65) “Siz artıq içərinizdən şənbə günü həddi aşanları tanıyırsı­nız. Biz də onlara: “Mənfur mey­munlar olun!” – dedik”.

ﮖ  ﮗ  ﮘ      ﮙ  ﮚ  ﮛ  ﮜ  ﮝ  ﮞ  ﮟ 

(2.66) “Biz bunu onlarla bir dövrdə olanlar və onlardan sonra gələnlər üçün ibrət, müttəqilər üçün isə öyüd-nəsihət etdik”

Burada söhbət “əl-Əraf” surəsində təfərrüatı ilə təsvir edilən heka­yət­dən gedir. Fövqəluca Allah buyurur: “Onlardan dəniz sahilində yerləşən kənd barəsində xəbər al! O vaxt onlar şənbə günü üçün qoyulmuş qa­da­ğanı pozurdular. Şənbə günü onların balıqları üzə çıxaraq onların yanına axışır, şənbədən başqa günlərdə isə onlara tərəf gəlmirdilər. Günah etdiklərinə görə Biz onları beləcə sınayırdıq. O zaman onlardan bir dəstə dedi: “Allahın məhv edəcəyi və ya şiddətli əzaba düçar edəcəyi bir tayfaya nə üçün öyüd-nəsihət verirsiniz?” Onlar dedilər: “Bu, Rəbbiniz yanında üzrxahlıq etmək üçündür. Bəlkə, onlar pis əməllərdən çəkinsinlər!” Onlar özlərinə edilmiş xəbərdarlığı unutduqları zaman Biz pis əməlləri qadağan edən kimsələri xilas et­dik, haqsızlıq edənləri isə itaətdən çıxdıqlarına görə dəhşətli bir əzab­la yaxaladıq. Özlərinə qoyulan qadağanı pozduqları zaman Biz onlara: “Mənfur meymunlar olun!” – dedik” (Əraf, 7/163-166).

İsrail oğulları ağır günah işlətmiş və Allahın qəzəbinə gəlmiş öz həmqəbilələrinin tarixini gözəl bilirdilər. Sonucda Allah onları alçaltdı və mənfur meymunlara çevirdi. Bu cəza onların müasirləri üçün və onlardan sonra gələn xalqlar üçün nümunə oldu. Allah həqiqəti Öz qullarına izah etdi ki, onlar Ona itaətsizlikdən çəkinsinlər. Lakin öyüd-nəsihət ancaq Allahdan qorxan möminlərə fayda verir. Başqaları isə Allahın ayələrindən heç bir nəticə çıxarmırlar.

ﮠ  ﮡ   ﮢ  ﮣ  ﮤ   ﮥ  ﮦ  ﮧ  ﮨ  ﮩﮪ  ﮫ  ﮬ   ﮭﮮ  ﮯ  ﮰ  ﮱ  ﯓ  ﯔ  ﯕ  ﯖ  ﯗ 

(2.67) “Bir zaman Musa öz xalqına dedi: “Allah sizə bir inək kəsmənizi əmr edir”. Onlar: “Sən bizi ələ salırsan?” – dedilər. Musa: “Cahil olmaqdan Allaha sığınıram!” – dedi”.

Ayədə, adam öldürmüş və buna görə bir-birilərini günahlandıraraq mübahisə edən israillilərlə Musa arasında baş vermiş əhvalatdan bəhs edilir. Şərait elə mürəkkəb idi ki, əgər Allah onu aydınlaşdırmasaydı, onların arasında böyük bir ədavət düşəcəkdi. Musa, qatilin adını bilmək üçün onlara bir inək kəsməyi əmr etdi və insanlar etirazsız onun əmrini yerinə yetirməliydilər. Lakin onlar belə qərara gəldilər ki, heç nəyi sayma­dan ona etiraz etsinlər. “Sən bizi ələmi salırsan?” – deyə onlar bildirdilər. Belə olduqda Allahın peyğəmbəri (ə.) belə buyurdu: “Ey Allah, məni bu nadanlıqdan saxla!”

Ancaq cahil insanlar, heç bir faydası olmayan və ətrafındakıları məsxərəyə qoyan sözlər söyləyə bilərlər. Ağıllı adam isə başa düşür ki, özü kimi insanlara istehza etmək ən böyük qüsurdur və o, həm din və  həm də sağlam düşüncə tərəfindən məhkum edilir. Əgər insan ətrafdakılar üzərində öz üstünlüyünü dərk etsə belə, bu onu ancaq Rəbbinə həmd etməyə yönəltməli və başqaları ilə yumşaq rəftar etməlidir. Musa bunu onlara izah etdikdə onlar başa düşdülər ki, o doğru deyir.

ﯘ   ﯙ  ﯚ  ﯛ  ﯜ  ﯝ  ﯞ  ﯟﯠ  ﯡ  ﯢ   ﯣ  ﯤ  ﯥ  ﯦ  ﯧ   ﯨ  ﯩ  ﯪ  ﯫ  ﯬﯭ  ﯮ  ﯯ  ﯰ  ﯱ  

(2.68) “Onlar dedilər: “Rəbbinə dua et ki, onun nə cür inək oldu­ğunu bizə bildirsin!” Musa dedi: “Allah buyurur ki, o, nə çox qoca, nə də çox cavan, bunların ikisinin arasında olan orta yaşlı bir inəkdir. Sizə nə əmr edilirsə, onu da yerinə yetirin!”

ﯲ  ﯳ  ﯴ  ﯵ  ﯶ  ﯷ  ﯸ  ﯹﯺ  ﯻ  ﯼ  ﯽ   ﯾ  ﯿ  ﰀ  ﰁ  ﰂ  ﰃ  ﰄ  ﰅ  

(2.69) “Onlar dedilər: “Rəbbinə dua et ki, onun rəngini də bizə bildirsin!” Musa dedi: “Allah buyurur ki, o, sarı rəngli parlaq bir inəkdir. Ona baxanları sevindirir”.

ﭑ  ﭒ  ﭓ  ﭔ  ﭕ  ﭖ  ﭗ  ﭘ  ﭙ  ﭚ   ﭛ  ﭜ  ﭝ   ﭞ  ﭟ  ﭠ  ﭡ  ﭢ 

(2.70) “Onlar dedilər: “Rəbbinə dua et ki, onun nə inək olduğunu bizə bildirsin! Çünki bu inək bizə (başqa inəklərə) bənzər görünür. Əgər Allah istəsə, biz düz yolda olarıq”.

ﭣ  ﭤ     ﭥ  ﭦ   ﭧ  ﭨ   ﭩ   ﭪ   ﭫ  ﭬ  ﭭ  ﭮ  ﭯ  ﭰ  ﭱ  ﭲﭳ  ﭴ   ﭵ  ﭶ  ﭷﭸ  ﭹ  ﭺ  ﭻ  ﭼ  ﭽ 

(2.71) “Musa dedi: “Allah buyurur ki, o, nə yer şumlamağa, nə də əkin suvarmağa ram edilməmiş bir inəkdir. O, sağlamdır və onda heç bir ləkə-qüsur yoxdur”. Onlar: “İndi sən əsil həqiqəti bildirdin!” – dedilər və onu kəsdilər. Halbuki az qala bunu yerinə yetirməyəcək­dilər”.

ﭾ   ﭿ  ﮀ  ﮁ  ﮂﮃ  ﮄ  ﮅ  ﮆ  ﮇ          ﮈ  ﮉ  

 (2.72) “O zaman siz bir nəfəri öldürmüşdünüz və onun qatili barəsində mübahisə edirdiniz. Allah isə sizin gizlətdiklərinizi aşkara çıxarar”.

İsraillilər peyğəmbərə (ə.) dedilər: “Rəbbindən xahiş et ki, bizə o inəyin yaşını bildirsin”. Musa (ə.) onlara dedi ki, inək nə qoca və nə də çox cavan olmamalıdır, çünki Allah orta yaşlı inək kəsməyi əmr etmişdir. Sonra isə o, mübahisələri bir tərəfə qoyub, Allahın iradəsini yerinə yetirməyi əmr etdi. Belə olduqda ona dedilər: “İndi isə Rəbbindən soruş bizə inəyin rəngini desin”. Musa dedi ki, Allah tamamilə sarı olan, rəngi ona baxanları sevindirən inəyi kəsməyi əmr edir. İsraillilər yenə ona dedilər: “Öz Rəbbindən soruş ki, hansı inəyi kəsməli olduğumuzu bizə bir də izah etsin. Onlar hamısı bizə eyni görünürlər və biz nə edəcəyimizi bilmirik. Əgər Allah istəsə, biz doğru hərəkət edərik”. Belə olduqda, pak peyğəmbər (ə.) dedi: “Allah buyurur ki, yeri şumlamağa və əkini suvarmağa alçaldılaraq məcbur edilməmiş, qüsurları olmayan, ağır zəhmətdən azad edilmiş inəyi kəsəsiniz. O, büsbütün sarıdır, üstündə heç bir ləkə, nişan yoxdur”. İsraillilər dedilər: “Bax, indi sən həqiqəti necə lazımdırsa izah etdin!”

Bu sözlər onların cahilliyinə dəlalət edirdi, çünki pak peyğəmbər (ə.) elə əvvəlcədən onlara həqiqəti deyirdi. Onlar hər hansı bir inəyi kəsib istənilənə nail ola bilərdilər, lakin onlar çoxsaylı suallar verməyə başladı­lar və Allah da onların işini mürəkkəbləşdirdi. Əgər onlar: “Əgər Allah istəyərsə” – deməsəydilər, axtardıqları inəyi tapa bilməzdilər. Lakin onlar yuxarıda sadalanmış əlamətlərə malik inəyi tapa bildilər, onu kəsdilər, hərçənd onlar bunu etməməyə daha yaxın idilər.

ﮊ  ﮋ  ﮌﮍ  ﮎ     ﮏ  ﮐ  ﮑ  ﮒ   ﮓ  ﮔ  ﮕ  ﮖ 

(2.73) “Biz dedik: “İnəyin bir parçasını ona (ölü­yə) vurun!” Allah ölüləri bu cür dirildir və Öz ayələrini sizə göstərir ki, bəlkə anlayasınız”.

İsraillilər inəyi kəsdikdən sonra onlar onun bir parçasını ölüyə vurmaq əmri aldılar. Ola bilsin ki, onlara inəyin müəyyən orqanı göstə­rilmişdi və ya ola da bilsin ki, onlar ölüyə inəyin istənilən hissəsi ilə to­xuna bilərdilər, çünki bu halda heyvanın müəyyən orqanının göstərilməsi tamamilə mənasız idi. İsraillilər bu hökmü yerinə yetirdilər və onda Allah ölünü diriltdi. O, qatilin adını dedi və Allah onların gizlətməyə cəhd etdiklərinin üstünü açdı. Bütöv bir xalqın gözü qarşısında ölünün dirildil­məsi, ölümdən sonra dirilmənin birmənalı həqiqiliyinə sübutdu və bu israilliləri düşündürməli və onlara zərər verə bilən şeylərdən onları uzaqlaşdırmalı idi.

ﮗ  ﮘ  ﮙ  ﮚ  ﮛ  ﮜ   ﮝ  ﮞ        ﮟ  ﮠ  ﮡﮢ  ﮣ  ﮤ  ﮥ   ﮦ  ﮧ   ﮨ  ﮩﮪ  ﮫ  ﮬ  ﮭ  ﮮ  ﮯ  ﮰ  ﮱﯓ  ﯔ   ﯕ  ﯖ  ﯗ  ﯘ  ﯙ  ﯚﯛ  ﯜ  ﯝ  ﯞ  ﯟ  ﯠ   ﯡ 

(2.74) “Sonra bunun ardınca sizin qəlbləriniz sərtləşib daş kimi, hətta ondan da sərt oldu. Həqiqətən, daşlardan eləsi var ki, içərisin­dən çaylar qaynayıb çıxar. Onlardan eləsi də var ki, yarılar, içəri­sindən su çıxar. Eləsi də var ki, Allahın qorxusundan yuvarlanıb yerə düşər. Allah sizin nə etdiklərinizdən xəbərsiz deyildir”.

İsraillilərə öyüd-nəsihət təsir etmədi. Allah onlara böyük mərhəmət və Öz möcüzələrini göstərməsinə baxmayaraq, onların qəlbi daha da sərtləşdi. Onların qəlbi sərtləşməməli idi, çünki onlar möcüzələri öz göz­ləri ilə görmüşdülər. Bu ilahi möcüzələr insanın qəlbini yumşaldır və onu Allaha itaətə yönəldirdi.

Fövqəluca Allah həmçinin xəbər verir ki, kafirlərin daş ürəkli olması hətta dəmirin sərtliyini də aşmışdır, çünki dəmir, qurğuşun və tunc daşlardan fərqli olaraq, odda əriyirlər. Ayədəki “hətta” ədatı göstərir ki, onların qəlbi öz sərtliyinə görə, daşdan qətiyyən seçilmir, lakin bu o demək deyildi ki, onlar bu meyara əsasən daşlardan üstün idilər.

Sonra Allah daşların kafirlərin qəlblərindən üstün olduğunu yada salır və buyurur ki, daşlar arasında elələri var ki, onlardan çeşmələr fışqırır. Onların arasında elələri də var ki, parçalanırlar və aralarından su axır. Elə daşlar da var ki, Allahın qorxusundan qopub düşürlər. Bu keyfiyyətlərinə görə hətta daşlar da kafirlərin qəlbindən üstündür və ona görə onlar ən sərt xəbərdarlığa layiqdirlər. Fövqəluca Allah israillilərə xatırladır ki, onların böyük və kiçik günahları Ona yaxşı məlumdur və onlar mütləq və tamamilə layiq olduqları əvəzi alacaqlar.

Qeyd etmək lazımdır ki, bir çox şərhçilər İsrail oğullarının rəvayət­lərini öz əsərlərinin səhifələrində təkrarlayırlar. Onları Quran ayələrinə uyğunlaşdıraraq yəhudi əfsanələrini Allahın Kitabının şərhinə çevirirlər. Bu halda onlar Peyğəmbərin (s.ə.s.): “İsrail oğulları­nın adından rəvayət edin, çünki bunda qəbahətli bir şey yoxdur”.

Lakin mən belə hesab edirəm ki, İsrail oğulları­nın rəvayətlərini müsəlmanların müqəddəs mətnləri ilə əlaqələndirmədən və Allahın Kitabı ilə qarışdırmadan ayrıca danışmağa icazə verilir, çünki onu ancaq Peyğəmbərin (s.ə.s.) səhih hədisləri əsasında şərh etmək olar. Yəhudilə­rin rəvayətlərinə gəldikdə isə, sə­hih hədisdə deyilmişdir: “Kitab əhlinə inanmayın, lakin onların rəvayətlərini də rədd etməyin”. Yəhudi rəva­yətlərinin səhihliyi şübhə doğurduqda (halbuki İslam dini hər bir müsəl­man­dan Müqəddəs Quranın mətninə və mənasına cüzi də olsa şübhə yeri qoymadan iman gətirməyi tələb edir)[1], Quran ayələrini, rəvayət­çiləri naməlum olan bu hekayətlərin əsasında təfsir etmək qadağan olunur. Nəzərə alınmalıdır ki, onların əksəriyyəti qeyri səhihdir. Müqəddəs Quranın təfsiri şübhə doğurmamalıdır. Lakin bəzi şəriət alimləri buna əhəmiyyət verməmişlər və bunun nəticəsində yəhudi rəvayətləri Quranın şərhlərinə düşmüşdür. Doğru yolu tapmaqda kömək göstərən təkcə Allah­dır!

ﯢ  ﯣ  ﯤ  ﯥ  ﯦ  ﯧ  ﯨ    ﯩ  ﯪ   ﯫ  ﯬ  ﯭ  ﯮ  ﯯ  ﯰ  ﯱ  ﯲ  ﯳ   ﯴ  ﯵ  ﯶ 

(2.75) “Siz yəhudilərin inanacaqlarınamı ümid edirsiniz? Halbu­ki onlardan bir zümrə var idi ki, Allahın Sözünü eşidib anladıqdan sonra, bilə-bilə onu təhrif edirdilər”.

Möminlər Kitab əhlinin haqq dinə iman gətirəcəklərinə bel bağla­mamalıdırlar, çünki onların əxlaqi siması buna ümid etməyə əsas vermir. Onlar Allahın Kitabının mənasını dərk etdikdən və səhih biliklər əldə etdikdən sonra, onu təhrif edir və Allahın verdiyi izahının əksinə olaraq yozurlar. Onlar istəyirlər ki, insanlar səhvən onların uydurmalarını Allahın vəhyi hesab etsinlər, halbuki, əslində bu belə deyildir. Məgər öz dini və fəxrləri hesab etdikləri Kitaba belə münasibət bəsləyən insanlar iman gətirə bilərlərmi? Doğrudan da, onların İslama gəlməsi, sadəcə, ağlasığmazdır.

ﯷ  ﯸ  ﯹﯺ  ﯻ ﯼ ﯽ ﯾﯿ  ﰀ  ﰁ  ﰂ  ﰃ  ﰄ  ﰅ   ﰆ  ﰇ  ﰈ  ﰉ  ﰊ  ﰋﰌ  ﰍ  ﰎ  ﰏ  

(2.76) “Onlar möminlərlə rastlaşanda: “Biz iman gətirdik!” – de­yir, bir-birləri ilə xəlvətdə qalanda isə: “Allahın sizə bildirdiyini on­lara danışırsınız ki, Rəbbinizin yanında bunu sizə qarşı dəlil gətir­sinlər? Məgər başa düşmürsünüz?” – deyirlər”.

Bu ayədə Fövqəluca Allah, əsil möminlərlə rastlaşdıqda özlərini də mö­min göstərən Kitab əhlindən olan münafiqlərin əməllərindən xəbər verir. Onlar əsil həqiqətdə ürəklərində olmayan şeyləri dilləri ilə deyirlər. Bir-biriləri ilə təkbətək qalanda isə, yanlarında ancaq öz əqidədaşları olduğu halda, bir-birilərinə deyirlər: “Doğrudanmı siz özünüzü mömin adlandırıb möminləri inandırmağa çalışırsınız ki, siz də onlar kimisiniz? Belə davra­na­raq siz onlara əsas verirsiniz ki, sonradan bununla sizi günahlandır­sın­lar. Onlar elə başa düşəcəklər ki, guya haqqa ibadət edirlər və bizim baxışlarımız yanlışdır, sonra isə onlar dediklərinizi Rəbbin qarşısında si­zin əleyhinizə dəlil gətirəcəklər. Doğrudanmı son nəticədə özünüzə qarşı çevriləcək əməllərdən əl çəkməyə ağlınız çatmır?” Belə söhbətləri onlar öz aralarında aparırlar.

ﭑﭒﭓﭔﭕﭖﭗﭘﭙﭚ  

(2.77) “Məgər onlar bilmirlər ki, Allah onların gizli saxladıq­larını və aşkara çıxartdıqlarını bilir?”

Onlar əsil baxışlarını gizlədir və zənn edirlər ki, möminləri özlərinə qarşı çevriləcək sübutlardan məhrum edə biləcəklər. Lakin onlar dərindən yanılırlar, çünki onların aşkarda etdikləri də, gizlətdikləri də Allaha mə­lum­dur və Allah Öz bəndələrinə münafiqlərin həqiqi niyyətlərini dərk etməyə imkan verir.

ﭛ  ﭜ  ﭝ  ﭞ  ﭟ  ﭠ  ﭡ  ﭢ  ﭣ   ﭤ  ﭥ  ﭦ 

 (2.78) “Onların arasında Kitabı bilməyən elə savadsızlar vardır ki, onlar ancaq xülyalara dalar və ancaq zənnə uyarlar”.

Kitab əhli arasında elə cahillər var ki, tamamilə biliksizdirlər. Onlar Müqəddəs Kitablardan məlumatsız olduqları üçün təkcə boş xəyal­lara inanırlar. Bu o deməkdir ki, onlar,  həqiqəti olduğu kimi dürüst bilən əcdadlarının əlində olmuş Kitab haqqında biliyə malik deyillər. Onlar Kitabı yalnız oxuyur, zənnə qapılır və öz ruhani xadimlərinə kor-koranə itaət edirlər.

Allah bu və bundan əvvəlki ayələrdə Kitab əhli arasında olan din xadimlərindən, nadan insanlardan, münafiqlərdən və həm də saleh mömin­lər­dən bəhs edir. Din xadimləri öz azğın nəzəriyyə­lə­rindən möh­kəm yapış­mış, onların cahil tərəfdarları isə onlara kor-koranə itaət edirlər. Onların doğru yola gələcəklərini güman etməyə heç bir əsas yoxdur.

ﭧ  ﭨ  ﭩ  ﭪ  ﭫ   ﭬ  ﭭ  ﭮ  ﭯ  ﭰ  ﭱ  ﭲ  ﭳ  ﭴ  ﭵﭶ   ﭷ  ﭸ  ﭹ  ﭺ       ﭻ  ﭼ  ﭽ  ﭾ  ﭿ   ﮀ 

 (2.79) “Vay o şəxslərin halına ki, onlar öz əlləri ilə kitab yazır, sonra da: “Bu, Allahın vəhyidir!” – deyirlər ki, onunla cüzi miqdarda pul əldə edə bilsinlər. Öz əlləri ilə yazdıq­larına görə vay onların halı­na! Qazandıqları şeyə görə vay onların halına!”

Fövqəluca Allah burada Müqəddəs Kitabları təhrif edən və qondardıqları şerləri Allahın nazil etdiyini iddia edən günahkarları təhdid edir. Onlar, maddi nemətlər əldə etmək ümidi ilə, yalan yayır və bilə-bilə haqqı gizlədirlər. Əldə etdiklərinin hətta hamısını – birincidən sonuncuya qədər, bir yerə cəmləşdirsən cüzi bir şey alınar. Onlar öz yalanlarını başqalarının malını ovlamaq üçün tələ kimi istifadə edirlər. Həm də onlar insanlarla iki qat ədalətsiz davranırlar. Birincisi, onlar insanları dinləri ilə əlaqədar alda­dırlar. İkincisi də, onlar, səhih hökmlərə əsaslanmadan, müdhiş yalana is­ti­nad etməklə, haqsızcasına başqalarının malını mənimsəyirlər. Onlar, soy­ğunçulardan, oğrulardan və digər cinayətkarlardan daha ağır cinayət törə­dirlər. Məhz buna görə Allah, Kitabı təhrif etdiklərindən, yalan yay­dıq­larından və qadağan edilmiş yolla mal əldə etdiklərindən ötrü onları cəzalandırmaqla hədələyir. “Vay onların halına!” ifadəsi sərt xəbərdar­lıqdır və bu, onları məşəqqətlər və qəm-qüssə gözlədiyini bildirir.

Şeyxülislam İbn Teymiyyə son beş ayənin təfsirində demişdir: “Allah Müqəddəs Kitab­ların sözlərinin yerini dəyişdirənləri qınayır və bu tənə, uydurma bidətləri Müqəddəs Quranın və Sünnənin mətnləri ilə əsas­landırmağa can atanlara da şamildir. Allah Kitab haqqında biliyə malik ol­mayanları, ancaq boş xülyalara dalanları da danlayır. Bu, Quran üzərində düşünməkdən boyun qaçıran, onun sözlərini sadəcə tələffüz etməklə kifa­yət­lənən və həmçinin Allahın yazısına zidd olan əsərlər qondaran, haqq dini inkar etməyə cəhd göstərən və özünün yanlış baxışlarını Allahın adı­na çıxardanlara da aiddir. Belə insanlar öz nəzər nöqtələrini şəriət və din adlandırır, Quranın və Sünnənin mənası sayır, saleh sələflərimizin və İslamın böyük alimlərinin baxışları hesab edir, İslam dininin əsas prin­sipləri kimi qələmə verirlər ki, bunlar bütünlüklə və, xüsusilə də, ibadətdə müsəlmanlar üçün fərzdir. Bu danlaq, bəyan etdiyi “həqiqəti” heç kimin təkzib edə bilməməsi üçün Quran və Sünnə haqqında bildiklərini gizlə­dənə də aiddir. Buna, öz istəklərini həyata keçirməyə çalışanlar daha tez-tez yol verirlər. Ümumiyyətlə, belələrinə - rafiziləri, xüsusilə də bu və ya digər dini təlimlərin tərəfdarlarını örnək göstərmək olar”.

ﮁ  ﮂ  ﮃ  ﮄ  ﮅ     ﮆ  ﮇﮈ  ﮉ   ﮊ  ﮋ  ﮌ  ﮍ  ﮎ  ﮏ  ﮐ  ﮑﮒ  ﮓ  ﮔ   ﮕ  ﮖ  ﮗ  ﮘ  ﮙ  ﮚ 

(2.80) “Onlar dedilər: “Od bizə ancaq bir-neçə gün toxuna­caq!” De: “Məgər siz Allahdan əhd almışsınız? Allah verdiyi əhdə əsla xilaf çıxmaz! Yoxsa Allaha qarşı bilmədiyinizi danışırsınız?”

Kitab əhlinin yaramaz əməllərini xatırladıqdan sonra Fövqəluca Allah onların özlərini mömin hesab etmələri və Allahın cəzasından mütləq xilas ediləcəklərinə və bol savab qazanacaqlarına əmin olmaları barədə xəbər verir. Onlar belə hesab edirlər ki, əgər Cəhənnəmə düşsələr də od onlara cəmisi bir-neçə barmaqla sayılacaq gün ərzində toxunacaq. Onlar nəinki günah işlədirlər, həm də özlərini tam təhlükəsizlikdə hiss edirlər.

Lakin onların iddiaları tamamilə əsassızdır və buna görə Fövqəluca Allah onları təkzib etdi və Öz Elçisinə (s.ə.s.) belə deməsini buyurdu: “Ey Kitab əhli! Məgər siz Allahla əhd bağlamışsınız ki, onun əsasında öz Rəbbinizə və Onun Elçisinə iman gətirməli və Ona itaət etməlisiniz? Əgər bu doğrudursa, onda bu əhdə sadiq olan möminlər mütləq xilas olacaqlar, çünki Allahın əhdi qətidir və dəyişməzdir. Amma, ola da bilsin ki, siz qətiyyən bilmədiyiniz bir şeydə Allaha istinad edirsiniz?”

Fövqəluca Allah bildirir ki, Kitab əhlinin iddialarına iki qiymətdən birini vermək olar – üçüncü qiymət yoxdur. Əgər onlar doğrudan da Allahla əhd bağlayıblarsa və o əhdə sadiqdirlərsə, onda onların iddiaları doğrudur. Yox, əgər onlar Allaha şər atırlarsa, onda onların yalançı iddiaları onları daha müdhiş cəzaya və vicdansızlığa məhkum edəcəkdir. Lakin Kitab əh­li­nin əməlləri onlara Allahla əhd etməyə ümid yeri qoymur; axı onlar pey­ğəmbərlərin çoxunu rədd etmiş, onların bəzilərini öldürmüş, Allaha itaət et­məkdən boyun qaçırmış və verdikləri vədlərini pozmuşlar. Bu o demək­dir ki, onlar səhih biliklərə malik olmadan iftiralar uydurur və Allaha şər atırlar. Bu isə, məlum olduğu kimi, Allaha böhtan atmaqdır ki, ən böyük günahlardan və ən ağır cinayətlərdən biridir.

u ﮛ  ﮜ  ﮝ     ﮞ   ﮟ  ﮠ   ﮡ  ﮢ  ﮣ  ﮤﮥ  ﮦ   ﮧ  ﮨ  ﮩ 

(2.81) “Xeyr! Günah qazanan və xətaları özlə­rini bürüyən kim­sələr – məhz onlar Od sakinləridir və orada əbədi qalacaqlar!”

Fövqəluca Allah bu ayədə nəinki Kitab əhli, həm də digər günahkarlar üçün ümumi hökm çıxarmışdır. Bu ittiham qətidir və o, fasiqlərdən kimin məhv ediləcəyi və kiminsə xilas olacağı haqqında puç xülyaları və əsassız iddialarını darmadağın edir. Bu iddialar həqiqətdən uzaqdır, çünki Cəhən­nə­min əbədi sakinləri zalımlıq etmiş günahkarlardır və özlərini öz günah­ları ilə əhatə etmişlər.

“Seyyiət” (“pislik”) sözü şərti cümlədə qeyri-müəyyən haldadır, müşrikliyə və yerdə qalan digər bütün günahlara aiddir. Lakin bu sözlə ancaq müşriklik nəzərdə tutulur, çünki daha sonra deyilir ki, bu günah­karlar öz günahları ilə əhatə olunmuşlar. Günahları ilə mühasirə olun­duqları halda onlar xilas yolu tapa bilməzlər. Bu isə ancaq müşriklərlə ola bilər. Əgər insan iman sahibidirsə, onda günahların onu hər tərəfdən əhatə etməsi mümkün deyil.

Bu ayəyə istinad edən xaricilər iddia edirlər ki, itaətdən çıxmış hər bir kəs kafirdir. Amma əslində bu ayə onlara qarşı dəlildir, çünki tama­milə aydındır ki, o, müşriklərdən bəhs edir. Hər dəfə, yanlış nəzəriyyə tərəfdarları öz yalanlarını Quran ayələri və ya səhih hədislər vasitəsi ilə əsaslandırmağa cəhd göstərdikdə, bu müqəddəs mətnlər onların əleyhinə dəlillərə çevrilir.

ﮪ  ﮫ  ﮬ  ﮭ   ﮮ  ﮯ  ﮰﮱ  ﯓ  ﯔ  ﯕ  ﯖ 

(2.82) “İman gətirib yaxşı işlər görənlər isə Cənnət sakinləridir. Onlar orada əbədi qalacaqlar!”

 Fövqəluca Allah ayədə Allaha, mələklərə, Kitablara, elçilərə və Qiyamət gününə iman gətirən və saleh əməl işləyən möminlər barədə xəbər verir. Hər hansı bir əməl, iki tələbə cavab vermirsə, saleh əməl adlandırıla bil­məz. Birincisi, o, səmimiyyətlə Allaha həsr olunmalıdır. İkincisi, o,  Allahın Elçisinin (s.ə.s.) Sünnəsinə müvafiq olaraq həyata keçirilməlidir.

Bu və bundan əvvəlki ayələrdən belə nəticə çıxarmaq olar ki, xilasa nail olanlar və böyük uğur qazananlar ancaq yaxşı əməllər işlətmiş mö­minlər olacaqlar, Cəhənnəmin  xülyaları məhv olmuş sakinləri isə Allaha şərik qoşan kafirlər olacaqlar.

ﯗ   ﯘ  ﯙ  ﯚ  ﯛ  ﯜ  ﯝ  ﯞ  ﯟ  ﯠ   ﯡ  ﯢ  ﯣ  ﯤ  ﯥ  ﯦ    ﯧ  ﯨ  ﯩ  ﯪ  ﯫ  ﯬ  ﯭ   ﯮ  ﯯ  ﯰ  ﯱ  ﯲ  ﯳ  ﯴ  

 (2.83) “Bir zaman Biz İsrail oğulları ilə: “Allah­dan qeyrisinə iba­dət etməyəcək, valideynlərə, qohum-əqrabaya, yetimlərə və kasıblara xeyirxahlıq edəcək, insanlara xoş söz deyəcək, namaz qılacaq və zəkat verəcəksiniz!” – deyə əhd bağladıq. Sonra az bir qisminiz istisna ol­maqla, haqdan üz çevirib döndünüz”.

İslamın əsas müddəalarına aid olan bu qayda bundan əvvəlki bütün dini şəriətlərdə də mövcud olmuşdur, çünki o, bütün zamanlarda və istə­nilən ölkədə öz əhəmiyyətini saxlayır, ləğv edilmir. O, Allahın dininin əs­a­sını təşkil edir. Buna görə də aşağıdakı ayədə bizə də belə əmr edilmiş­dir: “Allaha ibadət edin və heç bir şeyi Ona şərik qoşmayın! Vali­deynlərə, qohum-əqrabaya, yetimlərə, kasıbla­ra, yaxın və uzaq qo­n­um-qonşuya, yol yoldaşına, müsafirə və sahib olduğunuz kölə və kə­nizlərə yaxşılıq edin! Həqiqətən, Allah özünü öyənləri və lovğalıq edənləri sevmir” (Nisa, 4/36).

 İsraillilər o dərəcədə bərkürəkli xalq idi ki, Allahın hökmlərini yerinə yetirmirdilər və O, onlarla sərt əhd bağlayana qədər haqqı qəbul etmirdilər. Əhd bağladıqdan sonra Allah onlara Tək Allaha ibadət etməyi tapşırdı və Ona şərik qoşmağı qadağan etdi. Bu – dinin əsas şərtidir və bunsuz Allah heç bir xeyirxah əməli qəbul etmir. Bu isə, Uca Rəbbin qarşısında bütün qullarının borcudur.

Allah onlara həm də ata-anaya yaxşılıq etmək hökmü verdi. Bu hökm – onları hər hansı söz və ya rəftarla razı salmaqdan ibarətdir. O, həm də valideynlərə itaətsizliyin, onlarla pis rəftarın qadağan olduğunu nəzərdə tutur, çünki onlara xoş münasibət onlara itaətsizlikdən əl çək­mədən mümkün deyil.

Yaxşı rəftar etmək hökmü bunun əksi olan rəftarın qadağan olunduğunu nəzərdə tutur. Valideynlərə yaxşı münasibət bəslənməsinə zidd olan iki əməl vardır: onlara pis münasibət göstərmək və pislik edil­məsə də, yaxşı münasibət göstərməmək. Hərçənd bu iki əməlin hər ikisi günahdır, amma onlardan birincisi daha ağırdır. Qohumlara, yetim­lərə və kasıblara yaxşılıq barədə də eyni sözləri demək olar. İnsanlara göstərilə bilən bütün xoş münasibətləri saymaq mümkün deyil və onlardan hər birinin öz həddi vardır.

Sonra Fövqəluca Allah israillilərə bütün insanlara yaxşılıq etməyi və gözəl sözlər söyləməyi əmr etmişdir. Bunlar, bəyənilən əməllər etməyə çağırışı və pis əməllərdən çəkindirməni, faydalı biliklər öyrətməyi və salam verməyi, səmimi söhbətlər etməyi və başqa gözəl sözləri ehtiva edir. Şübhə yoxdur ki, bir adam bütün insanların maddi ehtiyaclarını tə­min edə bilməz və buna görə də Allah elə bir hökm nazil etdi ki, onun əsasında bütün məxluqlara xeyirxahlıq etmək olar. Məhz bundan ötrü Allah insanlara xoş və gözəl sözlər söyləməyi buyurdu. Bu hökm həm də ətrafdakılarla, onlar hətta kafir olsalar da belə, pis rəftar edilməsinə qada­ğa qoyulduğunu bildirir. Fövqəluca Allah buyurur: “İçərilərindən zülm edənlər istisna olmaqla Kitab əhli ilə ən gözəl tərzdə mübahisə edin...” (Ənkəbut, 29/46).

Allah Öz qullarına ləyaqətlə danışmağı və ləyaqətli işlər görməyi buyurmuşdur. Mömin şəxs kobud və ədəbsiz söz və ya hərəkətlərə yol verməməli, söyüşməməli və faydasız mübahisələrə qoşulmamalıdır. Əksinə, o həmişə nəzakət qaydalarına riayət etməli və özünə layiq təmkinlik göstərməli, Allahın iradəsini yerinə yetirərək və Onun verəcəyi savablara ümid bəsləyərək, insanlarla mehribancasına davranmalı və onların etdikləri haqsızlıqları səbirlə ötürməlidir.

Sonra isə, Fövqəluca Allah namaz qılmağı və zəkat verməyi əmr edir. Biz əvvəlcə demişdik ki, namaz – Tək Allaha səmimi qəlbdən ibadət etməyi təcəssüm etdirir, zəkat isə, Onun qullarına bəslənən xeyirxah münasibət­dir. Ağıllı və uzaqgörən adam bu və digər hökmlər barədə düşünərsə, ona aydın olar ki, belə hökmlərin nazil edilməsi və belə əhdin bağlanması Allahın İsrail oğullarına göstərdiyi mərhəmətindən irəli gəlirdi. Lakin on­lar Allahın iltifatından nifrətlə üz döndərdilər. İnsan, sonradan ona qayıt­maqla, hökmdən uzaqlaşa bilər, amma israillilər Rəbbin iradəsini icra etmək üçün qayıtmağı, heç az da olsa belə, arzu etmirdilər. Ey AllAh, bizi belə azğınlıqdan saxla!

İsraillilərin ancaq az bir hissəsi haqdan üz döndərmədilər. Allahın bu barədə də xəbər verməsinin səbəbi, insanların, bütün israillilərin Onun hökmünü yerinə yetirməkdən boyun qaçırmaları kimi səhv zənnə düşmə­mək­lə­rindən ötrüdür. Bu azsaylı insanlar, Onun günahlardan qoruduğu və hidayət yoluna yönəltdiyi şəxslərdir.

ﭑ  ﭒ  ﭓ  ﭔ   ﭕ  ﭖ  ﭗ  ﭘ   ﭙ  ﭚ  ﭛ  ﭜ  ﭝ  ﭞ  ﭟ  ﭠ  

(2.84) “O zaman Biz sizinlə: “Bir-birinizin qanını tökməyəcək­si­niz, bir-birinizi yurdlarınızdan çıxarmayacaqsınız!” – deyə əhd kəs­dik. Sonra da siz özünüz şahidlik edərk bu əhdi təsdiqlədiniz”.

ﭡ  ﭢ  ﭣ  ﭤ  ﭥ  ﭦ  ﭧ   ﭨ  ﭩ   ﭪ  ﭫ  ﭬ  ﭭ  ﭮ   ﭯ  ﭰ  ﭱ  ﭲ  ﭳ    ﭴ  ﭵ   ﭶﭷ  ﭸ  ﭹ  ﭺ  ﭻ   ﭼﭽ  ﭾ  ﭿ  ﮀ  ﮁ  ﮂ  ﮃ  ﮄ      ﮅ   ﮆ  ﮇ  ﮈﮉ  ﮊ  ﮋ  ﮌ  ﮍ   ﮎ  ﮏﮐ   ﮑ  ﮒ  ﮓ    ﮔ  ﮕ  ﮖ 

 (2.85) “Siz o kəslərsiniz ki, bir-birinizi öldürür­sünüz, özünüzdən olan bir dəstəni öz yurdundan çıxarırsınız, onlara qarşı pislik və düş­mənçilik etməkdə bir-birinizə kömək edirsiniz. Onlar əsir tutulub ya­nınıza gətiriləndə, fidyə verib onları azad edirsiniz. Halbuki onları yurdlarından çıxartmaq sizə haram edilmişdi. Yoxsa siz Kitabın bir qis­minə inanıb digər qismini inkarmı edirsiniz? Sizlərdən bunu edə­nin cəzası dünya həyatında rüsvay olmaq, Qiyamət günü isə ən şid­dətli əzaba məhkum olmaqdır. Allah sizin etdiklərinizdən bixəbər deyildir”.

Bu ayədə, vəhylərin Mədinədə nazil edildiyi dövrdə yaşamış İsrail oğullarının törətdiyi əməldən bəhs edilir. Ərəb qəbilələri olan əl-Aus və əl-Xəzrəc, onlar sonradan Peyğəmbərin (s.ə.s.) Mədinə sakinləri arasından köməkçiləri - ənsarlar oldular, peyğəmbərli­yin başlanmasına qədər müşrik idilər və cahiliyyə dövründə qəbul olunduğu kimi, bir-biriləri ilə vuruşardılar. Onların yaxınlığında üç yəhudi qəbiləsi məskən salmışdı: bəni Qureyzə, bəni ən-Nadir və bəni Qaynuqa. Bu qəbilələrdən hər biri Mədinədə müxtəlif ərəb qəbilələri ilə sülh müqaviləsi bağlamışdılar və ərəblər bir-biriləri ilə müharibəyə başlayanda, yəhudilər öz müttəfiqləri olan ərəblərə digər ərəb qəbiləsi ilə olan döyüşdə kömək edirdilər. Həmin ərəb qəbiləsinə isə yəhudilərin digər qəbiləsi kömək edirdi. Beləliklə, yə­hu­dilərin bir qismi o biri qismini öldürür və məsələ soyğunçuluğa və  hət­ta yaşadığı yerlərdən qovulmağa gedib çıxdıqda onları öz evlərindən qo­vub çıxarırdılar. Müharibə sakitləşəndə isə döyüşən tərəflər öz əsir düş­müş həmqəbilələrini pul verib geri alırdılar.

Yəhudilərə üç hökm nazil edilmişdi – bir-birinin qanını tökməmək, evlərindən və məskənlərindən bir-birini qovmamaq və əsir düşmüş yəhu­diləri əsirlikdən pul verib azad etmək. Onlar ilk iki hökmü pozaraq, ancaq üçün­cünü yerinə yetirirdilər ki, bu da onların Allah tərəfindən qınan­masına səbəb olmuşdu. Onlar Kitabın bir hissəsinə iman gətirərək, pul verib əsirləri geri alırdılar, lakin onun digər hissəsini rədd edərək, bir-birilərini öldürür və öz qardaşlarını doğma yerlərindən qovub çıxarırdılar.

Bu ayədən belə bir nəticə çıxır ki, iman insanı Allahın hökmlərini yerinə yetirməyə və Onun qadağanlarını pozmaqdan çəkinməyə məcbur edir və xeyirxah əməllərin həyata keçirilməsi isə imanın bir hissəsidir.

Yəhudilərə gəldikdə isə, onlara verilən əvəz – bu dünyada rüsvay­çı­lıq oldu. Allah onları biabır etdi və Öz Elçisinə (s.ə.s.) onlara üstün gəl­məyə imkan verdi və nəticədə onların bəziləri öldürüldü, digərləri əsir düşdü və daha başqaları isə öz evlərindən qovuldular. Qiyamət günü isə onlar daha dəhşətli cəzaya məruz qoyulacaqlar, axı Allah Öz qullarının tö­rətdiyi əməllərə biganə qalmır.

ﮗ  ﮘ  ﮙ       ﮚ  ﮛ  ﮜﮝ  ﮞ  ﮟ  ﮠ  ﮡ  ﮢ  ﮣ   ﮤ  ﮥ 

(2.86) “Onlar Axirəti verib dünya həyatını satın aldılar. Ona gö­rə də onların nə əzabı yüngülləşdiri­ləcək, nə də onlara kömək göstə­riləcəkdir”.

Fövqəluca Allah İsrail oğullarını Kitabın bir hissəsinə inanmağa, digər his­səsini isə rədd etməyə vadar edən səbəb barədə xəbər verir. Səbəb odur ki, onlar Axirət həyatı hesabına dünya həyatını satın aldılar. İsraillilər qərara almışdılar ki, müttəfiqlərinə kömək etməsələr, rüsvay olunarlar. Onlar bu dünyada utanıb biabır olmaqdansa, yanar Cəhənnəmə düşməyi üs­tün tutdular və buna görə onların cəzası azaldılmayacaqdır. Əksinə, on­lara veriləcək işgəncə daima dözülməz olacaqdır. Onlara istirahət etməyə imkan verilməyəcəkdir və heç kim onlara bu dəhşətli və xoşagəlməz cəza­dan xilas olmağa kömək etməyəcəkdir.

ﮦ  ﮧ  ﮨ  ﮩ  ﮪ  ﮫ    ﮬ  ﮭﮮ  ﮯ  ﮰ  ﮱ  ﯓ  ﯔ  ﯕ   ﯖ  ﯗﯘ  ﯙ  ﯚ  ﯛ  ﯜ  ﯝ  ﯞ  ﯟ     ﯠ  ﯡ  ﯢ  ﯣ  ﯤ  ﯥ 

 (2.87) “Biz Musaya Kitab verdik və ondan sonra bir-birinin ar­dınca elçilər göndər­dik. Biz Məryəm oğlu İsaya da açıq-aydın dəlillər verdik və onu müqəddəs ruhla (Cəbrail ilə) qüvvətləndirdik. Məgər hər dəfə sizə göndərilən elçi ürəyinizə yatmayan bir şey gətirəndə siz təkəbbür göstərmədinizmi? Onların bir qismini yalançı hesab edib, bir qis­mini də öldürmədinizmi?” 

Fövqəluca Allah İsrail oğullarının yanına, Rəbbi ilə söhbət etmiş və onlara Tövratı gətirmiş Musa peyğəmbəri (ə.) göndərdiyi zaman onlara bəxş etdiyi neməti xatırladır. Onun ardıyca digər elçilər də göndərilmişdi ki, onların hər biri Tövratın əsasında öz qərarlarını qəbul edirdilər. Onla­rın sonuncusu İsa peyğəmbər (ə.) idi. Allah ona açıq-aydın möcüzələr ver­mişdi. Onlar tamamilə kifayət edərdi ki, insanlar ona iman gətirsinlər. Bu­nunla yanaşı Allah ona Müqəddəs Ruhla kömək edirdi. Təfsirçilərin əksə­riyyəti hesab ediblər ki, söhbət mələk Cəbraildən gedir. Başqa bir şərhə görə isə, Müqəddəs Ruh bir imandır ki, Allah onun vasitəsilə Öz qullarını müdafiə edir.

Belə çoxsaylı və dəyərləndirilməsi heç mümkün olmayan nemətlə­rə baxmayaraq, israil­lilər iman gətirməkdən təkəbbürlə boyun qaçırdılar. Bunun səbəbi isə, Allahın elçilərinin gətirdiklərinin onların xoşuna gəlmə­məsiydi. Belə olduqda, onlar bəzi elçilərə yalançı adı qoyur, digərlərini isə öldürürdülər. Onlar doğru rəhbərlik qarşısında öz alçaq istəklərinə, Axirət həyatı qarşısında isə bu dünya həyatına üstünlük verdilər. Şübhəsiz ki, bun­ların xatırladılması İsrail oğullarına sərt qınaq və ittiham idi.

ﯦ   ﯧ  ﯨﯩ  ﯪ   ﯫ  ﯬ  ﯭ  ﯮ  ﯯ  ﯰ  ﯱ  

(2.88) “Onlar dedilər: “Qəlblərimiz qapalıdır!” Xeyr, Allah onla­rı məhz küfrlərinə görə lənətləmişdir. Odur ki, onlar olduqca az ina­nırlar”.

ﭑ  ﭒ  ﭓ       ﭔ  ﭕ  ﭖ  ﭗ  ﭘ  ﭙ  ﭚ   ﭛ  ﭜ  ﭝ  ﭞ  ﭟ  ﭠ         ﭡ  ﭢ   ﭣ  ﭤ  ﭥ  ﭦﭧ  ﭨ  ﭩ  ﭪ  ﭫ  ﭬ  

(2.89) “Onlara Allah tərəfindən özlərində olanı təsdiqləyən bir Kitab gəldikdə onu inkar etdilər. Halbuki əvvəllər kafirlər üzərində qələbə diləyirdilər. Onlara tanıdıqları peyğəmbər gəldikdə isə, onu in­kar etdilər. Allah kafirlərə lənət etsin!”

ﭭ  ﭮ  ﭯ  ﭰ  ﭱ  ﭲ  ﭳ  ﭴ   ﭵ  ﭶ  ﭷ  ﭸ  ﭹ  ﭺ  ﭻ  ﭼ  ﭽ  ﭾ  ﭿ  ﮀﮁ   ﮂ  ﮃ  ﮄ  ﮅﮆ  ﮇ  ﮈ  ﮉ   ﮊ 

(2.90) “Allahın Öz qullarından istədiyi kimsəyə Öz lütfündən bəxş etməsinə həsəd aparmaq və Onun nazil etdiyini inkar etməklə nəfslərini satıb əvəzində aldıqları şey necə də pisdir! Onlar Allahın onlara bəslədiyi qəzəbi daha da şiddətləndirdilər. Kafirlərə alçaldıcı bir əzab vardır”.

Ey Elçi! Onlar sənin təliminə inamsızlıqlarına, sənin sözlərini anla­mağa mane olan pər­də­nin onların qəlbini örtməsi ilə bəraət qazandırırlar. Onlar elə zənn edirlər ki, bu minvalla öz xəbərsizliklərini əsaslandıra və kafirliklərinə haqq qazandıra biləcəklər. Lakin onlar, Fövqəluca Allahın lənətlə­diyi və Öz mərhəmətindən uzaqlaşdırdığı yalançı­lardır. Bu lənətin səbəbi – onların kafirliyindədir, axı onların arasında möminlər olduqca azdır və əksəriyyətcə, kəmetiqad və ya imansızdırlar. 

Allah onlara insanların ən yaxşısını və elçilərindən ən sonuncusunu göndərmişdir. O (s.ə.s.), onlara Tövratın doğruluğunu təsdiq edən Kitab gətirmişdir. Onlar onun şəxsiyyətində zühur edəcəyi ilə müşrikləri qorxut­duqları Elçini (s.ə.s.) tanıdılar, o müşrikləri ki, cahiliyyə dövründə onlarla vuruşmalı olurdular. Onlar onun köməyinə ümid bəsləyir və müşrikləri xəbərdar edirdilər ki, onlara qarşı Allahın peyğəmbəri ilə birlikdə döyüşə­cəklər. Amma Səmavi Kitab və tanıdıqları Peyğəmbər (s.ə.s.) gəldikdə, onlar ona iman gətirməkdən boyun qaçırdılar və möminlərə bəslədikləri paxıllığa görə yol verilən həddi aşdılar. Onlar razılaşa bilmədilər ki, Allah Mərhəmətini Öz qullarından istədiyinə bağışlayır və buna görə O, onları lənətlədi və onlara qəzəbləndi. Onlar buna layiq idilər, axı onlar həmişə imandan qaçırdılar, şübhə edirdilər və Allaha şərik qoşurdular. Məhz buna görə Axirət günü onlar alçaldıcı və əziyyətverici cəzaya məhkum oluna­caqlar. Onlar Cəhənnəmə atılacaq və əbədi səadətdən məhrum ediləcəklər. Onların halı necə də acınacaqlıdır! Onların Allaha, Onun Kitablarına və Onun elçilərinə olan imanı dəyişdirmələri necə də acınacaqlıdır! Allaha, Onun Kitablarına və Onun elçilərinə qarşı imansızlıq göstərmələri nəticə­sində əldə etdikləri şey necə də acınacaqlıdır! Onlar şüurlu surətdə belə davrandıqlarına görə cəzalarının ağırlığı daha da şiddətlənəcəkdir.

ﮋ  ﮌ  ﮍ  ﮎ  ﮏ  ﮐ  ﮑ  ﮒ  ﮓ  ﮔ    ﮕ  ﮖ  ﮗ  ﮘ  ﮙ  ﮚ  ﮛ  ﮜ   ﮝ  ﮞﮟ  ﮠ  ﮡ  ﮢ  ﮣ  ﮤ  ﮥ  ﮦ  ﮧ  ﮨ               ﮩ  ﮪ 

 (2.91) “Onlara: “Allahın nazil etdiyinə inanın!” – deyildikdə, on­lar: “Biz özümüzə nazil edilənə inanırıq” – deyib onun ardınca gələni inkar edirlər. Halbuki Quran onların yanında olanı təsdiqləyən bir həqiqətdir. De: “Əgər siz inanan idinizsə, bəs nə üçün əvvəllər Allahın peyğəmbərlərini öldürür­dünüz?”

ﮫ  ﮬ  ﮭ  ﮮ  ﮯ   ﮰ  ﮱ  ﯓ  ﯔ  ﯕ  ﯖ  ﯗ  ﯘ  

 (2.92) “Musa sizə açıq-aydın dəlillər gətirmişdi. O getdikdən sonra siz buzovu ilahiləşdirib özünüzə zülm etdiniz”

Yəhudilərə, Allahın Öz Elçisinə (s.ə.s.) nazil etdiyi Qurana iman gətirin deyildikdə, onlar itaət etməkdən təkəbbürlə boyun qaçırır və bəyan edirdilər ki, onlar ancaq özlərinə nazil edilənə iman gətirirlər. Onlar başqa kitablara iman gətirmək istəmirlər, halbuki, onlar Allahın onlara və ya başqa xalqlara nazil etdiklərinin hamısına inanmağa borcludurlar. Təkcə belə iman insanlara fayda verə bilər və bu – Allahın bütün elçilərinə iman­dır. Əgər bir insan elçilər və Səmavi Kitablar arasında fərq qoyaraq onla­rın birini qəbul edib, digərini inkar edirsə, onun iddialarını iman adlandır­maq olmaz. Əksinə, bu, əsil kafirlikdir. Buna görə Fövqəluca Allah buyurur: “Allahı və Onun elçilərini inkar edənlər, Allahı Onun elçilərindən is­tə­yib: “Biz o elçilərin bəzisinə inanırıq, bəzilərinə isə inanmırıq!” – deyənlər və bunun arasında bir yol tutmaq istəyənlər – məhz onlar əsl kafirlərdir. Biz kafirlər üçün alçaldıcı bir əzab hazırlamışıq”.

Mərhəmətli və Fövqəluca Allah israillilərin sözlərini qətiyyətlə təkzib edə­rək, onları tamamilə çıxılmaz vəziyyətə saldı. O, Qurana iman gətiril­məməsinin yanlışlığını iki dəlillə əsaslandırır. Birincisi, Müqəddəs Quran – həqiqətdir. Əgər Quran hekayətləri, hökmləri və qadağaları Rəbdən gələn həqiqətdirsə, onda bu Kitaba iman gətirməmək – Allahı və Allahın ayələrini inkar etməyə bərbərdir. İkincisi, Müqəddəs Quran özündən əv­vəlki Kitabların da doğruluğunu təsdiq və mühafizə edir. Necə olur ki, adamlar onlara nazil edilən Kitaba inanır, amma oxşar digər Kitabı inkar edirlər? Həqiqətən də, bu – yanlış baxışlara qatı mövhumatçı kimi tərəfdar olmaq və doğru rəhbərliyə qarşı öz alçaq xislətinə yer verməkdir.

Digər tərəfdən, Müqəddəs Quran əvvəlki Kitabların doğruluğunu təsdiq edirsə, deməli o, onlarda qorunub saxlanan ayələrin həqiqiliyi xey­rinə təkzibolunmaz bir dəlildir. Bundan başqa, o həm də əvvəlki vəhylərin gerçəkliyinin yeganə sübutudur. Əgər onlar Qurana iman gətirməkdən bo­yun qaçırır və onu inkar edirlərsə, onda onlar öz doğruçuluğunun yeganə sübutunu inkar edən və pisləyən insanlara bənzəyirlər ki, belə bir dəlili olmadan onlar öz iddialarını əsaslandırmaq qabiliyyətinə malik ola bil­məzlər. Məgər belə bir rəftar Kitab əhlinin düşüncəsizliyinə dəlalət etmir­mi? Qurana iman gətirməkdən boyun qaçıraraq, onlar, əslində, onlara əvvəlcə nazil edilmiş Kitabı təkzib və rədd edirlər.

Fövqəluca Allah bunu izah etdikdən sonra, onların əvvəlki Kitablara iman gətirdikləri iddiasının yalan olduğunu sübut edir. Onlar doğrudan da iman sahibi olsaydılar, Allahın peyğəmbərlərini öldürməzdilər və onlara təkzib­e­dilməz həqiqəti təsdiq edən açıq-aşkar möcüzələri göstərdikdən sonra, Musanın (ə.) yerində olmadığı az bir zamanda buzova sitayiş etməzdilər. Onlar özlərini zalımcasına aparırdılar və bəraət qazana bilməzdilər.

ﯙ  ﯚ  ﯛ  ﯜ  ﯝ  ﯞ  ﯟ   ﯠ  ﯡ  ﯢ  ﯣﯤ  ﯥ  ﯦ  ﯧ   ﯨ  ﯩ  ﯪ  ﯫ  ﯬﯭ  ﯮ   ﯯ  ﯰ  ﯱ  ﯲ  ﯳ  ﯴ             ﯵ  ﯶ  

(2.93) “O zaman Biz sizinlə əhd bağlayıb dağı başınızın üstünə qal­dırdıq: “Sizə verdiyimizdən möhkəm yapışın və eşidin!” – deyə əmr etdik. Onlar: “Eşitdik və asi olduq!” – dedilər. Küfrlərinə görə buzova olan məhəbbət onların qəlblərinə yeridildi. De: “Əgər siz mö­minsinizsə, imanınızın sizə əmr etdiyi şey necə də pisdir!”

Allah israillilərlə əhd bağlayaraq dağı onların başı üstünə qaldırır. Onlara əmr olunur ki, haqqı mütilik və itaətkarlıqla dinləsinlər. Lakin on­lar Allahın hökmlərini dinləyərək, itaətdən  imtina etdilər. Onların ürəyi məhəbbətini qızıl buzova və ona ibadətə bağladı, bunun səbəbi isə onların kafirliyində idi. Bax buna görə, Fövqəluca Allah Öz Peyğəmbərinə (s.ə.s.) buyu­rur ki, belə desin: “Ey İsrail oğulları! Siz özünüzü dindar adlandırır və haqq dinə ibadət etdiyinizlə fəxr edirsiniz. Lakin siz Allahın peyğəmbərlə­rini öldürürdünüz və Musa (ə.) olmayan zaman qızıl buzova sitayiş et­di­niz. Allah dağı başınız üzərinə qaldırana və bununla sizi təhdid edənə qə­dər Onun hökmlərini və qadağanlarını qəbul etməkdən imtina edirdiniz. Siz ancaq sözdə itaət edəcəyinizə vədə verdiniz, amma əməlinizlə onu pozdunuz. Məgər bu iman adlanır? Məgər bu möminlikdir? Əgər sizin bu davranışınız dindirsə, belə din necə də pisdir ki, insanı həddini aşmağa, Allahın elçilərini inkar etməyə və çoxsaylı günahlar etməyə təkan verir”.

Tamamilə aydındır ki, əsil iman insana ancaq xeyir əməllər işlət­məyə hökm verir və onu hər hansı şər əməldən çəkindirir. Fövqəluca Allah bunu bildirdikdən sonra İsrail oğullarının yalançı və ziddiyyətli iddialarını ifşa edir.

ﭑﭒﭓﭔﭕﭖﭗﭘﭙ ﭚ ﭛﭜﭝﭞﭟﭠﭡ ﭢ  

(2.94) “De: “Əgər Allah yanında Axirət yurdu digər insanlara de­yil, yalnız sizin üçün hazırlanıbsa və doğru deyirsinizsə, onda özü­nüzə ölüm diləyin!”

ﭣ  ﭤ  ﭥ  ﭦ  ﭧ  ﭨﭩ  ﭪ  ﭫ  ﭬ   ﭭ 

(2.95) “Onlar öz əllərinin etdiyinə görə bunu heç vaxt diləməzlər. Allah zalımları tanıyır”.

Ey Muhəmməd! İsrail oğullarına de: “Əgər sizin iddialarınız doğ­ru­dursa, əgər Cənnət məkanı yalnız sizin üçün nəzərdə tutulubsa, əgər Cənnət bağlarına yalnız yəhudilər və xristianlar girəcəklərsə və Cəhənnəm odu sizə cəmi bir neçə gün toxunacaqsa, onda özünüzə ölüm arzulayın!”

Allahın Elçisi (s.ə.s.) yəhudilərə təklif etdi ki, özlərinə ölüm arzu­lasınlar və onları çıxılmaz vəziyyətə saldı. Onlar özlərinin doğruluğunda inadla təkid edirdilər, ancaq indi onlar sadə bir seçim qarşısında dayan­mışdılar. Onlar ya Allaha və Onun Elçisinə (s.ə.s.) iman gətirməli, ya da öz doğruçuluqlarına əmin olduqlarını sübut etməli, özlərinə ölüm diləməli və bundan o saat sonra, zənn etdikləri kimi, onlar üçün hazırlanmış Cənnət diyarında olacaqdılar. Lakin onlar bu addımı atmaqdan imtina etdilər və hər kəsə məlum oldu ki, onlar inadkar kafirlərdir və şüurlu su­rətdə Allahın və Onun Elçisinin (s.ə.s.) əleyhinə çıxırlar. Fövqəluca Allah xəbər verir ki, onlar heç vaxt özlərinə ölüm diləməzlər, çünki küfrə ibadət edir, günahlar törədir və yaxşı başa düşürlər ki, ölüm, onların törətdikləri bəd əməllərə görə, onlardan alınacaq qisası tezləşdirəcək.

---

[1] Kursiv mənimdir. F.S.