Ə.N. əs-Səədi. Təfsir. I c. 2.40 - 2.62 - cu ayələ...

ﭰ  ﭱ  ﭲ  ﭳ  ﭴ  ﭵ  ﭶ  ﭷ  ﭸ    ﭹ  ﭺ  ﭻ  ﭼ  ﭽ 

(2.40) “Ey İsrail oğulları sizə bağışladığım nemətimi yadınıza sa­lın və Mənə verdiyiniz əhdə sadiq olun ki, Mən də sizə verdiyim əhdi yerinə yetirim. Təkcə Məndən qorxun!”

Fövqəluca Allah İsrail oğullarına bəxş etdiyi nemətini onların yadına salır. Yaqub peyğəmbəri (ə.) İsrail adlandırırdılar və Allah İsrailin oğulla­rına müraciət etdikdə, onlardan Mədinədə və şəhərin ətrafında yaşayanlar nəzərdə tutulur ki, sonralar məhz onları İslama dəvət etmişdilər. Allah onlara ancaq bir hökmlə müraciət edir və Rəbbin, bəzilərinin adı bu surə­də keçən, nemətlərini yada salmalarını əmr edir. Allahın nemətlərini yad­da saxlamaq üçün insan onları qəlbən qəbul etməli, dillə Allahı tərifləməli və Allahın bəyəndiyi və Onun sevdiyi əməlləri həyata keçirmək üçün bu nemətlərdən istifadə etməlidir.

Fövqəluca Allah onlara Rəblə bağladıqları əhdə riayət etmələrini buyurur. Bu isə o deməkdir ki, onlar Allaha və Onun elçilərinə iman gətirməli, Onun dininin tələblərini yerinə yetirməli idilər ki, məhz buna görə onlara bol mükafatlar vəd edilmişdi. Verdiyi bu vədi haqqında Fövqəluca Allah buyu­rur: “Allah İsrail oğulları ilə əhd bağlamışdı. Biz onlardan on iki başçı təyin etdik. Allah dedi: “Mən sizinləyəm. Əgər namaz qılsanız, zəkat versəniz, Mənim elçilərimə inanıb onlara yardım etsəniz və kasıblara könüllü yardım etməklə Allaha gözəl bir borc (sədəqə) versəniz, əlbət­tə, Mən təqsirlərinizdən keçər və sizi ağacları  altından çaylar axan Cənnət bağlarına daxil edərəm. Sizlərdən kimsə bundan sonra kafir olsa, bilsin ki, artıq o, doğru yoldan azmışdır” (Maidə, 5/12).

Allah İsrail oğullarına Onunla bağladıqları əhdə riayət etməyə təsir göstərməli olan əməli də bildirmişdir. O, onlara Uca Rəbdən ehtiyat etmə­yi, təkcə Ondan qorxmağı əmr etmişdi, çünki Onun qarşısında duyulan qorxu hissi insanı Onun hökmlərini yerinə yetirməyə və Onun qoyduğu qadağanları pozmamağa sövq edir.

ﭾ  ﭿ  ﮀ   ﮁ  ﮂ  ﮃ  ﮄ  ﮅ  ﮆ  ﮇ    ﮈﮉ  ﮊ  ﮋ  ﮌ   ﮍ  ﮎ  ﮏ  ﮐ  ﮑ 

(2.41) “Sizdə olanı təsdiqləyici kimi nazil etdiyimə (Qurana) iman gətirin və onu inkar edənlərin ən birincisi olmayın! Mənim ayə­lərimi ucuz qiymətə satmayın və yalnız Məndən qorxun”.

Fövqəluca Allah İsrail oğullarına xüsusi tapşırıq nazil etmişdi ki, onsuz insanın imanı doğru və kamil ola bilməzdi. O, əmr etmişdi ki, Allahın qulu və Elçisi Muhəmmədə (s.ə.s.) nazil edilmiş Qurana iman gətirsinlər. İsrail oğullarına Qurana iman gətirmək və onun tələblərini yerinə yetir­mək əmr olunmuşdu ki, bu, onlara Peyğəmbərin (s.ə.s.) özünə iman gətir­məyi bir vəzifə kimi həvalə edirdi. Sonra da, Allah onları iman gətirməyə yönəldəcək şərtləri xatırladır.

 Ey İsrail oğulları! Quran sizə göndərilmiş Kitabları təsdiq edir. O onları nə rədd edir, nə də inkar edir. Əgər bu vəhy sizin Kitablarınıza bən­zərdirsə və onlara zidd deyilsə, sizə ona iman gətirməyə mane olan nədir? Peyğəmbərin (s.ə.s.) gətirdiyi, Allahın əvvəlki elçilərinin gətirdiklərinin eynidir və siz ona birinci olaraq iman gətirməli, onun doğruluğunu təsdiq etməlisiniz, çünki siz Kitablara və elmə maliksiniz.

Yadda saxlayın ki, Müqəddəs Quran əvvəlki Kitabların həqiqiliyini təsdiq edir. Deməli, siz ona iman gətirməkdən boyun qaçırsanız, onda sizə əvvəllər nazil edilmiş Kitablarınızdan da üz döndərməlisiniz. Allahın Elçisi (s.ə.s.), Musanın, İsanın və digər peyğəmbərlərin əvvəllər təbliğ et­diyi Təlimi gətirmişdir və ona inanmamaq, əvvəlki Kitablara da inanma­maq deməkdir. Bu Kitablarda siz Müqəddəs Quranı, Peyğəmbərin (s.ə.s.) məziyyətlərinin təsvirini və onun gələcəyi haqqında qabaqcadan verilmiş xəbərləri tapırsınız. Əgər siz ona iman gətirməkdən üz döndərsəniz, sizə nazil edilənin bir hissəsindən üz döndərmiş olarsınız. Axı vəhyin bir his­sə­sinə inanmamaq, vəhyə bütövlükdə iman gətirməməyə bərabərdir və eynilə Allahın bir elçisinə inanmamaq, Allahın bütün elçilərinə (onlara Allahın salavatı və salamı olsun) inanmamağa bərabərdir.

Fövqəluca Allah doğru dinə iman gətirmək haqqında hökm verdikdən sonra, İsrail oğullarını kafirlikdən çəkindirir. Onlara, Muhəmməd Peyğəmbərə (s.ə.s.) və Qurana iman gətirməkdən boyun qaçıranlar arasın­da birincilərdən olmaq qadağan edilmişdi. Fövqəluca Allah belə deyə bilərdi: “Kafir olmayın!” – lakin Allahın nazil etdiyi qadağa daha təsirli idi, çünki əgər İsrail oğulları birinci olaraq iman gətirməkdən boyun qaçırsaydılar, onlara verilən tapşırığı yerinə yetirməmiş olacaqdılar ki, bu zaman onlar nəinki öz günahlarına görə, habelə onların ardıyca gedənlərin günahlarına da məsuliyyət daşıyacaqdılar.

Sonra Allah onların iman gətirməsinə mane olacaq amili yada salır. Buna qədər O, Axirət həyatında əbədi səadət qarşısında, Allahın ayələrini ucuz qiymətə sataraq, dünya həyatını üstün tutmağı onlara qadağan etmişdi. Bu ucuz qiymət – yüksək vəzifə, mümkün olan müxtəlif ləzzətli yeməklərdir ki, insanlar, Allaha və Onun Elçisinə (s.ə.s.) iman gətirdikləri təqdirdə onları itirəcəklərindən qorxurlar. Onlar Allahın ayələrini ucuz qiymətə satmaqla dünyəvi zövqə üstünlük verirlər.

Rəbb, bunları xatırladıqdan sonra, İsrail oğullarına təkcə Ondan qorxmağı əmr etmişdir, çünki təqva və qorxu insanı, cüzi dünyəvi nemət­lərlə müqayisədə, Allahın ayələrinə iman gətirməyə üstünlük verməyə məcbur edir. İnsanın dünyəvi ləzzətə üstünlük verməsi isə o deməkdir ki, təqva və qorxu artıq onun qəlbini tərk etmişdir.

ﮒ  ﮓ  ﮔ  ﮕ   ﮖ  ﮗ  ﮘ  ﮙ  ﮚ 

(2.42) “Özünüz də bilə-bilə haqqa batil donu geyindirməyin və haqqı gizlətməyin”.

Fövqəluca Allah İsrail oğullarına haqqı yalanla qarışdırmağı və onu giz­lətməyi qadağan etmişdir. Kitab əhli və alimləri həqiqəti yalandan fərq­lən­dirməli və onu bəyan etməlidirlər ki, dindarlar doğru yolla inamla gedə bilsinlər, azmışlar doğru yola qayıda bilsinlər və inadkar kafirlər isə həqiqəti öyrənərək öz cahilliklərinə görə bəraət qazana biləcəkləri imkan­dan məhrum olsunlar. Allah Öz ayələrini izah edərək aydın göstərişlər nazil etmişdir ki, insanlar onların vasitəsilə haqqı yalandan ayırd edə və günahkarların yolundan xəbərdar ola bilsinlər. Din alimləri bu məsələdə onlara kömək göstərdikdə, onlar Allahın elçilərinin varisləri sayılır və öz xalqlarının sədaqətli nəsihətçiləri adına layiq görülürlər. Əgər belə alim­lərin arasında, fərq qoymadan, haqqı şüurlu surətdə nahaqla qarışdıranlar varsa, onlara yaxşı bəlli olan və hamıya bəyan etməyə borclu olduqları həqiqəti gizlədirlərsə, onda onlar alov püskürən Cəhənnəmin carçılarına çevrilirlər, çünki insanlar dini məsələlərdə nümunəni öz alimlərindən götürürlər. Qoy din xadimləri hansı yolla gedəcəklərini özləri seçsinlər!

ﮛ  ﮜ  ﮝ   ﮞ  ﮟ  ﮠ  ﮡ  ﮢ 

 (2.43) “Namaz qılın, zəkat verin və rüku edənlərlə birlikdə rüku edin!”

Namazı qəlbən və cismən yerinə yetirin, sədəqə almağa haqqı olan­lara zəkat verin və namaz qılanlarla birgə namaz qılın. Əgər siz Allahın elçilərinə və Onun ayələrinə iman gətirsəniz, qeyd olunan əməlləri yerinə yetirsəniz, onda siz Rəbbimiz Allaha etdiyiniz səmimi ibadətlə Onun qulla­rına olan xeyirxah münasibətlərinizi, qəlbinizdəki ibadətlə bədəniniz və malınızla etdiyiniz ibadəti birləşdirə bilərsiniz.

“Rükuya gedənlərlə birlikdə rükuya gedin” hökmü camaatla namaz qılmağı nəzərdə tutur. Buradan belə çıxır ki, camaat namazları vacibdir (fərzdir) və rüku namazın əsas tərkib hissəsindən biridir. Sonuncu nəticə Allahın rükuya getməni namaz adlandırmasından irəli gəlir, çünki əgər ibadət ayininin bir hissəsi bütöv ayini ifadə etmək üçün işlədilirsə, bu o deməkdir ki, ayinin göstərilən hissəsi fərzdir.

ﮣ  ﮤ  ﮥ  ﮦ   ﮧ  ﮨ  ﮩ  ﮪ  ﮫﮬ  ﮭ  ﮮ  ﮯ  

 (2.44) “Siz Kitab oxuyub insanlara xeyirxahlığı əmr etdiyiniz halda, özünüz bunu unudursunuz? Məgər anlamırsınız?

Ağıl ona görə belə adlandırılmışdır ki, məxluqlar onun vasitəsilə onlara xeyir gətirən hər şeyə yaxınlaşa və zərər gətirən hər şeydən uzaq­laşa bilsinlər. Ağıl insanı, başqalarına verdiyi əmri, birinci özünün yerinə yetirməsinə çağırır və başqalarına qadağan etdiyi şeylərdən də birinci ola­raq özü imtina edir. Əgər insan ətrafındakıları xeyirxahlıq etməyə dəvət edirsə, amma özü buna əməl etmirsə və yaxud özü günah işlər gördüyü halda, xüsusən də o, bunu şüurlu surətdə etdikdə, başqalarını itaətsizlik­dən çəkindirirsə, onda o, ağılsız və nadandır. Belə insan həqiqəti bilir və o, öz cahilliyinə görə bəraət qazanmaq imkanı əldə edə bilməz.

Bu ayə İsrail oğulları haqqında nazil olmuşdur, onun mənası ümu­mi olduğundan bütün insanlara aid edilir. Fövqəluca Allah buyurur: “Ey iman gətirənlər! Nə üçün siz etməyəcəyiniz şeyləri danışırsınız? Etməyəcə­yiniz şeylərdən danışmağınız Allah tərəfindən böyük nifrətlə qarşı­lanır” (Saff, 61/2-3).

Bu ayələrdən belə bir nəticə çıxartmaq olmaz ki, insan Allahın qoyduğu qaydaları yerinə yetirmirsə, başqalarını bəyənilən əməllər etmə­yə çağırmamalıdır və onları qınanan əməllərdən çəkindirməməlidir. Onlar həmin qaydaları yerinə yetirməyənlərə sadəcə tənə vurur. Yaxşı məlum­dur ki, hər kəs həm ətrafındakıları xeyirli işlər görməyə dəvət etməli, günahlardan çəkindirməli və həm də özü bunu etməlidir. Əgər o, bu tələb­lərdən hər hansı birini yerinə yetirmirsə də, digərlərini yerinə yetirmək vəzifəsindən azad edilmir. Hər iki tələbi yerinə yetirdikdə insan kamillik əldə edir. Hər iki tələbə etinasız yanaşdıqda isə tam zərərə düçar olur. Lakin o, bir tələbi yerinə yetirib, digərini icra etməyəndə, o kamilləşmir və həyatın dibinə də çökmür, orta bir yer tutur. Belə vəhylərin nazil edil­mə­sinin müdrikliyi ondadır ki, qəlb qeyri-ixtiyari olaraq, əməli sözlərin­dən fərqlənən şəxslərə tabe olmaqdan imtina edir və, beləliklə, insanlar dəvətçinin çılpaq sözlərindən deyil, gerçək əməllərindən nümunə götü­rürlər.

ﮰ  ﮱ  ﯓﯔ  ﯕ  ﯖ  ﯗ    ﯘ     ﯙ   ﯚ

 (2.45) “Səbir etmək və namaz qılmaqla Allah­dan kömək diləyin! Həqiqətən, bu, Allaha itaət edənlərdən başqa hamıya ağır gəlir”.

ﯛ  ﯜ  ﯝ  ﯞ  ﯟ  ﯠ  ﯡ  ﯢ  ﯣ  

(2.46) “Çünki onlar öz Rəbbi ilə qarşılaşacaq­larını və Ona qayıdacaqlarını yəqin bilirlər”.

Allah İsrail oğullarına hər hansı bir şəraitdə səbirliliyin bütün formalarında kömək üçün ona müraciət etməyi əmr edir – itaətsizlikdən səbirlə uzaq durmaq və taleyin çətinliklərinə, ondan giley-güzar etmədən, mətanətlə dözmək. Əgər insan Allahın hökmlərini səbirlə yerinə yetir­məyə çalışırsa, göstərdiyi səbirliliyi onu başladığı istənilən işi axıradək çatdırmağa kömək edir. Əgər insan istənilən şəraitdə səbrini hifz etməyə səy göstərirsə, Allah ona zəruri səbir verir. Eynilə bu cür köməyi namaz da göstərir. Namaz insanı alçaqlıqdan və qəbahətli əməllərdən saxlayan və ona, hər hansı saleh əməli başa çatdırmaqda kömək edən imanın meya­rıdır. Namaz – kifayət qədər səy tələb edən bir hökmdür. Amma bu, namazı heç bir çətinlik çəkmədən qılan itaətkar möminlər üçün təbiidir. Onların Allah qarşısında mütiliyi, qorxusu və onlara vəd edilən mükafata ümid bəsləmələri onları, heç bir sıxıntı çəkmədən, namazı daima layiqincə qılmağa yönəldir. Onlar savab qazanmağa və cəzadan xilas olmağa ümid bəsləyərək namaz qılırlar. Günahkarlar isə, onlardan fərqli olaraq, belə gözəl keyfiyyətlərə malik deyillər. Bu günahkarları namaz qılmağa heç bir şey ruhlandırmır və ona görə də namaz onlara ən ağır və cansıxıcı vəzifə kimi gəlir.

Namazda mütiliyə (xuşu) gəldikdə isə, bu ad altında namazın tələsmədən, aramla qılınması nəzərdə tutulur. Bu zaman insan bütün varlığı ilə öz zəifliyini, köməksizliyini büruzə verərək, Rəbbi ilə görüşə­cəyinə imanını möhkəmlədərək, Fövqəluca Allahın qarşısında itaətkarcasına alçalır. Bax məhz buna görə Fövqəluca Allah buyurur ki, itaətkar möminlər öz Rəbbi ilə görüşəcəklərinə əmindirlər və əməllərinin əvəzini bütünlüklə alacaqlar. Bu xüsusiyyətləri onların dini ayinləri yerinə yetirmələrini asanlaşdırır, bəlalarla qarşılaşdıqda qəlblərinə sakitlik verir, onları qəm-qüssədən qurtarır və günahlardan uzaqlaşdırır. Onlar yüksək Cənnət guşə­lə­­rində mütləq əbədi səadətə qovuşacaqlar. Əgər insan Rəbbi ilə görüş­məyə inanmırsa, namaz onun üçün ağır bir yükə çevrilir.

ﯤ  ﯥ   ﯦ  ﯧ  ﯨ     ﯩ  ﯪ  ﯫ  ﯬ   ﯭ   ﯮ  ﯯ 

(2.47) “Ey İsrail oğulları! Sizə bəxş etdiyim ne­mətimi və sizi aləmlərdən üstün etdiyimi xatırlayın”.

ﯰ  ﯱ  ﯲ   ﯳ  ﯴ   ﯵ  ﯶ  ﯷ  ﯸ   ﯹ  ﯺ  ﯻ  ﯼ  ﯽ  ﯾ  ﯿ  ﰀ  ﰁ  ﰂ  ﰃ  

(2.48) “Qorxun o gündən ki, o vaxt heç kəs heç kəsə fayda verə bilməyəcək, heç kəsdən şəfaət qəbul olunmayacaq, heç kəsdən bir fidyə alınmayacaq və günahkarlara kömək göstərilməyəcəkdir”.

Fövqəluca Allah İsrail oğullarına göstərdiyi mərhəmətini bir daha onların yadına salır. Bu xatırlatma eyni vaxtda onlara həm öyüd-nəsihət, həm xəbərdarlıq və həm də onları xeyirxah əməllərə çağırışdır. Bununla yanaşı Allah onları Qiyamət gününün yaxınlaşması haqqında xəbərlə qorxudur; həmin gün bir nəfər də, nə peyğəmbər, nə mömin və yaxud nə də Allaha yaxınlığı ilə tanınan digər insan ətrafındakılara, onlar onun ən yaxın qoh­um­ları olsa da belə, kömək edə bilməyəcəkdir, çünki insana ancaq onun etdiyi əməllər kömək göstərəcəkdir. İnsanlar Allahın izni olmadan şəfaət edə bilməyəcəklər. O, ancaq Onun mərhəmətini qazanmış şəxslərə şəfaət etməyə icazə verəcək. Onu qazanmaq isə ancaq Allah xatirinə səmimi qəlblə və Peyğəmbərin (s.ə.s.) Sünnəsinə tam uyğun olaraq xeyirxahlıq edənlərə müyəssər olacaqdır.

Fövqəluca Allah buyurur ki, günahkarlar Qiyamət günü özlərini fidyə verməklə cəzadan qurtara bilməyəcəklər. Digər bir ayədə isə deyilir: “...Onun dəvətini qəbul etməyənlərə gəlincə, yer üzündə olan var-dövlətin hamısı, üstəlik bir o qədəri də onların olsaydı, əzabdan qurtarmaq üçün onu mütləq fidyə verərdilər. Onlarla dəhşətli bir haqq-hesab çəkiləcəkdir. Onların sığınacağı yer Cəhənnəmdir. Ora nə pis yataqdır!” ( Rəd, 13/18). Kafirlərdən fidyə tələb olunmayacaq və onlara dəhşətli və iyrənc şeylərdən xilas olmağa heç kim kömək etməyəcək.

Allah bildirir ki, insanlar bir-birlərinə qətiyyən kömək göstər­məyəcəklər. Onlar bir-birilərinə fayda verə və ya bir-birini şərdən xilas edə bilməyəcəklər, bu isə o deməkdir ki, heç kəs öz təşəbbüsü ilə günah­karlara kömək etməyəcək. Bununla bərabər, onlardan himayəçilik və ya fidyə qəbul edilməyəcək və bu da o deməkdir ki, onlara kömək etməyə İxtiyarıolandan kömək istəmələri də onlara heç bir fayda gətirməyəcəkdir. Allah onlardan fidyə qəbul etməyəcək və onlara himayə edilməsinə yol verməyəcək. Beləliklə, qullar ümidlərini məxluqlara bağlama­malıdırlar, çünki onlar ətraflarındakılara fayda verə bilməyəcəklər. Əksinə, onlar ancaq Allaha təvəkkül etməlidirlər, çünki onlara fayda verməyə və ya onları zərərdən qorumağa qadir olan təkcə Odur! Onlar şərik qoşmadan tək Ona ibadət etməli, Ona ibadət etməkdən ötrü onlara kömək göstərməsi üçün Ona dua etməlidirlər.

ﭑ  ﭒ  ﭓ  ﭔ  ﭕ  ﭖ  ﭗ  ﭘ    ﭙ  ﭚ  ﭛ  ﭜﭝ  ﭞ  ﭟ  ﭠ   ﭡ  ﭢ  ﭣ  ﭤ 

 (2.49) “Bir zaman Biz sizi Fironun tərəfdarla­rından xilas etdik. O vaxt onlar sizə ağır əzablar verir, oğlan uşaqlarınızı öldürür, qadın­larınızı isə sağ buraxırdılar. Bunda Rəbbiniz tərəfindən sizin üçün böyük bir sınaq var idi”.

ﭥ  ﭦ  ﭧ  ﭨ  ﭩ   ﭪ  ﭫ  ﭬ  ﭭ  ﭮ  ﭯ 

(2.50) “O zaman Biz sizə görə dənizi yardıq, sizi xilas etdik və Fironun tərəfdarlarını gözünüzün qabağında dənizdə batırdıq”.

Fövqəluca Allah bu ayədən başlayaraq İsrail oğullarına verdiyi nemətlə­rini bir-bir sadalayır.

Ey İsrail oğulları! Allah sizi sizə böyük əzablar verən Firondan, onun yaxın adamları və döyüşçülərindən xilas etdi. Onlar sizin nəslinizin artacağından qorxaraq oğullarınızı doğrayır və ancaq qadınlarınızı sağ buraxırdılar. Sizin bəzilərinizi ölüm, bəzilərinizi də alçalma və məcburi ağır zəhmət gözləyirdi. Sizi, sanki mərhəmət göstərərək öldürmürdülər, sonra isə köləyə çevirirdilər. Bu, sizin üçün ən müdhiş alçaldılma idi, lakin Allah sizə həqiqi mərhəmət göstərib, sizi köləlikdən tamamilə xilas etdi. Düşmənləriniz isə gözünüzün qabağında dənizdə batırıldılar ki, siz bu mənzərədən məmnun qalasınız. Bu xilasınız böyük bir nemət idi və siz ona görə Allaha minnətdar olmalı və Onun hökmlərini yerinə yetirmə­liydiniz.

ﭰ  ﭱ  ﭲ   ﭳ  ﭴ  ﭵ  ﭶ  ﭷ  ﭸ  ﭹ  ﭺ  ﭻ   ﭼ 

(2.51) “O zaman Biz Musaya vəhy üçün qırx ge­cəlik vədə verdik. Sonra siz onun ardından buzovu özünüzə məbud qəbul edərək zalım oldunuz”.

ﭽ  ﭾ  ﭿ  ﮀ  ﮁ  ﮂ  ﮃ  ﮄ  ﮅ  

(2.52) “Sonra bunun ardınca Biz sizi bağışladıq ki, bəlkə şükür edəsiniz”.

ﮆﮇﮈﮉﮊﮋﮌﮍ  

(2.53) “O zaman Biz Musaya Kitab və haqqı batildən ayıran Furqan verdik ki, bəlkə düz yolla gedəsiniz”.

ﮎ  ﮏ  ﮐ  ﮑ    ﮒ  ﮓ  ﮔ  ﮕ   ﮖ  ﮗ  ﮘ  ﮙ   ﮚ  ﮛ  ﮜ  ﮝ   ﮞ  ﮟ  ﮠ  ﮡ  ﮢ  ﮣﮤ  ﮥ   ﮦ  ﮧ  ﮨ      ﮩ 

(2.54) “O zaman Musa öz qövmünə dedi: “Ey qövmüm! Siz buzovu ilah qəbul etməklə özünüzə zülm etdiniz. Odur ki, Yaradanı­nıza tövbə edin və özünüzü (sizlərdən özlərinə zülm edənləri) öldürün. Bu, Yaradanınızın yanında sizin üçün xeyirlidir”. O, sizin tövbənizi qəbul etdi. Doğrudan da O, tövbələri qəbul edəndir, Rəhimlidir”.

Fövqəluca Allah İsrail oğullarına bəxş etdiyi neməti – Musaya hörmət əlaməti olaraq qırx gecə ərzində Tövratı – özündə böyük xeyir və böyük fayda daşıyan Kitabı nazil edəcəyinə söz verdiyini onların yadına salır. Lakin israillilər bu müddətin bitməsini gözləməyib, peyğəmbər­lərinin on­la­rın yanında olmadığı bir vaxtda, qızıl buzova sitayiş etməyə başladılar. Onlar ədalətsizlik etdilər, çünki həqiqət onlara məlum idi və bu onların cinayətini daha da ağırlaşdırdı və dəhşətli etdi. Bax elə buna görə, Allah Musa peyğəmbərin dili ilə onlara törətdiklərinə görə tövbə etmək və bir-birilərini öldürmək hökmü verdi. Sonra isə Allah onları bağışladı ki, Ona minnətdar olsunlar.

ﮪ  ﮫ  ﮬ  ﮭ  ﮮ  ﮯ  ﮰ  ﮱ  ﯓ  ﯔ        ﯕ  ﯖ  ﯗ  ﯘ   ﯙ 

(2.55) “O zaman siz: “Ey Musa! Biz Allahı açıq-aşkar görmə­yincə sənə iman gətirməyəcəyik!” – dediniz və gözünüz görə-görə sizi ildırım vurdu”. 

ﯚ  ﯛ  ﯜ   ﯝ  ﯞ  ﯟﯠ  ﯡ 

(2.56) “Ölümünüzdən sonra Biz sizi diriltdik ki, bəlkə şükür edəsiniz”.

İsrail oğulları ədəbsizlik edərək Allah və Onun elçisi ilə kobud davranmaya cəsarət etdilər və buna görə də onları ildırım vurdu. Ehtimal etmək olar ki, onlar doğrudan da ölmüşdülər, ya da ola bilsin ki, onlar şüurlarını itirmişdilər. Bu zaman onların hər biri ətrafdakılarla nə baş verdiyini görə bilirdi. Sonra Allah onları həyata qaytardı ki, Ona minnət­darlıqlarını bildirsinlər.

ﯢ  ﯣ   ﯤ  ﯥ  ﯦ  ﯧ  ﯨﯩ  ﯪ     ﯫ  ﯬ  ﯭ   ﯮﯯ  ﯰ  ﯱ  ﯲ  ﯳ  ﯴ  ﯵ  ﯶ  

(2.57) “Biz sizin üstünüzə buludla kölgə saldıq, sizə manna və bildirçin endirdik və: “Sizə ruzi olaraq verdiyimiz pak şeylərdən yeyin!” – dedik. Onlar bizə deyil, təkcə özlərinə zülm etdilər”.

Fövqəluca Allah bu ayədə İsrail oğullarına, onlar nə kölgəsi olmayan və nə də yeməyə bir şey tapılmayan səhrada olarkən onlara əta etdiyi ne­mətini xatırladır. Allah onların üstünə buludların kölgəsini salır, manna və bildirçin göndərir. Xüsusi zəhmət sərf etmədən əldə edilə bilən hər hansı qida məhsulu, məsələn, zəncəfil, göbələk və ya çörək, manna adlandırılır. Bildirçin isə yumşaq və ləzzətli əti olan kiçik quşlardandır.

Allah onlara normal təminatları üçün zəruri olan miqdarda manna və bildirçin nazil etmişdi. Belə nemətlər hətta ən varlı şəhərlərin sakinləri­nə belə verilməmişdi. Lakin İsrail oğulları Allaha bu səxavətinə görə min­nətdarlıq etmədilər, öz daşürəkliklərindən xilas olmadılar və olmazın günahlarını törətməkdə davam edirdilər. Onlar Onun hökmlərini yerinə yetirmədikdə Allaha zərər vurmurdular, çünki günahkarların itaət­siz­liyi Ona heç bir zərər toxundura bilməz və eynilə möminlərin itaəti də Ona hər hansı bir fayda gətirmir. Onlar ancaq özlərinə qarşı ədalətsiz davranır­dılar, çünki zalımlıqları özlərinə qarşı çevrilirdi.

ﭑ  ﭒ  ﭓ  ﭔ  ﭕ  ﭖ  ﭗ  ﭘ  ﭙ  ﭚ   ﭛ  ﭜ  ﭝ  ﭞ  ﭟ  ﭠ    ﭡ    ﭢﭣ   ﭤ  ﭥ  ﭦ 

(2.58) “O zaman Biz dedik: “Bu kəndə daxil olun və orada istədi­yiniz yerlərdə rahatlıqla yeyin, için. Qapıdan səcdə edərək daxil olun və: “Bizi bağışla!” – deyin ki, sizin günahlarınızı bağışlayaq”. Biz yaxşı işlər görənlərə mükafatlarını artırarıq”.

İsraillilər itaət etməyən adamlardılar, lakin Allah onlara mərhəmət göstərməkdə davam edirdi. O, onlara bir şəhərə girmələrini əmr etdi ki, o, onları əzəmətli etməli, onların vətəni və yaşayış məskəni olmalı idi, orada onları mümkün olan hər cür maddi nemətlər bolluğu gözləyirdi. Allah israillilərə hökm verdi ki, oraya daxil olsunlar, sözləri və işləri ilə Onun qarşısında mütiliklərini təsdiq etsinlər. Onlar itaətkarlıqla şəhərin darvaza­sından girməli və Allahdan bağışlanmalarını diləməliydilər. Buna görə Allah onların günahlarını bağışlayacağına və xeyirxah möminləri həm bu dünyada və həm də Axirət həyatında mükafatla təltif edəcəyinə söz ver­mişdi.

ﭧ  ﭨ  ﭩ  ﭪ   ﭫ  ﭬ  ﭭ  ﭮ  ﭯ  ﭰ  ﭱ   ﭲ  ﭳ  ﭴ   ﭵ  ﭶ  ﭷ     ﭸ  ﭹ 

(2.59) “Zülm edənlər özlərinə deyilən sözü başqası ilə dəyişdilər. Biz də zülm edənlərə etdikləri günaha görə göydən əzab göndərdik”.

Fövqəluca Allah Onun buyurduğu sözün israillilərin hamısı tərəfindən dəyişdirildiyini demədi, çünki bunu edənlər təkcə ədalətsiz günahkarlar idilər. Bağışlanma haqqında dua etmək əvəzinə onlar: “Buğda toxumu” ifadəsini işlətdilər. Onlar Allahın hökmlərini saymazyanalıqla qarşılaya­raq, məsxərəyə qoydular. Onlar sadə bir sözü dəhşətli şəkildə təhrif etdi­lər, lakin daha da ağır olan davranışlarıydı. Onlar şəhərə yambız­ları üstə sürünə-sürünə girdilər və bu zalımlıqları onların Allah tərəfindən cəzalan­dırılmasına səbəb oldu.

ﭺ  ﭻ  ﭼ   ﭽ   ﭾ  ﭿ  ﮀ  ﮁ  ﮂﮃ  ﮄ  ﮅ     ﮆ  ﮇ  ﮈﮉ  ﮊ  ﮋ  ﮌ  ﮍ  ﮎﮏ  ﮐ   ﮑ  ﮒ  ﮓ  ﮔ  ﮕ  ﮖ  ﮗ  ﮘ  ﮙ  ﮚ  

 (2.60) “O zaman Musa öz xalqı üçün su istə­dikdə, Biz: “Əsanla daşa vur!” – dedik. Daşdan on iki çeşmə qaynayıb çıxdı. Hər qəbiləyə su içəcəyi yer müəyyənləşdirildi. Onlara dedik: “Allahın sizə verdiyi ruzidən yeyin-için və yer üzündə fəsad yayıb pis işlərə qurşanmayın!”

Musa Allahdan xalqına içməli su verməsini xahiş etdikdə, Allah ona, əsasını daşa vurmağı əmr etdi. Bu, hər hansı müəyyən bir daş və ya istənilən daş ola bilərdi. O, əsası ilə daşa vuran kimi, daşdan on iki çeşmə fışqırdı. İsrail xalqı on iki qəbilədən ibarətdi və hər qəbilə bildi ki, hansı çeşmədən su içməlidir. Onlar basabas salmadan aramla susuzluq yanğı­larını söndürə bilərdilər. Allah onlara su içməyə və heç bir zəhmət çəkmə­dən aldıqları nemətlərlə qidalanmağa imkan verdi. Onlara təkcə yer üzündə fəsad yaymaq qadağan edilmişdi.

ﮛ  ﮜ  ﮝ  ﮞ  ﮟ  ﮠ  ﮡ  ﮢ  ﮣ  ﮤ  ﮥ    ﮦ  ﮧ  ﮨ  ﮩ  ﮪ  ﮫ  ﮬ    ﮭ  ﮮ   ﮯ  ﮰﮱ  ﯓ  ﯔ  ﯕ  ﯖ  ﯗ   ﯘ  ﯙ  ﯚﯛ  ﯜ  ﯝ  ﯞ  ﯟ  ﯠ  ﯡﯢ   ﯣ  ﯤ  ﯥ   ﯦ  ﯧ  ﯨ   ﯩ   ﯪﯫ  ﯬ  ﯭ  ﯮ    ﯯ  ﯰ  ﯱ  ﯲ   ﯳ  ﯴ   ﯵﯶ  ﯷ  ﯸ      ﯹ  ﯺ  ﯻ  ﯼ  

 (2.61) “Onda siz dediniz: “Ey Musa! Biz eyni cür yeməklərə döz­mə­yəcəyik. Ona görə də bizim üçün Rəbbinə bizə yerin bitirdik­lərindən – tərəvəzindən, xiyarından, sarımsağın­dan, mərciməyindən və soğanından yetirməsi üçün dua et!” O dedi: “Siz xeyirli olan şey­lə­rin daha dəyərsiz şeylərlə əvəz olunmasınımı istəyirsiniz? Şəhərə gi­rin! Şübhəsiz ki, orada istədiyinizi taparsınız!” Onlara zəlillik və düşkünlük üz verdi və onlar Allahın qəzəbinə düçar oldular. Bu cəza ona görə idi ki, onlar Allahın ayələrini inkar edirdilər və bəzi  pey­ğəm­bərləri haqsız yerə öldürürdülər. Bu həm də onların asi olduq­larına və həddi aşdıqlarına görə idi”.

İsrail oğulları Allahın nemətlərini dəyərsiz hesab edərək, Musaya öz narazılıqlarını bildirdilər. Onlar dedilər: “Biz həmişə eyni yeməkləri yeyə bilmərik. Rəbbindən xahiş et ki, O bizə tərəvəz, xiyar, sarımsaq, mərci və soğan yetişdirsin!” İsraillilərə bir-neçə ərzaq məhsulları nazil edilmişdi, lakin onların bu istəyi hər gün təkrar edilirdi, onlar isə tərəvəz, xiyar, sarımsaq, mərci və soğan yemək istəyirdilər. Tərəvəz (bakl) adı altında bütün gövdəsiz (sapalaqsız)  bitkilər nəzərdə tutulur. Xatırlanan digər bitkilər yaxşı tanınanlardır.

Musa dedi: “Doğrudanmı siz qüdrət halvasını və bildirçini onlar­dan pis olanlarla dəyişməyi xahiş edirsiniz? Siz belə etməməlisiniz, çünki adlarını çəkdiyiniz qida məhsullarını istənilən şəhərdə tapmaq olar. Allah sizə ən xeyirli və ən yaxşı qida məhsulları vermişdir. Niyə siz onları baş­qaları ilə dəyişmək istəyirsiniz?”

İsraillilərin davranışı onların səbirsizliyinə, Allahın hökmlərinə və Rəbbin nemətlərinə etinasız yanaşmalarına və onların məhkum edildiyi cəzanın törətdikləri qəbildən olan cinayətlərə uyğun gəldiyinə dəlalət edirdi. Onları artıq haqlamış və zahiri görünüşlərindən bəlli olan alçaldıl­ma və mis­kin­lik həqarətin təcəssümü idi. Onların qəlbi isə mənəvi səfalət mərəzinə tutulmuşdu. Onlar artıq özlərini qüdrətli hesab etmir və yüksək məqsədlər haqqında düşünmürdülər. Əksinə, onların mənəvi siması acına­caqlı və məqsədləri cüzi idi. Onlar Allahın qəzəbindən başqa bir şey əldə etmədilər. Onların qazancı necə də pisdir! Vəziyyətləri necə də yamandır!

Allahın qəzəbi onlara ona görə düçar oldu ki, onlar Allahın, hər biri haqqı bildirən və izah edən ayələrini rədd etdilər. Onlar ayələrə inanmaq­dan boyun qaçırdılar və bununla Allahın qəzəbinə gəldilər. Bununla yanaşı, onlar haqsız olaraq peyğəmbərləri öldürmüşdülər. Tamamilə aydın məsələdir ki, peyğəmbərlərin qətli ədalətli ola bilməz. Buna baxmayaraq, Fövqəluca Allah bu əməli ədalətsiz adlandırmışdır ki, onların törətdiyi cinayətin ağırlığını xüsusilə vurğulasın və heç kim düşünməsin ki, onlar bu cinayət­ləri öz cahillikləri və yaxud bilməməzlikləri üzündən yerinə yetirmişlər.

Onlar bu cinayətləri Allaha itaətsizlik etmək və Onun qullarının haqlarına qəsd etmək istədiklərinə görə törətmişdilər. Bir qisim günahlar həmişə digər günahların törədilməsinə səbəb olur və əgər insan öz vəzifə­lə­rinin yerin yetirilməsinə laqeyd münasibət bəsləyirsə, onda o, əvvəlcə kiçik günahlar edir, sonralar isə bu günahlar bidətə, küfrə  və digər ağır cinayətlərə çevrilir. Allah bizi belə bədbəxtlikdən saxlasın!

Bilmək lazımdır ki, bu ayələr Müqəddəs Quran nazil edilən zaman­da yaşayan İsrail oğullarına yönəldilmişdir. Allah onları, ata-babalarının törətdikləri günahlarına görə qınayır, lakin bunda böyük bir hikmət vardır.

Birincisi, İsrail oğulları özlərini tərifləyərək, dediklərinə görə, bacarıq etibarı ilə, Muhəmməd Peyğəmbərdən (s.ə.s.) və onunla birlikdə iman gətirmiş müsəlmanlardan üstün olduqlarını iddia edirdilər. Allah isə onlara, taleləri oğullarına yaxşı məlum olan əcdadlarının sifət­lərini xatırladır ki, hər bir insana, israillilərin keçmişdə kifayət qədər səbirli və yüksək əxlaqlı  olmadıqları və ləyaqətli işlər görmədikləri aydın olsun. Əgər israillilərin ən ləyaqətli və mömin sayılan ulu babaları belə keyfiy­yətlərə malik idilərsə, onda Peyğəmbərin (s.ə.s.) müasirləri olan israillilər haqqında nə güman etmək olar?!

İkincisi, Allahın israillilərin ilk nəslinə göstərdiyi mərhəmət onla­rın sonrakı nəsillərinə də aid idi, çünki ataya verilən nemət bütün hallarda oğullarına da aid edilir. Allah İsrail oğullarına məhz bu nemətləri xatırla­dır, çünki onlar bu xalqın bütün nəsillərinə şamil edilmişdi.

Üçüncüsü, israillilərin ulu babalarının törətdikləri günahlarda itti­ham edilməsi, dini icma nümayəndələrinin, onlar müxtəlif zamanlarda yaşasalar da, həmişə birgə hərəkət etmə­si­nə, bir-birini müdafiə etməsinə dəlalət edir. Əgər onlardan biri hər hansı bir əməl törədirsə, onun nəticə­ləri bu icmanın bütün nümayəndələrinə təsir göstərir. Əgər onlardan kim­sə bir xeyir iş görürsə, o onların hər birinə fayda verir və əgər onlardan kimsə pis əməllər törədirsə, bu da onların hər birinə zərər vurur.

Dördüncüsü, İsrail oğullarının əksəriyyəti ulu babalarını onların törətdikləri günahlara görə qına­ma­mışdır və əgər insan törədilmiş cinayətə razıdırsa, o, həmin cinayətin iştirakçısına çevrilir. Allahın, Peyğəmbərin (s.ə.s.) dövründə yaşamış israillilərə qarşı belə müraciətinin başqa izahları da mövcuddur ki, onları təkcə O Özü bilir.

ﭑ  ﭒ  ﭓ  ﭔ  ﭕ  ﭖ  ﭗ   ﭘ  ﭙ  ﭚ  ﭛ  ﭜ    ﭝ  ﭞ  ﭟ  ﭠ    ﭡ  ﭢ  ﭣ   ﭤ  ﭥ  ﭦ  ﭧ  ﭨ  ﭩ 

 (2.62) “Şübhəsiz ki, möminlərin, yəhudi, nəsra­ni və sabiilərdən Allaha və Axirət gününə iman gətirənlərin və yaxşı iş görənlərin mü­kafatı öz Rəbbi yanındadır. Onlara heç bir qorxu yoxdur və onlar kədərlənməyəcəklər”.

Bu ayənin tələbləri müstəsna olaraq Kitab əhlinə aiddir. Mötəbər bir rəyə görə, sabiilər - çoxsaylı xristian cərəyanlarından birinin nümayən­dələridir. Allah xəbər verir ki, yəhudilərin, xristianların və sabiilərin Allaha və Qiyamət gününə iman gətirmiş və Allahın elçilərinin həqiqi­li­yini qəbul etmiş möminlər mütləq böyük əcr alacaqlar və əmin-amanlıq içində olacaqlar. Onlar qorxu bilməyəcək və kədərlənməyəcəklər. O ki qaldı Allaha və Qiyamət gününə iman gətirməyi rədd etmiş yəhudilərə, xristianlara və sabiilərə, onları tamamilə başqa bir qismət gözləyir. Onları qorxu bürüyəcək və onlar qəm-qüssə içində olacaqlar.

Tamamilə aydındır ki, bu hökm Muhəmmədin (s.ə.s.) peyğəmbər­liyi başlayana qədər yaşamış Kitab əhlinə aiddir, çünki onların əməllərini həqiqətən bu minvalla səciyyələndirmək ola bilərdi.

Bu ayədən belə bir nəticə çıxır ki, əgər Quran ayələrinin mətni oxucunu xətalı nəticələr çıxarmağa təkan verərsə, Quranda həmişə elə bir ayə tapılır ki, o, yanlış təsəvvürləri darma­dağın edir. Müqəddəs Quran, məxluqlar hələ yaradılana qədər onların haqqında hər şeyi Bilən Rəbb tərəfindən nazil edilmişdir. O, Öz mərhəməti ilə bütün varlığı qurşamışdır.

Fövqəluca Allah İsrail oğullarını itaətsizliklərinə və bəd əməllərinə görə danlayır və bəzi adamların ürəyində belə bir təsəvvür yarana bilər ki, bu qınaq bütün israillilərə aiddir. Buna görə, Uca Yaradan məzəmmətə layiq görülməmiş şəxslərin xüsusiyyətlərini də bildirmişdir. Bu barədə ən yaxşı bilən Allahdır!

Bundan başqa, əvvəlki ayələrdə ancaq İsrail oğulları haqqında bəhs edilirdi və bir sıra adamlar səhvən zənn edə bilərdilər ki, təkcə israillilər Rəbbin qınağına layiq görülmüşlər. Məhz buna müvafiq olaraq Fövqəluca Allah ümumi məna kəsb edən vəhy nazil etmiş və o, bütün millətlərə şamil edilərək, insanlara əsil həqiqəti izah etmək və ayələrin yanlış anlaşılma­sının qarşısını almaq məqsədi güdmüşdür. Öz Kitabında məxluqların ağlını heyran qoyan biliklər nazil edən Rəbbimiz pak və müqəddəsdir!

Sonra Mərhəmətli və Fövqəluca Allah əcdadlarının əməllərinə görə israil­lilərə tənə vurmaqda davam edərək buyurur: