Ə.N. əs-Səədi. Təfsir. I c. 2.144 - 2.156 - cı ayələr

ﮜ  ﮝ  ﮞ  ﮟ  ﮠ  ﮡﮢ   ﮣ  ﮤ  ﮥﮦ  ﮧ  ﮨ  ﮩ  ﮪ   ﮫﮬ  ﮭ  ﮮ  ﮯ            ﮰ  ﮱ  ﯓﯔ  ﯕ  ﯖ   ﯗ  ﯘ  ﯙ  ﯚ  ﯛ  ﯜ  ﯝﯞ  ﯟ  ﯠ  ﯡ   ﯢ  ﯣ  ﯤ   

(2.144) “Biz sənin üzünün göyə tərəf çevrildi­yini gördük və Biz səni razı qalacağın qibləyə tərəf döndərəcəyik. Sən üzünü Məscidülharama tərəf çevir! Harada olursunuzsa olun, üzünüzü ona tərəf çevirin! Şübhəsiz ki, Kitab verilənlər bunun öz Rəbbi tərəfindən gerçək olduğunu bilirlər. Allah onların etdiklərindən xəbərsiz deyil­dir”.

Fövqəluca Allah Öz Peyğəmbərinə (s.ə.s.) xəbər verir ki, O, onun tez-tez ətrafa baxdığını və Kəəbəyə yönəlmək üçün vəhyin nazil olmasını gözlə­yərək, səmaya diqqət yetirdiyini görür. Allah demir ki, Peyğəmbər (s.ə.s.) göyə nəzər salır, O, buyurur ki, o, üzünü səmaya sarı çevirir. Bu isə onun maraqlandığını və qayğılandığını xüsusilə vurğulamaq üçün idi. Bundan başqa, əgər insan üzünü bir səmtə çevirirsə, onun baxışları da o tərəfə yö­nəlir.

Sonra Fövqəluca Allah Öz Elçisinə (s.ə.s.) buyurur ki, namaz vaxtı üzü­nü, Allahın Elçisinin (s.ə.s.) çox sevdiyi Kəəbəyə sarı çevirsin. Bu hal Muhəmməd Peyğəmbərin (s.ə.s.) üstün tutulduğunu xüsusilə qeyd edir, axı Fövqəluca Allah Özü onu razı salmaq istəyir.

Əvvəlki ayələrdə namaz qılarkən məhz hansı tərəfə üzünü tutmaq xatırlanmadığı üçün, sonra Fövqəluca Allah xəbər verir ki, üzünüzü Məscidülharama tərəf çevirmək lazımdır. “Üz” dedikdə, əlbəttə ki, insan bədəninin ön tərəfi nəzərdə tutulur. İnsan harada: suda və ya quruda, şərqdə və ya qərbdə, cənubda və ya şimalda – olmasından asılı olmayaraq, namaz qılarkən üzünü Məscidül­harama tərəf çevirməlidir.

Bu ayə, üzün Kəəbəyə tərəf çevrilməsinin fərz və nafilə namazla­rının şərtlərindən olduğunu təsdiq edir. Əgər insan üzünü bilavasitə Kəəbə­yə tərəf çevirə bilərsə, o bunu etməlidir. Əgər o, bunu edə bilmirsə, ona Kəəbə səmtinə üzünü çevirmək kifayətdir. Bu ayədən həm də belə bir nəticə çıxır ki, əgər namaz qılan bütün gövdəsi ilə Kəəbədən kənara çevri­lərsə, namazı qəbul olunmaz, çünki istənilən hökm əks hərəkətlər etmənin qadağan olunduğunu nəzərdə tutur.

Əvvəlki ayələrdən birində Fövqəluca Allah Kitab əhlinin və digər cahil­lərin Kəəbə tərəfə üz tutmağa etiraz etdiklərini xatırladır və onların eti­ra­zı­na cavab verir. Bu ayədə Allah xəbər verir ki, Kitab əhli arasında din alimləri bilirlər ki, sən tamamilə doğru davranırsan, çünki bu barədə bilik­ləri öz Kitablarından oxuyurlar. Buna baxmayaraq, onlar etiraz etməkdə və müqavimət göstərməkdə davam edirlər, axı onlar tərs və zalım adam­lardır. Lakin bu, müsəlmanları kədərləndirməməli və onlar belə hallara diqqət yetirməməlidirlər, çünki etirazla çıxış edənlər o vaxt insanı qəmgin və narahat edə bilər ki, həqiqət aydın olmasın və etiraz edən haqlı olsun. İnsan özünün doğru yolda olduğuna qəti əmindirsə və ona etiraz edən tərs inadcılın biri, sözləri yalan və nöqsanlıdırsa, onda o, belə etirazlara fikir verməməlidir. Əksinə, o, çox yaxın vaxtlarda ona etiraz edənin ya bu dün­yada, ya da Axirət həyatında cəzaya düçar olacağını gözləməlidir. Məhz buna görə, Allah qeyd edir ki, O, insanların əməllərinə etinasızlıq göstər­mir və onları saxlayır ki, hər kəs layiq olduğu əvəzi ala bilsin. Bunun yada salınması haqqın düşmənlərinə xəbərdarlıq və möminlər üçün təsəllidir.

Muhəmməd Peyğəmbər (s.ə.s.) o dərəcədə böyük şövqlə insanları doğru yola yönəltmək istəyirdi ki, bir təsadüfi belə nəzərdən qaçırmadan, ətrafda olanlara məsləhətlərini verirdi. İnsanlar Allahın iradəsinə tabe ol­maq­dan boyun qaçıranda, o, olduqca bərk kədərlənirdi. Kafirlərin arasında çoxları var idi ki, Allahın hökmlərinə qarşı həyasızlıqla qiyam edir, Allahın elçilərini təkəbbürlə inkar edir və şüurlu surətdə doğru yolla get­mək­dən boyun qaçırır və, beləliklə, ona düşmənçilik münasibəti bəsləyir­dilər. Məhz yəhudilər və xristianlar belə davranırdılar. Kitab əhli olduqları halda, onlar birinci olaraq şüurlu surətdə Muhəmməd Peyğəmbərə (s.ə.s.) iman gətirməyi rədd etdilər. Onların kafirliyi cahilliklərinin və bilməməz­lik­lərinin nəticəsi deyildi, çünki onlar onun (s.ə.s.) doğruçuluğuna qəti inanırdılar. Elə buna görə də, sonra Fövqəluca Allah buyurur:

ﯥ  ﯦ  ﯧ  ﯨ  ﯩ  ﯪ   ﯫ  ﯬ  ﯭ  ﯮﯯ  ﯰ  ﯱ  ﯲ   ﯳﯴ  ﯵ  ﯶ    ﯷ  ﯸ  ﯹﯺ  ﯻ  ﯼ  ﯽ  ﯾ  ﯿ   ﰀ  ﰁ  ﰂ  ﰃﰄ  ﰅ  ﰆ  ﰇ  ﰈ ﰉ  

 (2.145) “Kitab verilənlərə hər cür dəlil gətirsən də, onlar sənin qiblənə üz tutmazlar. Sən də onların qibləsinə üz tutan deyilsən. On­lar özləri də bir-birlərinin qibləsinə üz tutan deyillər. Əgər sənə gələn elmdən sonra onların istəklərinə uysan, sən də zalımlardan olarsan”.

Ey Muhəmməd! Sən Kitab əhlinə öz sözlərinin və xütbələrinin doğruluğunu təsdiq edən dəlillər və möcüzələr göstərə bilərsən. Onlar buna baxmayaraq, sənin qiblən tərəfə üz döndərməyə­cəklər, çünki onu qəbul etmək səni qəbul etməyə bərabərdir və elə buna görə də qiblə böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bunun səbəbi isə onların haqdan şüurlu surətdə üz döndərən inadcıl və tərs insanlar olmasıdır.

Möcüzələr təkcə o şəxslərə fayda verir ki, onlar haqq olanı axtarır və onun barəsində müəyyən şübhələr keçirir. Belə insanlar aşkar möcüzə­lər sayəsində həqiqəti aydınlaşdırırlar. Həqiqətlə qəti olaraq razılaşmaya­caqları niyyətində olan fasiqlərə gəldikdə isə, onlar Allahın möcüzələrin­dən faydalanmaq qabiliyyətinə malik deyillər.

Bundan başqa, Kitab əhlinin öz aralarında böyük ixtilaflar mövcud­dur – onların bir qismi o birilərinin qibləsini tanımağı rədd edirlər. Ona görə də onların sənin qiblənə tərəf dönməkdən boyun qaçırmalarında tə­əccüblü bir şey yoxdur. Onlar əsil paxıl düşmənlərdir. Onlar sənin qiblənə dönməyəcəklər, sən də onların qibləsinə dönən deyilsən.

Allah buyurur ki, Muhəmməd Peyğəmbər (s.ə.s.) Kitab əhlinin qib­ləsinə tərəf çevrilən deyil və bu ayə, onların qibləsi tərəfə dönmə, sadəcə, qadağan edilməsindən başqa, daha dərin mənaya malikdir. Bu hal, Kitab əhli ilə razılaşmamanın – Muhəmməd Peyğəmbərin (s.ə.s.) şəxsi keyfiy­yət­lərindən biri olmasını xüsusilə nəzərə çarpdırır. Bu isə o deməkdir ki, onun Kitab əhlinin qibləsinə tərəf dönməsi ağlasığmaz və mümkün olma­yan bir şeydir. Fövqəluca Allah həm də demir ki, Kitab əhli, onların doğruluğu­nu təsdiq edən möcüzələr göstərə bilərlər, çünki onların iddiaları tamamilə əsassızdır.

Həqiqət inkaredilməz dəlillərlə sübuta yetirildikdə, şübhəli etiraz­lara cavab vermək zəruriyyəti aradan qalxır; belə etirazlar saysız-hesabsız ola bilər. Onların əsassızlığı tamamilə aydındır, çünki mübahisə doğurma­yan həqiqətə zidd olan nə varsa, yalandır. Buna görə, şübhəli sübutları və iddiaları təkzib etmək vacib deyil.

Sonra Fövqəluca Allah Kitab əhlinin istəklərinə imkan verməyi Öz Elçi­si­nə (s.ə.s.) qadağan edir. Allah onların əqidəsini din adlandırmır, çünki onlar yalnız öz istəklərinə istinad edir və qəlblərinin dərinliyində həqiqi dinə ibadət etmədiklərini dərk edirlər. İnsan dindən üz döndərdikdə, o, labüd olaraq öz nəfsinə tabe olur. Məhz buna görə, Fövqəluca Allah buyurur: “Nəfsinin istəyini ilahiləşdirən kimsəni gördü­nmü?...” (Furqan, 25/43).

Muhəmməd Peyğəmbərə (s.ə.s.) məlum idi ki, o, haqqın tərəfində­dir, Kitab əhli isə yalana sitayiş edir. Əgər bundan sonra o, onların istəklərinə göz yumsaydı, o, mütləq zalım günahkarların sırasına düşərdi. Həqiqəti və yalanı bilən və yanlış yalana şüurlu surətdə üstünlük verən adamdan daha zalım kim ola bilər?

Bu ayə Muhəmməd Peyğəmbərə (s.ə.s.) müraciət etsə də, əslində onun (s.ə.s.) bütün xələflərinə aiddir. Əgər Kitab əhlinin istəklərinə yol vermək Peyğəmbəri (s.ə.s.), onun yüksək məqamına və çoxsaylı saleh əməllərinə baxmayaraq, zalım günahkara döndərə bilərdisə, onda yerdə qalan bütün insanlar üçün bu günah daha böyük təhlükədir.

Qeyd etmək lazımdır ki, “izən” (“o vaxt”) sözü bu ayədə ona görə işlədilmişdir ki, heç kim sonuncu budaq cümləsini bu ayənin əsas mətnindən ayırmasın və hətta bunu heç xəyalına belə gətirməsin.

ﭑ  ﭒ  ﭓ  ﭔ  ﭕ   ﭖ  ﭗﭘ  ﭙ   ﭚ  ﭛ  ﭜ  ﭝ  ﭞ  ﭟ  ﭠ 

 (2.146) “Kitab verdiyimiz şəxslər onu öz oğullarını tanıdıqları kimi tanıyırlar. Həqiqətən də, onlardan bir dəstə haqqı bilə-bilə gizlədir”.

Fövqəluca Allah bəyan edir ki, Kitab əhli Muhəmməd Peyğəmbərin (s.ə.s.) doğrudan da Allahın Elçisi (s.ə.s.) olduğunu və onun (s.ə.s.) moi­zələrinin əsil həqiqətdən xəbər verdiyini qəti bilirdilər. Onlar onu, öz oğullarını tanıdıqları kimi, tanıyırdılar. Onların Muhəmməd Peyğəmbərin (s.ə.s.) peyğəmbərliyinə əmin olmaları o dərəcədə böyük idi ki, bunda azacıq da olsa, heç bir şübhələri yoxdu. Buna baxmayaraq onlar onun (s.ə.s.) peyğəmbərlik vəzifəsinə fərqli yanaşırdılar.

Onların böyük bir hissəsi ona iman gətirməkdən boyun qaçırdılar və şüurlu surətdə həqiqəti gizlətməyi üstün tutdular. Fövqəluca Allah buyurur: “...Allahın onlara nazil etdiyi şəhadəti gizlədən kimsələrdən daha zalım kim ola bilər?...” (Bəqərə, 2/140). Allah belə kafirlər haqqında xəbər verir ki, Öz Elçisinə (s.ə.s.) və möminlərə təsəlli olsun və onları Kitab əhlinin törədə biləcəyi şərdən və onların arasına yaya biləcəyi şübhələrdən xəbərdar etsin. Kitab əhlinin digər hissəsi həqiqəti şüurlu surətdə gizlətmirdi. Onların bəziləri haqqa iman gətirdilər, digər hissəsi isə öz nadanlığı üzündən kafir qaldılar.

Həqiqi biliklərə malik olan insan həqiqəti, gözəl ifadələrdən istifa­də etməklə, sözlərini dəlillərlə təsdiq etməklə, hikmətli və ibrətamiz şə­kildə bəyan etməli, izahını verməli və digər üsullardan istifadə etməklə doğru-düzgün təqdim etməlidir. O, həm də bütün üsullardan yararlanaraq yalanı ifşa etməli, onu həqiqətdən ayırmalı, onun naqisliyini və eybəcər­liyini vurğulamalıdır. O ki qaldı haqqı gizlətməyi üstün tutan Kitab əhlinə, onlar tamamilə əksinə hərəkət etdilər.

ﭡ  ﭢ   ﭣﭤ  ﭥ  ﭦ  ﭧ  ﭨ  ﭩ 

(2.147) “Haqq sənin Rəbbindəndir! Odur ki, şübhə edənlərdən olma!”

Ey Muhəmməd! Sənin Təlimin bütün başqa təlimlərdən daha çox haqq adlandı­rılmağa layiqdir, axı o, əzəmətli məqsədlər, gözəl əxlaq və mənəvi təmizlik üzərində qurulmuş­dur. O, insanları onlara fayda verən şeylərə dəvət edir və onları, zərər vura bilən hər şeydən, qoruyur. O Təlim sənin Rəbbin tərəfindən nazil edilmişdir, Onun ilahi qayğısı sənə nazil etdiyi Müqəddəs Quranda özünü göstərmişdir. O, idrakı və qəlbi tərbiyə edir və özündə mütləq neməti əks etdirir və ona şübhə etmək sənə yaraşmaz. Əksinə, sən onun haqqında düşünməli və möhkəm əqidəyə nail olmalısan, axı Müqəddəs Kitab üzərində düşünmək insanı şübhələrdən xilas edir və onun etiqadını mükəmməlləşdirir.

ﭪ  ﭫ  ﭬ  ﭭﭮ   ﭯ  ﭰﭱ  ﭲ  ﭳ  ﭴ  ﭵ  ﭶ   ﭷ  ﭸﭹ   ﭺ  ﭻ  ﭼ  ﭽ    ﭾ  ﭿ  ﮀ   

 (2.148) “Hər kəsin üz tutduğu bir istiqamət vardır. Xeyirli işlər gör­məkdə bir-birinizlə yarışın. Harada olursanız olun, Allah sizin hamı­nızı toplayacaqdır. Həqiqətən, Allah hər şeyə qadirdir”.

Bütün dinlərin məsləkdaşları ibadət mərasimləri zamanı üzlərini mü­əyyən bir səmtə tərəf tuturdular ki, o, heç vaxt həlledici əhəmiyyətə malik olmamışdı. Müxtəlif dini şəriətlərdə istiqamət dövrdən və şəraitdən asılı olaraq dəyişirdi. Hökümlərin bəzisi ilə digərləri ləğv edilir və dindarlar digər səmtə üz çevirmək əmri alırdılar. Bu zaman ən vacib şərt kimi, Allaha itaət və Ona yaxınlaşmağa səy göstərmək, həmişə əsas olaraq qalır­dı. Məhz bu keyfiyyətlər uğur qazanmanın və Allahın mərhəmətinə nail olmanın rəhnidir. Əgər insan həmin keyfiyyətlərə malik deyilsə, o, həm bu dünyada, həm də Axirət həyatında ziyana düşəcəkdir. Əgər o, bu keyfiyyətlərə malik olarsa, onda əsil qazanc əldə etmiş olar. Bu müddəa bütün şəriətlər üçün ümumi əsasdır və Allah məhz buna görə bəşəriyyəti xəlq etmiş və ona riayət etməyi buyurmuşdur.

Yaxşı işlərin görülməsində müsəlmanların bir-biri ilə yarışması haqqında hökm, sadəcə xeyirli işlər görmək barədə hökmdən daha gen­iş­dir. İnsan ətrafdakıların yaxşı əməl­lərini müəyyən etməyə çalışarkən, belə əməlləri başqalarından əvvəl və həm də tam qüsursuz və ən yaxşı şəraitdə yerinə yetirməyə səy göstərir. Əgər bu dünyada xeyirxah işlərin görülmə­sində başqalarını ötüb keçmək ona müyəssər olursa, onda o, Axirət hə­yatında Cənnət bağlarına başqalarından əvvəl düşməyə və ən yüksək dərə­cələrə yetişməyə nail olacaqdır.

Yaxşı əməl dedikdə, şəriətin müəyyən etdiyi bütün vacib (fərz) və könüllü surətdə yerinə yetirilən tələbləri nəzərdə tutulur ki, bunlar: namaz, oruc, zəkat, həcc, ümrə, cihad və insana, cəmiyyətə fayda verən hər hansı digər xeyirxah əməllərdir. 

Nəzərə alaq ki, insanları xeyirxah əməllər yerinə yetirməkdə yarışmasına təkan verən ən güclü amil Allahın vəd etdiyi mükafatı və həm də Fövqəluca Allahın Öz Qüdrəti sayəsində bütün insanları mütləq bir yerə top­layacağını bildirməsidir. Bu, hər bir insanın layiq olduğu əvəzi alacağı Qiyamət günü baş verəcəkdir. Bununla əlaqədar Fövqəluca Allah buyurur: “Göy­lərdə və yerdə nə varsa, Allahındır. Bu, Allahın pislik edən­lərə əməllərinin cəzasını verməsi, yaxşılıq edənləri isə ən yaxşısı ilə mü­ka­fatlandır­ması üçündür”[1].

Bu şanlı ayədən çıxan nəticə belədir ki, insan, onun yaxşı əməl­lərini müşayiət edən hər bir ləyaqətli şəraitdən faydalanır. Buna aid olanlar: yerinə yetirilməsi vaxtının ilk saatında qılınan namaz, ötürülmüş orucun qəzasının ləngidilmədən yerinə yetirilməsi, ilk imkan yaranan kimi həcc və ümrə ziyarətinə can atma, zəkatın gecikdirilmədən ödənilməsi, ibadət ayinlərinin yerinə yetirilməsi zamanı arzuolunan hərəkətlərin icra edilməsi və müvafiq nəzakət qaydalarına riayət olunmasıdır. Bu ayə heyrət ediləsi dərəcədə yığcam və faydalı bir ayədir!

ﮁ  ﮂ  ﮃ  ﮄ   ﮅ  ﮆ  ﮇ  ﮈﮉ  ﮊ  ﮋ  ﮌ  ﮍﮎ  ﮏ   ﮐ  ﮑ  ﮒ  ﮓ  ﮔ 

(2.149) “Haradan yola çıxsan da, üzünü Məscidulhara­ma tərəf çevir! Çünki bu, sənin Rəbbindən bir haqdır! Allah sizin etdiklə­rinizdən qafil deyildir”.

Bu ayədə Allah əvvəlcə Öz Elçisinə (s.ə.s.) səfərə çıxdığı zaman və başqa hallarda üzünü Kəəbəyə tutmağı əmr edir. Sonrakı ayədə isə Fövqəluca Allah bu hökmlə bütövlükdə bütün müsəlman millətinə müraciət edir. Fövqəluca Allah həm də bildirir ki, o hökm Rəbdən gələn bir həqiqətdir. Bu müddəanın mənasını gücləndirmək məqsədilə iki (leksik) şəkilçidən istifadə olunmuşdur ki, heç kim onun gerçəkliyinə şübhə etməsin və zənnə qapılmasın ki, bu hökm müsəlmanların məmnun qalmaları üçün nazil edilmişdir və onu yerinə yetirməmək olar.

Ey insanlar! Allah sizin əməllərinizə laqeyd deyildir və daima sizə nəzarət edir. Elə buna görə də Onun hökmlərini yerinə yetirərək və qoy­duğu hədləri aşmayaraq Rəbbinizi xatırlayın! Sizin əməlləriniz unudulma­yacaq. Əksinə, hər biriniz onlara görə əvəzini bütövlüklə alacaq: yaxşılığa görə - yaxşılıq; pisliyə görə - pislik.

ﮕ  ﮖ  ﮗ  ﮘ  ﮙ   ﮚ   ﮛ  ﮜﮝ  ﮞ  ﮟ  ﮠ         ﮡ  ﮢ   ﮣ  ﮤ  ﮥ  ﮦ    ﮧ  ﮨ  ﮩ   ﮪ  ﮫ   ﮬ  ﮭ  ﮮ  ﮯ  ﮰ  ﮱ  ﯓ  ﯔ   ﯕ  ﯖ   

(2.150) “Hara səfərə çıxsan, namaz qıldıqda üzünü Məscidulha­ra­ma tərəf çevir! Harada olursunuzsa olun, üzünüzü ona tərəf çevirin ki, zalımlardan başqa heç kəsin sizə qarşı bir dəlili olmasın. Onlardan qorxmayın, Məndən qorxun ki, Mən də sizə olan nemətimi tamam­layım və bəlkə, siz doğru yola yönələsiniz”.

Biz sizə hökm etmişdik ki, üzünüzü şərəfli Kəəbəyə tərəf çevirə­siniz və Kitab əhli, müşriklər sizinlə mübahisə edə bilməsinlər. Əgər siz üzünüzü həmişəlik Qüdsə tərəf tutsaydınız Kitab əhli sizi bunda günahlan­dıracaqdılar, çünki əvvəlki Müqəddəs Kitablarda Allahın sonuncu elçisi­nin Məscidulharama tərəf – Kəəbəyə üz tutacağı qeyd olunmuşdur. Böyük Kəəbəni özlərinin fəxri və İbrahim peyğəmbərin (ə.) dininin hissəsi hesab edən bütpərəst ərəblərə gəldikdə isə, onlar Peyğəmbəri (s.ə.s.) ittiham etməyə başlayacaqdılar ki, o, özünü İbrahimin nəslindən olan davamçısı adlandıraraq, onun qibləsinə tərəf dönmək istəmir. Lakin siz artıq Kəəbə­yə tərəf çevrilirsiniz və buna görə Kitab əhli və müşriklər sizə qarşı heç bir dəlil gətirə bilməyəcəklər.

Əgər onlar sizinlə mübahisə etmək istəsələr, zalımlıq etməli ola­caqlar, çünki heç bir inandırıcı sübuta əsaslana bilməyəcək və ancaq öz nəfslərinin istəyinə uyaraq zalımlıq edəcəklər. Belə insanları inadından döndərmək mümkün deyil, onların özlərinin doğruçuluğunu sübuta yetir­mək istədikləri şübhəli iddialara isə baş qoşmağa dəyməz. Onlardan qorx­mayın, axı onların sübutları əbəs və yalandır və əgər bir adam yalanı mü­dafiə etmək istəsə, o, hökmən Allahın yardımından məhrum olar, haqq tərəfdarları isə, onlardan fərqli olaraq, bütün zamanlarda qüdrətli və güclü qalır və öz düşmənlərini qorxuya salırlar.

Fövqəluca Allah bunu yada saldıqdan sonra, təkcə Ondan qorxmağı əmr edir, çünki Onun qarşısında qorxmaq əmin-amanlığın əsasıdır və əgər insan Allahdan ehtiyat etmirsə, onda onu günah işlətməkdən heç nə çəkindirmir və onu Allahın hökmlərini yerinə yetirməyə sövq etmir.

Qeyd etmək lazımdır ki, müsəlmanların üzlərini Kəəbəyə tərəf çevirmələri Kitab əhlinin, münafiqlərin və müşriklərin şişirtdiyi böyük bir fitnə yaratdı. Onlar bu hadisəni müzakirə etməyə və insanların qəlbinə şübhələr yaymağa başladılar. Məhz buna görə Fövqəluca Allah nazil etdiyi hökmünü izah edərək onun doğruluğunu bir-neçə üsulla təsdiq etdi.

Birincisi, Allah nazil etdiyi hökmü üç dəfə təkrar etdi, halbuki bir dəfə tamamilə kifayət idi. İkincisi, adətən, Quran hökmləri ya Allahın Elçisinə (s.ə.s.) yönəldilir və bütün müsəlmanlara şamil edilir, ya da bütövlükdə İslam millətinə ünvanlanır. Şərh etdiyimiz hökm əvvəlcə birbaşa Allahın Elçisinə (s.ə.s.) yönəldilmişdi, sonra isə - bütövlüklə İslam millətinə aid edildi. Üçüncüsü, Allah inadkarlıq edən tərs adamların əsassız etirazlarının hamısını rədd etdi və onların şübhəli ittihamlarını bir-birinin ardıyca dağıtdı. Bu barədə artıq ətraflı bəhs etmişik. Dördüncüsü, Allah Kitab əhlinin Allahın Elçisinin (s.ə.s.) onların qibləsinə doğru dönə­cəyi ümidini boşa çıxartdı. Beşincisi, Allah xəbər verdi ki, nazil olunmuş hökm Rəbdən gələn haqdır. Hərçənd Böyük və Haqq Allahın bir hökmü tamamilə kifayət idi, buna baxmayaraq, Rəbb onun ədalətli olduğunu tək­rarən bir daha təsdiq edir və buyurur: “...Çünki bu sənin Rəbbindən gə­lən haqdır!...”( Bəqərə, 2/149).

Altıncısı, gizlini və qeybi Bilən Rəbb bildirir ki, Kitab əhli nazil edil­miş hökmün doğruluğuna qəti əmindir və bu şəhadəti qəsdən gizlədirlər.

Sonra Fövqəluca Allah qeyd edir ki, Kəəbəyə tərəf dönmək hökmü mö­minlərə bəxş edilmiş böyük bir nemətdir. Allahın müsəlmanlara bəslədiyi mərhəməti və rəhmi daima artırdı və buna görə hər bir yeni hökm onlar üçün növbəti böyük nemətdi. Onlar üçün ən başlıca nemət isə İslamı qəbul etmələriydi ki, o da Allahın Elçisinin (s.ə.s.) gəlişi və Müqəddəs Quranın vəhy edilməsi ilə mümkün olmuşdu. Qalan bütün nemətlər Allahın bu əsas nemətinə əlavələr idi. Muhəmmədin (s.ə.s.) peyğəmbərlik vəzifəsinin başlandığı vaxtdan ta bu dünya həyatından ayrılanadək bu nemətlərin sayı o qədər çox olmuşdu ki, onların hamısını saymaq da müm­kün deyil. Allah onları Öz Peyğəmbərinə (s.ə.s.) və onun davamçıla­rına bağışlamışdı və nazil edilmiş din kamilliyə nail olduqda, Fövqəluca Allah buyurur: “...Bu gün kafirlər sizi dininizdən döndər­məkdən əllərini üz­dü­lər. Onlardan qorxmayın, Məndən qorxun. Bu gün dininizi sizin üçün kamil etdim, sizə olan nemətimi tamamladım və bir din olaraq sizin üçün İslamı bəyənib seçdim...” (Maidə, 5/3).

Sayı-hesabını müəyyən etmək mümkün olmayan və bütün nemət­ləri və səxavətinə görə layiqincə təşəkkür edə bilməyəcəyimiz Allaha həmd olsun! O, insanlara olan Öz nemətini tamamlamaq qərarına gəlir ki, insanlar hidayət yolunu davam etdirsinlər, yəni haqqı dərk edib, işlərində onu rəhbər tutsunlar. Çoxyaxşılıqedən Fövqəluca AllahF Öz mərhəməti ilə qul­la­rını doğru yola aparan hər şeyi asanlaşdırmış, bu yolla necə getməyi göstərmiş və bütün bunları ən aydın bir şəkildə izah etmişdir. O, hətta inad­cıl tərs kafirləri də yaratmışdır ki, onların haqqa dair mübahisələri, haqqın öz əlamətlərini və dəlillərini daha böyük qüvvətlə büruzə verməsi­nə və aydın nümayiş etdirməsinə təkan versin ki, insanlar yalanın naqis­liyinə və əsassızlığına əmin ola bilsinlər. Əgər yalan həqiqətə müqavimət göstərməsəydi, insanların çoxu onun eybəcərliklərini və nöqsanlılığını dərk edə bilməzdilər, axı hər şey müqayisə edildikdə yaxşıca başa düşü­lür. Əgər gecə olmasaydı, insanlar gündüzün üstünlüyünün əhəmiyyətini anlamazdılar, şər olmasaydı, insanlar xeyri qiymətləndirə bilməzdilər, qaranlıq olmasaydı, insanlar işığın ləzzətini duymazdılar və o cümlədən, yalan olmasaydı, insanlar həqiqəti, haqqı belə ən münasib tərzdə qavra­mazdılar. Bunlara görə Allaha həmd olsun!

ﯗ  ﯘ  ﯙ  ﯚ  ﯛ   ﯜ  ﯝ  ﯞ  ﯟ  ﯠ  ﯡ      ﯢ  ﯣ  ﯤ  ﯥ  ﯦ  ﯧ  ﯨ 

 (2.151) “Həmçinin öz içərinizdən ayələrimizi sizə oxuyan, sizi təmizləyən, Kitabı və Hikməti sizə öyrədən, habelə bil­mədiklərinizi də sizə öyrədən bir Elçi göndərdik”.

Biz sizə böyük lütfkarlıq göstərib, namaz qıldığınız zaman sizə üzünüzü Kəəbəyə tərəf çevirməyə imkan verdik və sizə dininizi daha mükəmməlləşdirən çoxsaylı hökmlər nazil etdik. Lakin Bizim bu nemətlə­ri­miz sizə verdiyimiz ilk xeyirxahlığımız deyildi. Əvvəllər də Biz sizə baş­lıca nemətimizi əta etmişdik ki, onun ardıyca sonrakılar davam etdi­rildi. Biz sizə öz mühitinizdən çıxmış alicənab Elçimizi (s.ə.s.) göndərdik. Siz onun əsil-nəcabətini yaxşı tanıyır, doğruçu olduğunu gözəl bilir, onun sözündə etibarlı olmasına və qüsursuz səmimiyyətinə əminsiniz.

Elçi (s.ə.s.) sizə Quran ayələrini oxuyur və ecazkar möcüzələr gös­tərir ki, həqiqəti yalandan, doğru yolu isə azğınlıqdan ayıra biləsiniz. Bu rəmzlər, hər şeydən əvvəl, tövhidi sübuta yetirir və Allahın kamilliyini təsdiq edir. Onlar Elçinin (s.ə.s.) doğruçuluğuna və ona (s.ə.s.) iman gətir­məyin zəruriliyinə şəhadət verir. Onlar Axirət həyatının və onun (s.ə.s.) qeyb haqqında söylədiyi hekayətlərin hamısının gerçəkliyini təsdiq edir. Məhz bu ayələrin sayəsində siz doğru yola çıxa və qəti iman sahibi ola bilərsiniz.

Elçi (s.ə.s.) sizin əxlaqi keyfiyyətlərinizi və qəlbinizi paklaşdırır, sizi çirkin xislətdən arındıraraq, yüksək əxlaqi ruhda tərbiyə edir. O (s.ə.s.), sizə Tək olan Allaha iman gətirməyə və müşriklikdən xilas ol­mağa, səmimiləşməyə və şöhrət düşkünlüyündən və özününümayiş mərə­zindən qorunmağa, həqiqətsevər olmağa və yalandan qurtulmağa, sədaqət­liliyə və xəyanət­karlıqdan, məkrlilikdən uzaqlaşmağa, təvazökarlığa və təkəbbürlülükdən canını qurtar­mağa, vicdanlı insanlar olmağa və əxlaq­sızlıqdan əl çəkməyə kömək edir. O (s.ə.s.), sizi bir-birinizi sevməyə, dostluq münasibətləri saxlamağa, qarşılıqlı ədavətdən xilas olmağa, bir-birinizdən qaçmamağa, mehribanlıq münasibətlərini qırmamağa və çoxlu digər gözəl keyfiyyətlər qazanmağa dəvət edir.

Elçi (s.ə.s.) sizə Müqəddəs Quranın mətnini və mənasını öyrədir, sizə Hikməti öyrədir. Belə rəy var ki, hikmət adı altında Sünnə nəzərdə tutulur. Başqa bir şərhə görə isə, hikmət dedikdə, şəriətin incəliklərini və İslam hüququnu bilmək, hər şeyi öz yerinə qoymağı bacarmaq düşünülür. Sonuncu izahdan belə çıxır ki, Sünnəni öyrənmək Quranı öyrənməyə daxildir, çünki Sünnə Quran ayələrini izah və şərh edir və onların əsil mənasını aydınlaşdırır.

Elçi (s.ə.s.) sizə əvvəllər bilmədiklərinizi öyrədir. Çünki onun (s.ə.s.) peyğəmbərliyinin başlanmasına qədər siz açıq-aydın azğınlıq iç­ində idiniz. Siz haqqı tanımırdınız, düzgün hərəkətlər etmirdiniz və ancaq Muhəmməd Peyğəmbərin (s.ə.s.) sayəsində bu keyfiyyətlərə nail oldunuz və buna görə də onun (s.ə.s.) gəlişi sizin üçün ən böyük nemət olmuşdur. Allah bəşəriyyətə heç vaxt bundan böyük bir nemət bəxş etməmişdi və siz Ona həmd etməli, Onun qarşısında vəzifələrinizi yerinə yetirməlisiniz.

ﯩ   ﯪ  ﯫ  ﯬ  ﯭ    ﯮ  ﯯ   

(2.152) “Siz Məni yad edin ki, Mən də sizi yad edim! Mənə şükür edin, Məni inkar etməyin!”

Fövqəluca Allah qullarına buyurur ki, Onu xatırlasınlar və buna görə O, on­lara bol ənam verəcəyini vəd edir. Bu mükafatın təzahürü – Onu xatır­layanların hər birini Allahın yadında saxlamasıdır. Fövqəluca Allah Öz Elçisinin (s.ə.s.) dili ilə belə buyurur: “Kim Məni özündə xatırlasa, Mən də onu Özümdə xatırlayacağam. Kim Məni cəmiyyət arasında  xatırlasa, Mən onu daha gözəl bir cəmiyyətdə xatırlayaram”.

Allahı zikr etmənin (xatırlamanın) ən mükəmməl forması Onu eyni zamanda dillə və qəlblə xatırlamaqdır. Bunun sayəsində insan Allahı daha yaxşı dərk edir, Onu daha qüvvətlə sevməyə başlayır və nəticədə daha bö­yük əcr alır. Allahı xatırlama minnətdarlığın ali təzahürü olduğu üçün, Allahı zikr etmə hökmünün ardıyca, Ona ən geniş mənada şükür etmək haqqında hökm verilir. Allah saysız-hesabsız nemətini müsəlmanlara bəxş etdiyi və onları hər cür bəladan qoruduğu üçün, onlar Allaha təşəkkür etməli və həm də Rəbbin xeyirxahlığını etiraf edərək, minnətdarlıqlarını qəlbən bildirməli, Ona səxavəti və nemətlərinə görə sözlə həmd etməli, əməlləri ilə isə, Onun qadağalarını pozmadan, hökmlərini yerinə yetirmə­li­dirlər. Belə minnətdarlıq əldə etdikləri nemətləri saxlamağa və hətta on­ları artırmağa kömək edir. Bu barədə Fövqəluca Allah buyurur: “...Əgər şükür  etsəniz, sizə olan nemətimi artıraram, yox əgər nankorluq etsəniz, bilin ki, Mənim əzabım şiddətlidir” (İbrahim, 14/7).

Dini biliklərin, əxlaqi paklığın, saleh (yaxşı) əməllərin və digər mənəvi nemətlərin xatırlanmasından sonra Allaha minnətdarlıq bildirmək haqqında hökm, bu nemətlərin ən layiqli və ən əla keyfiyyətə malik olmasına dəlalət edir. Bundan əlavə, ancaq onlar əsil nemətlər adlandırıla bilər, çünki bütün başqa nemətlər yox olduqdan sonra da onlar qalırlar. Əgər insan bilik əldə etmişsə və yaxşı əməllər etməyə ruhlandırılmışsa, onda o, Allaha həmd etməyə borcludur ki, Qüdrətli Rəbb də Öz səxavəti sayəsində onun nemətlərini artırsın, onu özünü bəyənməkdən qurtarsın və Allaha daha yaxşı həmd etməkdə ona kömək göstərsin.

Sonra Fövqəluca Allah qullarına, minnətdarlığın tam əksi olan naşü­kür­lü­yü qadağan etmişdir. Ərəb sözü olan “küfr” (“kafirlik”, “naşükürlük”) bir halda naşükürlük, neməti inkar etmək və bəxş edilmiş hədiyyələri təyinatı üzrə istifadə etməmək kimi başa düşülür. Başqa bir şərhə görə isə, o, daha geniş mənaya malikdir və hər cür nankorluğun və naşükürlüyün təzahürü kimi anlaşılır ki, bunların da ən dəhşətlisi Allahı inkar etməkdir. Bu halda, o, Allaha şərik qoşmağa və digər yüngül günahlara aid edilir.

                                                                       

ﯰ  ﯱ   ﯲ  ﯳ  ﯴ   ﯵﯶ  ﯷ  ﯸ  ﯹ  ﯺ  ﯻ    

 (2.153) “Ey iman gətirənlər! Səbir etmək və namaz qılmaqla kömək diləyin. Həqiqətən, Allah səbir edənlərlədir!”

Fövqəluca Allah möminlərə buyurur ki, dini məsələlərdə kömək üçün səbrə və namaza müraciət edilməlidir. Səbir dedikdə, qəlbin ona naxoş və ağır gələn şeylərdən çəkinməsi nəzərdə tutulur. Səbri üç tərkibə ayırmaq olar: Allahın hökmlərini səbirlə yerinə yetirmək, Ona itaətsizliyi səbirlə rədd etmək və taledən şikayətlənmədən Allahın qədərinə mətinliklə döz­mək. Səbirlilik bütün işlərdə insana böyük fayda verir və əgər o, layiqincə dözümlülük göstərmirsə, onda o, gözlənilən nəticəyə nail ola bilmir, xüsu­silə, əgər söhbət daima ağır dini hökmlərin yerinə yetirilməsindən gedirsə. Hər bir adamın Allahın ağır əmrlərinin acısını udmaqdan ötrü səbirli olmağa ehtiyacı var. Əgər o, səbirli və möhkəm olmağı bacarırsa, onda uğ­ur qazanır, yox, əgər ağır və xoşagəlməz sınaqlar onu hövsələdən çıxa­rırsa, onda o, əliboş qalır və böyük nemətdən məhrum olur.

Eyni şeyi insan qəlbinin rəzil hisslərinin törədilməsinə təkan verdi­yi günahlar haqqında da demək olar. İnsan günahlardan çəkinməyə qabil­dir, lakin o buna görə daima çox möhkəm səbirlilik göstərməli, qəlbinin alçaq duyğularını boğmalı və Allahdan onu itaətsizlikdən çəkindirməyə dua etməlidir, çünki günahlar insanı yoldan çıxaran ən böyük tovlayıcı­lar­dan biridir.

Eyni şeyi ağır sınaqlar haqqında da demək olar, xüsusilə, onlar uzun müddət davam etdikdə, onlar insanın ruhunu və bədənini zəiflədirlər. Əgər insan qəlbən Allah xatirinə, öz Rəbbinə təvəkkül edərək və Onun kö­məyinə sığınaraq bu sınaqlardan çıxa bilmirsə, onda o hökmən tale­yindən şikayətlənəcəkdir.

Bütün deyilənlərdən aydın olur ki, Allahın qulunun səbir etməyə möh­kəm ehtiyacı var. Bundan əlavə, o daima səbirli olmağa kəskin zəru­riyyət duyur. Məhz buna görə Allah qullarına səbirli olmaq hökmü verir və bildirir ki, O, həmişə onlarladır. Bu o deməkdir ki, əgər səbirlilik insa­nın ayrılmaz məziyyətlərindəndirsə, onda Allah ona kömək edir, onu doğru yola yönəldir və səhvlərini düzəldir. Bu yardımın sayəsində mö­minlər ağır və xoşagəlməz sınaqların əziyyətini hiss etmir, ən mürəkkəb buyruqların öhdəsindən asanlıqla gəlir və heç bir çətinlik çəkmirlər.

Bu ayədə Allah, xüsusi bir tərzdə, məxluqları ilə olduğunu bildirir. Bu, özünü Onun insanlara məhəbbətində, yardımında və yaxınlığında göstərir. Bu, səbirli möminlərin layiq görüldüyü böyük bir şərəfdir. Əgər Allahın onlarla olması səbirli insanların yeganə üstünlüyü olsaydı da belə, bu onlara kifayət edərdi. Allahın ümumiyyətlə məxluqları ilə olmasına mü­na­­si­bətdə demək lazımdır ki, burada Allahın elmi və qüdrəti vasitəsilə olması nəzərdə tutulur. Bu fikir Fövqəluca Allahın ayəsində belə səslənir: “...Siz harada olsanız belə, O sizinlədir. Allah sizin nə etdiklərinizi görür” (Hədid, 57/4). Allahın məxluqları ilə olmasının bu forması yaradılmışların istisnasız olaraq hamısına aiddir.

  Fövqəluca Allah həmçinin namaza müraciət etməyi əmr edir, çünki namaz dinin sütunlarından biri, möminlərin işığı və qulun Rəbbi ilə əlaqə vasitəsidir. Əgər qul namazı mükəmməl qılırsa, onun fərz və sünnələrini yerinə yetirirsə, bütün qəlbi ilə Rəbbi qarşısında itaətkarcasına duraraq namazın mahiyyətini dərk edirsə, əgər o, namazın başlanğıcından özünü Rəbbi qarşısında hiss edirsə və özünü ağası qarşısında dayanmış müti qul kimi aparırsa, əgər o, sözlərini və əməllərini başa düşürsə və Allahla təmasda və Ona dua etməklə məşğul olduğunu bilirsə, onda qıldığı namaz mütləq ona dinin qalan bütün tələblərini layiqincə yerinə yetirməyə kö­mək edəcək, çünki namaz insanları çirkinliklərdən və qəbahətli hərəkət­lər­dən qoruyur. Namaz zamanı mütilik hissi insanın qəlbində Allahın hökm­lərinə itaət etmək, Onun qoyduğu qadağanları pozmamaq kimi keyfiy­yətlər yaradır. Müsəlman xeyirxah işlər görmək istəyəndə məhz belə namazların köməyinə bel bağlamalıdır.

ﭑ  ﭒ  ﭓ  ﭔ  ﭕ  ﭖ  ﭗ  ﭘﭙ  ﭚ  ﭛ  ﭜ   ﭝ  ﭞ  ﭟ 

 (2.154) “Allah yolunda qətl edilənlərə: “Ölüdür” deməyin. Xeyr, on­lar  diridirlər, lakin siz dərk edə bilmirsiniz”.

Bütün işlərdə səbirli olmağı buyurduqdan sonra Çoxyaxşılıqedən Fövqəluca Allah səbirli olmaq hesabına yerinə yetirilən yaxşı əməlləri nümunə gətirir. Bu yaxşılıqlardan biri – Allah yolunda müqəddəs müharibədə işti­rak etməkdir. Cihad – ibadətin ən şərəfli ayinidir və o, cismani iştirakla həyata keçirilir və insan qəlbinin ən ağır ibadət ayinidir, çünki o, ölümlə və bu dünyadan ayrılmaqla bağlıdır. İnsanlar bu həyatda yaşamaq müd­dətini mümkün qədər uzatmaq həsrətindədirlər və bunun üçün əllərindən gələni edirlər. Onlar öz həyatlarını uzatmaq və ölümü uzaqlaşdırmaq üçün zəhmət çəkir və əmək sərf edirlər.

Yaxşı məlumdur ki, ağıllı insan sevdiyi bir şeyi, daha gözəl və da­ha ecazkar olan bir şeyin xatirinə tərk edə bilər. Ona görə də, Fövqəluca Allah bildirir ki, əgər insan Rəbbin Sözünün yer üzündə şan-şöhrət tapması və Onun dininin qələbə çalması naminə Allah yolunda döyüşmüşsə, əgər o, tamahkarlıq məqsədləri güdmədən müqəddəs müharibədə həlak olmuşsa, onda o, ona əziz olan həyatından ayrılmır. Əksinə, ona, elə bir yeni həyat nəsib olur ki, onun gözəlliyi və kamilliyi təsəvvür edilə biləcəyini ötüb keçir.

Fövqəluca Allah buyurur: “Allah yolunda öldürülənləri əsla ölmüş san­ma. Əksinə, onlar diridirlər; özlərinin Rəbbi yanında onlara ruzi verilir. Onlar Allahın Öz lütfündən onlara verdiyi nemətlərə sevinir, arxalarınca gəlib hələ onlara çatmamış kəslərin heç bir qorxu ilə qar­şı­laşmayacaqlarına və onların kədərlənməyə­cəklərinə fərəhlənir­lər. Onlar Allahın nemətinə, lütfkarlığına, həm də Allahın möminlə­rin mü­kafa­tını heçə çıxarmayacağına sevinirlər”[2].

Canını fəda etmiş şəhidlərin həyatını hansı həyatla müqayisə etmək olar? Onlar Fövqəluca Allahın yaxınlığında əla yemək və içməkdən ibarət olan maddi nemətlərdən və həm də sevincdən, şənlikdən, habelə hər hansı təh­lü­­kədən və qəm-qüssədən uzaq olan mənəvi nemətlər­dən istifadə edərək həzz alırlar. Onların həyatı aralıq bərzəx aləmində yerdəki həyatdan ol­duqca mükəmməldir. Muhəmməd Peyğəmbər (s.ə.s.) hətta xəbər vermiş­dir ki, şəhidlərin ruhları yaşıl quşcığazların daxilindədirlər və onlar Cənnət çaylarının ətrafında uçuşur, Cənnət meyvələrindən yeyir və Ərşə bağlanmış fənərlərin yanına qədər uçub gedirlər.

Bu ayədə Allah yolunda müqəddəs müharibədə iştirak etməyə əzə­mətli çağırış və bu sahədə layiqincə səbirlilik göstərmək öz əksini tap­mışdır. Əgər Allahın qulları Allahın yolunda canını fəda etmişləri hansı mükafatın gözlədiyini təsəvvür edə bilsəydilər, onda onlardan bir nəfər də olsun belə müqəddəs müharibədə iştirak etməkdən boyun qaçırmazdı. Lakin möhkəm əqidənin olmaması müsəlmanların əzmini zəiflədir, onları daha çox yatmağa məcbur edir və onları böyük mükafatlardan və bol-bol qənimətlərdən məhrum edir.

Əgər Fövqəluca Allah buyurursa ki: “Doğrudan da, Allah möminlər­dən, Cənnət müqabilində onların canlarını və mallarını satın almış­dır. Çünki onlar Allah yolunda vuruşub öldürür və öldürülürlər...” (Tövbə, 9/111). – onda məgər bu mükafata şübhə etmək olarmı?! Allaha and olsun, əgər insanın min həyatı olsaydı və onların hər birini Allahın yolu uğrunda itir­səydi, yenə də onun etdiyi – alacağı əzəmətli mükafatın yanında əhəmiy­yətsiz olardı! Elə buna görə, canını fəda etmiş şəhidlər Allahın mükafatı­nın cazibədarlığını öz gözləri ilə görüb əmin olduqdan sonra, bu dünyaya qayıdıb Allahın yolunda bir daha canlarını fəda etmək imkanından başqa heç nəyi arzu etmirlər.

Ayə həm də bərzəx aləmində həzz və cəza alınacağının gerçək­li­yi­nə dəlalət edir ki, bunu bir çox digər müqəddəs mətnlər də təsdiq edir.

ﭠ  ﭡ  ﭢ  ﭣ  ﭤ   ﭥ  ﭦ  ﭧ  ﭨ  ﭩﭪ  ﭫ   ﭬ    ﭭ   

(2.155) “Biz sizi bir az qorxu, bir az aclıq, bir az var-dövlət, in­s­an və məhsul itkisi ilə sınayırıq. Səbir edənlərə müjdə ver”.

ﭮ ﭯ  ﭰﭱﭲﭳ ﭴﭵﭶﭷ ﭸ    

 (2.156) “O kəslər ki, onlara bir müsibət üz verdikdə: “Biz, Allaha məxsusuq və Ona da qayıdacağıq!” – deyirlər”.

Fövqəluca Allah bildirir ki, Onun qulları mütləq sınaqlara məruz qalacaq­lar və bunun sayəsində doğruçu insanlar yalançılardan, səbirsizlər isə səbirlilərdən fərqlənəcəklər. Fövqəluca Allah qulları ilə həmişə belə davranır, çünki möminlər uzun müddət imtahana çəkilmədikdə, onlara yalançılar qoşulmağa başlayır ki, bu da xoşagəlməz nəticələrə aparır. Bax buna görə Allahın müdrikliyi tələb edir ki, iman sahibləri yaramazlardan ayrılsınlar və sınaqların böyük faydası da elə bundadır. Sınaqlar möminlərin imanına xələl gətirmir və əsil müsəlmanları onların dinindən döndərmir və bununla Allah möminlərin imanının yox olmasına heç vaxt imkan vermir.

Bu ayədə Allah bildirir ki, Onun qulları düşmənləri və aclıq qarşı­sında qorxu hissi ilə sınaqdan keçirlər, özü də bu zaman qorxu və aclıq çox cüzi olur, çünki əks halda möminlər həlak ola bilərlər. Lakin onların qismətinə düşən sınaq onları məhv etməyə deyil, onların sıralarını təmiz­lə­məyə yönəldilir.

Bununla yanaşı, Allah Öz qullarını var-dövlətini, adamlarını və məhsullarını itirməklə də sınaqdan keçirir. Var-dövlətin itirilməsi dedikdə, insanın maddi rifahına zərbə vuran hər hansı hadisə nəzərdə tutulur. Bu, təbii fəlakət, daşqın, itki, hökmdarların və ya zalımların özbaşınalığı, yol­da soyğunçuluq və digər bədbəxtliklər ola bilər. İnsanların itirilməsi de­dikdə, uşaqların, qohumların, dostların və digər sevimli insanların həlak olması və habelə, insanın özünə və ya ona əziz olanlara düçar olan xəs­təliklər nəzərdə tutulur. Məhsulların itirilməsi dedikdə, taxıl sahələrinin, xurma ağaclarının və başqa meyvə ağaclarının, giləmeyvə kollarının kəskin soyuqlar, yanğınlar, qasırğalar, çəyirtkələrin basqını nəticəsində və başqa amillərin təsiri altında məhv olması nəzərdə tutulur.

Yuxarıda xatırlanan hadisələr həmişə baş verir və baş verəcəklər, çünki Hərşeyibilən və Hərşeydənxəbərdar Rəbb bu barədə öncədən bildir­mişdir. Onlar baş verəndə insanlar səbirli və səbirsiz olanlara ayrılırlar. Səbirsiz insanlara o anda iki bədbəxtlik düçar olur. Onlar sevimli adam­la­rından və əşyalarından məhrum olurlar ki, sınağın mahiyyəti də elə budur. Bununla yanaşı onlar daha böyük və gözəl olandan – onlara tapşırılmış səbir etməyə görə Allahın əcrindən məhrum olurlar. Onlar zərərə düşürlər və Allahın onları müdafiə etməsindən məhrum edilirlər və imanları zəiflə­yir. Onlar səbir etmək, Allaha öz taleyindən razılıq bildirmək və Ona həmd etmək imkanını əldən verirlər. Bunun əvəzində, onlar hirslənir və hiddətlənir ki, bu da onların itkilərinin həcmi və ağırlığını təsdiq edir.

Allah insanı sınaqdan keçirildiyi zaman ona səbir etməyə və nara­zılığını sözlə və əməli ilə bildirməkdən özünü saxlamağa kömək etdikdə, əgər insan Allahdan mükafat alacağına ümid bəsləyirsə və səbir etməyə görə mükafatın, ona düçar olmuş sınağın çoxsaylı üstünlüklərə malik olduğunu və baş vermiş bəlanın ona qarşı Allahın mərhəməti olduğunu, ona bəlalardan və çətinliklərdən daha çox xeyir və fayda verəcəyini bilirsə, onda o, Allahın iradəsinə tabe olur və mükafata layiq görülür. Bax buna görə, Allah, heç bir hesab istənilmə­dən, mükafat alacaqları haqqında səbirli iman sahiblərinə müjdə verilməsini əmr edir.

Məhz səbirli möminlər bu şərafətli müjdəyə və böyük ehtirama layiq görülmüşlər. Onlar mənəvi və ya fiziki əzab mənbəyi olan xoşagəl­məz işlərə və təsadüfi hallara məruz qaldıqda, deyirlər: “Biz – Allahın qullarıyıq və Onun iradəsindən asılıyıq. Biz öz həyatımız və öz var-döv­lə­ti­miz üzərində hakimiyyətə malik deyilik və Allah bizi sağlamlıqdan və ya malımızın bir hissəsindən məhrum edərsə, bilmək lazımdır ki, Mərhəmətli Rəbbimiz Öz qulları və Öz mülkü üzərində istədiyi kimi sərəncam vermək haqqına malikdir. Biz buna qarşı ola bilmərik. Bundan başqa, Allahın əsil qulu bilməlidir ki, bütün müsibətlər Müdrik Hökmdarın iradəsi ilə baş verir. O, insanlara onların özlərindən daha çox şəfqətli və Rəhimlidir. Buna görə biz taleyimizlə razılaşmalı və Allaha, Onun təyin etdiyi, hətta insan başa düşmədiyi halda, ona fayda gətirən qədərinə görə, həmd etməliyik. Allahın qulları olaraq biz mütləq Qiyamət günü öz Rəbbimizə dönəcəyik və onda hər bir insan öz əməllərinin əvəzini alacaq. Əgər biz Allahın mükafatına ümid bəsləyərək səbirlilik göstərsək, onun əvəzini tam alarıq. Yox, əgər biz qəzəblənsək və taleyi­mizdən şikayət etsək, onda bu mükafatdan məhrum olarıq və bizə öz hid­dətimizdən başqa heç nə qalmaz. Bizim, Allaha məxsus olan və hökmən Ona qayıdacaq, qulların vəziyyəti bizdən dözümlü və səbirli olmağı tələb edir”.

---

[1] Nəcm, 53/31

F Allahın “əl-Bərr” kimi gözəl adına işarədir. F.S.

[2] Ali-İmran, 3/169-171