III c. Əbdürrəhman ibn Nasir əs-Saadi, Quran Təfsi...

Əbdürrəhman bin Nasir

əs-Səədi

MÜQƏDDƏS QURAN

TƏFSİRİ

SƏXAVƏTLİ VƏ MƏRHƏMƏTLİ

ALLAHDAN GƏLƏN ASANLAŞDIRMA

Tərcüməçi

Fərahim Süleyman oğlu Qurbanov

III cild

BAKI - 2009

Mob. 050. 634.38.78

e-mail: odersalafi@gmail.com

əs-Səədi, Əbdürrəhman bin Nasir

        Müqəddəs Quran Təfsiri, “Səxavətli və Mərhəmətli Allahdan gələn asanlaşdırma”. 7 ciliddə, III c., rus dilin­dən tərcümə edən: Fərahim Süleyman oğlu Qurbanov (Fərahim Sələfi). Bakı. 2009. – 668 səh.

Annotasiya:

      Şeyx Əbdürrəhman bin Nasir əs-Səədinin (Allah ona rəhmət etsin) “Səxavətli və Mərhəmətli Allahdan gələn asanlaşdırma” adlı əsəri Müqəddəs Quranın geniş yayılmış və İslam milləti tərəfindən çox yaxşı qəbul edilmiş dərin elmi təfsirlərindən biridir.  Bu əsər çox sadə dildə yazılmışdır və ona görə geniş oxucu kütləsi üçün asan başa düşüləndir. 

       Bu, Müqəddəs Quran ayələrinin bəhs etdiyi bütün mövzular üzrə ensiklopedik vəsait kimi qəbul edilə bilər. Müəllif ayələri şərh edərkən, ilk növbədə, Müqəddəs Qurana, sonra  Muhəmməd Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun) səhih hədislərinə, daha sonra isə onun səhabələrinin (Allah onlardan razı olsun) müddəalarına istinad etmişdir.

Əbdürrəhman bin Nasir əs-Səədinin “Müqəddəs Quran Təfsiri” əsərinin

Azərbaycan dilinə tərcümə edilmiş üçüncü cildindən ibarət olan bu kitabın nəşr hüququ Azərbaycan Respublikasının müvafiq qanunları ilə mühafizə olunur. Onu yenidən istənilən formada nəşr etmək hüququ ancaq tərcüməçi Fərahim Süleyman oğlu Qurbanova məxsusdur!

                  

                                                           Fərahim Süleyman oğlu Qurbanov

                                                             e-mail:  odersalafi@gmail.com   

                                                                           mob. 050-634-38-78                                                         

MÜNDƏRİCAT

1. Əbdürrəhman bin Nasir əs-Səədinin “Müqəddəs Quran Təfsiri” kitabının qeydiyyatı .....................................................................................................	3
2. Üçüncü cildə tərcüməçinin Ön sözü .....................................................................	5
3. Mərhum müəllifin Ön sözü.....................................................................................	11
4. Əsərin ərəb əslinə təqdimat yazanlar :     - Şeyx Muhəmməd b. Saleh əl-Useymin ...............................................................	15
- Abdullah b. Əbdüləziz b. Aqil əl-Aqil ................................................................	19
- Şeyx Bəkir b. Abdullah Əbu Zeyd .......................................................................	21
5. Müəllifin tərcümeyi-halı .........................................................................................	26
6. Səxavətli və Mərhəmətli Allahdan gələn asanlaşdırma .....................................	32
7.  Əbdürrəhman b. Nasir əs-Səədi, Müqəddəs Quran Təfsiri ..............................	34
8.  Ət-Tövbə surəsi .......................................................................................................	36
9.  Ət-Tövbə surəsi, tərcüməsi və şərhi .....................................................................	38
10. Yunus surəsi ............................................................................................................	178
11. Yunus surəsi, tərcüməsi və şərhi ..........................................................................	180
12. Hud surəsi ................................................................................................................	271
13. Hud surəsi, tərcüməsi və şərhi .............................................................................	273
14. Yusuf surəsi .............................................................................................................	359
15. Yusuf surəsi, tərcüməsi və şərhi ...........................................................................	361
16. Ər-Rəd surəsi ...........................................................................................................	442
17. Ər-Rəd surəsi, tərcüməsi və şərhi ........................................................................	444
18.  İbrahim surəsi .........................................................................................................	482
19. İbrahim surəsi, tərcüməsi və şərhi .......................................................................	484
20. Hicr surəsi ................................................................................................................	521
21. Hicr surəsi, tərcüməsi və şərhi ..............................................................................	523
22. Ən-Nəhl surəsi ........................................................................................................	556
23. Ən-Nəhl surəsi, tərcüməsi və şərhi ......................................................................	558
24. Quranı təfsir etmə qaydaları .................................................................................	637
25. Ərəb sözləri, söz birləşmələri və istilahlarının izahı .........................................	648

 ÜÇÜNCÜ CİLDƏ TƏRCÜMƏÇİNİN

ÖN SÖZÜ

           

Bismillahirrahmanirrəhim!

Möhtərəm Oxucu!

Allahın adı ilə sizi salamlayır, sizə Allahın salamı olsun deyir və ecazkar Müqəddəs Quranın əs-Səədi təfsiri­nin üçüncü cildini diqqətinizə çatdıraraq istəyirəm ki, siz, ey əziz və mehriban insanlar, bu dəyərli əsərin XXI əsrin əvvəllərində ana dilimiz olan Azərbaycan dilinə qeyri-peşəkar sıravi bir müsəlman tərəfindən tərcümə edilən ilk çoxcildi Quran Təfsiri olduğunu nəzərə alasınız, onun nəşr olunmuş hər bir hissəsi və ya bütövlükdə əlinizdə olan cildləri haqqında istənilən rəy və təkliflərinizi mənə göndərəsiniz. Mən də, inşallah, Allahın hidayəti və yardımı ilə onları ümumiləşdirib, növbəti cild­lərin tərtibatında istifadə edə və qiymətli mülahizələri­nizdən Allah xatirinə yarar­lana bilim.

Həmd olsun Fövqəluca Allaha, aləmlərin Rəbbinə, məni bu gözəl əsəri tərcümə etməyə yönəltdiyinə və ruhlan­dırdığına görə!

Vəd edildiyi kimi, görkəmli İslam alimi, məşhur mühəddis və istedadlı şəriət bilicisi Şeyx Əbdürrəhman ibn Nasir əs-Səədinin “Müqəddəs Quran Təfsiri”nin üçüncü cildi azərbaycandilli oxucu­lara, müsəlman bacı və qardaşlarımıza və oxumasını arzu edən hər bir insana təqdim edilir.

Fövqəluca Allah xatirinə bu ön sözü və əlinizdəki əsəri diqqətlə və aramla oxuyub, bu dünyanız və ölümdən sonra əbədi qalacağınız Axirətıniz üçün faydalı nəticələr çıxarın.

Tərcüməçini növbəti cildə ayrıca ön sözü yazmağa vadar edən səbəb­lərdən biri də ona dair deyiləsi bir sıra mülahizələrimin və həm də bundan əvvəlki cildlərdə nəzərə çarpdırmadığım bir sıra özəlliklərin olması və oxu­culara bunlarla əlaqədar müəyyən açıqlamalar verilməsi istəyidir. Əlbəttə, burada, zəruriyyət olduğuna görə istifadə etdiyim yazılı məxəzlərə tənqidi yanaşma nümayiş etdirmək niyyətində qətiyyən olmasam da, bəzi müstəsna hallarda Səədi əsərinin saflığını qorumaq məqsədilə yararlandığım mənbələrin bir sıra məqamlarını vurğulamaq məcburiyyətində qaldığım hallarda evfemik ifadələrlə də olsa, fikrimi bildirmiş və dərinliyə varmadan labüd təshihlər etmişəm və düşünürəm ki, oxucular və kitabla maraqlananlar bunu nəzərə alacaqlar.

Müdriklər müdriki Fövqəluca Allah Müqəddəs Vəhyini insanlara pak niyyətlə açıqlayan hər bir qulunun Himayədarı və Yardımçısıdır.

Əzəmətli Fövqəlqüdrətin Kitabını Onun qullarına müxtəlif vasitə­lərlə çatdırmağa səy göstərən hər bir kəs Onun daimi qayğısı olmadan insanlar üçün dəyərli bir şey hasil etməyə qadir olmazdılar. Oxucularımız da yəqin etməlidirlər ki, Rəbbini mənfəətdən uzaq ülvi məhəbbətlə sevməyənlər kiməsə xeyir və fayda verməyə qabil deyillər. Fövqəluca Allahın lütfkarlığı sayəsində bu böyük və uzun müddət insanlarımıza faydalı bilikləri çatdıracaq əsərin növbəti hissəsi tərcümə edilərkən İlahi Hikmətindən ruhlanmadan dəyərli bir tərcümə əldə etmək olmazdı. Əgər böyük alim Şeyx Səədidən edilən bu tərcümədə Oxucu nə isə faydalı bir anlayış əldə edə bilərsə, bu, mərhum Şeyx Səədinin istedanın nəticəsi, Allahın ona bəxş etdiyi lütfkarlığının bəhrəsi kimi qəbul edilməlidir ki, burada tərcüməçinin payı – onun belə bir əsəri Ana dilində oxucularına çatdırması şərəfinə nail olmasıdır. Öz misilsiz ecazkarlığı ilə qullarını Özünə məxsus bir tərzdə şərəfləndi­rən Fövqəluca Allaha həmd olsun! Allahın Son Elçisi və müdrik Peyğəmbəri Muhəmmədə (ona Allahın salavatı və salamı olsun), ailə üzvlərinə və səhabələrinə, Qiyamətə qədər onun yoluna sadiq qalanlara Allah yardımçı olsun!

Üçüncü cildin məziyyətlərini qeyd edərkən, ilk növbədə, dəyərli oxucularımıza bir sıra məsləhətlərimi açıqlamaq istərdim. Əvvəlki cildlərə (I-II) aid oxucu müraciətlərində mənim üçün əhəməiyyət kəsb edən bir narahatçılıq hiss olu­nurdu ki, bunu da, aydınlaşdırdığıma görə, onların, Təfsirin Quran ayələrinin tərcüməsini müxtəlif müəlliflərin tərcümə­ləri ilə müqayisəli şəkildə oxumaları və bu zaman ayə çevirilərində müəyyən “uyğunsuzluqlara” rast gəlmələri ilə əlaqələndirmək mümkündür. Ölkəmizdə uzun müddət Quranın bir müəlliflər kollektivi tərəfindən yerinə yetirilmiş tərcüməsi qiraət edildiyindən, oxucuların bəziləri həmin tərcüməni standart örnək kimi qəbul edir və fərqli tərcümələr gördükdə, buna təəccüblənir və tərcümə mətnlərində yanlışlıqların olduğunu güman edirlər. Əslində isə, müəyyən hazırlığı olan oxucu bilir ki, Müqəddəs Quranın tam adekvat tərcüməsi bəşər övladına müyəssər olan bir iş deyil. Quran ifadələrinin təkcə məna tərcümələrini vermək mümkündür ki, bunu da hər bir tərcüməçi özünün qabil olduğu səviyyədə və bacardığı tərzdə həyata keçirir. Bu əsərdə də biz eynilə bu müddəaya müvafiq hərəkət etmişik. Ayələrin tərcüməsində, əsasən, görkəmli alimlərimiz mərhum akademik Ziya Bünyadov (Allah ona rəhmət etsin) və tanınmış ərəbşünas, ərəb dilinin gözəl bilicisi, elmlər doktoru, dərin hörmətimizə layiq Vasim Məmmədəli­yevin birgə tərcüməsin­dən istifadə edilməsi ilə yanaşı, digər müəlliflərin tərcümələ­rin­dən də yararlanılmış və bir sıra hallarda isə tərcümə etdiyim Təfsirdəki ayələri birbaşa rus dilindən  çevirməyə ehtiyac hiss etmişəm. Bunun əsas səbəbi isə, əsəri əslindən tərcümə edən Elmir Quliyevdə təfsirin tərcüməsinin onun Quranı rus dilinə tərcüməsinə, orijinala daha çox yaxınlığı olmuşdur[1]. Bununla əlaqədar olaraq hazır tərcümə­lərindən istifadə etdiyim müəlliflərin çevirilərini, bir çox hallarda, mətnə adekvat redaktə edərək və tərcüməçilərin Allahın Kitabına – ayələrin mətninə birbaşa aid olmayan izah­larını mətndən çıxarıb, müəyyən qismini səhifəaltı qeydlərdə əks etdirmişəm. Bu, kəramətli ayələrin mətnindən Allahın sözü olmayan yozum məqsədli ifadələrin mümkün qədər təmizlənməsi zəruriyyə­tindən irəli gəlmişdir. O da nəzərə alınmışdır ki, ayələrin mətninə bilavasitə daxil edilmiş izahedici əlavələrə Səədi şərhində artıq ehtiyac qalmır, çünki onun şərhi daha mükəmməl, daha geniş və əhatəlidir. Bundan əlavə, Quranı ərəbcə oxuyub başa düşən haqq tərəfdarı olan Oxucu müvafiq ayələri, onların tərcümələrini diqqətlə oxuyub, onları, mənim çıxartdığım əlavələri və həmçinin möhtərəm müəllifin geniş şərhlərini müqayisə edərsə, mütləq ədalətli bir nəticəyə gəlmək imkanına malik olacaqdır və bu halda subyektiv mülahizələrə yol verilməsi minimuma enəcəkdir[2]. Hər bir müsəlman, hər bir vicdanlı insan üçün Allahın söz və ifadələrinin saflığı, əlavələrdən arınması, məncə, daha üstün­dür və təqdirəlayiqdir.

Möhtərəm Oxucu unutmamalıdır ki, mən Şeyx Sədinin Təfsirini məhz rus dilindən tərcümə edirəm və mən qarşımdakı mətni bütün incəlikləri ilə, həm də türkdilli mənbələrdən kifayət qədər yararlanaraq, Ana dilimizə çevirmyə çalışıram. Bunları ona görə qeyd edirəm ki, bəzən tərcüməçiyə yönəldilən iddiaların çoxu məhz bu yöndən irəli sürülür.

Zəruri hallarda bəzi söz və ifadələrə, izahlara, arayışlara ehtiyac yarandıqda müəyyən mənbələrdən istifadə olunmaqla əsərə səhifəaltı qeydlər edilmişdir ki, bunların böyük əksəriyyəti tərcüməçi kimi özümə məxsusdur.

Yeri gəlmişkən qeyd edim ki, üçüncü cild birinci və ikinci cilidlərin tərtibatın­dan bir qədər fərqlənir. Bu da əlavə materialların yerləşdirilməsi ilə bağlıdır. Məsələn, “Ərəb sözləri, söz birləşmələri və istilahlarının izahı” adlı əlavə, kitabın sonuna yerləşdirilmiş və mündəricat bölməsi bir qədər genişləndirilərək, kitabın əvvəlində verilmişdir. Ən önəmli olan isə, bu cildə (əvvəlkilərdən fərqli olaraq) müəllifin – Şeyx Sədinin özünün yazdığı ön sözünü də əlavə edirəm.

Bu ön sözdə tərcüməçi kimi qarşıma qoyduğum məqsəd­lərdən bir digəri də oxucularla canlı əlaqə, qarşılıqlı ünsiyyət yaradılmasına çalışma­ğımdır. Bununla bağlı olaraq kitabda tərcüməçinin elektron poçtunun ünvanı və telefon nömrəsi göstərilmişdir. Əvvəlki dönəmlərdə nadir hallarda Yayın evlərinin telefonları göstərələrdi ki, oralara da zəng vurmaq həvəsi oxucuda baş qaldırmazdı. Bu – yeni bir təşəbbüsdür və oxucu ilə birbaşa əlaqə saxlanmasının günün səviyyəsində ən yaxşı nümunəsidir. Lakin təəssüflər olsun ki, möhtərəm Oxucum bu mühüm təşəbbüsə I və II cildlərdə, demək olar ki, diqqət yetirməmişdir. Halbuki çox vaxt kitabın mətninin dəqiq başa düşülməsi üçün yazılmış önsözlərin əhəmiyyəti böyük olur. Buna baxmayaraq, tərcüməçiyə zəng vurub, müəyyən məsələləri aydınlaşdırmaq istəyənlər çox az olmuşdur. Bunun iki səbəbi ola bilər. Birincisi, ya bu tərcümə ideal və nöqsansızdır – bu isə mümkün olmayan bir şeydir, nöqsansız olan təkcə Müdrik Allahın Kitabıdır. İkinci səbəb – oxucuların belə “önsöz” adlandırdığımız izahlı açıqlamalara alışmaması və diqqət yetirməməsi və ya əhəmiyyət verməməsi ola bilər. Allahdan oxucularımızı oxuduqları mühüm əsərlərə diqqətlə yanaşmağa yönəlt­məsini arzu edirəm.

Böyük İslam mütəfəkkirlərinin bildirdikləri kimi Qiyamətə qədər oxunacaq, bu dünyamız və Axirətimiz üçün misilsiz dəyərə və faydaya malik olan bu kitabın əldə edilib, diqqətlə oxunması insanlar üçün çox mühüm etiqad məsə­lələrini aydınlaşdırmaqda və öyrənməkdə, Müqəddəs Quran və Peyğəmbərimizin (ona Allahın salavatı və salamı olsun) Sünnəsindən sonra, mövcud dəyərli vəsaitlərdən biri olacaqdır. Çünki o, Fövqəluca Allahın Müqəddəs Sözünün ən yaxşı və ən uğurlu şərhlərindən biridir. Əbdürrəhman əs-Sədinin bu kitabı İslam ölkələrində və digər ölkələrdə də geniş yayılmışdır. Bu, müəllif tərəfindən “Səxavətli və Mərəhəmətli Allahdan gələn asanlaşdırma” adlandırılan Quran şərhi, Müqəddəs Quranı sevənlər, onu oxuyub dərindən başa düşmək istəyənlər üçün əvəzedilməz bir vəsaitdir, Quran ayələrinin əsil mahiyyəti haqqında aydın təsəvvür yaradan böyük ensiklopedik soraq vasitəsidir. Quran ayələrinin dərindən və müasir dildə şərh edildiyi və Azərbaycanda ilk dəfə Ana dilimizdə nəşrinin davam etməkdə olduğu bu çoxcildli əsərdə dinimiz İslamın, demək olar ki, bütün əsas və fərdi (fəri) məsələləri öz izahını tapmışdır. Yeri gəlmişkən qeyd edim ki, İslamın fərdi (fəri) məsələləri ifadəsi haqqında tərcüməçi bir sıra təkliflər irəli sürmüşdür ki, onları mütəxəssis oxucuların müzakirə edib rəy və ya öz təkliflərini söyləməsi çox arzu olunandır. Təkliflər daxil olduğu təqdirdə, əsərin növbəti cildlərinə düzəliş və təshihlər vermək mümkün olacaqdır və həm də bu təkliflərin müəllifləri haqqında növbəti cildlərin ön sözlərində məlumat veriləcəkdir. Mən burada, yeri düşmüşkən, Azərbaycan Respublikası Goranboy rayonu Xoylu kəndinin bir sakini haqqında bir neçə ürəkaçan söz söyləmək istəyirəm. Möhtərəm oxucum Sabir Yunis oğlu Xəlilov mənim elektron ünvanıma göndərdiyi mesajında öncə Fövqəluca Allaha həmdsəna deyib, Onu təriflə­yərək, Onun şan-şöhrətini ucaldır və sonra isə gözəl ifadələri ilə “Müqəddəs Quran Təfsirinin” müəllifinə böyük və çoxsaylı minnətdarlı­ğını bildirir, əsərin məziyyətlərini sadalayır, ana dilimizdə ilk dəfə belə bir əsəri oxuduğuna görə tərcüməçinin ünvanına da xoş söz söyləməyi unutmur. Başqalarının belə bir kənd sakininin rəyinə necə münasibət bəslədiyini deyə bilmərəm, ancaq mən Sabir qardaşımızın bu məktubundan xeyli vəcdə gəldim və ona qarşı qəlbimdə minnətdarlıq etmək fikri oyandı. Çünki uzaq bir kənddən özünə əziyyət verib rayon mərkəzinə gələrək internet klubdan birbaşa Bakıya – tərcüməçiyə öz təşəkkürünü izhar etmək hər oxucuya və hər müəllifə də, mən deyərdim ki, həmişə nəsib olmur. Mesajında telefon nömrəsini göstərdiyi üçün mən də Sabir Yunis oğlunun qarşısında borclu qalmayaraq, ona telefonla zəng vurub, qarşılıqlı minnətdarlığımı bildirdim və ona Allahdan uğurlar dilədim, Əbdürrəhman Səədinin əsərinin digər hissələrinin də ona inşallah nəsib etməsini Böyük Allahdan rica etdim. Son nəticə olaraq isə oxucunun diqqətəşəyan səmimi hərəkəti, o özü gözləmədiyi bir halda, bu gözəl və tərifəlayiq əsərin ön sözünə düşdü. Mən düşünürəm ki, bu yaxşı və xeyirli bir örnəkdir.

Xoylu bütöv Azərbaycanımısın yüzlərlə kəndlərindən bir nümunədir. Müdrik Allahdan bu kitabın Ana Yurdumuzun bütün guşələrində əldə edilib oxunmasını insanlarımıza rəva bilməsini arzu edirəm. Çünki bu sadə dillə yazılmış ecazkar kitabda Allahın Quranının həqiqətləri aydın və anlaşıqlı şəkildə öz əksini tapmışdır. Allahın hökmlərini, şəriətin tələblərini açıqlayan bu fenomenal əsər, Qurandan və Sünnədən sonra oxunmağa həqiqətən də ilk növbədə layiq olan kitablardandır.

Bu Quran Şərhi Fövqəluca Allaha, Onun Alicənab Elçisinə (ona Allahın salavatı və salamı olsun) həsr edilmiş, Onun dininə və bütün iman sahiblərinə bəxş edilmiş çox gözəl və dəyərli bir töhfədir. Müqəddəs Quranı sevərək həvəslə oxuyanlar, onu daha yaxşı anlamaq və Allahın hökmlərindən çıxan nəticələr haqqında mükəmməl biliyə malik olmaq üçün Şeyx Əbdürrəhman əs-Səədinin bu əsərini, ondakı həm tam Quran mətninin ərəb əslini, Azərbaycan dilində tərcüməsini və çox dəyərli təfsiri əks etdirən kitabını masaüstü vəsaitə çevirməli, ona təkrar-təkrar müraciət etməlidirlər. Çünki onda İslam dininin demək olar ki, bütün əsas məsələlərinə aid aydın, birmənalı və səhih cavablar tapmaq imkanı vardır.

Möhtərəm oxuculara bir tövsiyəm də var. Hər dəfə bu kitabı oxumaq niyyətinə gəldikdə Allahı xatırlamağı, Onun müqəddəs adını çəkməyi unutmasınlar. Əldə etmək istədiyimiz bilikləri asanlıqla mənimsəməyimizə səbəb olan təkcə şanı uca Allahdır! Ağacdan bir yarpaq belə Onun izni olmadan yerə düşmür. O, hər şeyə qadirdir, çünki O, Vahid Mütləq Rəbdir! Həmd olsun Fövqəluca Allaha – aləmlərin tək və əbədi Rəbbinə!

Allahım! Öz Kitabının, Peyğəmbərinin (s.ə.s.) Sünnə­sinin işığı ilə hidayət verdiyin və verəcəyin insanların qəlbinə bu Təfsirin də bilik şöləsini sal ki, onu oxuyub, Müqəddəs Quranın şərəfli ayələrinin mahiy­yətini daha dərindən anla­sınlar, onların ecazkarlığını, əsrarəngizliyini və mütləq gerçək­liyini dərk edə bilsinlər! Amin!

Fərahim Sələfi (Qurbanov)

27.02.09.

                                        e-poçt:     odersalafi@gmail.com         

                                                         mob tel: 050-634-38-78 

               

---

[1] Burada qeyd etməyi özümə borc sayıram ki, gənc azərbaycanlı alim Elmir Quliyev mərhum Əbdurrəhman Səədinin “Müqəddəs Quran Təfsirini” ərəbcədən rus dilinə tərcümə etmək üçün öncə Quranın əslini rus dilinə çevirmişdir. Onun öz etirafına görə, rus dilində mövcud olan müxtəlif Quran tərcümələri Təfsirin tərcüməsi üçün əlverişli olmamışdır. Məhz buna görə, o, Səədinin təfsirini rusdilli oxuculara çatdırmaq üçün əvvəlcə Müqəddəs Quranın özünü rus dilinə tərcümə etmişdir. Onu da deyim ki, E. Quliyevin tərcümə etdiyi Quran nəinki Rusiyanın müsəlman oxucuları tərəfindən, həm də ərəb ölkələrində yüksək dəyərləndirilir və, məsələn, Səudiyyə Ərəbistanı onu günün tələbatına uyğun tərcümə kimi qəbul etmişdir. Quranın mükəmməl tərcüməsindən sonra onun Təfsirinin də tərcüməsini yüksək səviyyədə həyata keçirən E. Quliyevin bu əsaslı və böyük işi də uğurlu olmuşdur. Mən də öz tərcüməmdə, E. Quliyevin 2006-cı ildə Moskvada rus dilində iki cilddə nəşr etdirdiyi kitabını Azərbaycan dilinə çevirmək üçün əsas götürmüşəm. Bir sıra hallarda, İslam terminalogiyası ilə və bəzi digər özəlliklərlə əlaqədar isə həmin əsərin Türkiyə Respublikasında türk dilində nəşr olunmuş beşcildli variantından da istifadə edirəm. F.S.

[2] Bu arada oxucularımın nəzərinə çatdırmaq istərdim ki, bu kitabda Quranın Azərbaycan dilindəki mətninə tənqidi baxımdan yanaşmaq istəyən bacı və qardaşlardan xahiş olunur ki, əsərin mətnini əllərindəki Azərbaycan dilindəki Müqəddəs Quran mətni ilə deyil, ərəb əsli ilə yoxlamağa səy göstərsinlər. Çünki mən müvafiq tərcümələrdən, ayələrə edilən tərcüməçi əlavələrini ərəb əslinə uyğun olaraq çıxartmışam. Təbii ki, ayənin mətninə qatılmış “əlavə” dedikdə - ərəb əslində olmayan söz və ifadələr, hətta bəzən bütöv və geniş cümlələr nəzərdə tutulur. Əlbəttə, bu alavələrin böyük əksəriyyəti ayələrin mətninə onları, sadəcə, izah etmək məqsədilə daxil edilmişdi və onlar vaxtilə öz müsbət şərhedici rolunu ifa etmişdir. F.S.