Ə.N. əs-Səədi. Təfsir. II c. 7.188 - 7.206 ayələr

Ə.N. əs-Səədi. Təfsir. II c. 7.188 - 7.206 ayələr

    ﭑﭒ  ﭓﭔ  ﭕ  ﭖ  ﭗ  ﭘ  ﭙ  ﭚ  ﭛﭜ  ﭝ  ﭞ     ﭟ  ﭠ  ﭡ  ﭢ  ﭣ  ﭤ  ﭥ  ﭦﭧ  ﭨ     ﭩ  ﭪ    ﭫ   ﭬ       ﭭ  ﭮ  ﭯ

 (7.188) “De: “Mən Allahın istədiyindən başqa özümə nə bir xeyir, nə də bir zərər verə bilərəm. Əgər qeybi bilsəydim, sözsüz ki, (özüm üçün) daha çox xeyir tədarük edərdim (savab qazanmaq üçün dünyada daha çox yaxşı işlər görərdim) və mənə pislik də toxunmazdı. Mən iman gətirən bir tayfanı (pis əməlləri müqabilində Allahın əzabı ilə) ancaq qorxudan və (yaxşı əməlləri müqabilində isə Cənnətlə) müjdələyənəm!”

Ey Muhəmməd! De ki: “Mən Allahdan asılı olan və Ona ehtiyac duyan bir qulam. O, mənə yaxşılıq əta edir və məni şərdən qoruyur və mənə bəxş etdiyi elm Onun mərhəmətindəndir. Əgər mən qeybi bilsəydim, onda böyük nemətlər əldə etmək, yaramaz və xoşagəlməz olan hər şeydən qorunmaq üçün hökmən hər şeyi edərdim. Əgər mən gələcəkdə baş verəcək hadisələr və bütün baş verənlərin nəticələri haqqında bilsəydim, onları əldə etməyi bacarardım. Lakin qeybə aid olanlar mənə məlum deyil və buna görə bəzən mən xoşagəlməz hallarla rastlaşıram və bəzi maddi nemətlərdən məhrum oluram. Təkcə bu artıq mənim qeybi bilmədiyimə dəlalət edir.

Mən insanlara yalnız mənəvi və maddi cəza və həmçinin ölümdən sonrakı cəza barədə xəbərdarlıq edirəm. Mən ancaq insanlar tərəfindən törədildikdən sonra qisası alınacaq əməlləri açıqlayıram və onları həmin əməllərdən xəbərdar edirəm. Bunlarla yanaşı Axirət həyatında mükafatlar haqqında qullara bildirmək istəyirəm, onları almağa səbəb olacaq əməlləri onlara izah edirəm və insanları saleh əməllər işlətməyə ruhlandırı­ram. Amma heç də hamı müjdəyə və xəbərdarlıqlara qulaq asmır, təkcə möminlər onlardan nəticə çıxarırlar”.

Bu gözəl ayələr nemət əldə etmək və şərdən qorunmaq ümidi ilə Muhəmməd Peyğəmbərə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) müraciət edənlərin nadanlığını büruzə verir . O (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) heç bir hakimiyyətə malik deyil və insanlara kömək edə və ya ziyan vura bilməz, çünki təkcə Allah xeyir verməyə və zərər vurmağa qadirdir. Peyğəmbər (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) öz bilikləri ilə də Fövqəluca Allaha borcludur. Bu o deməkdir ki, o (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) ancaq onun (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) öyüd-nəsihətlərinə və təlimatlarına qulaq asan və işlərində onları rəhbər tutan möminlərə fayda verə bilər. Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) böyük fayda verə bilməsi də bununla bağlıdır, çünki onun (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) verə biləcəyi xeyir valideynlərin, əmilərin və qardaşların verə biləcəyindən dəfələrlə üstündür.

Həqiqətən, Peyğəmbər (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) Allahın qullarını onlara fayda gətirən hər şeyə dəvət etmiş, onları onlara zərər vura biləcək şeylər barədə xəbərdar etmiş və öz təbliğatını mükəmməl izah etmişdir.

  ﭰ  ﭱ  ﭲ  ﭳ   ﭴ  ﭵ  ﭶ  ﭷ  ﭸ  ﭹ  ﭺ  ﭻﭼ  ﭽ   ﭾ  ﭿ  ﮀ  ﮁ  ﮂ  ﮃﮄ  ﮅ  ﮆ  ﮇ   ﮈ  ﮉ  ﮊ  ﮋ  ﮌ  ﮍ  ﮎ  ﮏ  ﮐ   ﮑ  ﮒ  ﮓ  ﮔ  ﮕ  ﮖ  ﮗ    ﮘﮙ  ﮚ   ﮛ  ﮜ  ﮝ  ﮞ ﮟ  ﮠ  ﮡ  ﮢ  ﮣ  ﮤ  ﮥ   ﮦ  ﮧ ﮨﮩﮪﮫ  ﮬ  ﮭ  ﮮ

 (7.189) “Sizi tək bir nəfərdən (Adəmdən) xəlq edən və onunla ünsiyyət etmək (sakit, rahat olmaq) üçün özündən (qabır­ğa­sından) zövcəsini (Həvvanı) yaradan Odur. (Adəm) zövcəsi ilə yaxınlıq etdikdə o, (Həvva) yüngül bir yüklə yükləndi (hamilə oldu) və (bir müddət həmin yükü) daşıdı (onunla oturub-durdu). (Həvva) ağırlaşdığı vaxt onların hər ikisi Allaha dua edib: “Əgər bizə saleh (sağlam, ağıllı, hər şeyi yerli-yerində) bir uşaq versən, (bu nemətə görə Sənə) şükür edənlərdən olarıq!” – dedi”.

(7.190) “Allah onlara saleh övlad verdikdə (Adəm və Həv­va­­dan qeyri valideynlər) özlərinə verdiyi (uşağın adı) ilə əla­qədar Allaha bir para şəriklər qoşmağa başladılar. Allah isə Ona qoşulan şəriklərdən ucadır! (Onun heç bir şəriki yoxdur!)”

(7.191) “Məgər (bu Adəm övladı) heç bir şey yaratmağa qadir olmayıb özləri yaradılanımı (bütlərimi Allaha) şərik qoşarlar?”

(7.192) “Halbuki bu bütlər nə onlara (müşriklərə), nə də özlərinə bir kömək edə bilər!”

Ey bütün yer üzündə məskunlaşmış kişilər və qadınlar! Sizin çoxsaylı olmağınıza və aranızda mövcud olan fərqlərə baxmaya­raq, hamınızın ulu babası Adəmdir (ə). Allah ondan Havvanı yaratmışdır ki, o (ə) onunla rahatlıq tapsın.

Qadın kişidən yaradılmışdır və buna görə onlar bir-birilərinə çox uyğundurlar və bir-birilərinə sakitlik və rahatlıq verirlər. Bundan başqa, onlar cinsi həvəs bağları ilə bir birilərinə bağlıdırlar və cinsi əlaqəyə girdikdə Qüdrətli Xaliqin qədərinə müvafiq olaraq ehtiras və yaxınlıq nəsil artımı ilə təcəssüm edir. İlk vaxtlarda qadın hamiləliyini hiss etmir və döl ona narahatlıq yaratmır. Lakin zaman keçdikcə o, ana bətnində böyüyür və valideynlərin qəlbi ona şəfqət hissi ilə dolur. Onlar çox arzu edirlər ki, uşaq dünyaya sağlam, qüsursuz və nöqsansız gəlsin. Onlar Allaha dua edərək deyirlər: “Ey Rəbbimiz! Sən bizə sağlam, qüsursuz və eyibsiz övlad bəxş etsən, biz hökmən Sənin şükredən qulların olarıq”.

Allah onların dualarını qəbul edərək və kamil mərhəməti ilə onları himayəsinə götürərək, onlara sağlam uşaq verəndə, onlar Ona şərik qoşmağa başlayırlar. O, onların uşağını Özü təklikdə yaradır, onları nemətlərlə təmin edir, lakin məhz uşağın doğulması onları Onunla bərabər məxluqlara ibadət etməyə sövq edir.

İnsanlar uşaqlarına ad qoyanda, onlara, Allahdan başqasının qulu olması ilə əlaqədar adlar, məsələn, Əbdülxaris və ya Əbdüluzza, ya da ƏbdülKəbə adı verməklə  Allaha şərik qoşurlar. Bunlar müvafiq olaraq “cütçünün qulu”, “əl-Uzzanın qulu” və “Kəbənin qulu” adlarıdır. O, onlara heç bir məxluqun sayıb qurtara bilməyəcəyi çoxsaylı bol nemətlər əta etdikdən sonra, onlar, məxluqlara ibadət etməklə, Allaha şəriklər qoşurlar.

Bu ayə, məlum bir şəxs haqqında vəhyin bütöv bir insan qrupu haqqında vəhyə çevrilməsinin nümunəsidir. Ayənin əvvəlində Adəm (ə) və Havva (ulu nənəmiz) xatır­lanır, sonra isə bütöv bəşəriyyətdən bəhs edilir. İnsanların sadalanan əməlləri etməsi tez-tez baş verir və buna görə Fövqəluca Allah onların yanlışlığını və qüsurluluğunu izah edir. Bunların hamısı – şirkin təzahürüdür və kim onları törədirsə, olduqca böyük ədalətsizliyə yol verir ki, bunun, Allaha şərik qoşmanın, söz və ya əməllə olmasının heç bir fərqi yoxdur.

Allah – Vahid Yaradandır. O, insanları bir adamdan törətmiş və aralarında bir-birinə məhəbbət və mərhəmət bəsləmələrini müəyyən edərək qadını kişidən yaratmışdır. Bunun sayəsində ər-arvad bir-birilərində rahatlıq tapır və bir-biriləri ilə təmasdan zövq alırlar. Allah onlara öz ehtiraslarını necə təmin etməyi və bundan həzz almağı və insan nəslini artırmağı öyrətmişdir. Bu baş verən zaman Qüdrətli Allah anaların bətnində yeni nəsil yaradır ki, sonradan o, müəyyən bir müddətə qədər orada inkişaf edir. Bu dövr ərzində valideynlərin ürəyində uşaqlarını sağlam və qüsursuz görmək arzusu yaranır. Onlar Allaha dua edirlər ki, onlara sağlam övlad qismət etsin. Allah onların bu xahişini yerinə yetirir və onlara kamil mərhəmətini əta edir. Məgər O, layiq deyilmi ki, onlar, Ona şərik qoşmadan, təkcə Ona səmimiyyətlə ibadət etsinlər?

Lakin hər şey əksinə baş verir və insanlar Onunla yanaşı məxluqlara ibadət etməyə başlayırlar. Halbuki həmin məxluqlar özləri yaradılmışlar və heç nəyi yaratmaq qüdrətinə malik deyillər. Onların bütləri onlara ibadət edənlərə yardım göstərməyə qabil deyillər. Onlar hətta özləri özlərinə kömək edə bilmirlər. Necə ola bilər ki, insan Allaha Onun yaratdığı və ən kiçicik zərrəni belə yaratmağa qadir olmayan məxluqları şərik qoşsun? Halbuki onlar pərəstişkarlarını şərdən qoruya bilmir və hətta özlərini müdafiə etməyi bacarmırlar?! Həqiqətən, belə əməl – müdhiş zalımlıq və ən böyük axmaqlıqdır.

   ﮯ  ﮰ  ﮱ  ﯓ  ﯔ  ﯕﯖ  ﯗ  ﯘ  ﯙ   ﯚ  ﯛ   ﯜ  ﯝ

 (7.193) “Siz onları (müşrikləri və ya bütləri) doğru yola dəvət etsəniz, sizə tabe olmazlar. İstər onları dəvət edin, istər susun – birdir (onlar üçün heç bir əhəmiyyəti yoxdur)”.

Ey müşriklər! Əgər siz öz bütlərinizi düz yola gəlməyə çağırsanız, onlar ardınızca gəlməzlər. İnsanın vəziyyəti bütün və heykəlin vəziyyətindən daha üstündür, çünki onlar nə eşitməyə və nə də görməyə qabil deyillər ki, düz yola gəlsinlər və onu göstərsinlər. Ağıllı insana bu gerçəklik haqqında sadəcə düşünmək kifayətdir ki, bütlərin acizliyini və müşriklərin nə dərəcədə ağıllı olmadıqlarını anlaya bilsinlər.

ﯞﯟﯠﯡﯢﯣ ﯤ ﯥ ﯦﯧ ﯨﯩﯪﯫ ﯬﯭ ﯮ  ﯯ  ﯰ  ﯱﯲ  ﯳ  ﯴ  ﯵ   ﯶ  ﯷﯸ  ﯹ  ﯺ  ﯻ  ﯼ  ﯽﯾ  ﯿ  ﰀ  ﰁ   ﰂ  ﰃﰄ  ﰅ  ﰆ  ﰇ  ﰈ  ﰉ ﰊ  ﰋ  ﰌ  ﭑ ﭒ ﭓﭔﭕﭖﭗﭘﭙﭚﭛ

(7.194) “Allahdan başqa ibadət etdiyiniz bütlər də sizin kimi bəndələrdir. Əgər (bu bütlərin sizə bir kömək edə biləcəyi barəsindəki iddianızda) doğrusunuzsa, haydı, çağırın onları, sizə cavab versinlər”.

(7.195) “Məgər onların yeriyən ayaqları, ya tutan əlləri, ya görən gözləri, yaxud eşidən qulaqları var?! De: “Haydı, çağırın şəriklərinizi, mənim barəmdə istədiyiniz hiyləni qurun və mənə heç möhlət də verməyin!”

(7.196) “Şübhəsiz ki, mənim hamim Kitabı (Quranı) nazil edən Allahdır. O, əməlisalehlərə himayədarlıq edər!”

Fövqəluca Allah Onunla bərabər məxluqlara dua edən müşriklərə müraciət edir. Bütlərin və bütpərəstlərin arasında böyük oxşarlıq mövcuddur, çünki onların hamısı Allahın qullarıdır və Onun iradəsinə tabedirlər.

Ey müşriklər! Əgər sizin bütləriniz doğrudan da, sizin iddia etdiyiniz kimi ibadətə layiqdirlərsə, onda onları köməyə çağırın və qoy onlar sizin dualarınıza cavab versinlər. Əgər onlar bunu etməsələr və siz də istədiyinizi ala bilməsəniz, onda bilin ki, siz yalan danışırsınız və Allaha böyük iftira atırsınız.

Həqiqəti aydınlaşdırmaq üçün sizin əlavə izahata ehtiyacınız yoxdur, çünki sizə öz “ilahlarınıza” baxmaq kifayət edər ki, onların sizə fayda verməyə qadir olmadıqlarını anlayasınız. Onlar yeriyə bilmirlər, çünki ayaqları yoxdur. Onlar tuta bilmirlər, çünki əlləri yoxdur. Onlar görə bilmirlər, çünki gözləri yoxdur. Onlar eşidə bilmirlər, çünki qulaqları yoxdur. Onlar insanın malik olduğu orqan və bacarıqlardan məhrumdurlar. Əgər onlar sizin duala­rınıza cavab verməyə qadir deyillərsə, onda bu o deməkdir ki, onlar da sizin kimi qullardır. Bundan başqa, siz – daha kamil məxluqlarsınız və onlardan daha bacarıqlı varlıqlarsınız. Bəs niyə siz onlara ibadət edirsiniz?

Ey Peyğəmbər! Müşriklərə de: “Öz şəriklərinizlə birləşib, mənə pislik etməyə cəhr göstərin və ya zərər vurun. Tələsin və mənə möhlət də verməyin. Həqiqətən, siz mənə heç bir pislik edə bilməzsiniz, çünki mənə himayə edən Allahın Özüdür. O, mənim qayğımı çəkir, mənə əmin-amanlıq bəxş edir və məni pisliklərdən qoruyur. O, mənə haqq təlimdən, şəfa və nurdan ibarət olan Kitab nazil etmişdir. Onun nazil edilməsi Allahın seçilmiş qullarına göstərdiyi qayğısının təzahürüdür. O, niyyətləri, əməlləri və sözləri doğru olan bütün möminlərin Himayəçisidir”.

Fövqəluca Allah buyurur: “Allah iman gətirənlərin dostu­dur, onları zülmətdən çıxarıb işığa tərəf yönəldər. Kafirlərin dostu isə taqutdur (şeytanlardır). Onları (kafirləri) nurdan ayırıb zülmətə salarlar. Onlar cəhənnəmlikdirlər və orada həmişəlik qalacaqlar!” (Bəqərə, 2/257).  

İman gətirmiş saleh insanlar Allahı özlərinə Hami seçmiş, Ona iman gətirmiş və təqva yoluna qədəm qoymuşlar. Onlar özləri üçün başqa himayədarlar axtarmamışlar və buna görə də Allah onlara hamilik etmiş, onlara lütfkarlıq göstərmiş və onlara dünyəvi və dini işlərində xeyir və nemət qazanmağa kömək etmiş və həmçinin onları hər cür bəladan qorumuşdur. O buyurur: “Şüb­hə­siz ki, Allah iman gətirən kəslərdən (kafirlərin əzab-əziyyətini) dəf edər. Allah, həqiqətən, heç bir xaini, nankoru sevməz!” (Həcc, 22/38).

   ﭜ  ﭝ  ﭞ  ﭟ  ﭠ  ﭡ  ﭢ  ﭣ   ﭤ  ﭥ  ﭦ  ﭧ  ﭨ  ﭩ  ﭪ     ﭫ  ﭬﭭ   ﭮ  ﭯ  ﭰ  ﭱ  ﭲ  ﭳ  ﭴ

(7.197) “Sizin Ondan başqa tapındıqlarınız isə nə sizə, nə də özlərinə bir köməklik edə bilər!”

(7.198) “Əgər siz onları (bütləri və ya müşrikləri) sizə doğru yol göstərməyə çağırsanız, eşitməzlər. (Ey Elçim!) Sən onları sənə baxan görərsən, halbuki onlar görməzlər!”  

Fövqəluca Allah bir daha bəyan edir ki, müşriklərin ibadət etdikləri bütlər ibadətə layiq deyillər, çünki onlar nə özlərinə xeyir gətirməyə, nə də onların qarşısında diz çökənlərə kömək göstərməyə qadir deyillər. Onların ağlı yoxdur və dualara cavab vermək bacarığına malik deyillər və hətta əgər onları düz yola gəlməyə çağırsalar, onlar onsuz da bunu etməzlər. Onlar adicə cansız heykəllərdir. Sənə elə gəlir ki, onlar sənə baxırlar, lakin onlar heç nə görmürlər, çünki onlar canlı məxluqların, göz və başqa orqanlar yapılmış təsvirləridir. Əgər onlar canlı görünsələr də belə, onların üzərində sadəcə düşünmək kifayət edər ki, onların hərəkət etməyi və yerini dəyişməyi belə bacarmayan cansız heykəllər olmalarını yəqin edəsən. Müşriklər onlara ibadət edərkən nəyə əsaslanırlar? Onlara ibadət ayinlərini həsr etməkdən və onlara yaxınlaşmaqdan nə kimi faydalar əldə edirlər?

Bunu anlayan insan başa düşür ki, hətta əgər müşriklər öz bütləri ilə birləşərək, göylərin və yerin Yaradanının himayə etdiyi möminləri hiyləgərliklə ziyana salmaq istəsələr, onlar onsuz da onlara bir zərrəcik boyda zərər vura bilməzlər. Həqiqətən, onların hamısı tamamilə aciz  məxluqlardır, halbuki Allahın hakimiyyəti və qüdrəti kamildir. Təkcə Onun himayəsi altında olan və Ona təvəkkül edən qullar qüdrətlidirlər.

Belə bir rəy mövcuddur ki, baxan, lakin görməyənlər adı altında Allahın Elçisinə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) iman gətirməkdən boyun qaçıran müşriklər nəzərdə tutulur. Bu halda Allah sanki Peyğəmbərə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) aşağıdakı sözlərlə müraciət edir: “Sən güman edirsən ki, onlar, bundan fayda götürməyə və haqqı yalandan fərqləndirməyə cəhd edərək, sənə baxırlar, lakin axı onlar sənin hər bir dərrakəli insana aydın olan əsil keyfiyyətlərini və məziy­yətlərini, gözəlliyini, kamilliyini və doğruçuluğunu  görməyə qadir deyillər”.

  ﭵ  ﭶ    ﭷ   ﭸ  ﭹ  ﭺ  ﭻ  ﭼ

 (7.199) “Sən bağışlama yolunu tut, yaxşı işlər görməyi əmr et və cahillərdən üz döndər!”

Bu ayə müsəlmanlara ünsiyyət zamanı insanlara ehtiramla yanaşmağı əmr edir və onlarla necə davranmağı öyrədir. İnsanlara qarşı münasibətdə yumşaq və mərhəmətli olmaq, ətrafdakıları onlar üçün çətin olmayan əməllərə və əxlaqi keyfiyyətlərə dəvət etmək lazımdır.  İnsanlara bacarmadıqları işi həvalə etməyə yol vermək olmaz. Əksinə, xeyirxah əməlləri və sözlərinə görə bəzi cüzi qüsurlarını onlara bağışlamalı və bəzi çatışmazlıqlarına göz ymulmalıdır.  Kiçiklər qarşısında onların azyaşlılığına, zəif ağıllılar qarşısında onların ağıllarının çatışmazlığına və həmçinin kasıblar qarşısında onların aztəminatlılığına görə təkəbbür göstərilməmə­lidir. Əksinə, hər kəsə xeyirxahlıqla – şəraitin tələb etdiyi tərzdə yanaşılmalıdır və in sanlara həmişə sevinc bəxş edilməlidir.

Müsəlman başqalarını gözəl sözlər danışmağa, gözəl işlər görməyə və yaxınlarına və o qədər də yaxın olmayanlara yaxşılıq etməyə öyrətməlidir. Ətrafdakılarla ünisyyətə girdikdə onlara bilik öyrətmək və onları yaxşılıq etməyə ruhlandırmaq lazımdır. İnsanları qohumluq əlaqələrini möhkəmlətməyə, valideynlərə hörmətlə yanaşmağa, insanlar arasında əmin-amanlıq yaratmağa çalışılmalıdır. Onlara faydalı məsləhətlər verməli, düzgün qərarlar təklif etmək, xeyirxahlıqda və təqva məsələlərində yardım göstərmək lazımdır. Bununla yanaşı onları bəd əməllərdən çəkindirməli və həm dində və həm də bu həyatda xeyirxahlığı necə əldə etməyi insanlara öyrətməlidir.

Bu yolda dəvətçi hökmən cahil insanlar tərəfindən məruz qalacağı haqsızlıqlara səbr etməlidir. Buna görə Fövqəluca Allah belələrindən üz döndərməyi və nadanlıqda onlara bənzəməməyi əmr etmişdir. Əgər müsəlmanı söz və ya əməllə incidirlərsə, onda o, belə təhqirlərə təhqirlə cavab verməməlidir.  Əgər onu haqqından məhrum edirlərsə, o, onu incidənin özünü onun haqqından məhrum etməməlidir. Əgər onunla qohumluq əlaqə­lərini kəsirlərsə, yaxşı olardı ki, o, onları bərpa etməyə səy göstərsin. Əgər onunla ədalətsiz davranırlarsa, o, buna baxma­yaraq ədalətsizlik etməməli və qərəzkar olmamalıdır.  O ki, qaldı cinlərdən olan şeytanlara, bu barədə Fövqəluca Allah belə buyurur:

   ﭽ  ﭾ  ﭿ    ﮀ  ﮁ  ﮂ  ﮃﮄ  ﮅ  ﮆ  ﮇ  ﮈ

(7.200) “Əgər sənə Şeytandan (bu əmr olunduğun işləri yerinə yetirməmək məqsədilə) bir vəsvəsə gəlsə (fəsad toxunsa), Allaha sığın. Şübhəsiz ki, Allah (hər şeyi) Eşidəndir, Biləndir!” 

Səni yaxşı əməllər etməkdən  saxlamağa və ya cinayətə yönəltməyə cəhd göstərmək istəyən şeytanın təhrikini hiss edən kimi, kömək üçün  Allaha sığın və Ondan səni qorumasını dilə. Həqiqətən, O, sənin dediklərinin hamısını  eşidir, sənin niyyətlərini və zəif yerlərini bilir. O, sənin nə dərəcədə səmimi qəlblə Onun Himayəsinə can atdığını bilir və O, səni şeytanın təhriklərindən və azğınlıqlarından hökmən qoruyacaqdır.

Fövqəluca Allah buyurur:         

  ﮉ   ﮊ  ﮋ  ﮌ  ﮍ  ﮎ  ﮏ  ﮐ  ﮑ   ﮒ  ﮓ  ﮔ  ﮕ

(7.201) “Allahdan qorxanlara Şeytandan bir vəsvəsə (zərər) toxunduğu zaman onlar (Allahın əzabını, lütfünü və mərhəmə­tini) xatırlayıb düşünərlər və dərhal (gözləri açılıb) görən olarlar”.

Hər bir adam öyüd-nəsihətləri unudaraq, əl çəkmədən onun ardınca gedən və onu qəfildən yaxalayan şeytanın təhriklərinə uya bilər.  Şeytana təqvalı qulu yoldan çıxarmaq müyəssər olduqda, o, o saat Allahı xatırlamağa başlayır. Məhz bu xüsusiyyəti onu azğın günahkarlardan fərqləndirir. Mömin insan günah etdiyini və şeytanın onu haram əməllər törətməyə sövq etdiyini və ya ona vacib bir hökmü yerinə yetirməyə mane ola bildiyini başa düşəndə, o, bunun səbəbləri üzərində düşünməyə başlayır. O, şeytanın ona necə və hansı tərəfdən yaxınlaşması üzərində fikirləşiir. O, Allah qarşısında olan öz vəzifələrini və dinin tələblərini yadına salır və bunun nəticəsində o yoldan çıxarıldığını dərk edir və bağışlanması haqqında Allaha dua etməyə başlayır və buraxdığı nöqsanların üstünü Allaha səmimi tövbə etməklə və çoxsaylı xeyirxah əməllər etməklə örtsün. O, şeytanı məyus edib kədərləndirir və onun bütün əldə etdiklərini dağıdır.

  ﮖ  ﮗ  ﮘ  ﮙ  ﮚ   ﮛ  ﮜ  ﮝ

(7.202) “...Kafirlərin qardaşları olan şeytanlar) öz qardaşlarını azğınlığa sürükləyər, sonra da (o kafirlər azğınlığa qurşanıb ondan) əl çəkməzlər (və ya şeytanların yaxalarından əl çəkməzlər)”.

Şeytanların qardaşları və əlaltıları  günah işlətdikdə, şeytanlar onların azğınlığını daha da gücləndirir və onları yeni-yeni günahlar törətməyə təhrik edirlər. Onlar itaətsizlik göstərməkdən əl çəkmirlər, şeytanlar da onları azdırmaqdan əl çəkmirlər. Şeytanların elə istədiyi də budur, onlar isə asanlıqla tabe olurlar və daima cinayətlər törədirlər.

  ﮞ  ﮟ  ﮠ  ﮡ     ﮢ  ﮣ  ﮤﮥ   ﮦ  ﮧ    ﮨ  ﮩ  ﮪ   ﮫ  ﮬ  ﮭﮮ  ﮯ  ﮰ   ﮱ  ﯓ   ﯔ  ﯕ  ﯖ   ﯗ  ﯘ

(7.203) “(Ey Peyğəmbərim!) Sən onlara (Məkkə müşriklə­rinə) bir ayə gətirmədiyin zaman (sənə ayə nazil olmayanda): “Məgər sən onu öz tərəfindən uydurub düzəltməli deyildin? – deyə soruşarlar. De: “Mən ancaq Rəbbimdən mənə vəhy edilən­lərə tabe oluram. Bu (Quran, vəhylər) Rəbbiniz tərəfindən (gön­dərilmiş) aşkar dəlillərdir, həm də iman gətirən bir tayfa üçün hidayət və mərhəmətdir”.

Ey Muhəmməd! Səni yalançı sayan kafirlər doğru yolu və haqqı göstərən ecazkar ayələri görsələr də öz inadlarından əl çəkməyəcəklər.  Sən onlara haqlı olmağını təsdiq edən hər hansı möcüzələr göstərsən belə, onlar sənə itaət etməyəcəklər. Əgər sən onlara istədiklərini göstərməsən, onlar səndən elə narazılıq edəcəklər ki, guya bu möcüzələri sən yaradırsan və məxluqları sən idarə edirsən. Onlar başa düşmürlər ki, sən hakimiyyət sahibi deyilsən və ayələri özün yaratmırsan.

Onlara de: “Mən təkcə Rəbbimin mənə nazil etdiklərinə uyğun hərəkət edirəm. Mən – Rəbbimdən asılı qulam. Möcüzələri, şəraitə uyğun olaraq Öz İlahi müdrikliyi əsasında göstərən və nazil edən təkcə Allahdır. Əgər siz zaman keçdikcə yox olmayan və bütün zamanlar üçün inandırıcı dəlil ola bilən möcüzə görmək istəyirsinizsə, bu Əzəmətli Qurana diqqət yetirin. O – Allahın niyyətinə və bəşəriyyətin ən ümdə arzularına nur saçan müdrik Nəsihətdir”.

Quran bir dəlildir və özü də dəlilini izah edir. Əgər insan onun üzərində düşünərsə, ona aydın olar ki, o, Müdrik və Həmdəlayiq Allah tərəfindən nazil edilmişdir. Yalan ona nə pndən, nə də arxadan yaxınlaşa bilməz. O, həqiqəti onunla rastlaşan hər bir kəsə çatdırır, lakin insanların əksəriyyəti ona inanmaqdan boyun qaçırırlar.

Əgər insan iman gətirirsə, o, Quran ayələrinin sayəsində azğınlıqdan doğru yola çıxır, Alahın mərhəmətini qazanır və bəlalardan xilas olur. Bax elə buna görə, vəhyləri əsas tutan və Quranın hökmlərini yerinə yetirən mömin həm bu dünyada və həm də Axirət həyatında xoşbəxtdir. Kafirlərə gəldikdə isə, onlar hər iki dünyada bədbəxt və azğın insanlardır.

  ﯙ  ﯚ  ﯛ   ﯜ  ﯝ  ﯞ  ﯟ  ﯠ  ﯡ               

(7.204)  “Quran oxunan zaman onu dinləyin və susun ki, (onun sayəsində) sizə rəhm olunsun!”

 Bu hökm Quranın oxunuşunu eşidən hər bir şəxsə aiddir. Hər bir müsəlman Allahın Kitabını dinləməli və bu zaman sakitliyə riayət etməlidir. Sakitliyə riayət etmək dedikdə, insanı ayələri dinləməkdən yayındıran bütün danışıqlara və işlərə ara verilməsi nəzərdə tutulur. Dinləmək dedikdə isə, vəhylərə diqqətlə qulaq asılması və onların üzərində düşünülməsi nəzərdə tutulur. 

Əgər insan, yanında Allahın ayələri oxunduqda bu iki hökmü yerinə yetirirsə, o, çox böyük fayda əldə edir və geniş biliklər qazanır. O, imanını kamilləşdirir, doğru yolda möhkəm­lənir və dini məsələlərdə bəsirəti daha da artır. Buna görə, Allah Onun mərhəmətini qazanmağı bu iki hökmlə bağlamışdır. Əgər insan Quran ayələri onun yanında oxunarkən onları dinləmirsə və sakitliyə riayət etmirsə, onda o, ən böyük nemətdən və ən əzəmətli mərhəmətdən məhrum olurlar.

Bilmək lazımdır ki, namaz qılınan zaman səslə oxunan Quran ayələrinə diqqət yetirmək və sakitliyə riayət etmək hökmü daha vacibdir. İmam Quranı səslə oxuduqda, onun arxasında dayananlar onu sakitcəsinə dinləməlidirlər. Bəziləri hətta belə hesab edirdilər ki, bu zaman susmaq “əl-Fatihə” surəsini oxu­maqdan üstündür.

  ﯢ  ﯣ   ﯤ  ﯥ  ﯦ  ﯧ  ﯨ  ﯩ    ﯪ  ﯫ  ﯬ   ﯭ  ﯮ    ﯯ  ﯰ  ﯱ  ﯲ

 (7.205) “Səhər-axşam yalvararaq, qorxaraq, səsini qaldır­madan ürəyində Rəbbini yad et və qafillərdən olma!”

 Allah Öz qulu və Elçisi Muhəmmədə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) və bütün qalan insanlara bildirir ki, Onu səmimiyyətlə xatırlasınlar. Bunu qəlblə və ya dillə etmək olar, amma yaxşı olardı ki, hər iki zikr formasından birlikdə istifadə edilsin. Allahı mütiliklə xatırlamaq – Onun qarşısında müxtəlif duaları itaətkarlıqla təkrarlamaq demək olduğu halda, Onu qorxaraq yad etmək, Onu qəlbdə dərin ehtiramla zikr etməklə bərabər, yaxşı əməllərinin qəbul  edilməyə biləcəyi təhlükəsini unutmamaq deməkdir.

İnsanın Allah qarşısında hiss etdiyi qorxunun əlaməti, onun hər bir təşəbbüsündə özünü büruzə verən  səmimiyyətə və kamilliyə nail olmaq üzrə göstərdiyi səy və can yandırmasıdır.

Namazları mülayim, mötədil səslə oxumaq lazımdır. Namaz zamanı səsi bərk qaldırmaq və ya səssiz oxumaq lazım deyil. Ən yaxşısı orta mövqe tutmaq və həddi aşmamaqdır. Allahı xatırlamaq (zikr etmək) üçün ən münasib vaxt səhərlər və gün batmazdan qabaqdır, çünki bu – gecə-gündüzün ən yaxşı vaxtıdır.

Allah qullarına Onu unutmağı qadağan etmişdir, çünki bunun əvəzində cəza olaraq O, onları öz-özlərini unutmağa məcbur edəcəkdir. İnsanlar belə rəftar etdikdə özlərini həm bu dünyada və həm də ölümdən sonra hər cür nemətdən məhrum edirlər. Onlar Allahı xatırlamaqdan üz çevirir və onlara xoşbəxtlik və uğur gətirən ibadətdən boyun qaçırırlar. Bununla yanaşı onlar, bədbəxtliyə və ümidsizliyə məhkum edən nə varsa,  ona doğru can atırlar.

 

  ﯳ  ﯴ  ﯵ  ﯶ   ﯷ     ﯸ   ﯹ  ﯺ  ﯻ  ﯼ  ﯽ        ﯾ  ﯿ

(7.206) “Rəbbinin yanında olanlar (Allaha yaxın olan mələklər) Ona ibadət etməyi özlərinə ar bilməzlər. Onu pak, müqəddəs tutub şəninə təriflər deyər və ancaq Ona səcdəyə qapanarlar!”

Fövqəluca Allah xəbər verir ki, Onun qulları arasında daima Ona ibadət və xidmət edən mələkləri vardır. İnsanlar bilməlidirlər ki, Allah onlardan ibadət etməyi ona görə tələb etmir ki, ibadət edənlərin sayını artırsın və ya alçaldılmadan və acizlikdən xilas olsun. O, Ona ibadət etməyi ona görə əmr edir ki, ibadət edənlər bundan faydalansınlar və onların yaxşı əməllərinin dəyərini dəfələrlə üstələyən mükafat ala bilsinlər. Buna görə, O, bəyan edir ki, Ona yaxın olan mələklər və Onun Kürsüsünü daşıyanlar Ona ibadət etməyi özlərinə ar bilməzlər, Onun qarşısında müti olarlar və Onun hər hökmünü yerinə yetirirlər. Onlar gecə-gündüz Ona həmd edir, Onun qarşısında səcdə qılır və Ona şərik qoşmurlar. Yerdə qalan digər qullara gəldikdə isə, onlar alicənab mələklərdən nümunə götürməli və Hərşeydənxəbərdar Hökmdara yorulmadan ibadət etməlidirlər.