Quran Tefsiri VII c.

Quran Tefsiri VII.FS.doc

Ə.Səədi. Təfsir. I c. 3.83 - 3.127 - ci ayələr

ﯩ  ﯪ  ﯫ  ﯬ  ﯭ  ﯮ  ﯯ  ﯰ  ﯱ       ﯲ  ﯳ  ﯴ  ﯵ  ﯶ  ﯷ  

(3.83) “Yoxsa onlar Allahın dinindən başqa bir din axtarırlar? Halbuki göylərdə və yerdə olan hər bir məxluq istər-istəməz Ona təslim olmuş və Ona da qaytarılacaqlar”.

ﭑ  ﭒ  ﭓ  ﭔ  ﭕ  ﭖ  ﭗ  ﭘ  ﭙ  ﭚ  ﭛ ﭜﭝﭞ  ﭟ  ﭠ   ﭡ  ﭢ  ﭣ  ﭤ  ﭥ  ﭦ  ﭧ  ﭨ  ﭩ    ﭪ  ﭫ  ﭬ   ﭭ  ﭮ 

(3.84) “De: “Biz Allaha, bizə nazil edilənə, İbrahimə, İsmailə, İshaqa, Yaquba və onun nəslinə nazil edilənlərə, Musaya, İsaya və peyğəmbərlərə öz Rəbbi tərəfindən verilənlərə iman gətirdik. Biz onların heç birinin arasında fərq qoymuruq. Biz təkcə Ona təslim olanlarıq!”

ﭯ  ﭰ  ﭱ  ﭲ    ﭳ  ﭴ  ﭵ  ﭶ  ﭷ  ﭸ  ﭹ  ﭺ  ﭻ  ﭼ  

(3.85) “İslamdan başqa bir din axtaran şəxsdən, o din heç vaxt qəbul olunmaz və o, Axirətdə ziyana uğrayanlardan olar”.

Biz “əl-Bəqərə” surəsində artıq qeyd etmişdik ki, bunlar – Allahın müsəlmanlara iman gətirmələrini əmr etdiyi əsas baxışlardır*. Bütün Müqəddəs Kitablar və Allahın elçiləri onları təbliğ etmişlər. Bu müd­də­alar hər bir insanın müqəddəs məqsədinə çevrilməlidir, onlar İslam dini­nin gerçək əsaslarıdır. İnsan onlara etiqad etmək istəmədikdə, Allah onun əməllərini rədd edir və o, ümid bağlaya biləcəyi dinindən məhrum olur.

Həqiqi imanı rədd edib ondan üz döndərən şəxs haraya yönəlir? Doğrudanmı o, ağaclara, daşlara və ya oda ibadət edəcəkdir? Ya da o, mirzələri, rahibləri və xaçları ilahlaşdırmağa başlayacaqdır? Bəlkə, aləm­lərin Rəbbinin mövcudluğunu danacaqdır? Ola da bilsin ki, şeytanın uy­durduğu yalançı dinlərə etiqad etməyi üstün tutacaq? Həqiqətən, insan bu yollardan birini seçsə, Axirət həyatında ziyana uğrayanlardan olacaq­dır.

ﭽ  ﭾ  ﭿ  ﮀ  ﮁ  ﮂ  ﮃ  ﮄ    ﮅ  ﮆ  ﮇ  ﮈ  ﮉﮊ  ﮋ  ﮌ  ﮍ  ﮎ      ﮏ  ﮐ 

(3.86) “İman gətirdikdən, Peyğəmbərin həqiqi peyğəmbər oldu­ğu­na şahid olduqdan və özlərinə aydın dəlillər gəldikdən sonra kafir olan adamları Allah necə doğru yola yönəldər? Allah zalım adamları doğru yola yönəltməz”.

ﮑ  ﮒ  ﮓ  ﮔ  ﮕ  ﮖ   ﮗ  ﮘ  ﮙ  ﮚ 

(3.87) “Onların cəzası, şübhəsiz ki, Allahın, mələklərin və bütün insanların onları lənətləməsidir”.

ﮛ  ﮜ  ﮝ  ﮞ     ﮟ  ﮠ  ﮡ   ﮢ  ﮣ  ﮤ 

(3.88) “Onlar bu lənətə həmişəlik qərq ediləcəklər. Onların əzabı yüngülləşdiril­məyə­cək və onlara möhlət də verilməyəcək”.

ﮥ  ﮦ  ﮧ  ﮨ    ﮩ  ﮪ  ﮫ  ﮬ  ﮭ  ﮮ  ﮯ  ﮰ 

(3.89) “Bundan sonra tövbə edib öz əməllərini islah edənlər isə istisnadır. Şübhəsiz ki, Allah Bağışlayandır, Rəhimlidir”.

Allahın dininə iman gətirdikdən, onu qəbul etdikdən və Allahın Elçisinin (s.ə.s.) həqiqi peyğəmbər olduğunu təsdiq etdikdən sonra, öz öhdəliklərini pozaraq geriyə dönən adamları Allahın doğru yola yönəlt­məsini təsəvvür etmək mümkün deyil. Belə adamlar haqqı şüurlu surətdə təkzib edirlər və əgər kimsə bu addımı atırsa, onda Allah da onu baş-ayaq edir*. İnsanlardan haqqı şüurlu surətdə danmasına və yalanı üstün tutma­sına görə belə intiqam alınır. Allah, sadəcə, onları üz tutduqları səmtə yönəldir.

Onlar Allahın, mələklərin və bütün insanların lənətinə düçar olur­lar. Onlar əbədi olaraq o lənətə qərq olurlar və əbədi əzabkeşə çevrilirlər. Allahın cəzası onları bir dəfə yaxalayan kimi, onlar artıq bir daha rahatlıq bilmir və onlara möhlət verilmir; axı Allah onlara, ağılları başlarına gəl­məsi üçün, kifayət qədər uzun ömür vermişdi. Bundan başqa, Nəsihətve­rən onlara qisas alınacağı barədə xəbərdarlıq etmişdi. Bu təhdidedici xəbərdarlıq hamıya aiddir, təkcə sonradan kafirliklərindən tövbə edib öz günahkar əməllərini islah edənlər, nöqsanlarını düzəldənlər istisna təşkil edir. Allah belə insanların əvvəl törətdiyi günahları və yol verdiyi qüsur­ları bağışlayır.

ﮱ  ﯓ     ﯔ  ﯕ  ﯖ  ﯗ  ﯘ  ﯙ  ﯚ  ﯛ  ﯜ   ﯝ  ﯞ  ﯟ  ﯠ 

(3.90) “Sözsüz ki, iman gətirdikdən sonra kafir olan və küfrlərini bir daha artıran kimsələrin tövbəsi qəbul olunmayacaq. Məhz onlar doğru yoldan azanlardır”.

ﯡ  ﯢ  ﯣ        ﯤ  ﯥ   ﯦ  ﯧ  ﯨ  ﯩ  ﯪ  ﯫ  ﯬ  ﯭ  ﯮ    ﯯ  ﯰﯱ  ﯲ  ﯳ  ﯴ  ﯵ    ﯶ  ﯷ  ﯸ  ﯹ  ﯺ  

(3.91) “Həqiqətən də, kafir olub kafir kimi də ölənlərin heç birin­dən dünya dolusu qızıl fidyə versə belə, qəbul olunmayacaqdır. Onla­ra sarsıdıcı bir əzab hazırlanmışdır və onların köməkçiləri də olma­yacaqdır”.

İnsan iman gətirməkdən boyun qaçırırsa və öz inkarçılığında inadla qalırsa və bu onda daha da dərinləşir və ölənə qədər ondan əl çəkmirsə, onda o, düz yolunu azmış günahkardır, bədbəxtlik yoluna qədəm qoymuş­dur və ən əzabverici cəzaya layiqdir. Ona Allahın cəzasından xilas olmağa heç kim kömək etməyəcək və hətta o, amansız cəzadan qaçmaq üçün dünya dolusu qızıl fidyə versə də, bu ona fayda verməyəcəkdir. Allah bizi kafirlikdən və onun bütün bənzərlərindən saxlasın!

ﭑ  ﭒ  ﭓ   ﭔ  ﭕ  ﭖ  ﭗﭘ  ﭙ  ﭚ  ﭛ    ﭜ   ﭝ  ﭞ  ﭟ  ﭠ  ﭡ 

(3.92) “Sevdiyiniz şeylərdən Allah yolunda xərcləməyincə xeyrə nail olmayacaqsınız. Sizin nə xərclədiyinizi, şübhəsiz ki, Allah bilir”.

Möminlik – bütün saleh əməlləri özündə birləşdirən anlayışdır. Bu – Cənnət bağlarına aparan yoldur. Lakin insan onun üçün dəyərli olan şeylərdən ianə verənə qədər və ona məxsus olan ən qiymətli və əziz saydığı malından sədəqə paylayana qədər, bu yola qədəm qoya bilməz. İnsan üçün çox xoşladığı və əziz olan ən qiymətli əşyalarından ianə vermək onun möminli­yinin, əxlaqlılığının və rəhmdilliyinin ən böyük dəlilidir.

Əgər insan Allahı, məhəbbəti hər insanın qəlbinə hopdurulmuş maddi zənginlikdən daha güclü sevirsə, bu onun Ona olan səmimi məhəb­bətini təsdiq edir. Əgər o, məhəbbətində özündən çox Allahı üstün tutursa, onda o, kamilliyin ən yüksək zirvəsinə nail olur. Əgər o, ianə kimi ən qiymətli malını paylayır və Allahın qullarına xeyirxahlıq göstərirsə, onda O, hökmən ona Öz mərhəmətini göstərər və onu saleh əməllərə və yüksək əxlaqlılığa yönəldər ki, bunları başqa yolla əldə etmək, sadəcə, mümkün deyildir.

Bundan əlavə, əgər insan belə ianələr edirsə, deməli o, digər saleh əməllər də yerinə yetirir və bir çox başqa yaxşı məziyyətlərə də malikdir. Hərçənd insana əziz olan şeylərdən ehtiyacı olanlara paylamaq ən gözəl­dirsə də, Fövqəluca Allah qullarının ən qiymətli və o qədər də qiymətli olmayan əşyalarından verdikləri bütün böyük və kiçik ianələrdən agahdır. O, hər bir xeyriyyəçiyə onların əməlinə müvafiq olaraq həm bu dünyada layiqli mükafat və həm də Axirət həyatında əbədi səadət bəxş edir.

ﭢ  ﭣ  ﭤ   ﭥ  ﭦ  ﭧ      ﭨ  ﭩ  ﭪ  ﭫ  ﭬ    ﭭ  ﭮ  ﭯ  ﭰ  ﭱ  ﭲ  ﭳﭴ  ﭵﭶ  ﭷ  ﭸ  ﭹ  ﭺ ﭻ   ﭼ 

(3.93) “Tövrat nazil olmamışdan əvvəl İsrailin ancaq özü özünə haram etdiyi şeylərdən başqa bütün yeməklər İsrail oğullarına halal idi. De: “Əgər doğru danışanlarsınızsa, Tövratı gətirin və onu oxu­yun!”

ﭽ  ﭾ    ﭿ  ﮀ  ﮁ  ﮂ  ﮃ  ﮄ  ﮅ   ﮆ  ﮇ  ﮈ 

(3.94) “Bundan sonra Allaha qarşı yalan uyduranlar – məhz onlar zalımlardır”.

Yəhudilərin İsanın (ə.) və Muhəmmədin (s.ə.s.) peyğəmbərliyini inkar etmələrinin səbəb­lərindən biri o idi ki, onlar dini hökmlərin ləğv olunmasını qəbul etmirdilər. Onlar güman edir­dilər ki, bir peyğəmbərin şəriəti ondan əvvəlki peyğəmbərin şəriətindən heç vəchlə fərqlənmə­mə­li­dir. Belə olduqda, Allah nümunə göstərərək onların zənninin yanlış oldu­ğunu onlara izah edir. Bu onlara yaxşı məlumdur. İsrail oğullarına Tövrat nazil edilənə qədər hər cür qida maddəsini yeməyə (İsrail təxəllüslü Yaqub peyğəmbərin xəstəliyi ilə əlaqədar yemədiyi bir sıra ərzaq malları istisna olmaqla) icazə var idi. Tövrat isə israillilərə əvvəllər icazə verilmiş bir çox ərzaq mallarını yeməyi qadağan etdi. Əgər israillilər bunu inkar etsələr və dini qadağaların və icazələrin ləğv olunmadığı iddiasının üst­ündə təkidlə dayansalar, onda qoy Tövratı gətirib, öz dediklərinin doğru­lu­ğunu sübut etsinlər. 

Buradan aydın olur ki, öz doğruçuluğunu sübut etmək üçün ən yaxşısı, müqabil tərəfin qəbul etdiyi və təkzib etmədiyi dəlillərdir. Əgər bundan sonra o, haqqı qəbul edirsə, qoy necə is­tə­yir belə də hərəkət etsin. Yox, əgər o, haqqa tabe olmaqdan boyun qaçırırsa və belə izahatı qə­bul etmirsə, onda onun yalanı və ədalətsizliyi və habelə baxışlarının şərli olması ifşa ediləcəkdir. Məhz bu, yəhudilərin başına gəlmişdi.

ﮉ  ﮊ  ﮋﮌ  ﮍ  ﮎ   ﮏ ﮐ   ﮑ  ﮒ   ﮓ  ﮔ   ﮕ

(3.95) “De: “Allah doğru söylədi. Odur ki, İbrahimin hənif dini­nin ardıyca gedin. O, müşriklərdən deyildi”.

Allah həmişə ancaq həqiqəti söyləyir. Kimin nitqi ümumiyyətlə Onun nitqindən doğru ola bilər? O, bu vəhyində Muhəmmədin (s.ə.s.) pey­ğəmbərliyinin gerçəkliyinin dəlillərini izah edir, onun təbliğatının doğ­ru­luğunu təsdiq edir və Allahın Elçisini (s.ə.s.) yalançı hesab edən və onun dəvətini rədd edən Kitab əhlinin azğın baxışlarının yanlışlığını ifşa edir.

Muhəmməd Peyğəmbər (s.ə.s.) Allahın gerçəkliyini bəyan edərək, insanları özünün haqlı olmasında, dağların və güclü insanların qarşısında itaət etməyə hazır olduqları inandırıcı sübutlar və dəlillərlə əmin edir. Bundan sonra bütün bəşəriyyət İbrahimin yolu ilə getməli və təkcə bir olan Allaha şərik qoşmadan ibadət etməli, Onun göndərdiyi bütün elçiləri qəbul etməli, Onun nazil etdiyi bütün Kitabları qəbul etməli, bütün yanlış və təhrif edilmiş dinlərdən uzaqlaşmalıdır, axı İbrahim peyğəmbər tövhid­lə bir araya sığmayan nə var idisə, hamısından uzaqlaşırdı və onun büt­pərəstlik və müşriklərlə heç bir əlaqəsi yox idi.

ﮖ  ﮗ  ﮘ  ﮙ  ﮚ  ﮛ       ﮜ    ﮝ  ﮞ  ﮟ  ﮠ 

(3.96) “Həqiqətən, aləmlərdən ötrü bərəkət və doğru yolu gös­tərən rəhbər kimi insanlar üçün ilk qurulan ev Bəkkədədir”.

ﮡ  ﮢ  ﮣ  ﮤ    ﮥﮦ  ﮧ  ﮨ  ﮩ   ﮪﮫ  ﮬ  ﮭ  ﮮ   ﮯ  ﮰ    ﮱ  ﯓ  ﯔ  ﯕﯖ  ﯗ  ﯘ         ﯙ  ﯚ  ﯛ  ﯜ  ﯝ       ﯞ 

(3.97) “Orada aydın nişanələr – İbrahimin məqamı vardır. Ora­ya daxil olanın təhlükəsizliyi təmin olunar. Evi (Kəəbəni) ziyarət et­mək insanların – yoluna gücü çatan hər kəsin – Allah qarşısında bor­cudur. Kim bunu inkar edərsə, bilsin ki, Allahın aləmlərə ehtiyacı yoxdur”.

Fövqəluca Allah – yer üzündə Ona ibadət və Onu zikr etmək üçün qur­duğu Məscidülharamın əzəməti haqqında xəbər verir. Bu məscid məxluq­lara böyük fayda verir və iri miqyasda nemət bəxş edir. Onda Allahın sevimlisi İbrahimin yüksək məqamını və onun həcc ziyarəti zamanı etdiyi əməlləri və həmçinin bütün elçilərin ağası və başçısı olan Muhəmməd Peyğəmbərin (s.ə.s.) yüksək məqamını xatırladan aydın əlamətlər vardır. Bu məscid haram edilmiş torpaqda yerləşir və insan bu torpağa ayaq basdıqda, Allahın qədərinə, İslam şəriətinin və dininin ehkamlarına müva­fiq olaraq, əmin-amanlığa qovuşur.

 Məscidülharamın sadalanan ümumi özəlliklərini və onunla bağlı ikinci dərəcəli ehkam­ları nəzərə alaraq, Fövqəluca Allah, öz əməlinə məsuliyyət daşıyan və imkanı olan bütün kəslərin Məkkəyə həcc ziyarəti etməsini məcburiləşdirmişdir. Bunun üçün adamlara bəs edir ki, imkan tapıb Məkkəyə qədər istənilən nəqliyyat vasitəsilə gəlsin və özü ilə ona zəruri olan ərzağını götürsün. Bu ayədə elə sözlər xatırlanır ki, onlar həm hal-hazırda mövcud olan və həm də gələ­cəkdə olacaq nəqliyyat vasitələrinə aiddir.

Müqəddəs Quranın möcüzələrindən biri də onun ehkamlarının bütün zamanlar və istənilən şərait üçün tətbiq olunarlığıdır. Bundan başqa, insanlar bu hökmlərə riayət etmədikcə, öz işlərini tam qaydaya sala bil­məzlər. İnsan onlara tabe olduqda və onları layiqincə yerinə yetirdikdə, o, doğru yolla gedən möminlərdən biri olur. Əgər o, onlara itaət etməkdən boyun qaçırırsa və Məkkəyə həcc ziyarəti etmək istəmirsə, onda o, dinin ağuşundan çıxır və kafir olur, axı Allahın Öz qullarına ehtiyacı yoxdur.

ﯟ  ﯠ  ﯡ  ﯢ  ﯣ  ﯤ    ﯥ  ﯦ  ﯧ   ﯨ  ﯩ  ﯪ  ﯫ 

(3.98) “De: “Ey Kitab əhli! Allah sizin etdiklərinizə şahid olduğu halda, nə üçün siz Allahın ayələrini inkar edirsiniz?”

ﯬ  ﯭ  ﯮ  ﯯ  ﯰ   ﯱ   ﯲ  ﯳ  ﯴ  ﯵ  ﯶ  ﯷ  ﯸ  ﯹﯺ  ﯻ  ﯼ   ﯽ   ﯾ  ﯿ  ﰀ 

(3.99) “De: “Ey Kitab əhli! Siz haqqa şahid olduğunuz halda, nə üçün doğru yolu əyri göstərməyə çalışıb iman gətirənləri Allah yolun­dan sapdırırsınız?” Halbuki, Allah sizin etdiklərinizdən xəbərsiz deyildir”.

Allah artıq əvvəlki ayələrdə Kitab əhli üçün, onlar Muhəmməd Peyğəmbərə (s.ə.s.), öz oğullarını tanıdıq­ları kimi, bələd olmalarına baxmayaraq, İslamın həqiqi din olmasını təsdiq edən inandırıcı dəlillər gətirmişdi. Bu ayələrdə Onun möcüzələrinə iman gətirməkdən boyun qaçırt­dıq­larına və insanlara Onun yolu ilə getməyə mane olduqlarına görə, Allah inadkarlıq edən Kitab əhlini qınayır. Bunun səbəbi savadsız Kitab əhlinin öz mirzələrinə və din alimlərinə kor-koranə tabe olmalarıdır. Onların cinayəti Fövqəluca Allaha məlumdur və buna görə də onların hər birin­dən layiq olduqları əvəz çıxılacaqdır.

ﰁ  ﰂ  ﰃ  ﰄ  ﰅ   ﰆ  ﰇ  ﰈ  ﰉ  ﰊ  ﰋ  ﰌ  ﰍ      ﰎ    ﰏ  

(3.100) “Ey iman gətirənlər! Əgər Kitab verilənlərdən bir dəstə­yə itaət etsəniz, onlar sizi, siz iman gətirdikdən sonra döndərib kafir edərlər”.

ﭑ  ﭒ  ﭓ  ﭔ  ﭕ  ﭖ  ﭗ  ﭘ   ﭙﭚ  ﭛ  ﭜ  ﭝ  ﭞ  ﭟ  ﭠ       ﭡ  ﭢ  ﭣ  

(3.101) “Sizə Allahın ayələri oxunduğu və Onun Elçisi sizinlə ol­duğu bir vaxtda, siz necə küfr edirsiniz? Kim Allaha möhkəm bağ­lanarsa, həqiqətən də, doğru yola yönəlmiş olar”.

Kitab əhlinin yanlış baxışlarını ifşa edərək və onları kafirliyə və inadkarlıqlarına görə qınayaraq, Fövqəluca Allah öz mömin qullarını onların aldada biləcəyindən xəbərdar edir, çünki onların arasında elə adamlar var ki, müsəlmanlara zərbə vurmağa, onları iman gətirdiklərindən sonra kafir­liyə döndərməyə can atırlar.

Ey möminlər! Allah sizə dindarlıq lütf etmiş, Öz dininin möcüzə­lərini göstərmiş, onun gözəlliyini və üstünlüyünü sizə izah etmiş və sizə Öz Elçisini (s.ə.s.) göndərmişdir ki, sizə fayda verməyə yarayan əməlləri göstərsin. Sizə onun ətəyindən möhkəm yapışmaq imkanı verilmişdir. Məgər Kitab əhli bütün bunlardan sonra sizi öz dininizdən döndərə bilər­mi? Həqiqətən də, əgər din möhkəm və nurlu özül üzərində qurulmuşsa, o, hökmən insanların qəlbini özünə cəlb edər və qullara ən şərəfli yüksəkliklərə nail olmağa və onların ən müqəddəs arzularının həyata keçməsinə imkan yaradar.

Sonra Allah xəbər verir ki, insan Ona təvəkkül edərsə və Onun himayəsinə sığınarsa, onda O, onu mütləq doğru yola yönəldər. Bu söz­lərdə Allaha təvəkkül etməyə çağırış əks olunmuşdur, çünki məhz belə etdikdə əmin-amanlıq əldə etmək və düz yola çıxmaq olar.

ﭤ  ﭥ  ﭦ  ﭧ  ﭨ  ﭩ  ﭪ  ﭫ  ﭬ  ﭭ  ﭮ   ﭯ  ﭰ 

(3.102) “Ey iman gətirənlər! Allahdan Ona layiq olan tərzdə qorxun və ancaq müsəlman olduğunuz halda ölün!”

ﭱ  ﭲ  ﭳ  ﭴ  ﭵ  ﭶﭷ   ﭸ  ﭹ  ﭺ  ﭻ  ﭼ  ﭽ         ﭾ  ﭿ  ﮀ   ﮁ   ﮂ  ﮃ  ﮄ  ﮅ  ﮆ  ﮇ  ﮈ  ﮉ  ﮊ      ﮋ  ﮌﮍ  ﮎ  ﮏ  ﮐ  ﮑ  ﮒ  ﮓ  ﮔ     ﮕ 

(3.103) “Hamınız Allahın ipindən möhkəm yapışın və parçalan­mayın! Allahın sizə olan nemətini xatırlayın ki, siz bir-birinizə düşmən idiniz, O, sizin qəlblərinizi birləşdirdi və Onun neməti sayəsində bir-birinizlə qardaş oldunuz. Siz odlu bir uçurumun lap kənarında idiniz. O, sizi ondan xilas etdi. Allah Öz ayələrini sizə beləcə bəyan edir ki, bəlkə doğru yola gələsiniz”.

Bu ayələrdə Allah Öz mömin qullarını Onun böyük mərhəmətinə görə razılıq bildirməyə və minnətdarlıq etməyə, Ondan layiqincə qorxma­ğa, Ona qüsursuz itaət etməyə və Onun sözündən çıxmamağa və bunları Onun xatirinə səmimiliklə yerinə yetirməyə dəvət edir. Allah insanlara hə­qiqi dinə etiqad göstərməyi və Allahın Öz qullarına uzatdığı və Onun Özünə aparan ipindən, yeganə vasitə kimi, möhkəm yapışmağı əmr edir. Bu ip – Allahın dini, Onun Kitabıdır və insanlar onun ətrafında, firqələrə bölünmədən, birləşməli və ta ölənə qədər bu yolla getməlidirlər.

Allah müsəlmanlara, O, onlara Özünün bu böyük lütfünü göstərənə qədər, onların hansı vəziyyətdə olduqlarını xatırladır. Onlar dağınıq halda idilər və bir-biriləri ilə düşmənçilik edirdilər, lakin Allah Öz dininin vasi­tə­silə onlara birləşmək üçün yardım göstərmiş, onların ürək­lərini həma­həng edərək onları qardaşlaşdırmışdır. Onlar Cəhənnəm uçurumunun kən­a­rında ol­duq­ları halda, Allah onları böyük müsibətdən xilas edərək, xoş­bəxtlik və uğur yoluna yönəlt­mişdir. Bu qayda ilə O, insanlara Öz ayələ­rini izah edir ki, onlar Ona minnətdarlıqlarını bildirib, düz yolla getsinlər və Onun ipindən möhkəm yapışsınlar.

ﮖ  ﮗ  ﮘ   ﮙ  ﮚ  ﮛ   ﮜ  ﮝ      ﮞ  ﮟ  ﮠﮡ  ﮢ  ﮣ  ﮤ  ﮥ 

(3.104) “Qoy sizin içərinizdən xeyrə çağıran, yaxşı işləri görməyi buyuran və pis əməlləri qadağan edən bir camaat çıxsın. Məhz onlar nicata qovuşanlardır”.

Allah müsəlmanlara dinə möhkəm etiqad etməyi tapşırır və dini vəzifələrin yerinə yetirilməsinin ən mühüm amili olaraq dəvətçi qrupla­rının təşkilini göstərir. Belə qrupların yaradılması kifayət edir ki, o biri müsəlmanlar bu işdən azad edilsinlər. Dəvətçilər dini yayaraq ətrafdakıları xeyirli əməllərə çağırmalı və insanlara dinin əsas və ikinci dərəcəli məsə­lə­lərini öyrətməlidirlər. Onlar insanları elə əməllər etməyə dəvət etməli­dirlər ki, bu əməllər şəriət və ağıl sahibləri tərəfindən bəyənilmiş olsun və həm də onları şəriətin qınadığı əməllərdən çəkindirsin. Belə insanlar mütləq uğur qazananlardan olacaq, çünki onlar istədiklərini əldə edəcək və hər cür dəhşətli və xoşagəlməz şeylərdən xilas olacaqlar.

Bu dəvətçilər sırasına daxil olanlar İslam alimləridir. Onlar bilik əldə edərək şəriəti insanlara təlim edir, mühazirələr oxuyur və ümumiy­yətlə milləti bütövlükdə və ayrı-ayrı insanları isə tək-tək tərbiyələndi­rirlər. Onlar ətrafdakıları namaz qılmağa, zəkat verməyə, digər dini vəzifələri yerinə yetirməyə və qınanılan əməllərdən saqınmağa dəvət edirlər. Milləti və ya hər hansı fərdi xeyirxahlığa dəvət edən, ətrafında­kılara faydalı nəsihətlər verən hər bir müsəlman sözsüz ki, belə dəvətçi­lərdəndir.

ﮦ   ﮧ  ﮨ  ﮩ  ﮪ  ﮫ  ﮬ  ﮭ  ﮮ  ﮯﮰ   ﮱ  ﯓ  ﯔ  ﯕ  ﯖ

(3.105) “Özlərinə aydın dəlillər gəldikdən sonra firqələrə ayrılıb ixtilaf edənlər kimi olmayın. Onları böyük bir əzab gözləyir”.

Allah, dini dərk etdikdən və aydın ayələri gördükdən sonra firqə­lərə ayrılanların yolu ilə getməyi qadağan edir. Bildikləri onları dinin tələblərinə riayət etməyə sövq etdirməli və onları birləşdirməli idi, lakin onlar ixtilafa düşdülər və müxtəlif təriqətlərə bölündülər. Onlar həqiqəti bilmədiklərinə və nadanlıqlarına görə deyil, bilərəkdən belə etdilər. Onla­rın rəftarı bəd niyyətlərinin və bir-birilərinə zalım münasibətin nəticəsi idi. Belə insanlara böyük cəza hazırlanmışdır. Buna görə, sonra Allah bu böyük cəzanın başlayacağı və əzabverici cəzanın kafirləri yaxalayacağı vaxt haqqında izah verir.

ﯗ  ﯘ  ﯙ  ﯚ    ﯛﯜ  ﯝ  ﯞ  ﯟ  ﯠ  ﯡ  ﯢ  ﯣ    ﯤ  ﯥ  ﯦ  ﯧ   ﯨ  ﯩ 

(3.106) “O gün üzlər ağaracaq, üzlər qa­ra­la­caqdır. Üzləri qaralan kəslərə: “İman gətirdikdən sonra kafirmi oldunuz? Elə isə, küfrünüzə görə dadın əzabı!” – deyiləcəkdir”.

ﯪ  ﯫ  ﯬ      ﯭ  ﯮ  ﯯ  ﯰ  ﯱ  ﯲ  ﯳ  ﯴ 

(3.107) “Üzləri ağ olan kəslər isə Allahın mərhəməti altında ola­caq və orada əbədi qalacaqlar”.

 Allah Qiyamət günü xoşbəxt və bədbəxt insanlar arasında olacaq fərqi bildirir. Həmin gün, Allaha iman gətirmiş və elçilərin doğruçuluğunu qəbul etmiş, Allahın hökmlərini yerinə yetirmiş və Onun qoyduğu qada­ğanlardan çəkinmiş xoşbəxt möminlərin üzü nurlanacaqdır. Allah onları Cənnət bağlarına daxil edəcək, onları Özünün hər cür nemətləri ilə mü­ka­fatlandıracaq və onlar orada əbədi qalacaqlar. Elçiləri yalançı hesab edən, Allahın hökmlərinə itaətsizlik göstərən, dini bölərək çoxsaylı təriqətlər yaradan bədbəxt günahkarların üzü isə qaralacaqdır. Onları: “Doğrudanmı siz iman gətirdikdən sonra kafir oldunuz? Doğrudanmı siz haqq din əvə­zinə kafirliyi üstün tutdunuz?! İman gətirməkdən boyun qaçırtdığınıza görə dadın cəzanı!” – sözləri ilə qınayacaqlar.

ﯵ  ﯶ    ﯷ  ﯸ  ﯹ  ﯺﯻ  ﯼ  ﯽ  ﯾ  ﯿ  ﰀ  ﰁ  

(3.108) “Bunlar Allahın ayələridir. Onları sənə bir həqiqət ola­raq oxuyuruq. Allah aləmlərə haqsızlıq etmək istəmir”.

ﭑ  ﭒ  ﭓ  ﭔ  ﭕ  ﭖ  ﭗﭘ  ﭙ  ﭚ  ﭛ  ﭜ       ﭝ 

(3.109) “Göylərdə və yerdə nə varsa, Allaha məxsusdur və axırda bütün işlər Allaha qaytarılacaqdır”.

Fövqəluca Allah Muhəmməd Peyğəmbərə (s.ə.s.) nazil etdiyi ayə­lərini şərəfləndirir. Onların sayəsində həqiqəti yalandan, dindar möminləri isə Allahın düşmənlərindən ayırmaq olar. Quran ayələri bəziləri üçün hazır­lan­mış mükafatlardan və digərləri üçün də onları gözləyən cəzalardan bəhs edir. Ayələr belə əvəzin Fövqəluca Allahın mərhəmətinə, ədalətinə və müd­rikliyinə müvafiq olduğunu izah edir. O, heç vaxt Öz qullarını incit­mir, onların xeyirxah saleh əməllərinin əhəmiy­yətini əskiltmir, onları baş­qalarının əvəzinə cəzalandırmır və başqalarının əməllərinə görə onları mə­s­uliyyətə cəlb etmir.

Allah Özünün hökmlərini və dinin tələblərini xatırladıqdan sonra, Özünün göylər və yer üzərində hüdudsuz hakimiyyətindən bəhs edir. O, bildirir ki, yaratdıqlarının bütün əməlləri Ona tərəf dönür və O, xeyirxah əməllərinə görə möminləri mütləq mükafatlandıracaq və günahkarları isə itaətsizliklərinə görə cəzalandıracaqdır. Allah Özünün üç növ qanunlarını tez-tez xatırladır ki, onları qullarına anlatsın. O, Mütləq Hökmdardır; O, ilahi qədərinin qanunlarına, dinin qanunla­rına və ədalətli intiqam qanunla­rına əsaslanır və O, bu dünyada da, Axirətdə də Öz məxluqlarının taleyini Özü həll edir. Yaradılmışların özlərinə gəldikdə isə, onlar Onun qərarla­rın­dan asılıdırlar və heç bir hakimiyyətə malik deyillər.

ﭞ  ﭟ  ﭠ  ﭡ  ﭢ  ﭣ  ﭤ      ﭥ  ﭦ  ﭧ   ﭨ  ﭩﭪ  ﭫ  ﭬ   ﭭ  ﭮ  ﭯ  ﭰ  ﭱﭲ  ﭳ  ﭴ    ﭵ  ﭶ  ﭷ 

(3.110) “Siz insanlar arasında üzə çıxarılmış ən xeyirli millət­siniz. Siz yaxşı işlər görməyi əmr edir, pis əməlləri qadağan edir və Allaha iman gətirirsiniz. Kitab əhli də iman gətirsəydi, əlbəttə, onlar üçün yaxşı olardı. Onların arasında iman gətirənlər də vardır. Əksə­riyyəti isə haqq yolunu azmış fasiqlərdir”.

ﭸ  ﭹ  ﭺ   ﭻﭼ   ﭽ  ﭾ  ﭿ  ﮀ   ﮁ  ﮂ  ﮃ    ﮄ 

(3.111) “Onlar sizə əziyyətdən başqa bir zərər yetirə bilməzlər. Əgər sizinlə vuruşmalı olsalar, arxa çevirib qaçarlar. Sonra isə onlara kömək də edilməz”.

Allah bildirir ki, İslam milləti öz keyfiyyəti və xüsusiyyətlərinə görə bütün digər millətlərdən üstündür. Müsəlmanlar ən səmimi və xeyirxah insanlardır. Onlar yaxşılıq etməyi sevir, ətrafdakıları buna dəvət edir, onlara həqiqəti öyrədir, bəyənilən işlər görməyi məsləhət görür və onları qınanılan əməllərdən çəkindirirlər. Onlar nəinki insanlara kamilliyə nail olmağa kömək edir, öz imkanları daxilində onlara fayda verməyə səy göstərirlər, hətta özləri də, Allaha iman gətirərək və bu dinin vacib tələb­lərini yerinə yetirərək, kamilləşməyə nail olmağa çalışırlar.

Ey müsəlmanlar! Əgər Kitab əhli sizin iman gətirdiyinizə iman gətirsəydi, onda onlar doğru yolla gedərdilər və öz xeyirləri üçün çalışar­dılar. Lakin onlardan çox az bir hissəsi haqq dini mənimsəyirlər, çünki onların əksəriyyəti fasiqlərdir. Onlar Allaha və Onun Elçisinə (s.ə.s.) ita­ətdən boyun qaçırır, möminlərə qarşı döyüşür və hər vasitə ilə onlara zi­yan vurmağa cəhd göstərirlər. Lakin onlar, öz yaramaz danışıqları ilə narahatçılıq törətməkdən başqa, möminlərə heç bir zərər vura bilməzlər. Onlar müsəlmanlarla vuruşmaya hazırlaşdıqda, geriyə qayıtmağa məcbur olur və köməksiz qalırlar.

Bu öngörüm doğru çıxmışdı, çünki hər dəfə Kitab əhli müsəlman­larla döyüşməyə cəhd edəndə, onlar geriyə dönməli olurdular, Fövqəluca Allah isə onlara qalib gəlməkdə möminlərə kömək edirdi.

ﮅ   ﮆ  ﮇ  ﮈ    ﮉ  ﮊ  ﮋ  ﮌ  ﮍ  ﮎ  ﮏ  ﮐ  ﮑ       ﮒ  ﮓ  ﮔ  ﮕ  ﮖ  ﮗ  ﮘﮙ  ﮚ   ﮛ  ﮜ       ﮝ  ﮞ  ﮟ  ﮠ  ﮡ  ﮢ        ﮣﮤ  ﮥ  ﮦ     ﮧ  ﮨ  ﮩ  ﮪ 

(3.112) “Onlar harada olursa olsunlar, Allahın və mömin insan­ların himayəsində olanlar istisna olmaqla, onlara həmişə zəlillik qis­mət olar. Onlar Allahın qəzəbinə düçar olmuş və onlara mənəvi yox­sulluq üz vermişdir. Bu cəza ona görədir ki, onlar Allahın ayələrini inkar etmiş və bəzi peyğəmbərləri haqsız yerə öldürmüşlər. Bu həm də ona görədir ki, onlar asi olmuş və həddi aşmışlar”.

  Fövqəluca Allah xəbər verir ki, yəhudilər – alçaldılmış xalqdır. Onlar hər yerdə qorxu içində yaşamağa məcburdurlar və onlar öz təhlükəsiz­liyini ancaq sülh müqavilələri sayəsində təmin etməyə nail ola bilirlər. Bunun üçün onlar İslamın hökmlərinə itaət etməli və müsəlmanlara can vergisi verməli olurdular. Bəzən onlar başqa xalqların himayədarlığından istifadə edirdilər ki, bu keçmiş və müasir tarixin çoxsaylı nümunələri ilə təsdiqlənir. Hətta son illərdə yəhudilərin müvəqqəti olaraq Fələstin tor­paq­larına sahib çıxmaları, təkcə onlar üçün bütün zəruri şəraiti yaradan qüdrətli dövlətlərin köməyi ilə mümkün ola bilmişdir.                 

Allah yəhudilərə qarşı qəzəblənərək, onları alçalmaya və kasıbla­mağa ona görə məruz qoyur ki, onlar Allahın ayələrinə iman gətirməkdən boyun qaçırır və peyğəmbərləri insafsız­ca­sına öldürürdülər. Bu cinayətlər onların nadanlığının və məlumatsızlığının deyil, onların zalımlığının və inadkarlıqlarının nəticəsiydi. Yəhudilər öz Rəbbinə itaətdən boyun qaçır­mış, cinayətlər törətmiş və buna görə ən ağır cəzaya layiq ediliblər. Allah onlarla ədalətsiz davranmamışdı və onları törətmədikləri cəzaya görə cəzalandırmamışdı. O, onları ədalətsizliklərinə, zalımlıq­larına, kin-küdu­rətlərinə, Allahın elçilərinə iman gətirmədiklərinə və yaramaz cinayətlə­rinə görə sərt cəzaya düçar etmişdi.

ﮫ  ﮬ  ﮭﮮ   ﮯ  ﮰ  ﮱ  ﯓ  ﯔ  ﯕ  ﯖ  ﯗ  ﯘ  ﯙ       ﯚ  ﯛ  ﯜ 

(3.113) “Hamısı eyni deyillər. Kitab əhli içərisində haqdan möh­kəm yapışan bir camaat vardır ki, onlar gecələri səcdəyə qapanıb Allahın ayələrini oxuyurlar”.

ﯝ  ﯞ  ﯟ  ﯠ      ﯡ  ﯢ  ﯣ  ﯤ  ﯥ    ﯦ   ﯧ  ﯨ  ﯩ  ﯪ  ﯫ  ﯬ 

(3.114) “Belələri Allaha, Axirət gününə iman gətirir, yaxşı işləri görməyi buyurur, pis əməlləri qadağan edir və xeyirxah işlər görməyə tələsirlər. Məhz onlar əməlisalehlərdən­dir”.

ﯭ  ﯮ      ﯯ  ﯰ      ﯱ  ﯲﯳ  ﯴ  ﯵ  ﯶ  ﯷ  

(3.115) “Onların etdiyi yaxşılıqlar əvəzsiz qalmayacaqdır. Allah müttəqiləri tanıyır”.

Fövqəluca Allah Kitab əhlinin yolunu azmasını xatırlatdıqdan sonra, on­ların arasından doğru yolla gedənlərin məziyyətləri və əməllərindən bəhs edir. Onların arasında elələri var ki, dinin fərz və nafilə hökmlərini qüs­ur­suz yerinə yetirirlər. Onlar Allaha və Axirət gününə inanır, xeyirxah əməllər etməyi əmr edir və günahlardan çəkindirirlər. Bununla əlaqədar Fövqəluca Allah buyurur: “Musanın qövmündən elə bir camaat vardır ki, haqq ilə insanları doğru yola yönəldir və onun sayəsində ədalətlə hökm verirlər” (Əraf, 7/159).

Onlar təkcə xeyirxah əməllər etməklə qane olmurlar – belə əməlləri etməyə tələsirlər, bu isə o deməkdir ki, onları əməlisalehlik, mükafatı əl­dən qaçırmamağa can atmaq və yaxşı işləri, onların vacib şərtlərinə və bəyənilən tələblərinə riayət edərək, layiqincə yerinə yetirmək kimi keyfiy­yətlərlə səciyyələndirmək olar.

Fövqəluca Allah belə insanlardan hər hansı böyük və ya kiçik sədəqəni qəbul edir, çünki bu əməllər onların imanının və səmimiyyətinin nəticə­sidir. Allah belə əməlləri rədd etmir və onların əvəzi ödənilmədən unu­dulmasına yol vermir. O, müttəqilər, xeyirxah əməl işləyənlər və Onun mərhəmətini qazanmaq məqsədilə və Onun mükafatına ümid bəsləyərək günahdan çəkinənlər haqqında hər şeyi bilir.

ﭑﭒ  ﭓ ﭔﭕﭖﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝﭞ ﭟﭠﭡﭢ  ﭣﭤﭥ  

(3.116) “Kafirlərin malları da, övladları da onlara Allahın qarşı­sında heç bir şeydə fayda verə bilməz. Onlar Od sakinləridir və orada əbədi qalacaqlar”.

ﭦ  ﭧ  ﭨ  ﭩ  ﭪ  ﭫ  ﭬ  ﭭ  ﭮ  ﭯ  ﭰ ﭱ ﭲﭳ  ﭴ  ﭵ  ﭶﭷ  ﭸ   ﭹ  ﭺ  ﭻ  ﭼ  ﭽ  ﭾ

(3.117) “Onların bu dünya həyatında sərf etdiklərinin məsəli, özlərinə zülm edən adamların tarlasına ziyan vurub onu məhv edən çox soyuq bir küləyin məsəlinə bənzəyir. Allah onlara zülm etmədi, lakin onlar özləri özlərinə zülm edirdilər”.

Fövqəluca Allah izah edir ki, Onun ayələrini inkar edən və Allahın elçilərini yalançı sayan kafirləri heç kim Onun əlindən qurtara bilməz. Allah qarşısında heç kim onlara kömək etməz və heç kim onlara havadar çıxmaz. Hətta ən çətin anlarda güvəndikləri var-dövlət və övladları onlara heç bir rahatlıq gətirə bilməyəcəklər, öz yalanlarını ört-basdır etmək ümidi ilə bu dünyada verdikləri bütün ianələr faydasız və puç olacaq. Onların məsəli sərt şaxtalı küləyin və ya odlu qasırğanın məhv etdiyi taxıla bənzər. Bunun əsil səbəbi – onların ədalətsizliyi və zalımlığıdır. Allah onlarla ədalətsiz davranmayacaq və onları etmədikləri günahlara görə cəzalandırmayacaq. Əksinə, onlar özləri özlərinə zülm etmişlər.

Quranın buna bənzər bir ayəsində deyilir: “Şübhəsiz ki, kafir olanlar insanları Allah yolundan sapdırmaq üçün öz mallarını sərf edirlər. Onlar onu sərf edəcək, sonra bunun peşmançılığını çəkəcək, daha sonra isə məğlub ediləcəklər...” (Ənfal, 8/36).

ﭿ  ﮀ     ﮁ  ﮂ  ﮃ  ﮄ  ﮅ  ﮆ  ﮇ  ﮈ  ﮉ   ﮊ  ﮋ  ﮌ  ﮍ  ﮎ  ﮏ   ﮐ  ﮑ  ﮒ  ﮓ   ﮔ  ﮕﮖ  ﮗ  ﮘ  ﮙ  ﮚﮛ  ﮜ  ﮝ             ﮞ  ﮟ   .

(3.118) “Ey iman gətirənlər! Sizlərdən olmayanı özünüzə sirdaş tutmayın. Onlar sizə qarşı fəsad törətməkdən əl çəkməzlər, sizin sı­xın­tıya düşməyinizi istəyərlər. Düşmənçi­likləri onların ağızlarından çıxan sözlərdən bəllidir. Kökslərində gizlətdikləri düşmənçilik isə daha böyükdür. Əgər anlayırsınızsa, Biz ayələri artıq sizə bəyan etdik”.

ﮠ  ﮡ  ﮢ  ﮣ  ﮤ  ﮥ  ﮦ  ﮧ    ﮨ  ﮩ  ﮪ  ﮫ  ﮬ  ﮭ  ﮮ  ﮯ  ﮰ     ﮱ  ﯓﯔ  ﯕ  ﯖ  ﯗﯘ  ﯙ   ﯚ  ﯛ  ﯜ  ﯝ    ﯞ  

(3.119) “Bax, siz o kəslərsiniz ki, onlara məhəbbət bəsləyir, onlar isə sizi sevmirlər. Siz nazil olan Kitabların hamısına inanırsınız. On­lar sizinlə rastlaşanda: “Biz iman gətirdik!” – deyirlər, təklikdə qal­an­da isə sizə qarşı qəzəbdən barmaqlarının ucunu gəmirirlər. De: “Qə­zəbinizdən ölün!” Şübhəsiz ki, Allah kökslərdə olanı bilir”.

Allah qullarını kafirlərlə dostluq etməmək barədə xəbərdar edir və müsəlmanlara onları, öz sirrini və ya digər müsəlmanların sirlərini etibar etmək mümkün olan yaxınları və ya yaxın dostları kimi hesab etməyə qadağa qoyur. Bununla yanaşı Allah qullarına kafirlərlə yaxın dostluqdan niyə çəkinməli olduqlarını da aydınlaşdırır.

Ey möminlər! Kafirlər heç vaxt sizə zərbə vurmaq imkanını əldən buraxmırlar. Onların sözləri və dedikləri böhtanları sizə qarşı onların amansız nifrət bəslədiklərini təsdiq edir, onların ürəklərində gizlənən nif­rət və kin isə, onların sözlərindən və rəftarından hiss etdiyiniz qərəzli mü­na­sibətdən daha da şiddətlidir. Allah əsil vəziyyəti sizə olduğu kimi izah edir və əgər siz ağıllı və sağlam təfəkkür sahibisinizsə, onda hər şey sizə gün kimi aydın olacaqdır.

Gəlin bu məsələyə digər tərəfdən yanaşaq. Əgər sizə məlum olsa ki, onlar dini məsələlərdə haqdan son dərəcə yayınmışlar və sizə yaxşı əməllərinizə görə minnətdar olmaq istəmirlər, onda siz niyə kafirləri sev­məli və onları öz yaxın dostlarınız və yaxınlarınız kimi hiss etməlisiniz? Siz qəti olaraq Allahın elçilərinin yolu ilə gedirsiniz, Allahın göndərdiyi bütün peyğəmbərlərə inanırsınız və Onun nazil etdiyi bütün Kitabları qəbul edirsiniz, amma onlar isə ən şərəfli Kitaba və ən şərəfli Elçiyə (s.ə.s.) iman gətirməkdən boyun qaçırırlar. Siz onlara səmimiyyətlə ürə­yi­yananlıq edirsiniz, onlara xeyirxahlıq diləyirsiniz, amma onlar bu hisslərin cüzi bir qismini də sizə bəsləmirlər. Doğrudanmı siz, sizi sevməyənləri və qarşınızda riyakarlıqla yaltaqlananları sevə bilərsiniz? Onlar sizinlə rast­laşanda iman gətirdiklərini bildirirlər. Öz həmkarları ilə təklikdə qalanda isə, onlar sizə və dininizə olan qəzəb və hiddətlərindən barmaq­larının ucu­nu çeynəyirlər. Qoy onlar İslamın əzəmətini və kafirliyin alçaqlığını öz gözləri ilə görüb əmin olduqda nifrətdən çatlayıb ölsünlər. Bu onlara çox xoşagəlməz şeylərin acısını udduracaq və onda onlar öz kinindən öləcək və niyyət etdiklərini törədəcəklərindən də əl çəkə bilməyəcəklər.

Allah, insanların qəlbində gizlənən hər şeydən xəbərdardır və buna görə də O, iman gəti­rən qullarına, İslam dini ilə düşmənçilik edən kafir­lərin və münafiqlərin əsil niyyətləri və hisslərini açıqlayaraq izah edir.

ﯟ  ﯠ  ﯡ  ﯢ  ﯣ  ﯤ  ﯥ  ﯦ   ﯧﯨ  ﯩ  ﯪ  ﯫ  ﯬ  ﯭ  ﯮ       ﯯﯰ   ﯱ  ﯲ  ﯳ  ﯴ  ﯵ  ﯶ 

(3.120) “Sizə bir uğur nəsib olsa, bu onları kədərləndirər. Sizə bir fəlakət üz verdikdə isə, buna fərəhlənərlər. Əgər səbir etsəniz və Allahdan qorxsanız, onların qurduğu hiylə sizi ziyana sala bilməz. Həqiqətən, Allah onların nə etdiklərini əhatə edir”.

Ey müsəlmanlar! Siz özünüzü yüksəklikdə hiss etdikdə və ya qələ­bə çaldıqda, xoşbəxt bir həyat yaşadıqda və nemətlərdən həzz aldıqda, kafirlər olduqca kədərlənirlər. Düşmənləriniz sizə üstün gəldikdə və müsibətlər sizi haqladıqda, onlar şadyanalıq edir və sevinirlər. Həqiqətən, belə rəftar ancaq ən qəddar düşmənlərə xasdır.

Kafirlərin müsəlmanlara bəslədiyi bu qatı nifrəti izah etdikdən və onların yaramaz keyfiyyətlərini xatırlatdıqdan sonra Fövqəluca Allah iman gə­tirmiş qullarına əmr edir ki, səbir etsinlər və müttəqiliyə etiqad etsinlər. Onlar bu tələbləri yerinə yetirsələr, onda düşmənlərin fitnə-fəsadı onlara heç bir ziyan vura bilməz, çünki Allah Öz elmi ilə həm kafirləri və həm də onların niyyət etdikləri cinayətləri və fitnə-fəsadları da əhatə edir. O, müsəlmanlara vəd edir ki, əgər onlar Ondan qorxsalar, onda heç kim onla­ra zərər vura bilməz və onlar vədə şübhə etməməlidirlər.

ﯷ  ﯸ  ﯹ  ﯺ      ﯻ  ﯼ  ﯽ  ﯾﯿ  ﰀ  ﰁ  ﰂ  ﰃ  

(3.121) “O zaman sən Uhuddakı döyüşdən ötrü möminləri möv­qe­lərə yerləşdirmək üçün səhər tezdən ailəndən ayrılıb getdin. O, Eşidəndir, Biləndir!”

Burada Muhəmməd Peyğəmbərin (s.ə.s.) müsəlmanlarla birlikdə, qoşunları Uhud dağının yaxınlığında dayanmış müşriklərə qarşı dö­yü­şə getməsindən bəhs edilir. Peyğəmbər (s.ə.s.) müsəlmanları döyüş mövqe­lərində yerləşdirdikdən sonra, onların arasında vəzifələrini müəy­yən­ləşdirdi və onları döyüş qaydasında düzdü. Bu onun (s.ə.s.) həm siyasətdə və həm də döyüş sənətində heyranedici qabiliyyətə və kamil biliklərə malik olduğunu təsdiq edirdi. Peyğəmbərin (s.ə.s.) məziyyətləri doğrudan da bütün sahələr üzrə qüsursuz idi. Allah isə Eşidəndir və Biləndir və heç bir şey Onun nəzərindən yayına bilməz.

ﭑ  ﭒ  ﭓ  ﭔ  ﭕ  ﭖ  ﭗ  ﭘﭙ  ﭚ   ﭛ  ﭜ  ﭝ  ﭞ 

(3.122) “O zaman sizlərdən iki dəstə ruhdan düşməyə hazır idi­lər. Allah isə onların yardımçısı oldu. Qoy möminlər Allaha təvəkkül etsinlər”.

Döyüş zamanı Bəni-Sələmə və Bəni Xarisə qəbilələri ruhdan düşməyə hazır idilər, lakin Yaradan onlara rəhm edərək, qayğılarına qaldı və onlara yardım etdi. Qoy iman gətirənlər Bir Olan Allaha təvəkkül et­sinlər, axı onlar belə etsələr, O, hökmən onlara kifayət qədər kömək gös­tərər və həm dində və həm də bu dünyada hər hansı narahatçılıqlardan xilas edər.

Bu və buna bənzər ayələr, (gücü insanın imanından asılı olan) Allaha təvəkkülün zəru­riyyətini xüsusilə vurğulayır. Təvəkkül qulun, Rəb­binin ona uğur qazanmaqda kömək edəcəyinə və onu hər cür xoşagəl­məz hadisələrdən qoruyacağına bəslədiyi ümididir.

ﭟ  ﭠ  ﭡ  ﭢ  ﭣ   ﭤﭥ  ﭦ  ﭧ  ﭨ  ﭩ  ﭪ 

(3.123) “Siz zəif olduğunuz halda Allah Bədrdə sizə yardım etdi. Elə isə Allahdan qorxun ki, bəlkə şükür edəsiniz”.

Ühüd döyüşləri zamanı müsəlmanlara düçar olmuş böyük bəlanı xatırladıqdan sonra Fövqəluca Allah Bədrdəki qələbini və həmin döyüşdə onlara göstərdiyi lüffünü də yada salır ki, onlar təsəlli tapsınlar və öz Rəbbinə minnətdarlıq etsinlər. Bədr döyüşləri zamanı müsəlmanların sayı az idi və onlar pis təchiz olunmuşdular. Onların qoşununun sayı cəmisi 310 nəfər­dən bir qədər çox idi, silahları köhnəlmiş və az sayda olduğu halda, düş­mən qoşununun sayı min nəfərə çatırdı və onların hamısı yaxşı silah­lanmış və təchiz edilmişdilər. Qoy müsəlmanlar Allahdan qorxsunlar və Rəbbə minnətdar osunlar ki, O, onlara düşmən üzərində qələbə bəxş etdi.

ﭫ  ﭬ  ﭭ      ﭮ  ﭯ  ﭰ  ﭱ  ﭲ  ﭳ  ﭴ  ﭵ  ﭶ      ﭷ  ﭸ 

(3.124) “O vaxt sən möminlərə demişdin: “Rəbbinizin göndər­diyi üç min mələyin köməyinizə çatması, sizə bəs etmirmi?”

ﭹﭺﭻﭼﭽﭾﭿﮀ ﮁﮂ  ﮃ  ﮄ  ﮅ  ﮆ  ﮇ  ﮈ   ﮉ 

(3.125) “Əlbəttə, siz səbir etsəniz, Allahdan qorxsanız və onlar bu saat sizin üstünüzə hücuma keçsələr, Rəbbiniz nişanlamış beş min mələklə sizə yardım edər”.

Söhbət cəsarəti və igidliyi ilə xüsusi qeyd olunmuş mələklərdən gedir. Alimlər mələk­lərin döyüşdə bilavasitə iştirak edib etməməsi məsə­ləsi barəsində müxtəlif rəylər bildirmişlər. Bəzi təfsirçilər hesab edirdilər ki, mələklər döyüşdə bilavasitə iştirak etmişdilər, lakin əksəriyyə­ti­nin rəyinə görə Allah mömin qullarının ruhunu möhkəmlətmək və müşriklərin ürəyinə qorxu salmaq istəyirdi ki, bu şərhin xeyrinə aşağıdakı ayə dəlalət edir:

ﮊ  ﮋ  ﮌ  ﮍ      ﮎ  ﮏ  ﮐ  ﮑ  ﮒﮓ  ﮔ    ﮕ   ﮖ  ﮗ  ﮘ  ﮙ  ﮚ  ﮛ  ﮜ 

(3.126) “Allah bunu sizə ancaq bir müjdə və qəlbiniz bununla sakitləşsin deyə etdi. Kömək yalnız Qüdrətli və Müdrik Allahın dərgahındandır”

ﮝ  ﮞ    ﮟ  ﮠ  ﮡ         ﮢ  ﮣ  ﮤ  ﮥ  ﮦ

(3.127) “ki, kafirlərin bir qismini qırğına versin və ya onları darmadağın etsin ki, məyus halda geri dönsünlər”.

Bu ayələrdən aydın olur ki, qul dünyəvi səbəblərə deyil, Qüdrətli Allaha təvəkkül etməlidir, hərçənd dünyəvi səbəblər, xüsusilə də onların bolluğu, insanın qəlbinə təskinlik gətirir və əməlisaleh yoldan yayınma­mağa kömək edir. Allah mütləq Öz iman gətirmiş qullarına qələbə bəxş edəcək və bunun nəticəsində ya kafirlərin bir qismi həlak olar, ya da onlar döyüş meydanından acıqlı və arzu etdiklərini əldə edə bilmədiklərinə görə məyus halda qayıdarlar. Xəndək döyüşü zamanı məhz belə olmuşdu – kafirlər özlərinin tezliklə qazanacaqları qələbənin intizarında olduqları bir zamanda, Allah onları kor-peşman və azğınlıq içində geri qayıtmağa məcbur etdi.

---

* Quran müddəaları, İslam prinsipləri. Tərc. F.S.

* Yəni, işlərini tərsinə çevirir. Tərc. F.S.